Türk Mimarisinde
A H Ş A P S A Ç A K L A R
Yazan: Arcan ARIKDAL Sanat Tarihçisi ve Arkeolog
Sanat tarihinin bizlere sunduğu objek- tif kanıtlara göre Türk mimarisi kendi öz biçimine kavuşmadan evvel bir hayli deği- şik etkilerin altında kalarak değişimlere uğ- ramıştır. Bu değişimler fikir ve felsefe ev- rimi ile beraber, dinsel ve sanat alanında da kendini göstermiştir.
Konumuzla ilişkin olan sanat alanında- ki evrim, toplumların birbirlerine olan kül- türel etkilerinin, siyasal ve ahlâkî alanda görülen baskılarının bir sonucu olarak or- taya çıkmaktadır. Ya da nadiren gözlenen örnekler olarak kişisel yaratıcılık tarzında ortaya çıkmaktadır. Örneğin Büyük usta Le Corbusier, bizim Sinan'ımız gibi...
Siyasî ve kültürel etkiler Türk mima- risini, uzun zaman Çin yapı sanatı etkisinde bırakmıştır. Zamanımıza kadar bunun de- vam ettiğini görmekteyiz. Çin mimarlık ku- ralları her türlü yenileşmeye rağmen muha- faza edilmiştir. Çinliler tarafından yapılan
«terasların» bahçe mimarisine ne derecede etki ettiğini gayet iyi bilmekteyiz.
Yüzyıllar boyunca sürüp gelerek Kara- deniz'in kuzey sahillerinden Karpatlar ve Transilvanya'ya, oradan da Orta Avrupa'ya kadar uzanan İskit, Hun, Avar hâkimiyeti- nin Orta Asya yapı sanatı formlarını bura- lara kadar getirdiğini, Kafkasya köy evleri- nin tipleriyle Transilvanya'daki bir çok ma- nastır ve kiliselerde görülen çatılar (Resim I), bize, kesin bir şekilde göstermektedir.
SftçnK DiTfi'/' t -Ç C.'/a? jf. ) Şekil: 2 — Bir saçak detayı
Türk Yanı sanatına sonradan etkiler yapmış olan Çin «çatı» şekillerinin karak- teristik formu Orta Asya'da, örneğin Kır-
£;;z.!ar'da, bugün bile aynen korunulmaktadır.
Böylece, radır sanatında, Çin karakteristi- ğinin yüzyıllar boyunca tatbik edildiğini gör- mekteyiz.
Çin yapılarının özelliği olan «kalkık uçlu saçaklara» Türk mimarisinde ancak Barok çağda rastlanır. Tesiri hafiftir. Nus- retiye Camiinin şadırvan saçakları ve Fatih türbesi giriş kısmı saçağı buna örnek teşkil eder.
Bursa ve Batı Anadolu'da rastlanan ev saçakları gayet sade, mimarlık etkisi bakı- mından kuvvetlidir.
Kalkık uçlu Çin saçakları gösterişli konsollarla tezyin edilirdi. Anadolu'da, sa- çak altında, çıtalarla gayet dekoratif saçak tezyinatı elde edilmektedir.
Çin'in bu çok katlı saçak mimarisi, Türk hakanlarının kuvvet ifadesi olarak baş- larında taşıdıkları çok katlı şemsiyeye affo- lunur. Bina cephelerinde, saçakların büyük olması istendiği zaman, geniş saçakları taşı- mak üzere kolonlardan istifade edilirdi. Bu nitelik Türk ve Çin yapısında müşterek bir karakter olarak ortaya çıkmaktadır. Kolon- lar genellikle ahşaptır. Bazı cami ve med- reselerde kolonlar ekseriya kârgir ayaklara dayanan «sayvan» lara maliktir. Türkistan'ın bu platband sistemindeki sayvanlarında İran- dan çok Çin karakteri dikkatimizi çeker.
Türk - Osmanlı devri kolonlu saçaklarında çok yetkin ve ergin örneklere rastlamak mümkündür. (Resim II)
Bunlar, Türk «Yapı geleneğinin» çıkış noktasını aramamıza sebî? olan Orta Asya yapı fikrinin ve tatbikatının örnekleridir:
İstanbul'da, Sinan'ın eserlerinden Rüs- tem Paşa Camii sen cemaat yeri saçakları;
Üsküdar'da, İskele yahut d?. Mihrimah Sultan Camii (Resim III), Beşiktaş'ta Sinan Paşa camii sen cemaat yeri; çok karakteristik ahşap camilerden olan Topkapı haricindeki Takkeci İbrahim Ağa Camii saçakları v.s...
Bu sonuncusunun saçakları girintili çıkıntılı- dır ve çok tipik bir manzara arzeder. Kapı- sının önündeki direkler ahşaptan yapılmış gayet ölçülü bir camidir. Tcpkapı Sarayı,
rnJUYAOA AKfAriiA JM/'st
