Metropoliten Bir Kentte Spor Yapan ve Yapmayan Üniversiteli Kız Öğrencilerin Beslenme Bilgi ve Alışkanlıkları

METROPOLİTEN BİR KENTTE SPOR YAPAN VE YAPMAYAN ÜNİVERSİTELİ KIZ ÖĞRENCİLERİN BESLENM E

BİLGİ VE ALIŞKANLIKLARI

Dr. Selma BİRER* / Dr. Gülgün ERSOY** Araştırma Hacettepe Üniversitesine bağlı Yüksek­

okullarda farklı beslenme bilgi düzeylerine sahip

500 kız öğrencinin beslenme bilgi ve alışkanlıklarım incelemek amacı ile planlanmıştır. Araştırma sonu­ cunda deneklerin çoğunun (% 72.2) vücut ağırlığının normal olduğu bulunmuş, II. Grup denekler arasında % 24.9, III. Grup denekler arasmda ise % 16.7 oranında şişm anlık gözlenmiştir. Deneklerin çoğunun (% 58.0) günde 3 öğün yemek yediği, vakit yetersizliği, camnın istem em esi, parası yetmediği gibi nedenlerle özellikle sabah kahvaltısı yapmayan deneklerin çoğunun II. ve III. Gruptaki öğrenciler olduğu saptanmıştır. Aynca çok iyi beslenme eğitimi olan (I. Gruptaki) denekle­ rin besinleri tüketim sıklıkları daha düzenli bulun­ muş, aralarda tükettikleri besinler ve besin seçim in­ de daha dikkatli davrandıkları saptanmıştır. Öğren­ ciler arasmda sigara ve alkollü içki tüketiminin ise yaygın olmadığı dikkati çekmiştir. Araştırma kapsa­

mına alman toplam 500 denekten 124 (% 24.8)’ünün

spor yaptığı, % 42.3 deneğin zamanı olmadığı, % 24.5

inin ilgi duymadığı, % 11.4'ünün yorucu olduğu için

spor yapmadığı saptanmıştır. Antrenman öncesi ve sonrası beslenmelerinde değişiklik yapan sporcu de­ neklerin sindirimi kolay, karbonhidrattan zengin be­

sinleri yedikleri saptanmıştır. Yemekle antrenman

arasındaki süreye I. Gruptaki deneklerin % 27.9’u,

III. Gruptaki deneklerin % 10.8’i doğru cevap verm iş­ tir. Spor yapan deneklerden I. grupta yer alanların

% 25.6’si, II. grupta % 43.2’si, III. grupta ise % 18 9’u

kalsiyum, demri, vitamin - mineral karışımı preparat- lan; önemli yarışlar, devamlı veya akıllarına geldikçe kullandıklarını belirtmişlerdir.

(*) H. Ü. B eslen m e ve D iy etetik B ö lü m ü Ö ğ re tim G örevlisi. (**) H . Ü. B eslen m e ve D iy etetik B ö lü m ü A ra ş tırm a G örevlisi.

1 5 4 Birer, S., Ersoy, G.

G İR İŞ

B eslenm e, h ay atın h e r dö n em in d e sağlığın tem elin i o lu ş tu ru r, în s a n y aşam ın d a y eterli ve dengeli b eslen m en in önem li olduğu dö ­ n em lerd en b irisi, de, ço cu k lu k çağı ile olgu n lu k çağı a ra sın d a k i ge­ çiş dönem i sayılan bü y ü m e ve gelişm enin hızlandığı, çocuğun ru h ­ sal yönden geliştiği ve cinsiyet k a ra k te rle rin in kazanıldığı erg enlik çağıdır. B u zam an dilim in d e b irey in b esin gerek sin im i a rtm a k ta d ır (1). B u g erek sinim lerin k a rşılan ab ilm esi için gençlerin tü k e tm e leri gereken yiyeceklerin iyi k aliteli ve y eterli m ik ta rd a o lm ası g erek ­ m ek ted ir. B u çağda şişm an lık d a b ir so ru n o la ra k o rta y a çıkabilir. B u so ru n özellikle kızların zayıflam a isteği ile bilinçsizce diyet uy ­ g u lam aların a, k en d ilerin i aç b ıra k m a la rın a ned en o lm a k ta d ır. B u d u ru m on ların zihinsel işlevlerini etkileyeceği gibi d a h a so n ra ları çeşitli beslenm e h a sta lık la rın ın o rta y a çık m asın d a d a b ir e tm e n ­

d ir (2).

G ençlerin genç o lm a k ta n gelen özel so ru n la rın ın y a n ısıra genel so ru n la rıd a b u lu n m a k ta d ır. B u s o ru n la rın b a şın d a beslenm e, b a rın ­ m a, okul m a srafları, sosyal d u ru m , boş zam an ların ı değ erlen d irm e ve sağlık so ru n la rı gelir. Özellikle y u rtta k a lan ö ğ ren ciler için b es­ lenm e başlı b a şın a b ir so ru n d u r (3). G ençlerin beslenm esini e tk ile­ yen önem li b ir etm en de b eslen m e b ilg isin in y etersizliğidir.

G ençlerin h e r yönden sağlam ve sağlıklı o la ra k y etiştirilm esin ­ de sp o ru n b ü y ü k önem i v a rd ır. Ç ünkü sp o r b ed en in sağlığını o ld u ­ ğu k a d ar, ru h sa l ve sosyal sağlığı d a etk iler. S p o r aynı zam anda b oş zam an ları değ erlen d irm en in b i r yolu olduğu için k ö tü alışk an ­ lık la rı önlem ede de y a ra rlı o lu r (4). S p o r yap an gençlerin en erji ve d iğer besin öğeleri gereksinim leri o y a şta sp o r yapm ayan k işiler için ö n erilen değerlerden d afa fazladır. Ayrıca sp o r y ap an gencin d iyetinde, yap ılan sp o ru n çeşidi, günlük a n tre n m an süresi gibi fak ­ tö rle re bağlı o la ra k gerek a n tre n m a n la r gerekse y a rışm alar sıra sın ­ da bazı değişik lik lerin yapılm ası g erek lid ir (5).

Özellikle sp o r yap an gençlerin beslenm elerinin yeterli ve denge­ li o lm asının önem i b ü y ü k tü r. S p o rcu genç, b u k o n u d a doğru ve ya­ ra rlı ö n e rile r a lır, beslenm esi ile fizik ak tiv itesin i uyum içinde yü ­ rü tü r s e b a şa rılı b ir sp o rcu o labilir. B u nedenle ü n iv ersite öğrenim i­ n in yoğun olduğu A nkara k en tin d e sp o r yap an ve yapm ayan kız öğ ren cilerin beslenm e bilgi ve alışk an lık ların ı incelem ek ve b u ko­

n u d a ü lk e m iz d e y a p ılm ış b e n z e r ç a lışm a la rla k a rş ıla ş tırm a k a m acı ile b u a ra ş tır m a p la n la n m ıştır.

ARAŞTIRM A Y Ö N TEM İ V E ARAÇLARI

A ra ştırm a , A n k ara ili M erkezinde H a c e tte p e Ü n iv e rsitesin e b a ğ lı Y ü k se k o k u lla rd a fa rk lı b e sle n m e d e rs le ri a la n ü ç a y rı b ö lü m ­ d e o k u y a n çok iyi (I. G rup), o r ta (II. G rup) ve az (H I. G ru p ) o l­ m a k ü z ere fa rk lı b e sle n m e bilgi d ü zey lerin e sa h ip kız ö ğ re n c ile r a ra s ın d a gelişigüzel ö rn e k ’em y ö n tem iy le seçilen 500 d en ek ü z e rin ­ de A ralık 198 6 -O c a k 1987 ta rih le ri a ra s ın d a y a p ılm ıştır.

D e n ek le rin sağ lık d u ru m la rı, b e sle n m e a lış k a n lık la rı (g ü n lü k ö ğ ü n sayısı, ö ğ ü n a tla m a n e d en le ri, öğü n a ra la r ın d a b e sin tü k e tim d u ru m u , yem ek y e d ik le ri yer), s p o r y ap ıp y a p m a d ık la rı, s p o r y a p ­ m a m a n e d e n le ri, sp o rc u b eslen m esi ile ilgili bilgi tu tu m ve d a v ra ­ n ış la rı h a k k ın d a bilgi e d in eb ilm ek için a n k e t fo rm u k u lla n ılm ış ­ tır. D e n ek le rin b o y u z u n lu ğ u n a gö re ağ ırlık d u ru m la rı d e ğ e rle n d iri­ lir k e n K ö k sa l’m T ü rk iy e için m o d ifiy e e ttiğ i bo y u z u n lu ğ u n a g öre a ğ ırlık s ta n d a rd ı cetv eli k u lla n ılm ış tır (6).

BULGULAR V E TARTIŞM A

D e n ek le r H a k k ın d a G enel B ilg iler :

A ra ş tırm a k a p sa m ın a a lm a n ö ğ re n c ilerin yaş d a ğ ılım la rı 1 6 -2 4 a ra s ın d a d e ğ işm e k te d ir. D en ek lerin bo y u z u n lu k la rın a g ö re v ü c u t a ğ ırlık la rın ın d e ğ e rle n d irilm e si T ab lo l ’de v e rilm iştir.

T a b lo 1 : D e n e k le rin B oy U z u n lu k ların a G öre V ü c u t A ğ ırlık la rın ın D e ğ e rle n d irilm e si

B o y a G öre I. G ru p II . G ru p I I I . G ru p T o p la m

V ü c u t A ğırlığı S ayı % S ayı _% S ayı % S ayı %

Z ayıf 13 11.3 22 10.7 10 5.5 45 9.0

N o rm a l 91 79.1 132 64.4 138 76.7 361 72.2

H a fif Ş işm a n 11 9.6 51 24.9 30 16.7 92 18.4

Ş işm a n — — — — 2 1.1 2 0.4

T o p la m 115 100.0 205 1000 180 100.0 500 ıoo.o

T a b lo d a g ö rü ld ü ğ ü gibi d e n e k le rin ço ğ u n lu ğ u (% 72.2) n o rm a l, % 18.4'ü h a fif şişm a n , % 0.4'ü ş işm a n d ır. D e n ek le rin b o y a g ö re v ü ­

1 5 6 Birer, S., Ersoy, G.

cu t ağırlıkları o k u llara göre incelendiğinde, I. g ru p ö ğ re n c ile r a r a ­ sında şişm an kişi b u lu n m am asın a k arşın , I. g ru p ta % 9.6 I I . v e I I I . g ru p ta ise sırasıyla % 24.9 ve % 16.7 o ra n ın d a h a fif ş iş m a n b u lu n ­ m u ştu r. B unun nedeni I. g ru p ta b u lu n a n ö ğ re n c ilerin b e s le n m e b il­ gilerinin daha fazla olm ası ve beslenm elerine özen g ö s te rm e le ri o la ­ bilir.

Ülkemizde kad ın lar a rasm d a h afif şişm an o la n la rın % 38.5, şişm an olanların oranının ise % 25.6 o ld u ğ u b e lir tilm e k te d ir (1). Ergenlik çağında şişm anlığa sık ra stlan d ığ ı ve b u d u ru m u n y e tiş ­ kin yaşlarda da devam edebilecek b ir so ru n o ld u ğ u , g en ç k ız la rı yanlış zayıflam a rejim lerin e ittiğ i b ilin m e k te d ir (7).

Deneklerin % 59.4'ünün y u rtta , % 37.6'sınm a ilesiy le b ir lik te kaldığı saptanm ıştır. Ö ğrencilerin k a ld ık la rı y e rin d e b e s le n m e d u ­ rum larını önemli ölçüde etkilediği b ilin m e k te d ir. Y a p ıla n b i r ç a lış ­ m ada y u rtta kalan kız öğrencilerin b esle n m e le rin in iyi o lm a d ığ ı s a p ­ tan m ıştır (3).

Beslenmeyi önem li ölçüde etkileyen b ir e tm e n o la ra k d e n e k le ­ rin gelir durum ları ve aylık beslenm eye a y ırd ık la rı p a r a m ik ta r ı incelenm iştir. Ö ğrencilerin % 23.8’in in aylık geliri 3 1 .0 0 0 -4 0 .0 0 0 TL. % 33.0'ünün 20.000-30.000 TL a ra sın d a d ır. Aylık g e lirin b e s le n ­ meye ayrılan payı incelendiğinde ise d e n ek lerin % 28.8’i g e lirle rin in 16.000-20.000 TL.’sını, % 27.0’si ise 5000- 10.000 T L .’sm ı b e s le n m e ­ lerine ayırdıklarını b elirtm işlerd ir. A yrıca d e n e k le rin ç o ğ u n lu ğ u

(% 59.4) y u rtta kalm aktadır. Y u rtta k alan ö ğ re n c ilerin b a r ın m a ve

yiyecek giderlerini karşılam ak için d a h a fazla h a rc a m a y a p m a la rı gerekm ektedir. O nedenle bu m ik ta rd a k i p a ra evde a ilesi ile b irlik te kalan öğrenciler için yeterli olabilir. Y apılan d iğ e r ç a lış m a la rd a d a benzer sonuçlar elde ed ilm iştir (3, 8, 9, 1). G elir k a y n a k la n in c e ­ lendiğinde deneklerin % 70.8’i gelirlerini a ile lerin d en , % 29.2’si ise hem kredi-burs, hem de ailelerinden k a rş ıla d ık la rın ı b e lir tm iş le r d ir . Deneklerin çoğunun ailesinin o rta gelir düzeyine s a h ip o ld u ğ u s a p ­ tanm ıştır.

D eneklerin Beslenm e A lışkanlıkları ve B esin T ü k e tim D u ru m - la n :

A raştırm a kapsam ına alınan deneklere b eslen m e a lış k a n lık la rı ile ilgili olarak tük ettik leri günlük öğün s a y ıla n s o ru lm u ş tu r. De­ neklerin çoğunluğu (% 58.0) günde 3 öğün, % 12.8’i 2 ö ğ ü n y e m e k tü ­

k e ttiğ in i, % 18.6’sı ise düzensiz beslendiğini b elirtm iştir. Öğün tü k e t­ m e d u ru m la rı b eslen m e bilgi düzeylerine göre incelendiğinde; I. g ru p ta k i d e n e k le rin % 5.2'sinin öğün atladığı, % 7.0'sinin düzensiz b eslen d iğ i, II. ve I I I. g ru p ta k i deneklerin ise sırasıyla; '% 12.7'sinin ve % 17.8'inin öğün atladığı, % 24.8’inin ve % 18.9’un u n düzensiz b e sle n d iğ i s a p ta n m ış tır. Ençok a tla n an öğünün ise sab ah k ah v altı­ sı o ld u ğ u b u lu n m u ş tu r. Bu sonuç aynı kon u d a yapılan diğer a ra ş ­ tır m a b u lg u la rı ile p aralellik g ö sterm ek ted ir (3, 11, 12). I. g ru p ta b u lu n a n d e n ek le rin öğün a tla m a ve düzensiz beslenm e alışkanlığı­ n ın d iğ e r ik i o k u la göre d aha az olm ası o n ların gördükleri sürekli b e sle n m e eğ itim iy le ilgili olabilir.

V ü c u d u n fizyolojik dengesinin sağlanm asında öğün düzeni ö n em li b i r e tm e n d ir (13). Sabah kahvaltısının atlan m asın ın veya sad ece çay iç erek geçiştirilm esin in yetersiz en erji alım m a neden ol­ m ası d ışın d a , u zu n açlık dönem inden so n ra kan şek er düzeylerinin ve d e rs le rd e b a şa rı d u ru m u n u n azalm asına neden olduğu b u lu n ­ m u ş tu r (11, 14).

D en ek lerin öğün a tla m a nedenlerinin dağılım ı Tablo 2 de veril­ m iştir.

T ab lo 2 : D eneklerin Öğün A tlam a N edenlerine Göre D ağılım ları Ö ğün A tlao m a I. G rup II. G rup II I. G rup T op lam

N e d en leri Sayı _% Sayı % Sayı _% Sayı %

V akit B u la m ıy o r 20 36.4 68 47.9 48 43.3 136 44.1 Cam İste m iy o r 28 50.9 56 39.5 40- 36.0 124 40.3 P a ra sı Y e tm iy o r 1 1.8 9 6.3 11 9.9 21 6.8 Z ay ıflam ak İs tiy o r 5 9.1 5 3.5 6 5.4 16 b.2 D iğer 1 1.8 4 2.8 6 5.4 11 3.6 T o p lam 55 100.0 142 100.0 111 100.0 308 100.0

G ö rü ld ü ğ ü gibi; deneklerin % 44.1’i vakit bulam adığı, % 40.3 u can ı istem ed iğ i, % 6.8’i p arası yetm ediği, % 3.6’sı ise zayıflam a gibi n e d e n le rle öğü n a tla d ık la rın ı belirtm işlerdir. Bu sonuç deneklerin b e sle n m e b ilg ile rin in yetersizliğini v urgulam aktadır. D eneklere ye­ m ek y e d ik le ri y e rle r so rulduğunda, evde ailesi ile y aşay an ların sa­ b a h ve a k şa m ö ğ ü n lerin i evde, öğle yemeğini okul k an tin i ve yem ek­ h a n e sin d e , y u rtta k a lan öğrencilerin ise yem eklerini genellikle d ah a e k o n o m ik o lm ası nedeniyle okul kantini ve yem ekhanesinde yed ik ­ le ri s a p ta n m ış tır.

1 5 8 Birer, S., Ersoy, G.

D eneklerin beslenm e d u ru m la rı ve a lışk an lık ları h a k k ın d a bilgi verm esi için b esin lerin tü k e tim sık lık ları so ru lm u ş so n u çla r Tablo 6 ’da ö zetlenm iştir.

T abloda görü ld ü ğ ü gibi I. g ru p ta k i d en ek lerin % 44.3 u süt-yo- ğ u rd u hergün, % 34.8’i g ü n aşırı, % 74.8 gibi b ü y ü k çoğunluğu pey- nir-çökeleği hergün, % 42.6’sı et-balık vs. h erg ü n , % 31.3 u y u m u r­ tayı günaşırı, % 39.1 'i h a fta d a b ir, % 50.4’ü k u ru b a k la g ille ri h a fta d a 1 defa, % 60.1'i sebzeyi, % 87.8 gibi b ü y ü k çoğunluğu m eyveyi h e r­ gün tü k e tm e k ted irle r. H e r ü ç o k u ld ak i d en ek lerin b ü y ü k çoğunluğu (% 98.3 - 89.4) ekm eği h e rg ü n tü k e tm e k te d irle r. I. g ru p ta k i den ek ­ lerin % 38.3 u ta h ılla rı h a fta d a 1 defa, % 26.9’u h erg ü n , % 87.8 gibi b ü y ü k çoğunluğu şek eri h e rg ü n tü k e tm e k te d ir. F ındık-fıstık tü k e ti­ m i ise tü m d en ek ler ta ra fın d a n seyrek o la ra k tü k e tilm e k te d ir.

II. g ru p ta k i d en ek lerin % 15.6'sı süt-yoğurdu h erg ü n , % 32.7’si h a fta d a b ir, % 41.5’i peynir-çökeleği h erg ü n , % 41.0’i et-balık-vb. hergün, % 15.6’sı y u m u rtay ı h erg ü n , % 25.9’u h a fta d a b ir, % 52.7’si k u ru b ak lag illeri h a fta d a 1, % 31.7’si sebzeyi, '% 69.7'si meyveyi h e r­ gün, % 42.9’u ta h ılla rı h a fta d a 1 d efa tü k e ttik le rin i b e lirtm işle rd ir.

III. g ru p ta k i d en ek lerin ise; % 13.9’u süt-yoğurdu, % 36.1’i pey- nir-çökelek, '% 18.9’u et-balık-vs. h erg ü n , % 17.2’si y u m u rtay ı hergün, % 41.7'si h a fta d a 1 defa, % 47.2’si k u ru b ak lag illeri h a fta d a 1 defa, % 36.1 ’i sebzeyi, '% 63.9’u meyveyi h erg ü n , % 45.0’i ta h ılla rı h erg ü n tü k e ttik le rin i söylem işlerdir. Sonuç o la ra k I. g ru p ta k i den ek lerin diğer o k u lla rd a okuyan deneklere o ra n la süt-yoğurt, peynir-çökelek, sebze-meyveyi sık lık la tü k e ttiğ i, d a h a düzenli ve dengeli beslendiği söylenebilir. B u n u sırasıy la II. ve II I. G ru p ta b u lu n a n d en ek ler iz­ lem ektedir. Y ü k sek o k u lların d ers p ro g ram la rı incelendiğinde bes­ lenm e d ersin in te o rik ve p ra tik o lm ak üzere II. g ru p ta o k u tu lm ası­ n a k arşın , III. g ru p ta beslenm e dersine sadece teo rik o larak d aha az y er v erilm ek ted ir. B u sonuç beslenm e eğ itim in in y eterli ve den­ geli beslenm eye o lan olum lu k atk ısın ı açık ta v u rg u lam ak tad ır. K a­ vas (15), beslenm e d ersi alan ve alm ayan g ru p la rın beslenm e bilgi düzeyi, beslenm eye k arşı tu tu m la rı ve beslenm e d u ru m ların ı ince­ lem iş ve b en zer so n u çlar elde etm iştir.

T ab lo 3: O k u ll a ra ra sı D en ek le ri n B es in le ri T ü k et m e S ık lı k la rı n a G ör e D a ğ ıl ım la rı (% ) o.

2

o

a 5

a

D.

5

o a p n n o SI I -V SI I epcîJBH V unSjsH apnüO £1 I bpbjjeh

•v “no

0T)SJ3H o t - ; c o ON o c d o d ON c o tT NO O ON ı n o ı n COı-H o w ■ 4 CN ON o o ı n cm' CN co*c o r ^ ‘CN ı n ON On CN c o nd CO OO r- ^ CM OO o ı n o CM o o CO c o nO 00* NÛ r - v p ON CN c o v d ı n CM ı nCM OO T f ı n On o d CN COCN CM COCN nO ı n O NO ı n Tj- ın* 1 ON r - ; CN 1 O ı n r*^ CM CM ı n ı n o o r**; ı n ^}* cm’ nd ON CO OO ON ON CO c o oCM COCO c o CO o o \ D _{* -!} TT r -CN »ON CM <N OO CM t- On C O oo 1 CO rO CO o o m3 1 I 1 1 s d o o VO s p CM CM ı n ı n CM CM NO - « O CM NO t j -c o NO ON •t* p p ON CO VO ONOO ı n ı nr* - CO I ON o o c o NO 1 _— nO -st m Q\ ' t vû ı r j ı n ı n |s rf| 00 ( N OO h sq Ln ı n o I r': I CM ^c m po d ^ ~ On co fN o o r> P a\ SS — s o o n c m r -ı n CN| On O — « C O

s m ı

3 111

^ co m v O O N nO <nİ ö ı n CN co fN On cd un O c o C M n o v O O n *-< O N C N Ö CN ^ oo p*") d o_{vO 00 O'}o 0 ' 0 ^_OO ° M jU p* :0 | O ■ UJ u — *5i cd 2 0) > M X> P <L>N <us Sh 3 £>0) C/) S)' s )—1 UJ b u • S u ■* 3 52 ^3 ^2 ^ C2_{cö o s} H CA Pm

, B ire r, S.. E rso y , G.

loU

D eneklerin a ra öğünlerde tü k e ttik le ri besin ve içecek tü rle ri­ n in dağılım ı Tablo 4 ’de verilm iştir.

T ablo 4 : D eneklerin Ara Ö ğünlerde T ü k ettik leri B esin ve İçecek D ağılım ları

B esin ve İçecek Adı

I. G rup II. G rup I I I . G rup

Sayı % S ayı % Sayı %

H içbirşey 1 0.9 — — 12 6.7

S ü t -Ayran 30 26.1 39 19.0 16 8.9

Salep 9 7.8 9 4.4 11 6.1

Meyve Suyu 23 20.0 11 9.6 19 10.5

K olalı içecek ler 12 10.4 37 18.0 48 26.7

Çay 59 51.3 143 69.8 115 63.9 Meyve 44 38.3 106 51.8 41 22.8 S im it - Poğaça 35 30.4 76 37.1 50 27.8 Sandviç - T ost 20 17.4 48 23.4 15 8.3 S im it - Poğaça 35 30.4 76 37.1 50 27.8 Bisküvi 53 46.1 80 39.0 70 38.9 Ş eker - Ç ikolata 12 10.4 32 15.6 18 10.0 K uruyem iş 14 12.3 30 14.6 19 10.6 Diğer 7 6.1 5 2.4 2 1.1

T abloda görü ld ü ğ ü gibi; h e r üç o k u ld a oku y an d en ek lerin çoğu a ra öğünlerde çay içtik lerin i b e lirtm işle rd ir. A raştırm a yap ılan m evsim in kış olm ası ay rıca çayın kolay b u lu n ab ilm esi ve ucuz ol m asının tü k e tim in i a rtırd ığ ı söylenebilir. I. g ru p ta b u lu n a n denek­ le rin a ra öğünlerde % 26.1 o ra n ın d a sü t - ayran, % 20.0 o ra ­ n ın d a meyve suyu, % 38.3 o ran ın d a meyve, % 46.1 o ra n ın d a bisküvi yedikleri, II. g ru p ta k i deneklerin % 51.8 o ra n ın d a meyve, % 39.0 o ra n ın d a bisküvi, % 47.1 o ra n ın d a sim it-poaça, II I. g ru p ta k i de­ n ek lerin ise a ra öğünlerde % 38.9 o ra n ın d a bisküvi, % 27.8 o ra n ın d a sim it-poaça, % 26.7 o ra n ın d a kolalı içecekler tü k e ttik le ri sa p ta n ­ m ıştır.

A rslan ve Pekcan (3), yükseköğrenim gençleri üzerinde yaptığı çalışm ada da çay ve sim idin ucuz olm ası nedeniyle a ra öğünlerde sıklıkla tüketildiğini, öğrencilerin a ra öğünlerde sadece k arın la rın ı d o y u rd uk ların ı, iyi beslenem ediklerini açıklam ıştır. K utluay (11), yaptığı çalışm ada öğrencilerin a ra öğünlerde ençok sim it, peynir, p o aça ve kolalı içecekler tü k ettiğ in i sap ta m ıştır. Gençlik çağında önem li p ro b lem lerd en b iri de öğün a ra ların d a yenen besin ve içecek­ lerd ir. B u y aşta d aha çok rek lam ı yap ılan ve fazla satılan e n erji yö­ n ü n d en zengin, boş en erji kaynağı o larak n itelen d irilen cips, çiko­

la ta , sim it, şek erlem eler, ko lalı içecekler vb. içecek ve b e sin le ri tü ­ k e tm e eğ ilim i v a rd ır. Y ap ılan ç alışm a la r a ra ö ğ ü n lerd e sü t-ay ran , s ü tlü ta tlı ve p u d in g le r, taze sıkılm ış sebze-m eyve su ları, taze sebze ve m ey v elerin y en m esin in y eterli ve dengeli b eslen m ey e o lu m lu k a tk ıs ı o lm a sı ned en iy le gençlere b u k o n u d a eğ itim y a p ılm a sın ı v u rg u la m a k ta d ır (16, 17). B u çalışm ad a I. g ru p ta k i d e n ek le rin a r a ö ğ ü n le rd e ö n e rile n b e sin ve içeceklerle uygun b e sle n d ik le ri, II. g ru p ta k i d e n ek le rin I I I . g ru p ta k ile re o ra n la ö n erilen e d a h a u y g u n b i r şek ild e b e sle n d ik le ri sa p ta n m ış tır. B u so n u ç g ö rd ü k le ri b e sle n ­ m e e ğ itim in in g ö sterg esi o lab ilir. K işinin b eslen m e b ilg isin in ö n e m ­ li b i r g ö sterg esi o lan b esin leri seçerk en d ik k a t e ttik le ri ö zellik ler T ab lo 5'd e ö z etlen m iştir.

T a b lo 5 : D e n ek lerin B esin S eçerk en D ik k at E ttik le ri Ö zelliklere G öre D a ğ ı l ı m l a r ı ________________________ I. G rup II. G rup I I I . G rup

D ik k a t E d ilen Özellik Sayı % Sayı % Sayı %

Y e te rli ve Dengeli O lm asın a 70 60.9 70 34.2 71 39.5 K a rn ın ı D o y u rm asın a 10 8.7 29 14.1 35 19.4 A lışk an lığ ın a Uygun O lm asın a 25 21.7 52 25.4 42 23.3 B ü tç e sin e Uygun O lm asın a 9 7.8 48 23.4 30 16.7 D iğer 1 0.9 6 2.9 2 1.1 T o p lam 115 100.0 205 100.0 180 100.0

G ö rü ld ü ğ ü gibi I. g ru p ta k i d en ek lerin % 60.9’u b e sin seç e rk en e n e r ji ve b e sin öğeleri y ö n ü n d en y eterli ve dengeli o lm a sın a d ik k a t e ttik le rin i b e lirtm işle rd ir. Bu o ra n II. g ru p ta k ile r için % 34.2, I I I . g r u p ta k ile r için ise % 39.5 o la ra k s a p ta n m ıştır. B esin seçim in d e k a rın d o y u rm a y ı am açlay an d en ek lerin o ra n ı I. g ru p ta % 8.7 iken, II . g r u p ta % 14.1, II I. g ru p ta % 19.4 o la ra k b u lu n m u ş tu r.

D en ek ler a ra sın d a sig ara ve alko llü içki içm e a lışk a n lığ ın ın p e k yayg ın o lm ad ığ ı d ik k a ti çek m iştir. Sağlığın k o ru n m a sı için sig a ra ve a lk o lü n z a ra rlı e tk ile ri h a tırla n a ra k b u n la rd a n u zak d u rm a k ge­ re k m e k te d ir. V arış (18) yap tığı b ir çalışm ad a d e n ek le rin % 35.0’in in s ig a ra içtiğin i, % 8.0’in in ise alk o l k ullan d ığ ın ı s a p ta m ış tır.

K ah v e içim in in d e n ek le r a ra sın d a o ld u k ça yaygın (% 60.2) ol­ d u ğ u g ö zlen m ek ted ir. B u d u ru m a öğ ren cilerin ders ç alışm a am

acıy-1 6 2 Birer, S., Ersoy, G.

la kendilerini uyanık tu tm a k için b aşv u rd u k ları söylenebilir. K ah­ vede b u lu n an kafeinin d iü retik , kas sin ir ve m ide salgısını uyarıcı, m etab o lik hızı a rttırıc ı etk isi olduğu b ilin m e k te d ir (1). Ayrıca, çay ve kahvenin d em ir em ilim ini azaltm ası nedeniyle özellikle kız öğ ren ­ ciler de bu olum suz d u ru m u y a ra tm am ası için yem ek a ra la rın d a iç­ m eleri önerilm elidir.

D eneklerin S p o r Y apm a D u ru m ları ve S p o rtif B eslenm eye İlişk in B ilg ile ri:

D eneklerin boş z am a n la rın d a s p o r yapıp y a p m ad ık ları so ru l­ m uş, I. g ru p ta k i 115 d en ek ten 43 (% 37.4) ü, II. g ru p ta k i 205 den ek ­ ten 44 (% 21.5)ü, II I. g ru p ta k i 180 d en ek ten 37 (% 20.5)'si sp o r y ap tık la rın ı b e lirtm işle rd ir. T oplam 500 d en ek ten 124 (% 24.8) ü n ü n

sp o r yaptığı, 376 (% 75.2) sinin sp o r yapm adığı s a p ta n m ış tır

D eneklerin sp o r y ap m am a n ed en lerin e göre d ağ ılım ları Tablo 6’da g ö sterilm iştir.

T ablo 6 : D eneklerin S p o r Y a p m a m a N ed enlerine G öre D ağılım ları I. G rup II. G rup I I I . G rup T op lam

S por Y apm am a N edeni Sayı _% Sayı % Sayı % Sayı %

Zam anım Yok 45 62.5 62 38.5 52 36.4 159 42.3

İlgi D uym uyorum 7 9.7 44 27.5 41 28.6 92 24.5

Y orucu O luyor 8 11.1 14 8.7 21 14.7 43 11.4

Y anıtsız 7 9.7 26 16.1 24 16.8 57 15.2

Diğer 5 7.0 15 9.4 5 3.5 25 6.6

T oplam 72 100.0 161 100.0 143 100.0 376 100.0

G ençlerin h e r yönden sağlam ve sağlıklı yetişm esinde, b oş za­ m an ların olu m lu b ir şekilde değerlen d irilm esin d e sp o ru n önem i b ü y ü k tü r. B u nedenle gençleri sp o ra teşvik etm ek g ereklidir. Özel­ likle insan sağlığını ilgilendiren b ö lü m lerd e okuyan ve b u a ra ş tır­ m a k ap sam ın a giren den ek lerin old u k ça az b ir b ö lü m ü n ü n (% 20.5 - % 37.4) sp o r yapm ası konu y u pek fazla önem sem ediklerini g ö ster­

m ek ted ir. T abloda görüldüğü gibi deneklerin % 42.3 u zam anı olm a­ dığı, % 24.5’i ilgi duym adığı, % 11.4 u y o ru cu olduğu için sp o r y ap a­ m ad ık ların ı b e lirtm işle rd ir. B u sonuç T ab ak ve E gem en’in (19) y ap ­ tığı a ra ş tırm a b u lg u la rın a b en zerd ir. S p o r y ap an den ek lerin % 13.7 si 1 yıldan d ah a az, % 14.5’i 1 - 2 yıl % 30.6’sı 3 - 4 yıl, % 12.9'ü 4 - 5

yıl, % 28.2’si 6 yıl ve d a h a fazla b ir s ü re d ir s p o r y a p tık la rın ı b e lir t­ m iş le rd ir.

D en ek lerin y a p tık la rı s p o r çeşitlerin e göre d ağ ılım ları T ab lo 7 d e g ö s te rilm iş tir.

Tablo 7 : Deneklerin Yaptıkları Spor Çeşidine Göre Dağılımları

I. Grup II. Grup III. Grup Toplam

(n = 43) (n = 44) (n = 37) (n = 124)

S p o r Çeşidi Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %

A tletizm 3 6.9 5 11.4 2 5.4 10 8.1 B asketb ol 9 20.9 10 22.7 3 8.1 22 17.7 V oleybol 8 18.6 12 27.3 10 27.1 30 24.2 Masa T enisi 3 6.9 12 27.3 8 21.6 23 18.5 C im nastik 4 9.3 7 15.9 2 5.4 13 10.5 H entbol 6 13.9 2 4.5 4 10.8 12 9.7 D iğer 15 34.9 11 25.0 8 21.6 34 27.4

T a b lo d a g ö rü ld ü ğ ü gibi den ek lerin ; '% 24.2’si ju d o -su to p u , y üz­ m e vs. gibi s p o r d allarıy la, % 24.2’si voleybol, '% 18.5 i m a sa te n isi, % 17.7’si b a sk e tb o l, % 8 .1 ’i atletizm , % 9.7’si h e n tb o l, % 10.5’i cim- n a s tik s p o ru y la u ğ ra ş tık la rın ı b e lirtm işle rd ir. H a ce tte p e Ü n iv e rsite ­ si ta ra fın d a n h e r yıl atletizm , voleybol, b a sk e tb o l, h e n tb o l, m a sa te n is i d a lla rın d a s p o r şenliği d ü zen len m ek ted ir. B u n ed en le, ö ğ re n ­ c ile rin ç o ğ u n lu ğ u n u n {% 78.2) b u s p o r d a lla rıy la ilg ilen m esi do ğ al b ir s o n u ç tu r.

D e n ek le rin sp o rc u beslen m esi h a k k ın d a k i bilg i ve a lış k a n lık ­ la rın ı s a p ta m a k am acıy la a n tre n m a n öncesi ve s o n ra sın d a b e sle n ­ m e le rin d e y a p tık la rı u y g u la m a lar so ru lm u ş ve s o n u ç la r T ab lo 8 de ö z e tle n m iş tir.

T a b lo d a g ö rü ld ü ğ ü gibi, I. g ru p ta k i d e n ek le rin % 25.6 sın ın

a n tre n m a n öncesi, % 32.5’in in a n tre n m a n so n ra sı, II. g ru p ta k i de­ n e k le rin % 36.4’ü n ü n a n tre n m a n öncesi, % 34.1’in in a n tr e n m a n so n ­ ra s ı, I I I . g ru p ta k i d en ek le rin ise % 40.5’in in a n tre n m a n öncesi, % 67.6 sın ın a n tre n m a n so n ra sı b e slen m elerin d e h e rh a n g ib ir d e ğ işik ­ lik y a p m a d ığ ı s a p ta n m ış tır. I. g ru p ta b u lu n a n d e n ek le rd e n d a h a azı­ n ın a n tre n m a n ö n cesi ve so n ra sın d a b e sle n m e le rin d e d e ğ işik lik y a p ­ m a d ığ ın ın b u lu n m a sı, b u n u sırasıy la II. ve I I I . g ru p ta k i d e n ek le ­ rin izlem esi v erilen b eslen m e e ğ itim in in düzeyine b a ğ lı o la b ilir.

1 6 4 Birer, S., Ersoy, G.

I. g ru p tak i deneklerin an tre n m an öncesi; % 39.5’in in sin d irim i kolay, % 51.2’sinin k a rb o n h id ra tta n zengin b e sin ler yediği, % 16.3'- ü n ü n az m ik ta rd a yediği, an tre n m an so n rası ise; % 27.9'unun sin d i­ rim i kolay besinler, % 20.9’u n u n p ro te in d e n % 18.6'sınm k a rb o n ­ h id ra tta n zengin besinler yediği b u lu n m u ştu r. II. g ru p ta b u lu n a n deneklerin a n tre n m an öncesi, % 34.1'inin sin d irim i kolay, % 11.4’- ün ü n k a rb o n h id ra tta n zengin, % 13.6'sının bol p ro te in li b e sin le ri yediği, a n tren m an sonrası ise; % 13.6’sın m sin d irim i kolay ve k a r ­ b o n h id ra tta n zengin b esin ler yediği b u lu n m u ştu r.

III. gruptaki deneklerin, a n tre n m a n öncesi; % 24.3’ü n ü n sin ­ dirim i kolay, k a rb o n h id ra tta n zengin b esin leri yediği, % 27.0’sin in az su içtiği, an tren m an so n rası ise; % 16.2'sinin k a rb o n h id ra tta n zengin, % 8.1’inin sindirim i kolay % 13.5’in in bo l p ro te in li b e sin leri yediği bu lu n m u ştu r.

A raştırm a sonucu elde edilen b u lg u lar, Gazi Ü n iv ersitesi B e­ den Eğitim i B ölüm ü Ö ğrencileri Ü zerinde y ap ılan a r a ş tır m a so n u ç­ larıyla benzerlik g ö sterm ek ted ir (9). B u k o n u d a y ap ılan ç alışm a la r, yarışm a ve an tren m an lard an önce yenen b esin lerin m ik ta r b a k ım ın ­

dan az ve sindirim inin kolay tü rd e olm asını, y a rışm a d a n önce ise; pro tein d en zengin, acılı, yağlı, gaz yapıcı b e sin lerin yen ilm em esin i, yarışm a ve a n tren m an lard an sonra ise; kaybedilen e n erji, su ve tu z gereksinim ini karşılayacak b esin ler yenilm esi g erek tiğ in i a çık la ­ m a k ta d ır (20, 21). Bu konuda öğrencilerin ö n erilen e u y g u n b e sle n ­ m esi için konu ile ilgili kişiler ta ra fın d a n yol g ö sterilm esi g erek ­ m ektedir.

T ab lo 8 : D en ek le ri n A n tr en m a n Ö n ce si ve S o n ra sı n d a B es le nm el eri n d e Y a p tı k la rı U y g u la m a la ra G ör e Da ğıb mı C <rt *-<s & ıı H n a „ 5 P 5 5 M o- C? 5 5 o ıı NH C M W D« m S

Ü ıı

"H « < « i ^ Cfl e £ 8 ı §* ^ C/J " vO :Q fl < eö “ 5. <! <« ■s 5._{C M} < C/3 d VS) o o5- C/5 *: & C A < «3

i «

■«C c/5 (Q E cq

1

p e •S & cd l-H - T _ , NO m < N O N ın r n r n r j - ’ r n m « • ( r s H OO r t - T— < NO l—H oo* o d NO 2 5 r n m ın r n On d O O < N ın C N s q r r r n * - î m m nO ın v O ON m m nO ın H ın ON NO < N r - ‘ c o ‘ m < N ,_H₁ r} - < N o o r*H *—<

r-e

a £ a rt M •-£ *<7>* 53)_QJ O >> İS *3 e U ^ t) *-• «H ! ■ §_{»I 4)} c/D PQ p <N ın ■*r E •c_<u >H N < c o C/> 0) O o 3 C/D 2 0 ON vO O ın NO ON <N rr 3 6 OO CNİ r s j ın OO v d r n d nO m r t r n ın Tt" <N m * ın ON ın tN NO rn -NO m m nO »-H r n m m NO C N > q Cn NO o o ' O CM r n oo ON r n <N r n N O m NO r -2 2 r -W) a <L) N c al T3 İ-l •S <u c >H ü .s_{^2 (A} Cd ÛJ ^ PQ

s

I

u o >- J-a> <u PQ .5 * 3_-M O_*h &H ’o W m NÛ

•c e

u. <u ÎH u o S 03 > (75 N j3 13 î*

166 Birer, S., Ersoy, G.

D eneklere yem ek y e d ik te n ne k a d a r s ü re s o n ra a n tre n m a n ve­ ya y a rışm ay a çık tığ ı s o ru lm u ş, s o n u ç la r T ab lo 9 d a g ö s te rilm iş tir.

T ab lo 9 : D e n ek lerin Y em ek Y e d ik ten S o n ra Y a n ş ve A n tre n m a n a Ç ıkış S ü re le rin e G öre D a ğ ılım ları

Y em ekle A n tre n m a n I. G ru p II . G ru p I I I . G ru p

ve Y a n ş A rası S ayı _% Sayı _% S ayı %

1 S a a t 13 30.3 2 2 50.0 28 75.7

2 S a a t 17 39.5 12 27.3 4 1 0 .8

3 - 4 S a a t 1 2 27.9 — — 4 1 0 .8

B ilm iy o r 1 2.3 1 0 22.7 1 2.7

T o p lam 43 100.0 44 100.0 37 100.0

Y ap ılan ç alışm a la r, yem ek y e d ik te n 1.5 s a a t s o n ra egsersize b a şla n d ığ ı zam an h azım sızlık, m id e k ra m p ı, k u sm a, h a tta ish al g ö rü ­ lebileceğini a ç ık la m a k ta d ır. O n ed en le ö ğ ü n le r ile a n tre n m a n a ra ­ sın d ak i sü re n in 3 - 4 s a a t o lm ası ö n e rilm e k te d ir (5, 21). I. g ru p ta b u lu n a n d e n ek le rin % 27.9'u, I I I . g ru p ta k i d e n e k .e rin ise % 10.8’i bu so ru y u d o ğ ru c ev a p la m ıştır. II g ru p ta b u lu n a n d e n ek le rin ise b u k o n u d a b ilg ileri o lm ad ığ ı s a p ta n m ış tır. B u o ra n la r d e n ek le rin k o n u ile ilgili b ilg ilerin in y etersiz o ld u ğ u n u n b ir g ö sterg esid ir.

D enek’e rin v ita m in h a p ve iğ n elerin i k u lla n m a d u ru m la rı in ­ celenm iş so n u çta; I. g ru p ta 11 (% 25.6)'i, II. g ru p ta 19 (% 43.2)’u, I I I. g ru p ta ise 7 (% 18.9) sin in v ita m in k u lla n d ığ ı s a p ta n m ış tır.

I. g ru p ta b u lu n a n d e n ek le rin % 27.3 devam ıl, % 18.2'si önem li y a rış la r ve a k ılla rın a geldikçe, II. g ru p ta k ile rin % 47.4’ü a k lın a gel­ dikçe, % 21.0’i devam lı, I I I . g ru p ta k i d e n ek le rin ise % 57.1 ’i ö nem li y a rışla rd a n önce, % 42.9’u a k lın a geldikçe v ita m in k u lla n m a k ta d ır. K u llan ılan v ita m in h a p ve iğ n elerin in B g ru b u v ita m in le ri, vitam in- m in eral k a rışım la rı, k alsiy u m ve d e m ir p re p a ra tla r ı o ld u ğ u s a p ta n ­ m ıştır. B u b u lg u la r K asap (22, 23)’ın a ra ş tır m a b u lg u la rı ile b e n ­ zerlik g ö sterm ek ted ir. Y ap ılan ç alışm a la r ise, d iy e tte y e terli old u ğu zam an ek o la ra k k u lla n ıla n b u tü r ila ç ların o lu m lu b ir etk isi o lm a­ dığını, an cak kişiye p sik o lo jik o la ra k y a ra r sağ lad ığ ın ı fazlasının ise zararlı olabileceğini a ç ık la m a k ta d ır (22, 24).

SONUÇ VE ÖNERİLER

H a c e tte p e Ü n iv ersitesin e bağlı Y ü k se k o k u lla rd a n fa rk lı b es­ le n m e d e rsle ri a lan ü ç ay rı b ö lü m d e o k u y a n s p o r y a p a n ve y a p m a ­ y an kız ö ğ re n c ilerin b eslen m e bilgi ve a lışk a n lık la rı s a p ta n m ış tır. A ra ştırm a s o n u c u n d a sü re k li b eslen m e eğ itim i alan I. g ru p ta b u lu ­ n a n ö ğ ren cilerin , d iğ e r iki o k u ld a ki ö ğ ren cilere o ra n la b eslen m e b ilg ilerin in d a h a fazla, b eslen m e a lışk a n lık la rın ın ise d a h a o lu m lu o ld u ğ u s a p ta n m ış tır. B eslenm e s o ru n la rın ın tem elin i ise b eslen m e b ilg isin in ve ek o n o m ik d u ru m u n y etersizliğ in in o lu ş tu rd u ğ u söyle­ n eb ilir.

A ra ştırm a k a p sa m ın a a lm a n to p la m 500 ö ğ ren cid en 124 (% 24.8) ü n ü n (y ak laşık 1 /4 ’ü n ü n ) çeşitli d a lla rd a s p o rtif fa a liy etlerd e b u lu n d u ğ u s a p ta n m ış tır. İn sa n sağlığını y a k ın d an ilg ilen d iren b ö ­ lü m le rd e o k u y an ö ğ re n c iler için b u o ra n o ld u k ça d ü şü k say ılab ilir. S p o r y a p a n ö ğ ren cilerin , sp o rc u beslen m esi ile ilgili b ilg ilerin in ye­ te rsiz olduğu, s o ru n la rın ın eğ itim yoluyla çözüm lenebileceği so n u ­ c u n a v a rılm ıştır.

ÖNERİLER

— Ö ğrencilere y e te rli b eslen m e b ilgisi verilm eli,

— Ö ğrencilere verilen b u rs ve k re d ile r ö ğ ren cilerin g e re k sin im ­ le rin i k a rşıla y a c a k şekilde düzenlenm eli,

— O kul k a n tin le ri ve y em ek h an eleri sü re k li d en etlen m eli, k a ­ liteli, g erek sin m ey e uygun b e sin le r su n u la c a k şek ild e d ü ­ zen len m elid ir.

— G erek o k u l içi, gerek se okul dışı s p o rtif e tk in lik le r için a lt y ap ı e k sik lik le rin in gid erilm esi ve g en çlere b oş z a m a n la rın ­ d a s p o rtif fa a liy e tle r y ap ab ilm e gibi o lu m lu seçen ek lerin s u n u lm a sın a ç ab a g ö sterilm elid ir.

— G en çler y e terli ve dengeli b eslen m e k o n u su n d a bilinçlendi- rilm e lid ir. G ençlere b ed en sel h a re k e tle rin i a r tır a r a k , b u h a­ re k e tle rin g ere k tird iğ i şek ild e b esle n m e le ri k o n u su n d a eği­ tim y ap ılm a lıd ır.

1 6 8 Birer, S.. Ersoy, G

SUMMARY

N U TR ITIO N A L K N O W LED G E AND FOOD H A B ITS OF FEM ALE A TH L ETE S AND N O N -A TH LETES U N IV E R SIT Y STU D EN TS IN M ETRO PO LITA N CITY

Birer, S., E rsoy, G.

T h e p u rp o s e of th is stu d y w as to fin d o u t fo o d h a b its a n d n u t- ritio n a l knovvledge o f th e fem ale u n iv e rs ity s tu d e n ts . T h e stu d y w as c a rrie d o u t on 500 fem ale s tu d e n ts w h o w e re g ro u p e d as high, m id d .e a n d low n u tritio n a l e d u c a tio n levels.

T he m a jo rity of th e s tu d e n ts (72.2 %) w e re fo u n d to b e in th e ir n o rm a l w eig h ts, b u t o b ese s tu d e n ts a m o n g m id d le (24.9 %) a n d low (16.7 %) n u tritio n e d u c a tio n a l level w e re seen. T he m a jo rity of th e s tu d e n ts (58 %) e a t 3 tim e s a day. S o m e of th e m sk ip s ö v e r th e b re a k fa s i fo r som e re a so n s. S tu d e n ts w e re c o m p a re d in level of n u trn io n a l kn o w led g e a ttitu d e to w a rd n u tritio n a n d fo o d in ta k e . T he re su lts show ed th a t th e re w as a sig n ific a n t d ifferen c es am o n g schools in level of n u tr itio n lcnow ledge a n d c o n su m p tio n a n d choi- ce of th e foods sm o k in g h a b its a n d d rin k in g alch o lic b ev erag es a re n o t co m m o n am o n g th e s tu d e n ts. T he m in o rity o f th e s tu d e n ts (24.8 %) w ere fo u n d to deal vvith som e v a rie d s p o rt b ra n e h e s , th e o th e rs (78.2 %) vvere n o t. T hey a te th e ir re g u la r m eals d u rin g he- avy. tra in in g (54 %) a n d p re -tra in in g sessio n s (42 %) o f th e s u b je c ts w ere re p o rte d . R est o f th e su b je c ts ex ch an g ed th e ir m eals w ith h igh c a rb o h y d ra te a n d easily d ig estab le fo o d s on d u rin g p re a n d heavy sessions.

K A Y N A K L A R

1 — B aysal, A .: B eslenm e, H a c e tte p e Ü n iv ersitesi Y a y ın la n , A -13, A nkara, 1983.

2 — B ullen, B. A., R eed, R. B., M ayer, J . : P hysical A ctivity of ö b e s e an d N onobese G irls, T he A m erican J o u rn a l of C linical N u tritio n , 14 : 211, 1961. 3 — A rslan, P., P ekcan. G . : Y u rtta K alan Y ü k sek ö ğ ren im G en çlerin in B es­ lenm e D u ru m ları ve S o ru n la rı, X IX D iabet G ünleri, G ençlik ve B eslenm e K ongresi, D iabet Yıllığı 4, T em el M atb aası, İsta n b u l, 1985.

4 — S erd engeçti, R . : G ençliğin R u h ve B eden Sağlığı Ü zerinde T ü rlü V ücut E g sersiz le rin in ve S p o ru n R olü, S p o r H ekim liği D ergisi, 4 : 25, 1969.

5 — K a sap , G . : S p o r ve B eslenm e, T. C. M illî E ğ itim G ençlik ve S p o r B a­ kanlığı, B eden T erbiyesi ve S p o r G enel M ü d ü rlü ğ ü Y ayın N o : 28, M illî E ğ itim B asım evi, A nk ara, 1986.

6 — K oksal, O . : T ü rk iy e ’de B eslenm e. T ü rk iy e 1974 B eslenm e S ağlık ve G ıda T ü k etim A ra ş tırm a R ap o ru , A nkara, 1977.

7 — H e ald , I. P . : A dolescent N u tritio n a n d Grovvth N ew Y ork A pleton, Cen-tu ry C ro fte X IV . Ne\v Y ork, 1969.

8 — T ü m e rd e m , Y., ö z s ü t, H., E m ek li, U., T u lun ay, G., Ayhan, B . : A dolesans D önem inde ö ğ re n im d e k i G en çlerin B eslenm e D u ru m la rın : E tk iley en Y öresel ve Sosyo-E konom ik K ü ltü re l E tk in lik le rin in A ra ştırılm a sı, X IX D iab et G ünleri, G ençlik ve B eslenm e K ongresi, D iabet Y ıllığ ı-4, T em el M atb aa sı, İsta n b u l, 1985.

9 — B u ld u k , S., K asap, E rsoy , G., P ekcan, S., B aykan, S . : Gazi Ü n iv ersitesi Gazi E ğ itim F ak ü ltesi B eden E ğ itim i B ö lü m ü Ö ğ re n cilerin in B eslenm e B ilgi ve A lışk an lık ları Ü zerinde B ir A ra ştırm a , X IX . D iabet G ünleri, G ençlik ve B eslenm e K ongresi, D iabet Y ıllığ ı-4, T em el M atb aası, 1985. 10 — T ü m erd e m , Y., G ünay, O., Dişçi, R., Ayhan, B . : M etro p o liten B ir K e n tte Ü n iv ersite G ençliğinin B eslenm e D urum u, X IX D iabet G ünleri G ençlik ve B eslenm e K ongresi, D iabet Y ıllığ ı-4, T em el M atb aası, 1985.

11 — K u tlu ay , T .: A nkara Lisesi 16-19 Y aş G ru b u Ö ğren cilerin K ah valtı A lışkanlığı ile Sağlık ve B aşarı D u ru m u İlişk ile ri Ü zerine B ir A ra ştırm a H a c e tte p e Ü niv ersitesi S ağlık T ekn o lo jisi Y ük seko kulu , B eslenm e ve Di­ y e te tik B ölüm ü, D oçentlik Tezi, A n kara, 1979.

12 — VValker, A., W oIker, B. F., Jo n es, S . : B re a k fa st H a b its of A dolescent in F o u r S o u th A frican P o p u latio n s, T he A m erican J o u rn a l o f C linical N u tritio n , 36 : 650, 1982.

13 — Ü nver, B . : Y em ek Y em e S ıklığının S in d irim S iste m i ve M etabo lizm aya E tk isi, B eslenm e ve D iyet D ergisi, 4 : 18, 1975.

14 — H a m p to n , M. C., H uen em an n , R. L., S h ap iro , L. R., M itchell, B. W .: C alo ric an d N u trie n t In ta k e s of T e e n -A g e rs, J o u rn a l o f A m erican Di- e te tic A ssociation, 50 : 385, 1967.

15 — K avas, A., K avas, A .: Ü niversite Ö ğren cilerin in B eslen m e Bilgi Düzeyi, B eslenm eye K a rşı T u tu m la rı ve B eslenm e D u ru m la rı Ü zerine B ir A raş­ tırm a , B eslen m e ve Diyet D ergisi, 14 : 63, 1985.

16 — T h o m as, J. A., Cali, D. L . : E a tin g B et\veen M e a ls-A N u tritio n a l P ro b lem A m ong T een agers, N u tritio n R eview s, 31 : 137, 1973.

17 — D w ger, S. F., E lias, M. F„ VVarram, I., S ta re , F. J . : E ffe c ts of a School S en acle P ro g ra m on C e rta in A spects of School P erfo rm an ce , F e d e ra tio n P ro ceed in g s, 31 : 718, 1972.

18 — V arış, F . : E rg e n in G elişim ine E tk i Y apan K ü ltü re l F a k tö rle r, A n kara Ü n iv ersitesi Y ayınları, A n k ara Ü n iv ersitesi B asım evi, N o : 5, 1968.

1 7 0 birer, S., Ersoy, G.

19 — T ab ak, R. S., E g em en, A .: 15 -18 Yaş G ru b u G en çlerin S p o r ve S ağ lık K o n u su n d ak i B ilgi T u tu m ve D a v ra n ışla rı, X IX D iab et G ü n leri - G ençlik ve B eslen m e K ongresi, D iab et Y ıllığ ı-4, T em el M atb aa sı, İs ta n b u l, 1985. 20 — S erfass, R. C . : N u tritio n fo r A thlete, J o u rn a l o f th e A m erican P h arm

a-c e u tia-c a l A ssoa-ciotion, 17 : 516, 1977.

21 — De L ac erd a , F. : T he P re-G am e M eal, T h e A th letic Jo u rn a l, 56 : 66, 1976. 22 — K a sap , G . : K ısa ve O rta M esafe K o şu c u la rın B eslen m e ve S ağ lık D u­ ru m la rı ile V ita m in - P e rfo rm a n s E tk ile şim i Ü zerine B ir A ra ştırm a , H a­ c e tte p e Ü n iv ersitesi, S ağ lık B ilim leri F a k ü lte s i, D o k to ra Tezi, A n k ara, 1982.

2 3 __ K asap , G . : A n k ara B ölgesi A k tif G ü re şç ile rin in B e sle n m e A lışk an lık ­ la rı ve S ağlık D u ru m la rı Ü zerine B ir A ra ştırm a . H a c e tte p e Ü n iv ersitesi, S ağlık B ilim leri F a k ü lte si, B ilim U zm anlığı Tezi, A n k a ra, 1979.

24 — T an, M. S . : V ita m in le r ve E rg o g e n ik Y a rd ım , S p o r H e k im liğ i D ergisi, 1 3 :9 , 1978.