Yurd dışında 9:Flamandiya tablosu

URİVET '

T E

iY u r d d ış ın d a

: 9

İ

Flâmandiya tablosu

Yazan:

FAZIL AHMED AYK AÇ

Bugünkü Avrupayı eski Flâmandiya tablolarına benzetenler hiç yanılmıyorlar. Çünkü görünen manzara o. H atta ondan da beter...

Eski Flâmandiya tabloları... Malûm ya bunların üzerinde bir taraftan birbirile boğuşan insan yığınları görülürdü, öbür tarafında da neşe ve kahkaha orta­ sında oynayıp zıplıyan adamlar. Tenha bir köşede birbirine ebediyet yeminleri e- den âşıklar seçerdiniz. Daha sonra açlık­ tan ölen biçarelerle çok yemekten hipo­ potama dönmüş duygusuz sefihlere Taşla­ nırdı ve nihayet karanlık matem yaprak­ larına benzer karga alayları ve güvercin­ ler gibi ümid kuşları..

Unutmuyorum; geçen yılın siyasî man­ zarasını tesbite çalışan pek değerli bir ka­ lem -M. Leopold Boissier- şöyle demiş­ ti:

«İçinde ekonomik ve İçtimaî ihtiras­ ların hergün artan bir şiddetle çarpışmak­ tan başka birşey yapmadığı bir âlemde hangi küllî mefhumun lâkırdısı edilebi - lir? Bir yerde ki adi rekabet ve didişme dışında birşeye raslanmaz; orada mücer- red ve nazarî prensiplerin sözü olur mu?»

Evet doğru... Fakat...

Biliyorum; bu fakat küçük politikacı ve büyük dalavereci nev’inden nekadar ruh varsa hepsini güldürecektir. Ancak Yahya Kemalin:

«İnsanlar anlaşıldı, cihanın da sırrı yok»

Demesine rağmen insanlarda bir türlü anlaşılamıyan bir ideal cevheri kaynadı­ ğına şüphe etmiyorum. V e o ideal cevhe­ ri veya rüzgârıdır ki fikirlerimiz nekadar yılgın da olsa gönüllerimizi umulmadık cömerd hülyaların enginlerine sürüyor. Bu, dün böyle idi. inanın ki yarın, öbür- gün de böyle olacak! V e kâinat her de­ virde bin türlü yalanın, şenaatin kanları içinde zaten yuvarlanmıştır. Fakat ideal gene her asırda kâh batarak, kâh çıkarak insanlığı yeni kıyılara götürmek sevdasın­ dan vazgeçemedi. Eminim ki herşeye rağmen vazgeçemiyecek. Daimî kötü gö- rürhik yalnız bir kafa sakatlığı değil, ayni zamanda bir ruh romatizması ve ira­ de yatalaklığı demektir.

O halde?... O halde bugünün sar’alı dünyasına bakıp düşünmek, söylemek ve yazmak boş olsa bile yarın da mutlaka öyle olacaktır, denemez.

A vrupada şimdi ne görülüyor? Bence bütün maddî buhranları büsbütün coştu­ ran bir manevî yıkım ve ahlâkî inkıraz!

Evet, kötü görürlük, çok uzarsa bir gönül körlüğü gösterir. Lâkin hain haki­ katin karşısında yalancı ve ebleh bir nik­ binlik mümkün olabilir mi? Elbette ha - yır! A ncak bizim davamız asla böyle bir şey değildir. Demek istediğimiz şudur ki kafa bunaltıcı ve gönül bulandırıcı bir vaziyet var; fakat bunu eşelemekten yıl­ mamalı. -Yılmamalı ki mahiyeti mümkün­ se iyi aydınlansın -ve gene mümkünse- bu aydınlık yarın için bir ışık olsun.

Umumî Savaştan evvelki Avrupanm siyasî tılsımı şuydu: Muvazene politikası. Cihanın başlıca iri devletleri, siyaset cam­ bazlığını, kuvvetleri denk tutma oyunun­ da bulmuşlardı diyebiliriz. Dünya yıkı­ mı, medeniyet zelzelesi ve yahud akıl kı­ rımı filân gibi adlarla pek iyi anabileceği­ miz Umumî H arb bu sistemi devirdi. Y e­ rine ilk kurduğu yeni iedal malûm: M il­ letler Cemiyeti ve müşterek emniyet.. L â­ kin... Filozoflara, mütefekkirlere daima bıyık altından gülen bazı siyaset adamla­ rı, çok defa filozoflarla düşünce ustala - rının göstermeğe çalıştığı bir kuyu içine düşerler: Bugünü kurtarıyorum vehmile yarını tehlikeye koymak.. Ekseriyetle kendileri günlük endişeler içinde dikkat­ leri de, faaliyetleri de hapsolmuş kafalar­ dır. Onun için göz boyamak, muvaffak görünmek, selden kütük kapmak gibi bodur menfaatler uğruna geleceğin huzu­ runu kaçıracak hareketlerden kaçınamaz- lar. Ve pek tuhaftır, davaları tam akıl ve mantıkla hareket olduğu halde, yaptıklar: şey çok kere hırslarına, hiddetlerine uşak­ lık etmekten ibarettir.. Bütün bu sözleri söylerken 1918 yılı galiblerinin ruhiyeîini -hiç iftira etmeksizin- sadakatle anlattığı­ mı sanıyorum. Zaten o psikoloji üzerine hergün çıkan vesikalar, artık en salâhiyetli kimselerin de işi böyle görmeğe başladı­ ğını âleme ilân edip durmuyor mu?

«Cemiyeti Akvam» ve müşterek emni­ yet fikri... Hemen itiraf edeyim; eğer bu cömerd ideal gerçekten beşer iyiliğini di­ leyen nazariye ve fikir adamlarının dü­ şündüğü gibi tatbik edilseydi, insanlıkta bugün raslıyarak bedbaht olduğumuz manzaraya benzemez bir sahne vücud bu­ labilirdi. Fakat ne yazık; ne yazık ki en büyük ülkü sancağının gölgesine çok ke­ re bir nice kaşkarikocu koşarak vaziyeti sömürmeğe çalıştığı gibi, en necib İçtimaî gayelerin üzerine de milyonlarca küçük ve entrikacı ruh, veya mikrobları halinde

üşer. V e çabucak büyük ideali kendi kü­ çük ruhunun çapında istismar etmeğe baş­ lar. Bundan çıkan netice çok defa insanlı­ ğın, gerçekten muhtaç olduğu bir ilâcdan ümid kesmesi ve yeni- halâs çaresi bulaca­ ğım diye tekrar bir takım eski vasıtalara başvurmasıdır. 1918 galiblerinin şefli­ ğini ele alanlar da kafalarını böyle bir ta­ kım virüslerden «dezenfekte» edemedi­ ler. V e düşüncelerinin ufuneti, vücude ge­ tirilen müessesenin bekâretine kadar her­ şeye bulaştı.. Yukarıda bahsettiğim mu­ vazene politikası başlıca bir prensipe da­ yanıyordu: Birkaç devlet birleşerek, kar­ şısındaki kümenin kuvvetile «teadül» ede­ cek bir kudret manzumesi yaratırsa iki taraf birbirine hücumdan çekinir. Çünkü her ikisi için de kat’î zafer meçhul bulun­ masına rağmen büyük zararlara uğramak muhakkaktır. Siyasî tarihin (mukaddes ittifak) dediği anlaşma vaktile bir nevi mahdud (M illetler Cemiyeti) teşkil ede­ rek sonunda bunun yıkıldığını görmüştü. Umumî Savaşta da muvazene politikası - nın başı dönmüş bir cambaz gibi ipten düşüp parçalandığına şahid olduk. « T a ­ rih tekerrürden ibarettir» sözünü bilirsiniz. Birçok defa hayli hakikat gösteren bu söz, kendine bir delil de 1918 de buldu.

Evet, Milletler Cemiyeti fikrini selâm­ ladılar. Ancak politikacı ruhunu ve dala­ vereci diplomat zihniyetini insanlığın ka­ fasından sökmek kabil olamadı. Bugünün dünyası, işte o sarkomlu ruhun belâsını çekiyor.. Görüyoruz ki müşterek emniyet fikri, artık en küçük bir muvaffakiyet temininden âcizdir. Milletler Cemiyetine gelince; o müessese de herkesin her türlü hücumuna hedef oluyor. Niçin? Nasıl?

Bu sorguya cevab vermek için biraz dünü hatırlamak lâzımdır. U zak geçmiş­ ten ve milletler arasında umymî bir an­ laşma idealinin tarihinden bahsetmiye - ceğim.. Yalnız şunu bilelim ki Umumî Savaştan sonra Vilson’un, şimdi tebes - sümle karşılanan teklifi, iki proje ile kar­ şılaşmıştı; biri Fransızların, öteki İngiliz- lerin olmak üzere.. Fransızlar, Milletler Cemiyetinin icabında kuvvete dahi mü­ racaat etmek suretile yeni kurulan dünya düzenine bekçilik etmesini istiyorlardı ve diyorlardı ki; yapılan muahedelerin, çi - zılen hududların hiç bir noktası artık de­ ğişmemelidir. Çünkü bütün menfaatleri bunda idi. V e bunu isterken her türlü taz­ yik altında ezilecek milyonlar ve mil - yonlarla insanın ilelebed medenî esir vazi­ yetine tahammül etmesi imkânsız olduğu­ nu düşünmüyorlardı. Ağızlarından çıkan yüz kelimenin doksan dokuzu «Zafer! Z afer! Gene zafer!» teranesi idi. İngiliz- ler dediler ki hayır; Milletler Cemiyeti uluslar arasında muslihane çalışan bir an­ laşma ve barışma aleti olmalıdır. Cebir ve tazyik silâhlarile harbin karşısına çık­ mak istiyen bir sulh kavgacısı değil!.. Bu­ günkü Milletler Cemiyeti nizamnamesi böyle bir ana babanın çift verasetini taşı­ yan bir yavrudur ve hukuk bakımından da değerli bir vesikadır.. Onu şu saatte manevra kabiliyetinden mahrum battal bir salapurya haline koyan amil, inanınız ki nizamnamedeki maddelerden ziyade o maddeleri tatbik etmekte olan ruhtur. Gene şu saatte dünya üzerinde gerçekten bir umumî barış havası teessüs edemiyorsa bunun en hakikî sebebini, şu veya bu te­ şekkülün tabiatinde değil, asıl insan ka­ rakterinin mahiyetinde aramalıdır ve bu­ günkü, siyasal, ekonomik anlayışların fe­ sadında!. İşte o kafadır ki silâhsızlanma ve müşterek emniyet gibi verimli olması icab eden bazı umdeleri kısır bıraktı. Bu­ gün de Milletler Cemiyetinin hayatını tehdid ediyor! Y a Avrupadaki siyasî ak- sülâmel ne oldu?.. İtirafı hazindir; fakat söyliyelim; gene iflâsına -hem de hileli olarak!- evvelce hükmedilen rejime av - det; yani tekrar muvazene politikasına dönüş! Halbuki yakın bir geçmişteki o muvazene politikası silâhlanma yarışını açmış ve toplanan barut, nihayet bir gün infilâk etmişti!.. Bugün insanlıkta gene böyle bir korkulu rüya görme ihtimalleri artıp durmaktadır.. Artık hiç bir hükü­ met -bilhassa şu son aylardaki vak’alardan sonra- bir milletin emniyetini kuru sözler­ de, parlak imzalarda görmek mes’uliyetini üzerine alamaz. O sebeble bütün klâsik diplomasi gizli fiskoslarına devam etmek­ le beraber için için titremektedir!.

N e güzel söylemişler; emperyalizm iş- tihası, bütün iştihalar gibi yuttukça artı­ yor. Ve hazım işfinin güçlükleri bütün mil­ lî bünyeler üzerinde sarsıntılar yapıyor. Binnisbe gene sayılacak bazı milletler, büyük devlet rolü oynamak için cihan sahnesine çıktıkları zaman, asıl eski sö­ mürgeciler dünyayı taksim etmiş gibiydi. Ondan dolayı birinciler biraz geç kalmı­ şa benziyorlardı. O sebeble istediler ki, diğer büyüklerle atbaşı bir gitmek için el- çabukluğu göstersinler. V e vakit geçirme­

den fütuhat kılıcını çeksinler. Dünyanın bugün kanlara bulanmış ve hiç bir- şeyden haberi olmadan boğazlanıp giden milyonla mazlumu işte bu afete kurban gitmektedir ve belli ki bir çok va­ kit daha gidecektir.

Makalemin başında Flâmandiya tablo­ larından bahsettim. Gerçekten cihanda o manzarayı şimdi pek aydın görüyoruz. Lâkin gelecekten ümidini kesmiş bir adam değilmi. A sla!

Yazımı bitirmeden evvel size küçük bir nutku hatırlatacağım:

Milletler Cemiyeti konseyinde bir va­ kit Cemiyet nizamnamesinin tadiline dair teklifler müzakere edilirken eski İngiliz Hariciye Nazırı (M . Eden) azçok şöyle demişti:

«Kurumumuzun kendisinden beklenen şeyleri yerine getiremediği meydanda! Lâkin bu hakikati görmek, Cemiyetin tem­ sil ettiği yüksek gayelerden de vazgeçme­ sini istilzam eder mi? Yapılacak şey, mev- cud teşekkülü, onu iptida kurmuş olanla­ rın düşündüğü cihanşümul mertebeye çı - karmaktır.»

Nasıl diyeceksiniz? Sanırım ki iptida hiç hülyaya kapılmıyarak! Sonra da mil­ letlerin hayat ve istiklâl hakkını tanımak­ la beraber bütün insanlığın medenî terbi­ yesini yükselterek! Bu olmadıkça görme­ ğe devam edeceğimiz şey şudur: Flâman­ diya tablosu!. H atta ondan daha feci sahneler!

Fazıl Ahmed AYK AÇ

Taha Toros Arşivi