-, o
~
TÜRKÇENİN
Y
ORULMAZ AR
iTIRıeısl
Lı.J
~
Andreas
T-
e
ze'nin
ardından
90.
doğum
günü için
öğrenciler
i
2004 Nisa
n
a
y ı na
bir kita
p
planlıyorlarmış.
Bu
kitaba Andreas Bey'in bütün
çalışma arkadaş
la r ı n ın
yazıların
ı bekliyorlarmış.
Türkiye
Cumhurlvetl
vata
n d a ş ı
olmasa
da Türkiy
e'den
evlenm
i ş
olan, Türkiyeli
saymamız
gereken
Andreas Bey'in
söz
l ü ğ ü n ü
g
eli n sürdürelim,
ekibinin
dağılmasına, sözlüğ
ü n devamının
geci
kmes ine
izin
v
ermeyeJi m.
Tiet zeçalışma odasında,Haziran 2002. Sev imYılma z-Ön d er arş i v i
5 O
Mehme
t
Ö
lmez
)
Türkçenin yorulrnaz araştırıcısı, bü -yük bilgin Prof. Dr. Andreas Tiet -ze'yigeçenyılınsonu ndakaybettik,
naaşı ise bu yılın başında, 7 Ocak günü dostlarının, öğrencilerinin ve
meslektaşlarının katılınuyla Viya -na'da toprağaverildi.
And reas Bevin adını ilk kez hoc.ım Talat Tekin'i n derslerinde. konuş
-ınaları nda işiuim. Tara ma Sözlü -ğlT nd e yaptıkları düzeltileri işitip ok uy u nca Tietze'nin çalışmalarına
ilgim arttı. Anadolu ağızlarının söz
-varlığıüzerineçalışmaya başlayınca Tietze'ninbu alandaki ilk elde baş vurulacak makalelerine ulaştım.
(Bu makalelerin derlendiği kitap
için kaynakçaya bkz.) Kendisiyle
tanışmam, dostluğumuzun başlan
gıcı1995'e gider. Askerlik görevinü
İstanb ulda yap mam dolayısıyıa 1995yazında kendisini ziyaret etme imk.irum old u. Bovacıkovdeki evi
-nin balkonundayaptığımızbu
soh-bet, aslında Türkoloji konularının
ele alındığı bir ders olınuştu. He-111en yine aynıyaz, kendisiyle İstik lal Caddesi'nekitapçıları dolaşmaya çıkmıştık. Burada yer alan fotoğraf
da o güzel günlerin hatırasıdır.Bu ziyaretler, 2000yılına kadar düzenli
olarak devam ermiş ve Andreas
Bey'in evinin balkonu neredeyse hir derslik haline dönüsmüştü. Soh-betl erimizd e bazen misafirleri ile de
kars r l aşı rd ım; örnegın, Andreas Be y'in eski dostu Gani Bey'i (Gani Yen e r) bu sohbetlerden hatırlarım.
2000 yılında araştırma amacıyla
Turfan ve Tuva'da bulunmam o yıl
ki görüşmemizi engelleınişti. Son
görüşmemizise 2002 yazında, söz
-lüğününkendisiiçin hazırlanmışilk matbaa nüshası üze rin e yaptığımız
sohbeti içer ir, O gü n gerçekten çok mutluvd u. ben de henüzkitapçılara
hile cıkmauuş birsözlüğü hazırlaya rnvl .ı birlikte incelemenin heyecanı
icerisind e yd im . Sözlükle ilgili,mad -delerin du zenlenişi, örneklerin
seçi-İisi . kullanılandil, katkıda bulunan -lar hakkında uzun uzadıya soyleş
111efırsatı bu lduk.
Beni111 kendisiyleyazışrnamavesile olan çalışmalarınagelince, bunlar-dan birisi hocam T.Tekin'le birlikte
TietzeViyana'da. SuraiyaFaroqhiarşivi ilişkin düzeltilerdi. Bu dü -zeltilerin birinci bölümü, "a" harfini içeren bölümü Erd em cler gisinde yayım larımış tı ("Tar ama Sözl üğü Üzerine Bazı Açıklamalar" , Erdem,c. 5, 1989,sayı 3, s. 285-293). Ben mer akla de -vamını be k liyordu m, ho -camdan sorduğu mda "b" harfinin de hazır olduğun u ancak yayımla n maclığın ı belirtm işti. Rica ed ip "b' harfini aldım ve 7DA 4'te
yaynnlanm a snu sağl a d ım.
And rens Bey'i ziyaretimcle,
düzeltilerin devamını me
-rak ettiğim i belirttim. ce
va-hısözkonusu düzeltileri
ar-lık sö zlü ğ ünd e yaptığı yö -nünde ydi.
Anad olu ağızlarındaki alın -malar üze rine yaptığı çalışma la rı na
gelince, ağızlar üzerine çalışmala nın sırasıncla Türkiye'de yapılan do ktora tezlerinde . yayınla rda. b ir-iki çalışma dışında Andrens Bey'in makalelerinin kullan ılmadığını gör -düm. Buna gere kç e söz konusu makalelerin ulaşılama z oluşu olab i
-lircli. Oysa bu ma kaleler, Türk Dil
Kurum u'n u n kütüphanesindeki dergilerde varclı. Anadolu üniversi -telerin deki araştırıcıların bu maka
-lelerc ulaşmasının güç olacağı d
ü-şüncesi yle Anclreas Bey'in bu ala
-nın ilkle rinclen olan maka lelerin i kendisinin izniyle biraraya getird im ve rneslektaşım Yong-S6ng Li'nin katkısıyla cla her makalenin son u
n-da yeralan dizinleri ortak bir clizin e dönü ştürdüm. Makalelerinin yayımı için izni ni rica ettiğimde 2 Mart
ı998 tari hli mektu b u nda müteva zı hir üslu pla bu önem li incelerne y a-zı larıiçin şunla rı yazmıştı:
ıvıehmetÖlmez do stum.
faxınızı aldım. ben desize faxla ce-vap ver e yim. Benim 40 sene evvel çıkanyazılarımıtekr ar basmam za iti-razımyo k,fakatbunlarartıkeskimiş ve içlerinde yanlışlar da var.Yanlış ları mı şimdi yazmakta oldugum ki
-tapt a düzeltme ye çalışıyorum.
Yen i etim o lojik lugatc dair ik isenc evvel yazd ıgım makalenin ayrıbas kısınısize yolladım. Fa ka t hu da ta -biieski mistir.
Şimdik i durumu size tarif ed eyim (başka bir makineele yaz ıyoru m.
harflerlesavaşıyorum) :
ilk cilt A E harflerini gösreriyor.O
cildin müsveelde si ha zır, fakat talc
-belerini in dex,cross retere nce.
bib-Hyografya gihi bazı şevlerin; daha hitireme dile r. Metin computerde 1840 sayfa tutuyor. Index .bibli yog
-rafya "s . ilc herhalde 1500Tı bu
la-ca k. ikinci cilt F
.r
harll erini ihtiva edecek. on u n t:ıhminen vans ı nagelmişim .Kalan -tcilt dahahic vok. Bu senenin sonuna kad a r ikinci c il-di hiti rıneği umuyoru m . He r ~L'" çokağırilcrl iy o r.
Duyduğ umagöre AvusturyaBilimler
Aka de misi Türkiye Bilimler Akade -misi ile 5 senelik bir mukave le a
k-detmiş , müşterek projelera
nyorhr-mı'. Üzerinde çahştığun lugati tcklif
ettim.Kabuledi lirse belki Türkive'de de birmümessilimiz olur yahutora -dan birini davet edebiliriz O zama n işi mizhızlanır. Şimdilik bunlarhayal,
fakatbelk ibirgün hakika t olur. inşallahağustosortasındalstanbul'a
geleceğim. Geçen yaz görüşe
med ik. bu yaz yolunuz düşer
se mem nu noluru m. TalatBe yi
görürsen iz çok selamlarımı
sövle yin. ~e bm larımla ,-\.Tietze
\lakalelerinin clerl endiği ki-tab.ı rica ettiğim önsö zde ise su nları yazmışt ı:
Ye-ni öğren d iği m Tür kçe'yi kendi ve-ri n d e. ken di mem le-ket in d e dinle mek. kon uşmak
"e kon usmamı düzeltmekiçin
1935' te ilk defa Türk iye'ye
geldiğim se n e de. An ad o -lu'n u nbinlerce kasaba ve kö -yündekonuşu la nağızla rıhak
-kında malüm at edin e b ilec e
-ği m yardımcı kitapların sayısı
mahduttu. Gerçi neşredilmiş birçok metin vard ı. faka t bir-kaçnisbet enküç ükmahallilügatçe
(m isal olarak 1934 'te ba sılan H. Hüsn ü'nünKavseriSöz/(i,q ırnü zik
-redebilirim ıde n maada "egeıne toplu"e nisbete ngenisdia le kt söz -lüğü ola rak va lrnz Hamit Zübeyr
Koş.ıvın 1932'de çıka n Ana dilden Derlemelerlügativa rdı. Bu sözlü k faydalı. fakat kifaye tsizdi . O tarihi takipede n on,on beş senede vaz i-yct tama men değişti. Bir taraftan
AhmetCa feroğlu'nu n 1940ile1951 yılla rı arasında 9 ciltola ra k yayım Lınan incelemelerve metin ler se ri -si Atıadolu dialeletoloj isi için sağ la m bir temel atm ıştır. Aynı sene -ler de 1939 ile 1947 yılları arasında Tür kDil Kuru m utara fındanyayım la n a n Türlei vede Halk Ağzıiidmi Derleme Derg isi <d a ha sonra Tü r-kin'de Hcıll: ,-IP.zlIıd{//1 Derleme
SDz/(i/U'il Türkologla rın önü ne
ge-nisliğinee~sizbir dil hazinesi ser -misti. Bu hazineden etimoloji sü-pürgesi ik bazı va lxı ncı unsurları
.ı v ı rmak türkologla rın ve umumi
-vetk
-
dilcilerin
vaz
ilesiyd
i
.
R
en
el
e
o za m:ın bu teşebb ü se katıldımve .ızcok bildiğim llsanlardan Anado-lu'nun mahalliağızları na nüfuz e t-mi şolan unsurların bazı larını te spit
etmeğ e çalıştım. Sonra daha genç -ler bu çiğ ı rd a de va m ed ip çok da
-ha esaslı neticele r meydana çıkar
dıla r.
5 ı
reas Bey'in vefatı dolayısıyla aile
-since ödenm iştir.
2. Sözlü kte daim i kadro yla çalışa
cak en az iki kişinin giderlerinin
öden me si gerekm ekte d ir.
3. Sö zl üğü n devamının tekrar Tür-kiye'de ba sılması sağlanmalıd ır.
Türkçesiyle "de nizgeçilmiştir", ya ni
80 yıll ık Curn hu riveti n dilini n eti -molo jiksözlüğü ya zıl m ıştı r. "derede boğulmarnak"gerekir.bu küçük so -runlarıyetkilikurumlar aşınalıdır.
Son bir konu, yine Sü heyla Ha
-nım'ınbildirdiğine gö re ,90.doğu m
gü nü için öğrencileri 2004 Nisa n
ayına bir kitap planlıyorlarmış. Bu
kitab a And reas Bey'in bütün çalış
ma arka d aşları nın yazı ları nı bekli -yorla rrnış. Tür kiye Cumhu riyeti v a-tandaşı olmasa da Tü rkiye 'den ev
-lenmiş ola n. Tü rkiyeli savmamız
gere ke n Andrea s Bevin sö zlügünü gelin sü rd ürelim. ekib in in dağılm a
sına, sözlüğün devam ı n ı n gecikme -sine izin vermeyelim. Ru hu şa d o l-sun, huzu r içerisinde uyusu n.
<
.Ileh me/ Ölmez.Prof Dr, YıldızTeknikCııiıersıte«Fen-Edeoivat Fakülte.'i
AR.IVlAGANLAR
And reas Tietze, Tarihi ve Etinıolojils Tü rleive
TürkçesiLugatı/Sp racbgescbicb tlicbestı ı ıd ety m ologi scbesWörterbu eh desTıirleei-Tıi r
kisehen,Birinci Cilt A-E, İsta n bu l: Simurg
Kitapçılık; Viyana:Östter rei chische Akade -miederWissensch aften,2002,762s, Andreas Tietze, Wörterbııeh dergrtecbiscbeıı.
slau iscbe n, arabiscben und persiscb eıı
Lebn ıoorter im Ana /olisehen Türeiscb /
Andreas Tiet ze,eşiSüheylaHanımve asistan ı SevimYılmaz-ÖnderViyana'da.
Haziran2002. SevimYılma z-Önderarşivi
Ana dolu Türeçesindelei Yııııaııea, Islaıca, Arapça Vi! Farsça ÖdünçlernelerSozluğu,
(Derleyen:Meh me tÖlme z),TDAD 26,Is
-tanb ul:Simıırg, 1999.280 s.
Armağan . Festscb rift fürAı ı dreasTietze, (haz , Suraiya Farouqi),Prag ,1994.
Berrıt Bren d emo en ,"Doğu Kar adeniz Ağızla rı nınSözvarlığı ve Sözlükleri",Kebiheç.7-8. (Dosya:Gü n ü müzTürk Dilleri veSözlükle
-ri),1999,s.77-83.
Christos Tzitzilis, Griecbiscbe Lebnırôrter im
Türeiscb en (mit besanderer B
erücksicbti-gwıg der anatoliscbeı ı Dialelete), Viyana,
19R7.201s.
Gustavvlever,TürkischeSt ıı d ien/TürkçeInce
-lemeleri.Gi riş ve DizinleBirlikte(yay,haz.
\khm eıÖlmezi.An ka ra:Keb ikeçYayınla n, 1991<,inı<"
Ha...ı nEren. "Anad o luAğızlarında Runıca. İslav
ca \e Arapea Kel im e-ler". WAıes, 1961: 29"'-5-1.
Hearh \\' 1.<)\\IT,Dona ld Quartet (ed.).Hııma LLL-:!andScbotıır.Essl1.l:<inHoı ıorofAnd re
-CL'TII!I::e,l-tarıbul :The IsisPress,1993. Robert Dank off, Arınen ia ı tLoaı ı ırords iıı Tıır
eisb.\\'ie,;tı3d en, 1995,217S.
Lwe Bla-ing. .-ırnıeıı iscbesLebng ııtim Türlee -iıürleiscbeı ı-aLiLBeisp il VDII Hemşin. Ams
-terdam. 1992 .142s.
l.w«Blasing ,Arnıenıscb-Türeiscb. Etymo logisc -bi!Betracbtııııgeıı aı ısgebend uonMateri
-alienaııs dem Hemşingebtet, Amsterdam,
1995 .207s,
WieııerZeitscbriftfü r die KundedesMorgenla n-des. Festscb rift Andreas Tietzezu ın70.Ce
-bı ırtstag geıcidmet von seineı ı Freun den
IIIldScbülern, c,76,19R6,
5 3
