DPU Fen Bilimleri EnstitUsu Dergisi 5. SaYI (Aralik 2003)

(1)

KiitaRya ytiresindeki Bazi Balik Tiirlerinde Gtiriilen Balik Biti Uzerine Bir Ara§tlrma

M. Koyun & F. N. Altunel

KUTAHYA YORESiNDEKi BAZI BALIK TURLERiNDE (CYPRINIDAE) CORULEN BALIK ntrt (Argulus foliaceus

L.)

UZERiNE BiR ARASTIRMA

M. KOYUN*

&

F. N. ALTUNEL**

Ozet

Bu cahsrna Kutahya il smirlan icinde kalan bazi su kaynaklarinda yasayan Cyprinus carpio, Alburnus alburnus. Carassius carassius, Carassius auratus, Barbus plebejus ve Tinea tinea 'da gorulen Argulus foliaceus L. (bahk biti) uzerine yapilrmsur. Arasnrrna suresince parazitin biyolojik ozellikleri. yil icinde bahklarda gorulrnc pcriyodu, etkileri ve su kaynaklan arasmdaki tasinma sekli belirlenmeye cahsilrmsnr. Birbiriyle baglanuh olan su kaynaklari arasmda. dogal olarak Argul us foliaceus 'un diger havzalara tasmdig: gozlenrnistir. Mayrs-Eylul aylan arasinda

sozt; edilen bahk liirlerinde rastlanan Argulus foliaceus'iuv oldukca agrr etkilerinin oldugu gorulmustur.

l. Giri~

Bu arastirma Argulus foliaceus 'un Kutahya cevresindeki bahklarda gorulmesi ve yore bahkcilanmn universiternize sikayetleri uzerine yaprlrmsur. Balik bitleri arasmda en etkin olaru, Argulus foliaceus' tur. Konakci Uzerinde yogun oldugu zaman dikkatle bakildigmda ciplak gozle gorulebilir. Balik Uzerindeki yeri sabit olrnayip yer degistirebilmektedir. Balik sudan crkanldigmda veya oldugunde cok kisa sure icinde bahg: terk ederek baska bir konakc: aramaktadir, Argulus foliaceus obligatif (zorunlu) bir parazit olmakla birlikte Ue;:haftadan daha uzun bir sure ac olarak yasayabilmektedir [I].

Konaktan mukus salgisi ve kan emerek beslenir. Argulus foliaceus ktrrmzt bir nokta olusturarak hortumunu balrk derisine batmr, bu bolge etrafinda yanma artar dagiruk sislikler olusur, Bu durum sanki herhangi bir zehrin balik yuzeyine dagrruk sekild, etkiledigi gibi gorunur. Balik bitinin birkac kez kucuk bahklara saldrrmasi sonucu kucuk baliklar olebilir. Bit tutunmak icin kolay ve fazlaca kan ernebilecegi solungac ve agiz kenarlan gibi yumusak bolgeleri tercih eder. Yeterince kan emdikten sonra parazit konagi kendiliginden birakrr ve baska bir konak aramak icin serbest olarak hareket eder. Beslenmesinde tamamen balik kanIII I tercih etmesinin yanmda bazi anfibilerin tadpollerinde de gorulrnustur.

Anahtar Kelimeler: Argulus foliaceus L. Cyprinus carpio, A. alburnus

,c.

carassius, Carassius auratus. Barbus plebejus, Tinea tinea

69

(2)

OpO Fen Bilimleri Enstitusu Oergisi 5. SaYI (Arallk 2003)

Kiilahya Yoreslndski Bazi Balik Tiirlerinde Gtiriilen Balik Biti llzerine Bir Ara§llrma

M. Koyun&F. N. Altunel

Ulkernizde cesitli arastmcilar tarafmdan bu konu ile ilgili yapilrms calismalar mevcuttur [2,3,4,5]. Baliklarda gerek yetistiricilik, gerekse dogal ortamlarda buyuk ekonomik kayrplara neden olmaktadir, Parazitin ignesini enjekte etmesinden sonra ikincil enfeksiyonlara sebep olrnasi, bahk icin beslenememekten daha tehlikeli olmaktadir. Dolayrsi ile balrklarda dogrudan veya dolayh olumlere yol actig:

bildirilmektedir. Balik bitinin konakci olarak sectigi baliklann hepsi parazitten olumsuz olarak etkilenmekte olup derilerinde kizankhk, karmlarmda odernler ve yaralar gorulmektedir [1] .

2. MATERYAL VE YONTEM

Arasnrma esnasmda materyal olarak kullarulan Argulus foliaceus L. Mayis - Eylul 1996 tarihlerinde Kutahya cevresindeki Porsuk, Cavdarhisar, Enne ve Kayabogazi barajlanndan yakalanan bahklardan temin edilrnistir. Alman numuneler normal tath su ortarmnda siselerde 2-3 saat icerisinde canh olarak laboratuvara getirilip %70'lik alkolde saklanrrus olup daha sonra fotograflanrmstrr.

3. BULGULAR

3.1 Argulus Foliaceus 'un Morfolojik ve Anatomik Ozellikleri

Parazitin eni 3-5 mm boyu 6-8,5 mm arasmda degismektedir. Vucut dorsoventral sekilde yassrlasmis, bas ve toraks ve karapaks ile ortulrnustur, Agrz parcalan iyi gelisrnis ve konakcmm kamrn emebilecek yapidadrr. Yapisma vantuzlan birinci maksillada yer alrr, ikinci maxilla kancalarla donanlrmsnr. Toraks dort segmentli olup her birinden bir cift yuzrne bacagi cikar. YUzme bacaklannm ic yuzeylerinde genis yapih yelpaze Wyler bulunur. Bu dort cift ayak iyi gelisrnis olup yuzmede kullanilrnaktadrr. Oorsalde iki hareketli gozun yamnda bir cift de basit goz vardir.

Ayn eseylidir, Erkek bireylerde abdomende yuvarlagtrnsi bir cift testis gorulur. Disi bireylerde cinsiyet acikhg: gogus bolgesinin son segmentinde bulunrnaktadir, yurnurtalan kann bolgesinde yer almaktadir [6]

Oreme mevsiminde konakcryi terk ederek yumurtalanrn, taslara ve cesitli yuzeylere yapisnrarak birakrr. Yumurtlamadan 4 hafta sonra ergine benzeyen copcpodit (erginden yalrnz segment ve uye sayrsi bakimmda farkl: olan) larva cikar, Sonra konak aramak icin yuzmeye baslarlar, eseysel olgunluga ulasrnak icin 5-6 hafta kan ernrnek zorundadirlar. Eseysel olgunluga ulastiktan sonra konagi terk ederler.

Parazitin kan emerken acng: yaralann sekonder enfeksiyonlara sebep olmasi bahk icin cok buyuk bir olumsuzluktur. Boyle bir durum balik icin beslenememekten daha tehlikelidir. Sazanlarda abdominal dropsi, dorsal de kucuklu buyuklu ulserler, kasmti sonucu sert yuzeylere silrtilnen baliklarda pullann dokulmesine bahk bitlerinin sebep oldugu bilinmektedir. Mantarlann acilan bu yaralara yerlesebilecegi, kan parazitlerinin dahi cogunlukla argulidlerle tasmmasi ihtimali yuksektir [7,8,9, I 0, I I]

Argulus foliaceus L. seffaf oldugundan yogun olmadigi zamanlarda bahk nzerinde fark edilmesi kolay olrnamaktadrr, dikkatli bir gozlern ile yuzgec dipleri ve solungac kapaklarmda gorulebilmektedir. Parazit bahk olunce konagi terk eder, konak

70

(3)

DPU Fen Bilimleri EnstitosO Dergisi 5. SaYI (Arallk 2003)

Kiilahya ytiresindeki Bazt Balik Tiirlerinde Gtiriilen Balik Bili Uzerine Bir Ara§llrma

ilzerindeki hareketleri sirasmda meydana getirdigi irkilme sonucu kasmn ve huzursuzluga ycl acar [1, 3,12,13,14].

Tur teshisinde en kolay yontern telsonlanna gore olmaktadir. Telson Argulus foliaceus'te yuvarlagimsi, Argulus japonicus'te aci, Argulus coregoni'de gaga

seklinde sonlanrmstrr. Sekil I ..

Argulus foliaceus

Argulus japonicus

Argulus coregoni

Sekil.I . Bazi Argulus tiirlerinin telson yapilan"

'Reichenbach - Klinke,

(4)

OpO Fen Bilimleri EnstitOsO Oergisi 5. SaYI (Arallk 2003)

Kiilahya Yiiresindeki Bazi Balik Tiirlerinde Giiriilen Balik Bili Uzerine Bir Arastuma

Sekil.Z . Argulus foliaceus L. ventralden gorunust;

(Fotcgraf M KOYUN)

3.2. Tedavisi

Argulus foliaceus ile enfekte olrnus olan ortamlarda tedavi her zaman mUmkUn degildir. KontrollU Uretim alanlannda cesitli metotlar kullamlirken, dogal ortamlarda tedavisi yapilamamaktadir. Birbiriyle baglannsi olan sularda bulasrnanm online gecmek imkansizdir. Ancak enfekte olrnus ortamlarla baglantrsi olrnayan sulara bahkci aglan ve av malzerneleri ile gerek yumurta gerek larva seklinde tasinabilecegi olasidir. Dogal sularda bu parazit oldukca fazladrr. Icinde sazan olan sulardan su piresi iDafnia sp.) toplandigmda akvaryurnlara da girebilmektedir.

Tropikal bahklarin bulundugu akvaryumlarda fazla srcakliga dayanarnaz ve kisa sUrede olurler. Fakat ozellikle kirrmzr Japon baliklanrun bulundugu kapah bahce havuzlannda zararh olabilirler. Bu parazit zehirli madde salgilayarak bazen akvaryurnlardaki kucuk baliklar icin oldurucu de olabilmektedir [13] .

Trichlorphon ihtiva eden lindane ile kontrolU murnkun, Iysol (21l00'IUk) banyosu, Kmn04 (1I100'IUk) uygulanabilrnektedir, son zarnanlarda neguvan'la tedavi edilebildigi bilinrnektedir. Ancak neguvan'la tedavi uretme havuzlanndaki suyun buyuk bir kisrm bosalnldigmda mumkun olmaktadir [I] .

72

(5)

DPU Fen Bilimleri EnstitosO Dergisi 5. SaYI (Arallk 2003)

Kiilahya Ytiresindeki Bazi Balik Tiirlerinde Gtiriilen Balik Bili Uzerine Bir Ara§lIrma

4. SONUe;: VE TARTI~MA

MaYIs- Eyliil 1996 tarihleri arasmda yapilan arasurmalar sonucunda Argulus foliaceus L. 'un Ternrnuz-Agustos aylannda MaYIs, Haziran ve Eylul aylanna

nazaran daha yogun oldugu gorulrnusrur. Parazitin fazla olmasi bahk uzerinde yaralanmalara sebep oldugundan ekonomik kayiplara yol acrnaktadrr. Birbirine baglanusi olan su havzalannda parazitin tasinmasmm onune gecmek rnumkun gorulmemektedir. Ancak birbirine baglanusi olmayan havzalarda bahkci aglanna dikkat edilirse tasinmanm online gecilecegi soylenebilir. Olen baliklarda parazitin bahgi hemen terk ettigi seklindeki genel durumun aksine, bu arastirmada

otu

Alburnus alburnus'uuvu uzerinde bu parazite rastlannusnr. LiteratUrde baliklar uzerinde oldurucu etkilerinin oldugu bildirilmekte [I], ancak parazitin olen baliklan kisa surede terk etmesinden dolayi olumlerin Argulus foliaceus sebepli oldugu kesin olarak soylenemernistir.

Kutahya iii cevresinde bahk stoklan acismdan kaydadeger kaynaklar Porsuk, Cavdarhisar, Kayabogazi ve Enne baraj landir, Bu baraj lardan, Cavdarhisar, Kayabogazi, Porsuk ve Enne arasinda baglantilar bulunrnaktadrr. Argu!us foliaceus L.'un bu baglannlan takip ederek adi gecen su havzalannda ortaya cikabilecegi dusunulrnektedir. Aynca baraj goletleri birbirine yakm oldugundan bahkci aglanyla tasmrnasi olasrhgi vardir.

Kutahya cevresinde yakalanan Cyprinus carpio, Alburnus alburnus .Carassius carassius ve Tinea tillca'da ektoparazit olarak Argulus foliaceus 'a yogurt sekilde rastlannustir.Parazit ^SLI sicakhgmm maksirnum seviyeye ciktrg: (25-30°C) Temmuz ve Agustos aylannda en fazla gorulrnustur. Parazitle enfekte olan bahklarin deri yuzeyleri krzankl: ve asm derecede mukuslu, bazilarmda fazla buyuk olmayan yara seklinde hasarlara rastlanrms olup, kann altlannda siskinlikler bulunrnustur [I] .

Yapilan cesitli arastirmalarda direkt olurnlere sebep oldugu belirtilirken [13], bu calrsmada Alburnus alburnus'us fazlaca etkili olduguna, metabolizmalarun oldukca zayif hale getirdigine ve hatta olu olarak bulunan Alburnus alburnus'uuae Argulus foliaceus L. 'a rastlanmrsnr. Cyprinus carpio, Carassius carassius Fe Tinea tinca'da derilerinde asm krzanklik, yogun pul dokuirnesi ve hatta bu bolgelerde mantarlardan kaynaklanan sekonder yaralar tespit edilmistir.

(6)

OpO Fen Bilimleri Enstitosu Oergisi 5. SaYI (Arallk 2003)

Kiitahya Yoresindeki Bazt Balik Tiirlerinde Goriilen Balik Biti Ozerine Bir Ara§tlrma

KAYNAK<;A

[1] H.-H. Reichenbach - Klinke, Fish pathology, (Translated by C. Ahrens,) publication 'in London, (1973) p: 512.

[2] M.e. Oguz, Bursa yoresindeki bazi tatli sulardan (Kocadere, Ekinli, Ulubat) yakalanan sazan balig: (Cyprinus carpio L. 1758) ektoparazitleri iizerine bir arastirma, T. Parasitoloji der. XV (2), (1991) s: 103-110.

[3] Y. Tigin, A. Burgu, A. Doganay, H. Oge, ve S. Oge, Balik parazitleri T.

Parazitol Der. XVI(I), (1992) s: 103-119.

[4] A. Aydogdu, lznik goliinde yasayan sazan (Cyprinus carpiol: 1758) baltklannda cikan bazi metazoon parazitleri uzerine bir arasurma, XIII Ulusal Biy. Kong.17-20 Ey1U11996,ist., (1996) s:385-395.

[5] E. Soylu, Sapanca balik iirctim ve tslah istasyonunda balik hastaltklar calismalart,

i. O.

Su Urunleri Ylik. Okulu,Yay.no. 7, (1985)s: 1-22.

[6] S.K. Ruston-Mellor, ,And G .. \. Boxhall, The devolopmental squance of Argulus foliaceus (Crustacea :Branchiura) Journal of Natural History, 28, (1994) p:763 -785.

[7] G. Ekingen, Some parasites foun.l 011 europan catfish (Siluris glanis L.) and brown trout (Slmo trutta L.) in Turkey. FIrat Oniv. Elezig Vet. Fak. Derg. Cilt III, No 1, (l976)s: 113-115.

[8] W. P. Robert, Freshwater invertebrates sec. edition, University of Colorada.

( 1993)

[9] W. T. Edmondson, Freshwater biology second edition, USA, ( 1959) p: 1248

[10] S. Salman., Omurgastz Hayvanlar Biyolojisi, Antakya, (1995) s: 219.

74

(7)

DPU Fen Bilimleri EnstitusU Dergisi 5. SaYI (Arallk 2003)

Kiilahya Ytiresindeki Bazi Balik Tiirlerinde Gtiriilen Balik Bili Uzerine Bir Ara~llrma

[IIJ M. Caglar, Omurgastz hayvanlar, Anatomi- Sistematik II. krsim, 2. baski, ist.

Universitesi Fen Faktiltesi Yayinlan, (1974) s: 34-35.

[I2J G. Karen, A. B. Goffrey.And N. Kazuya, Tlzefine structure and function of the cephalic appendages of the Brnchiuran parasite, Argulus japonicus thiele, Phil. Trans. R. Soc.Lond. G. Britain, 339,(1993) p: 119-135.

[13J A. C;:olak, Balik hastaltklart el kitabt, Cumh.Dniv.Fen-Edeb. Fak. Yay. No 1, 13, (1982).

r

^14] A. V. Bychovskaya - Pavlowskaya, Key to parasite of freshwaterfish of the U.S.S.R., ed. N. Pavlovskii, Israel Program For Scientific Trans., larusalem (1962) p: 919.

AN INVESTIGATION ON Argulus foliaceus L. (FISH LICE) SEEN ON

SOME FISH SPECIES (CYPRINIDAE) IN KUTAHYA VICINITY

M. KOYUN* & F.N. ALTUNEL**

In this investigation Argulus foliaceus L. as ectoparasite of Cyprinus carpio, Alburnus alburnus, Carassius carassius, Carassius auralus, Barbus plebejus and Tinea tinea which is live in some fresh water. vicinity of Kutahya have been investigated. During the research. the biological characteristics of Argulus foliaceus L., in the period of seeing as a parasite. the effect on fishes and moving between different branches of the river have been determined. It has been seen heavily infection of /vrgulus foliaceus L. on fi shes, mentioned above from May to September.

Key Words: Argulus foliaceus L., Cyprinus carpio, A. alburnus, Carassius carassius, Carassius auratus, Barbus plebejus, Tinea tinea

*

Uludag liniversitesi Fen Bilimleri enstitusu Bursa

**

^Uludag liniversitesi Fen Edebiyat Fak, Biyoloji bol, Bursa

75

(8)

DPU Fen Bilimleri EnstitosU Dergisi 5. SaYI (Arallk 2003)

KUlahya Ydresindeki Bazi Balik Tiirlerinde Gtiriilen Balik Biti Uzerine Bir Arasnrma

76