10 Ağustos
a w « ı
O s m a n l ı
i m p a r a t o r lu ğ u n d a
s
V e z ir
Koca Reşit Paşa
Midhat Cemal KUNTAY
/X-L
P
olitikanın ve ilmin 19 uncu asımı Osmanlı İmpa latorluğunda yapan ü vezirdir: Koca Re şit Paşa, Ali Paşa, Fuat Paşa, Mithat Paşa, Cevdet Paşa.Koca Reşit Paşa nın iki farikası var dır: Osmanlı Impara torluğunu Avrupa devleti yapmadı, ve adam yaratan bir a- dam olmadı... O, ki me değdise, değdiği İnsanı adam etti. Ko nağımn hafız kütü- bi olan Hoca Cevdet Efendiye:
-— Kıssa yaz! Diyerek onu kısa- sıenbiya naşiri ya pan, Kâtip Şinasi Efendiyi Avrupaya
gönderip edebiyat inkılapçılığına çıka ran, Hafız Şefik E- fendiyi (1)
— Frenkçe öğren! diyerek AvrupalI bir vezir yapan ve bir kelime ile Mithat Pa şa yapan, Babıâli E - fendisi Ali Paşayı, ordu hekimi Fuat
Efendiyi ellerinden tutup kendi oturdu ğu yere oturtan Koca Reşit Paşadır.
Padişahların dirisine eğilmiyen Na •
hir eyaletimiz rasını verdi. Ve Re - şit Paşanın sayesin de Osmanlı Impara - torluğunun Avrupada artrk haysiyeti var - di.
Siyasî iki haksızlık vardır kİ ikisini de Osmanlı imparator -luğu Reşit Paşanın gür sesile protesto et tik:
« Tunus valisinin «Devleti Âliye sefa - «retine müracaat o- ■«lunmaksiEin ¡kabul
mık Kemal bile Koca Reşit Paşanın ö- lüsüne hürmet etti?
Ve, Fatih padişahların türbesinden sonra en çok onun ismine eğildi. Devri istilâ müellifine göre yeniçeriliğin son mümtaz veziri Ragıp Paşadır; Avrupa nizamının da ilk müstesna veziri Reşit Paşadır.
Devri istilâ müellifinin doğru bir rü- yetine göre birinci Mahmuttan sonra dev letin «satveti gurura ve mahareti h a
-K oca Reşit Paşa
Fakat mahvolmamız için başka sebep ler de çıkmıştı: Kavalalı Mehmet Ali - nin ticareti Avrupaya girmiş, ve ordu su Kütahyaya sarkmıştı.
Lui Filip, Müslümanlığın ana devle tini Mısırda kurmak istiyordu. Vakıâ Meternih ölmemizi istemiyordu; fakat Çar Nikolâ, ölmemize sebepler hazırlı - yordu.
işte bu sıralarda Ingiltere ve Koca Reşit Paşa (Bir devletin ve bir insanın bu derece yerlerinde hal ve hamur ol - ması pek azdır.) Kafa kafaya, yanyana yalata» döndü. Ve «devlet işinde ihti - ] (juraraıs Osmanlı imparatorluğunu müş yatlı metanet» vezir Ragıp Paşayla me
zara girdi. Ondan sonra da Üçüncü Mustafa Bey son günlerinden ikinci Mah mudun ilk günlerine kadar Rusya ile
terek yumrukla tuttular.
Ingiltere devlet adamları «kendileri ne politika tarihinde hiç emsali g ö rü l memiş» mümtaz bir yer veren uzağı dört cenk ettik, dördünde de «Topun j ggraşieriie Reşit Paşanın şahsında Os «karşısına şeşhane, tüfeğin karşısına t . , . , , ,
y T I manii imparatorluğunu uyandırdılar; «yatağan, süngünün karşısına sopa, |
«tedbirin karşısma hile, mantığın kar - j ve Pa?amn g e r i l e uyanan impa «şısına şiir, terakkinin karşısına vukuf, \ ratorluk Pa?anm sesiIe Tanzima-tı haykırdı. Ve, Reşit Paşanın
sayesin-«olunduğu için Fran- «sa devletini, ve, se - «firimize hakaret ey- «lediğınden dolayı Yu «nan hükümetini pro «testo ederek devle - tin şanını» yükselt - tik (3).
Reşit Paşanın s a yesinde artık müta - assıp da değildik: Müslüman Osmanlı imparatorluğu mülte çileri Nemçeye ve Or todoks Rusyaya Re şit Paşanın reyile vermedi. Katolik , dünyasının kalbini kazandık. Ve Türke mütaassıp diyenlerin suratında bu, asa bı bir elin madeni sesli bir tokatı gibi şakladı.
) Adı baştanbaşa bir bayrak gibi dal - galanan Koca Reşit Paşanın hayatında ı kımıldayan katı tek bir nokta vardır:
Yalı parası...
Ali ve Fuat Paşaların şöhretlerine musallat olan konakları gibi, Reşit Pa şanın da Balta Limanındaki yalısını ma liyeye pahalı satması büyük adına belâ kesildi. Fakat, insaf ederek düşünülür- 'se, başka milletlerde Reşit Paşa hac - j mindeki adamların heykellerine h a rca
nan para, Balta Limanındaki yalı he - delinden, muhakkak ki, az değildir.
Koca Reşidin türbesine Mahmut Ne dimin türbesinden fazla mermer sarfet miyen bir cemiyet Reşit Paşadan yalı - sının hesabım soramaz, ve ona henüz borcunu ödememiş sayılır.
«intizamın karşısma ihtilâl, ittifakın «karşısına tefrika, fikrin karşısına ka-«vukla gittik (2 ).»
Reşit Paşa hükümete geçtiği zaman ticaretçe infiratçı idik, ve Avrupada kalmamıza Avrupaca sebep yoktu. Fa - kat Avrupadan atılmamıza iki sebep vardı: Ruslarla Rumların iddiasına gö re mutaassıp idik, bir; müstebit idik, iki... Avrupadan atılmamıza iki de mani
de ölmedik, devri istilâ müellifinin «Me deniyet medeniyesinin tek fatihi» dedi ği Reşit Paşanın...
, Can ve mal mâsûnluğunun ferma - mm, Gülhane meydanında, müphem bir kalabalığın önünde, korkmayan sesle o- kuyan Reşit Paşa oldu.
O zamanda böyle bir fermam oku - inak «ağzından çıkan sözleri birer
ka-(S) İbret gazetesi, N o. 28.
vardı: Cenazemizin paylaşılması güçtü, nun» sananların «gözlerine diken sok bir; mirasımıza Rusyanm konması Av
rupa için korkunçtu, iki...
(1 ) Mithat Paşanın asıl ismi Şefik Efendidir ve kendisi de hafızdır.
(2) «İbret» gazetesi, 22 Eylül 1288 No. 24, Nam ık Kemalin «Şark Mese lesi» ismindeki makalesinden.
mak» ve «can evlerinde öd yakmak» dı. Ve devletin istiklâlini rahatsız etmeden bu fermanı Avrupa devletlerinin kefa - leti altına sokmak şarkın her vezirine nasip olmıyan güç bir keşifti. Ayni R e şit Paşa Avrupayla ticaretimizin kör düğüm olmuş bağım çözdü. Ve Mısıra bir eyaletimiz mahiyetini değilse bile,
