CUMHURİYETİN İLK YILLARINDA TÜRKİYE’NİN İTALYA POLİTİKASI
Mehmet TEMEL*
ÖZET
XIX. yüzyılın ikinci yarısında gelişmeye başlayan Türk-İtalyan ilişkileri, İtalya’nın izlemeye başladığı sömürgecilik politikası kapsa- mında Türk egemenliğinde olan Trablusgarp, On İki Ada ve Güney- batı Anadolu’yu işgaliyle sorunlu ve güvensiz bir döneme girmiştir.
1922 yılında iktidara gelen Mussolini, Akdeniz yönünde yayılmacılık politikası izlemeye başlamış, adaları silahlandırmış, adalardaki Türk nüfusu İtalyanlaşmaya ve göçe zorlamıştır. Türk hükümeti de ulusla- rarası hukuk kuralları çerçevesinde adalardaki Türklerin hak ve çı- karlarını savunmaya çalışmıştır. Mussolini yönetimi, oluşan uluslara- rası yeni konjonktürün etkisiyle 1926 yılından itibaren Doğu Akde- niz’de ittifak arama politikasına yönelince iki ülke ilişkileri normalleş- meye başlamıştır. On İki Ada, Anadolu sahilleri ve diğer konularda ikili ilişkiler geliştirilmeye çalışılmış, iki ülkeyi doğrudan ilgilendiren karasularının sınırlandırılması, adacıkların egemenlik tanımlarının yapılması, sahil kaçakçılığının önlenmesi, adli yardımlaşma, suçluların iadesi, ticaret, tediye ve kliring konularında antlaşmalar yapılmış ve konsolosluk sözleşmesi imzalanmıştır. Bu bildiri metninde, Atatürk’ün izlemiş olduğu yurtta ve dünyada barış politikası çerçevesinde Türkiye Cumhuriyeti’nin İtalya konusunda izlediği politika incelenmeye çalı- şılmıştır.
* Prof. Dr., Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, meh- temel239@gmail.com.
Anahtar Kelimeler: İtalya, On İki Ada, Ouchy Antlaşması, Ticaret Antlaşması, Karasuları, Adli Yardımlaşma Antlaşması.
TURKEY’S ITALY POLICY IN THE FIRST YEARS OF THE REPUBLIC
ABSTRACT
Turkish-Italian relations, which started to develop in the second half of the 19th century, entered into a troubled and unsafe period with the invasion of Tripoli, The Dodecanese Islands and Southwest- ern Anatolia, which had been under the rule of Turkey, within the scope of the colonial policy that Italy started to follow. Mussolini, who came to power in 1922, started to follow a policy of expansion in the direction of the Mediterranean, armed the islands and forced the Turkish population on the islands to Italianize and migrate. The Turkish government tried to defend the rights and interests of Turks on the islands within the framework of international laws. With the influence of the new international conjuncture, the relationships be- tween the two countries started to normalize when the Mussolini ad- ministration adopted an alliance seeking policy in the Eastern Medi- terranean in 1926. Bilateral relations were tried to be developed on the issues such as The Dodecanese Islands, Anatolian coasts and other issues, agreements were made regarding the restriction of coastal wa- ters that directly concern the two countries, the definition of sover- eignty of the islets, the prevention of coastal smuggling, judicial assis- tance, extradition of criminals, trade, disbursement and clearing and consulate treaty was signed. In this paper, it was attempted to analyze the Italy policy followed by the Turkish Republic within the frame- work of Atatürk’s policy of “peace at home, peace in the world”.
Keywords: Italy, The Dodecanese Island, Ouchy Treaty, Trade Agreement, Coastal Waters, Judicial Assistance Treaty.
GİRİŞ
İtalya-Türkiye ilişkileri XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ge- lişmeye başlamış, ancak İtalya’nın, sömürgecilik politikası kapsamında 1911 ve 1912 yıllarında Osmanlı toprakları Trablusgarp ve On İki Ada’yı, 1919 yılında Güneybatı Anadolu’yu işgali, ilişkilerin II. Dünya Savaşı öncesine kadar sürecek olan sorunlu bir sürece evrilmesine ne- den olmuştur1. İtalya’nın Güneybatı Anadolu işgaline başarılı bir Milli Mücadele süreciyle son verilmiş ise de On İki Ada ile ilgili sorunlar II.
Dünya Savaşı yıllarına kadar devam etmiş, adaların 1947 yılında Yu- nanistan’a verilmesiyle birlikte yeni bir dönem başlamıştır. İtalya ege- menliğinde kalmasına rağmen adaların Anadolu’ya yakınlığı ve bölge- deki Türk nüfus Cumhuriyetin ilk yıllarında Türkiye’nin İtalya poli- tikasında önemli bir yer oluşturmuştur.
Güneybatı Anadolu coğrafyasının yaklaşık 2 mil açıklarında, Ege Denizi’nin güneydoğu kesiminde yer alan On İki Ada2 1522 yılında Kanuni Sultan Süleyman tarafından Saint Jean Şövalyelerinden alına- rak Osmanlı yönetimine katılmıştır. Önce Kaptan Paşalığa, daha sonra da Cezayir-i Bahr-i Sefid Eyaleti’ne bağlanan adalar İtalya’nın 1912
1 XIX. yüzyılın ikinci yarısındaki Türk-İtalyan ilişkileri için Bkz.: Halil Dal, XIX. Yüz- yılın İkinci Yarısında Osmanlı-İtalya İlişkileri (1850-1900), Basılmamış Yüksek Li- sans Tezi, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017; 1911-1916 yılları ara- sındaki Türk-İtalyan ilişkileri için Bkz.: Hale Şıvgın, Trablusgarp Savaşı ve 1911- 1912 Türk İtalyan İlişkileri, Ankara, 1989; İsrafil Kurtcephe, Türk-İtalyan İlişkileri (1911-1916), Ankara, 1995; Mehmet Temel, “Trablusgarb Savaşı’nda Osmanlı Devleti ve İtalya Tarafından Savaş Kaçağı İlan Edilen Maddeler ve Denizlerde Karşılıklı El Koymalar”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, S 1, Haziran 2005, s.203-214; Milli Mücadele dönemi Türk-İtalyan ilişkileri için Bkz.: Mevlüt Çelebi, Milli Mücadele Döneminde Türk-İtalyan İlişkileri, Ankara, 2002.
2 On İki Ada, Astropalia, Rhodes, Calki, Skarpanto, Casso, Tilos, Misyros, Kalymnos, Leros, Patmos, Lipsos, Simi, Kos ve bunlara bağlı adacıklardan oluşmaktadır. İsmail Soysal, Tarihçeleri ve Açıklamaları İle Birlikte Türkiye’nin Siyasal Antlaşmaları C I (1920-1945), Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1989, s. 90.
yılının Nisan ve Mayıs aylarındaki işgaline kadar değişik idari düzen- lemelere tabi olmuş, 18 Ekim 1912 tarihli Ouchy Antlaşması’yla İtalya’ya terk edilmiştir3.
1915 yılında İtilaf Devletleriyle İtalya arasında imzalanan Londra Antlaşması’nın 8. maddesiyle On İki Ada’nın İtalya’ya aidiyeti onan- mış ise de 1919 Temmuzunda İtalyan büyükelçi Tittoni ile Venizelos, 1920 Ağustosunda da İtalya’nın Paris büyükelçisi Bonin Longare ve Venizelos arasında imzalanan antlaşmalarla Rodos ve Meis dışındaki adaların Yunanistan’a verilmesi kararlaştırılmıştı. Ancak bu antlaşma- lar yürürlüğe girememiş, Sevr antlaşmasıyla adalar İtalya’ya bırakıl- mıştır4.
Sevr Antlaşması yürürlüğe girmemiş olsa da On İki Ada, 24 Tem- muz 1923 tarihinde imzalanan Lozan Antlaşması’nın 15. maddesiyle kesin olarak İtalya’ya bırakılmış5 Yunanistan’a verildiği 1947 yılına ka- dar bu ülkenin egemenliğinde kalmıştır.
Büyük beklentilerle katıldığı I. Dünya Savaşı’ndan hayal kırıklığı ile çıkan İtalya, 1922 yılında faşizmin iktidara gelmesiyle birlikte sal- dırgan ve sömürgeci bir dış politika izlemeye başlamış, St. Jean de Ma- urienne Antlaşması sırasındaki dış politikasına dönmüştür6. Hatta Be- nitto Mussolini, Akdeniz’de eski Roma İmparatorluğu’nu tekrar ya- ratmak hayaliyle “İtalya bir tek denizde ebediyen kapanıp kalamaz, bu deniz Adriyatik olsa bile Adriyatik’ten başka Akdeniz (bizim deniz, mare nostrum)
3 Cevdet Küçük, “On İki Ada”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C 33, s.
353; Fahir Armaoğlu, 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914), Ankara, Türk Tarih Ku- rumu Yayınları, 1997, s.643. On İki Ada’nın Osmanlı dönemi idari yönetimi için Bkz.:
Ali Fuat Örenç, Yakındönem Tarihimizde Rodos ve Oniki Ada, İstanbul, 2006, s. 45- 172.
4 Çağla D. Tağmat, “Trablusgarp Savaşı’ndan Lozan Antlaşması’na On İki Ada Konu- sunda (Gizli) Görüşmeler”, Türkiyat Mecmuası, C 28, S 1, 2018, s. 148-150.
5 Soysal, a.g.e, s. 90.
6 Mehmet Gönlübol ve diğerleri, Olaylarla Türk Dış Politikası C I (1919-1973),C II (1973-1983), Ankara, 1987, s.81-82.
vardır” açıklamalarıyla Akdeniz ve Anadolu üzerindeki emellerini dile getirmiştir7.
1920’li yılların başlarından itibaren Adalar üzerindeki egemenli- ğini pekiştirmeye başlayan İtalya, bir taraftan adalarda askeri tahki- matı yoğunlaştırırken diğer taraftan uyumlaştırma ve İtalyanlaştırma politikaları izleyerek adalardaki Türk ve Rum nüfus üzerinde baskı uygulamaya çalışmıştır. Hatta On İki Ada Metropolitliğini Fener Pat- rikhanesi’nden ayırarak İtalya Kilisesi’ne bağlama girişimlerinde bu- lunmuş ancak Türk ve Yunan hükümetlerinin itirazı üzerine gerçek- leştirememiştir8.
İtalya’nın, adalardan Rodos, Leryos, Astropalya ve İstanköy’deki askeri yapılanması ve askeri inşaatlarıyla ilgili olarak İtalyan basınında da bilgiler yer almaya başlamış9, tahkimat ve askeri sevkiyatın devam edeceği Dâhiliye Vekâleti’nin 17.05.1925 günü Başvekâlet’e gönder- diği yazıdan anlaşılınca10 Türk hükümeti de güvenlik önlemlerini art- tırmaya yönelmiştir.
Türkiye’yi hedef alan adalardaki İtalyan tahkimatına karşı Türk hükümeti adalardan gelen istihbarat raporları doğrultusunda Güney- batı Anadolu bölgesinde askeri hazırlıklar yapmış, halka silah dağıt- maktan her türlü askeri tahkimata kadar gerekli önlemleri almıştır11. Mussolini, izlemekte olduğu yayılmacı dış politikanın Doğu Akde- niz ve Balkanlarda rahatsızlık ve huzursuzluk yaratmakta olduğunu
7 Fahir Armaoğlu, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (C 1-2:1914-1995), Ankara, 2005, s.172- 173; Hazal Papuççular, “İki Savaş Arası Dönem Türk Dış ve Güvenlik Politikasında Oniki Ada, 1923-1939”, History Studies, Volume, 9 Issue, 5, p. 143-154, December 2017, s.145.
8C.C.A, (Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi), 30.10/236.594.19.
9C.C.A, 30.10/236.595.47.
10 C.C.A, 30.10/236.594.38.
11 Türk hükümetinin 1927 yılına kadar devam eden askeri önlemleri için Bkz.: Pa- puççular, a.g.m, s.146.
fark etmiş olmalı ki 1926 yılından itibaren diğer devletlerle olan ilişki- lerinde güçlü olabilmek için Doğu Akdeniz ülkeleriyle ittifak sistemi kurma girişimlerinde bulunmuştur12.
Gelişen Diplomatik ve Siyasal İlişkiler
İtalya’nın dış politikasındaki bu değişiklik Türkiye ile olan ilişkile- rine de yansımaya başlamıştır. 1925 yılında Türk hükümeti Tür- kiye’de süngercilik, dalgıçlık ve dalyancılığın geliştirilmesi amacıyla İtalya egemenliğindeki Kalimnos, Leryos ve Sömbeki’den bu konu- larda uzman kişilerin getirtilip Güneybatı Ege denizinde çalıştırılma- larını kararlaştırmıştır13. Aynı yıl içinde İtalya ile yapılacak olan Adli Yardımlaşma Sözleşmesi’nin akdi için Roma büyükelçisi Suat Bey’e yetki verilmiş14, 1926 yılında Kaş, Meis, Rodos ve Marmaris telgraf kablolarının işletmesine ilişkin sözleşme akdedilmiş15, ertesi yıl Meis ve Anadolu’nun güney kıyıları arasındaki karasularını tespit etmek üzere ortak komisyon kurulmuş,16 1927 ve 1928 yıllarında adalar ile Ana- dolu sahilleri arasında görülen kaçakçılığın önlenmesine ilişkin alına- bilecek önlemler görüşülerek karara bağlanmıştır.17 Türk hükümeti de kaçakçılığa karşı alınması gereken önlemlerle ilgili olarak İzmir,
12 Armaoğlu, 20. Yüzyıl…, s.173; Gönlübol ve diğerleri, a.g.e, s.82.
13 Türkiye’de uzman süngerci, dalgıç ve dalyancı istihdamı Bodrumlu müteşebbisle- rin, kayıt ve muhafazadan mahrum olan bu doğal milli servetin kaçak yollarla yurt dışına çıkarılmasının önlenmesi, Türk müteşebbislerin zarardan korunması ve işleri- nin kolaylaştırılması amacıyla hükümete başvuruda bulunmalarıyla gündeme gelmiş- tir. Türkiye’de bulunmayan bu uzmanların bir an önce yetiştirilmesi düşüncesiyle ta- lep kabul edilmiş ve Bakanlar Kurulu’nda şu kararlar alınmıştır: Sünger arama ve dalgıçlık çalışmaları Milas İlçesinin Akbük İskelesiyle Bodrum Körfezi arasındaki böl- gede yapılacak, kayıklar ve mürettebat, karakolu olan sahillerde geceleyecek, İtalyan uzmanlar çalışmalara eş ve çocuklarını getiremeyecek, çıkarılan süngerler Türk top- rağında terbiye edilecek, yabancı uzmanların yanında Türkler bulunacak ve bunlar süngerciliğe alıştırılacak, sünger kayıkları Türk limanlarına bağlı olacaklardır. C.C.A, 30.18.01/12.70.20.
14 C.C.A, 30.18.01/16.71.18.
15 C.C.A, 30.18.01/19.43.6.
16 C.C.A, 30.18.01/25.48.1.
17 C.C.A, 30.10/236.596.18.
Aydın, Muğla, Antalya illeri ile Rodos Şehbender Vekilliği’ne gerekli talimat ve emirlerini göndermiştir18.
İki ülke ilişkilerinin gelişmesi bağlamında sürdürülen diplomatik ilişkilerin olumlu sonuçlarından diğerleri de şunlardır:
30 Mayıs 1928 tarihinde iki ülke arasında Roma’da imzalanan 5 maddelik Tarafsızlık, Uzlaştırma ve Yargısal Çözüm Antlaşması, 25.8.1929 tarihinde iki ülke arasında suçluların iadesine ilişkin bir antlaşma ya- pılması ve tasdiknamelerin Ankara’da teatisi için Hariciye müsteşarı Menemenli Numan Bey’e yetki verilmesi19, 1930 yılında Konsolosluk Sözleşmesi imzalanması20, 4 Kasım 1932 tarihinde Ankara’da Türk Dı- şişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras ile İtalya’nın Türkiye’deki büyükelçisi Pompeo Aloisi arasında 7 maddelik Anadolu Kıyısı ile Meis Adası Ara- sında Karasularının Sınırlandırılması ve Bodrum Karşısındaki Kara Ada’nın Egemenliği Konusundaki Sözleşme’nin, 4 Nisan 1934’te Ticaret ve Kliring Antlaşmalarının21, 15 Ekim 1938 Ticaret ve Tediye Antlaşması’nın im- zalanması22.
Tarafsızlık, Uzlaştırma ve Yargısal Çözüm Antlaşması’nda âkidle- rin, taraflardan herhangi birine yöneltilmiş siyasi ve ekonomik bir an- laşmaya ya da tertibe girmemesi, taraflardan biri üçüncü bir devletin tecavüzüne uğradığında diğerinin tarafsızlığı, iki ülke arasında çıkan ancak diplomatik yollarla çözülemeyen uyuşmazlıkların uzlaşma usu- lüne tabi tutulması, antlaşmanın yorumlanmasından ve uygulanma- sından doğacak uyuşmazlıkların La Haye Adalet Divanı’na sunulması öngörülmüştür23.
18 C.C.A, 30.10/180.242.18, Lef.1,2,3.
19 C.C.A, 30.18.01.02/5.41.3.
20 C.C.A, 30.18.01.02/14.67.12.
21 C.C.A, 30.18.01.02/60.80.18. 20 Ekim 1936 tarihinde süresi dolan bu antlaşma, 1.12.1936’da 10 gün C.C.A, 30.18.01.02/70.92.4, 11.12.1936’da 20 gün süreyle uza- tılmıştır. C.C.A, 30.18.01.02/70.94.11.
22 C.C.A, 30.18.01.02/85.98.9.
23 Gönlübol ve diğerleri, a.g.e, s.83. Antlaşmanın tam metni için Bkz.: Soysal, a.g.e, s.335-339.
Anadolu Kıyısı İle Meis Adası Arasında Karasularının Sınırlandı- rılması ve Bodrum Karşısındaki Kara Ada’nın Egemenliği Konusun- daki Sözleşme’de ise Meis Adası ile Anadolu kıyısı arasındaki adacıkla- rın egemenliği tanımlanmış, karasularının sınırlandırılması yapılmış, Kara Ada Türkiye’ye bırakılmıştır24.
Türk hükümeti, Mussolini’nin dış politikasını hep şüphe ile karşı- lamış olsa da iyi niyetini sürdürerek 16.09.1929 tarihinde On İki Adalı ve İtalyan uyrukluların mallarını tanımış25, 1933 yılında meydana ge- len depremde zarar gören Leryos, Kalimnos ve Kos halkına iaşe ve ilk yardım hizmeti götürmüş26, depremde ağır hasar alan Kos adasındaki Defterdar Camii’nin tamiri için bakım ve tamiratla ilgilenen vakfa 5500 lira nakit yardımı yapılmış Rodos’taki Türk çocuklarının bulun- dukları yerde ve Türkiye’de eğitimlerini sürdürebilmeleri için yardım ve girişimlerde bulunmuştur 27.
İtalya’nın adalarda uygulamış olduğu uyumlaştırma ve İtalyanlaş- tırma, İtalya’dan getirmiş olduğu göçmenleri adalarda iskân etme, Türklere ait malları ucuz fiyattan satmaya zorlama veya düşük fiyata kamulaştırma gibi politikaları adalardaki Türklerin Anadolu’ya göç et- melerine yol açmış, Türk hükümetinin göçleri engelleme ve sorunla- rını yerinde çözmeye çalışma çabalarına rağmen28 On İki Adadaki Türk nüfusu her geçen gün azalmıştır. İtalya’nın 1912 yılında başla- yan egemenliği ile birlikte başlayan nüfus azalması egemenliğinin son
24 Türkiye ve İtalya egemenliğine bırakılan adacıkların adları, karasuları sınırları ve antlaşmanın tam metni için Bkz.: Soysal, a.g.e, s.340-343. Bu sözleşmenin metni TBMM’nde 18.01.1933 tarihine 2106 sayılı yasa ile onaylanmış, teatisi için de Roma büyükelçisi H. Vasıf Bey yetkilendirilmiştir. C.C.A, 30.18.01.02/35.24.15.
25 C.C.A, 30.18.01.02/1.14.12
26 Türk hükümetinin yardımları için Bkz.: C.C.A, 30.10/119.838.16;
30.10/237.601.32; Bayram Akça ve Seher Akça, “Cumhuriyet Dönemi Muğla Vila- yeti’nde Görülen Depremler (1923-1960)”, Turkish Studies, Volume, 14, Issue, 1, 2019, s. 22.
27 Defterdar Camii’nin tamiratı süreciyle ilgili gelişmeler ve girişimler hakkında ayrın- tılı bilgi için Bkz.: C.C.A, 30.10/191.308.7, Lef.1,2,3,4,5,6.
28 C.C.A, 30.10/237.601.32; C.C.A, 30.10/101.656.10; C.C.A, 30.10/237.604.20;
C.C.A, 30.10/238.605.12; C.C.A, 30.10/237.604.23
yıllarına kadar devam etmiştir29. 1922 yılında İstanköy’de 4700 civa- rında olan Türk nüfusu 1931 yılı itibarıyla 2715’e, 1912 yılında Ro- dos’ta 6490 olan Türk nüfusu İtalyan yönetiminin son zamanlarında 3400’e kadar gerilemiştir30.
Türk hükümeti, On İki Ada’dan Türkiye’ye yönelik göçlere engel olmaya çalışmakla birlikte Türkiye’de ikamet izni isteğinde bulunan- ların bazılarına olumlu cevap vermiş, bir kısmına da Türkiye’de süreli çalışma hakkı tanımıştır31.
SONUÇ
XIX. yüzyılın ikinci yarısında başlayan Türk-İtalyan ilişkileri 1911-1926 yılları arasında olumsuz ve güvensiz bir sürece girmiş olsa da İtalya’daki Mussolini yönetiminin Doğu Akdeniz’de ittifak ve denge arayışının bir sonucu olarak yavaş yavaş değişmeye başlamıştır.
Türk dış politikasının barışçı ilkeleriyle örtüşen bu gelişme sonucunda iki ülke arasında önemli antlaşmalar imzalanmıştır. İtalya’nın, ulusla- rarası hukuka aykırı olarak adaları silahlandırması bölgedeki Türk nüfusu İtalyanlaştırmaya çalışması veya göçe zorlaması Türkiye tara- fından izlenmiş, Türk hükümeti devletlerarası hukuk kuralları ve dip- lomatik teamüller dâhilinde Türklerin hak ve hukuklarını savunmaya ve gözetmeye çalışmıştır. Zaman zaman güven duyulamayan süreç- lerle karşılaşılmış olsa da ikili siyasi, sosyal ve diplomatik ilişkiler sür- dürülmeye çalışılmıştır.
29 İtalyanlar işgal ettiğinde yaklaşık 25.000 civarında olan Kalimnos’un nüfusu 6 yıl içinde 8312’ye, 8.000 olan Leryos’un nüfusu 2500’ün altına 23.000’lerde olan Söm- beki’nin nüfusu ise 7.000’e inmiştir. Cabir Doğan, “Fethinden Kaybına Rodos (1522- 1912)”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S 30, Aralık 2013, s.
82-83.
30 Gülcan Yılmaz, “Rodos ve On İki Ada’daki İtalya İle Yunan Yönetiminin Baskı Po- litikaları”, ICANAS 38 Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika çalışmaları Kongresi 10- 15.09.2007 Ankara, Bildiriler C VII, Ankara, 2012, s.3362-3363.
31 İskân izni örnekleri için Bkz.: C.C.A, 272.12/53.129.29; C.C.A, 272.12/54.130.29;
C.C.A, 272.12/57.141.11.
KAYNAKÇA Arşiv Belgeleri
Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi C.C.A, 30.18.01/16.71.18.
C.C.A, 30.18.01.02/5.41.3.
C.C.A, 30.18.01.02/14.67.12.
C.C.A, 30.18.01.02/60.80.18.
C.C.A, 30.18.01.02/85.98.9.
C.C.A, 30.10/236.594.19.
C.C.A, 30.10/236.595.47.
C.C.A, 30.10/236.594.38.
C.C.A, 30.18.01/19.43.6.
C.C.A, 30.18.01/25.48.1.
C.C.A, 30.10/236.596.18.
C.C.A, 30.10/180.242.18, Lef.1,2,3.
C.C.A, 30.18.01.02/35.24.15.
C.C.A, 30.18.01.02/1.14.12
C.C.A, 30.10/119.838.16; 30.10/237.601.32 C.C.A, 30.10/191.308.7, Lef.1,2,3,4,5,6.
C.C.A, 30.10/237.601.32.
C.C.A, 30.10/101.656.10.
C.C.A, 30.10/237.604.20.
C.C.A, 30.10/238.605.12.
C.C.A, 30.10/237.604.23 C.C.A, 272.12/53.129.29.
C.C.A, 272.12/54.130.29.
C.C.A, 272.12/57.141.11.
Kitaplar ve Makaleler
Akça, Bayram Akça ve Seher Akça, “Cumhuriyet Dönemi Muğla Vila- yeti’nde Görülen Depremler (1923-1960)”, Turkish Studies, Volume, 14, Issue, 1, 2019, ss. 17-30.
Armaoğlu, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1997.
_____________; 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (C 1-2:1914-1995), Ankara, 2005.
Çelebi, Mevlüt, Milli Mücadele Döneminde Türk-İtalyan İlişkileri, Ankara, 2002.
Dal, Halil, XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı-İtalya İlişkileri (1850-1900), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla Üniversi- tesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017.
Doğan, Cabir, “Fethinden Kaybına Rodos (1522-1912)”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S 30, Aralık 2013, ss. 67-88.
Gönlübol, Mehmet ve diğerleri, Olaylarla Türk Dış Politikası C I (1919-1973), C II (1973-1983), Ankara, 1987.
Kurtcephe, İsrafil, Türk-İtalyan İlişkileri (1911-1916), Ankara, 1995.
Küçük, Cevdet, “On İki Ada”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklo- pedisi, C. 33.
Örenç, Ali Fuat, Yakındönem Tarihimizde Rodos ve Oniki Ada, İs- tanbul, 2006
Papuççular, Hazal, “İki Savaş Arası Dönem Türk Dış ve Güvenlik Po- litikasında Oniki Ada, 1923-1939”, History Studies, Volume, 9 Issue, 5, p. 143-154, December 2017, ss.143-154.
Soysal, İsmail, Tarihçeleri ve Açıklamaları İle Birlikte Türkiye’nin Siyasal Antlaşmaları C I (1920-1945), Ankara, Türk Tarih Ku- rumu Yayınları, 1989.
Şıvgın, Hale, Trablusgarp Savaşı ve 1911-1912 Türk İtalyan İlişki- leri, Ankara, 1989.
Tağmat, Çağla D., “Trablusgarp Savaşı’ndan Lozan Antlaşması’na On İki Ada Konusunda (Gizli) Görüşmeler”, Türkiyat Mecmuası, C 28, S 1, 2018, s. 148-150.
Temel, Mehmet, “Trablusgarb Savaşı’nda Osmanlı Devleti ve İtalya Tarafından Savaş Kaçağı İlan Edilen Maddeler ve Denizlerde Karşılıklı El Koymalar”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fa- kültesi Dergisi, S 1, Haziran 2005, ss.203-214.
Yılmaz, Gülcan, “Rodos ve On İki Ada’daki İtalya İle Yunan Yöneti- minin Baskı Politikaları”, ICANAS 38 Uluslararası Asya ve Ku- zey Afrika çalışmaları Kongresi 10-15.09.2007 Ankara, Bildi- riler C VII, Ankara, 2012, s.3362-3363.
