T.C.
PAMUKKALE ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI
EĞİTİM YÖNETİMİ BİLİM DALI TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJESİ
OKUL MÜDÜRLERİNİN DERS DENETİMİ İLE İLGİLİ GÖRÜŞLERİ
İlker TÜTÜNCÜ
DENİZLİ 2021
EĞİTİMBİLİMLERİENSTİTÜSÜ EĞİTİMBİLİMLERİANABİLİMDALI
EĞİTİMYÖNETİMİBİLİMDALI TEZSİZYÜKSEKLİSANSPROJESİ
OKUL MÜDÜRLERİNİN DERS DENETİMİ İLE İLGİLİ GÖRÜŞLERİ
İlker TÜTÜNCÜ
Danışman
Dr. Öğr. Üyesi Suna ÇÖĞMEN
v ÖZET
Okul Müdürlerinin Ders Denetimi ile İlgili Görüşleri TÜTÜNCÜ, İlker
Yüksek Lisans Projesi, Eğitim Bilimleri ABD,
Eğitim Yönetimi Denetimi Planlaması ve Ekonomisi Bilim Dalı Proje Danışmanı: Dr. Öğr. Üyesi Suna ÇÖĞMEN
Haziran 2021, 52 sayfa
Eğitim sistemimiz için öğrenci, öğretmen ve yönetici kavramları temel teşkil etmektedir.
Öğretmen bu temelin en etkin parçasıdır. Öğretmenlerimizin niteliği ve verimi eğitim sistemimizin çıktılarına doğrudan etki edecek konumdadır. Tüm diğer sektörlerde olduğu gibi Türk eğitim sistemi içinde verim ve başarının anahtarı sağlıklı bir denetim sisteminden geçtiği düşünülmektedir. Ülkemizde öğretmen ders denetimlerinde ilk sorumluluk ve yetki sahibi okul müdürüdür. Ders denetim faaliyetleri okul müdürlerine bırakıldığı zamandan itibaren yapılan çalışmalar ağırlıklı olarak denetim süreçlerinde öğretmen görüşlerini incelemiştir. Araştırmamızın amacı ders denetim süreci ile ilgili okul müdürü görüşleri almaktır. Böylece ilgili alana farklı bir bakış açısı kazandırarak Covid-19 pandemi sürecinde ders denetim süreci ilgili durum incelenmeye çalışılmıştır. Araştırmada tarama modelinde desenlemiştir. 2020-2021 Eğitim Öğretim yılında Denizli il genelinde bulunan Anaokulu, İlkokul, Ortaokul, Lise ve Halk Eğitim Merkez müdürleri gibi farklı eğitim kurumlarında çalışan 106 okul müdürü araştırmanın katılımcılarını oluşturmaktadır.
Araştırmada veri toplama aracı olarak araştırmacı tarafından geliştirilen açık uçlu anket formu uygulanmıştır. Verilerin analizde betimsel analiz kullanılmıştır. Araştırma ile okul müdürlerinin ders denetim yetkisinin kendilerine bırakılmasından memnun oldukları, kendilerini bu alanda yeterli gördükleri, bu alanda eğitim almak istedikleri, ders denetiminde hazırlık, ders süreçleri, geri bildirime ağırlıklı olarak önem verdiklerini, en fazla huzursuz eğitim ortamı sorunu ile karşılaştıklarını ve karşılaşılan sorunlara etkili iletişim ile çözüm ürettiklerini belirterek uzaktan eğitim süreci ile ders denetim görevini yarı yarıya yapabildikleri bulgularına ulaşılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Okul Müdürü, Ders Denetimi, Uzaktan Eğitim
vi
İÇİNDEKİLER
PROJE ONAY SAYFASI ... iii
ETİK BEYANNAMESİ ... iv
ÖZET ... v
İÇİNDEKİLER ... vi
ŞEKİLLER LİSTESİ ... viii
BİRİNCİ BÖLÜM: GİRİŞ... 1
1.1. Problem Durumu ... 1
1.1.1. Problem Cümlesi ve Alt Problemler ... 2
1.2. Amaç ... 3
1.3. Önem ... 3
1.4. Sayıtılar ... 4
1.5. Sınırlılıklar ... 4
1.6. Tanımlar ... 5
İKİNCİ BÖLÜM: KURAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR ... 7
2.1. Ders Denetimi ... 7
2.2. İlgili Araştırmalar ... 8
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: YÖNTEM .. ………...12
3.1. Araştırmanın Modeli ... 12
3.2. Evren ve Örneklem ... 12
3.3. Verilerin Toplanması ... 12
3.4. Verilerin Analizi... 12
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: BULGULAR VE YORUM ... 14
4.1. Katılımcıların Kişisel ve İş Ortam Bilgilerine İlişkin Bulgular ... 14
4.1.1. Çalışmaya Katılan Okul Müdürlerinin Demografik Bilgilerine İlişkin Bulgular ... 14
4.1.2. Çalışmaya Katılan Okul Müdürlerinin Cinsiyet Bilgilerine İlişkin Bulgular ... 14
4.1.3. Çalışmaya Katılan Okul Müdürlerinin Yaş Bilgilerine İlişkin Bulgular .. 14
4.1.4. Çalışmaya Katılan Okul Müdürlerinin Mesleki ve Yöneticilik Kıdem Bilgilerine İlişkin Bulgular ... 15
vii
4.1.5. Çalışmaya Katılan Okul Müdürlerinin Branş Bilgilerine İlişkin
Bulgular ... 15
4.1.6. Çalışmaya Katılan Okulların Bulundukları Sosyo-Ekonomik Çevre Bilgilerine İlişkin Bulgular ... 16
4.1.7. Çalışmaya Katılan Okulların Konum Bilgilerine İlişkin Bulgular ... 16
4.2. Araştırmanın Alt Problemlerine ait Bulgu ve Yorumları ... 17
4.2.1. Birinci Alt Probleme Ait Bulgu ve Yorumlar ... 17
4.2.2. İkinci Alt Probleme ait Bulgu ve Yorumlar ... 18
4.2.3. Üçüncü Alt Probleme ait Bulgu ve Yorumlar ... 21
4.2.4. Dördüncü Alt Probleme Ait Bulgu ve Yorumlar ... 22
4.2.5. Beşinci Alt Probleme ait Bulgu ve Yorumlar ... 23
4.2.6. Altıncı Alt Probleme Ait Bulgu ve Yorumlar ... 25
4.2.7. Yedinci Alt Probleme ait Bulgu ve Yorumlar ... 26
BEŞİNCİ BÖLÜM: TARTIŞMA VE SONUÇ ... 27
5.1. Tartışma ve Sonuç ... 27
5.2. Öneriler ... 30
KAYNAKÇA ... 31
EKLER ... 34
ÖZGEÇMİŞ ... 44
viii
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 4.1. Çalışılan okul türü ... 14
Şekil 4.2. Cinsiyet ... 14
Şekil 4.3. Yaş ... 15
Şekil 4.4. Mesleki kıdem süreleri ... 15
Şekil 4.5. Branş tablosu ... 16
Şekil 4.6. Okulların bulundukları yeri sosyo-ekonomik durumları ... 16
Şekil 4.7. Okul bölgeleri ... 17
Şekil 4.8. Ders denetimine genel bakış ... 17
Şekil 4.9. Okul müdürlerine göre ders denetimin kendilerine bırakılması ... 19
Şekil 4.10. Okul müdürlerinin ders denetimi ile ilgili eğitime bakış açısı ... 20
Şekil 4.11. Okul müdürlerinin kendilerini yeterli görme oranı ... 21
Şekil 4.12. Denetim sıklığı ... 22
Şekil 4.13. En çok dikkat edilen hususlar ... 22
Şekil 4.14. En çok karşılaşılan sorular ... 23
Şekil 4.15. Sorunlara üretilen çözümler ... 24
Şekil 4.16. Uzaktan eğitimde ders denetimi görevi ... 25
BİRİNCİ BÖLÜM: GİRİŞ
Bu bölümde araştırmaya ait problem durumu, problem cümlesi ve alt problemler, araştırmanın önemi, araştırmanın amacı ve tanımlar bölümlerine yer verilmiştir.
1.1. Problem Durumu
Eğitim kurumlarının kendi hedef ve milli eğitim amaçlarına ulaşabilmesi adına kurum denetimi gerekliliği toplumun genel kanısı durumundadır. Toplum adına faaliyet yürüten eğitim kurumlarından sistemli, gelişime açık ve programlı bir şekilde olması beklenmektedir. Eğitim sistemi içerisindeki öğrenci, veli, öğretmen, yönetici ve diğer grupları göz önüne aldığımız zaman çok büyük ve karmaşık bir yapı karşımıza çıkmaktadır. Bu denli büyük ve karmaşık bir yapının sürdürülebilir politika ve uygulamalarının olması aynı zamanda sistem uyumu ve bütünlüğü sağlaması denetim faaliyetleri ile sağlanabilecektir. Önemli değişim ve akış hızı yüksek bir dönemde olduğu bilgi ve beceri havuzunun kendisini güncel ve uygulanabilir tutması önem arz etmektedir.
Bu önemi belirleyen ise örgütsel yaşamdaki etkinliklerin sürekli olarak izlenmesi, değerlendirilmesi ve bunlara dayalı olarak geliştirilmesi gereğidir (Aküzüm, 2012). 2014 yılında yayınlanan “Millî Eğitim Bakanlığı Rehberlik ve Denetim Başkanlığı İle Maarif Müfettişleri Başkanlıkları Yönetmeliği’nde yapılan bir değişiklikle müfettişlerden ders denetim yetkisi alınmıştır. Bu tarihten itibaren kurumların denetimi müfettişler tarafından yürütülmeye devam etmiş ancak, ders denetimleri sadece okul müdürleri tarafından yapılmaya başlanmıştır. Şu anda ülkemizde öğretmen denetim sisteminin merkezinde okul müdürleri bulunmaktadır. (24.5.2014 tarihli ve 29009 sayılı MEB Rehberlik ve Denetim Başkanlığı ile Maarif Müfettişleri Başkanlıkları Yönetmeliği). Ağaoğlu, S. ve Ağaoğlu, Y, S. (2020) Okul müdürleri rollerinde son zamanlardaki değişimler ile denetim faaliyetlerine daha fazla önem vermeli şeklinde görüş bildirmektedir. Bu gelişmeler ışığında okul müdürlerinin kurumsal amaçlar, etkililik ve yasal zorunluluklardan ötürü ders denetimlerini düzenli, planlı ve amaca uygun şekilde yapmaları beklenmektedir.
Halihazırda okul müdürlerinin yürütmekte oldukları denetim faaliyetleri ve rehberlik hizmetleri her geçen gün daha da önem taşımaya başlamaktadır.
Bu denetimler sırasında okul müdürleri için Millî Eğitim Bakanlığı rehberlik ve denetim başkanlığınca hazırlanmış yönerge ve ders denetim ölçeği kullanılmaktadır. Okul müdürlerinin kurumsal hedeflere, kurumunun düzenli çalışmasına ve öğretmen gelişimi adına yapmış oldukları bu denetimleri ne düzeyde yaptıkları, denetimlerle ilgili kişisel
görüşleri alan yazında son yıllarda ilgi görmeye başlanmış bir konu olsa bile uygulama da ve yönetmeliklerde bu görev tüm boyutlarıyla aydınlatılmamıştır. Son olarak 23 Mart tarihinde ülkemizde Covid-19 vakalarının görünmeye başlaması sonucu yüz yüze eğitime ara verilmiştir (MEB, 2020). Millî Eğitim Bakanlığı, daha önce yüz yüze eğitimi desteklemek amacıyla oluşturulan sosyal içerikli ve paylaşım merkezli platformu Eğitim Bilişim Ağı (EBA) ve Türkiye Radyo ve Televizyon (TRT) aracılığıyla TRT EBA televizyon kanallarını kullanarak süreci çevrimiçi yollarla yürütme kararı aldı (EBA, 2020). Kamu ve Özel okullar bu kaynaklara ek olarak Zoom, Teams, Google Meet vb.
çevrimiçi platformlarda kullanılmaya başlandı. Ara verilen yüz yüze eğitim ile hayatımıza etkin bir şekilde girmiş bulunan ‘Uzaktan Eğitim’ sürecinde ders denetim faaliyetleri yoluyla eğitim denetimi sürecinin hangi aşamada olduğu merak uyandırmıştır.
Okul Müdürleri ülkemizde, kendilerine tahsis edilmiş yöneticilik kadrolarında değil, öğretmen kadrosundan müdürlüğe görevlendirme yöntemiyle çalıştırılmaktadır.
Uzun zamandır beklenen ve MEB (2018) Ekim 2018’de 2023 Vizyon belgesi yayınlanmış, bu belgede de çıkarılması taahhüt edilmiş öğretmenlik meslek kanunu çıkarılamamış ve yönetici pozisyonunda çalışan okul idarecileri hak ettikleri kadro ve özlük haklara kavuşamamışlardır. Bu sistemsel sorunlara rağmen okul müdürlerinin eğitim kurumlarının hedefleri ve bakanlığın amaçlarına ulaşmak için kendilerinden beklenen görevleri tam olarak yapmaları ve kendileri gibi bünyesinde çalışan öğretmenlerinde gelişimleri artırmaları gerekmektedir. Bu gerekçe ile okul müdürlerinin kendisini geliştirmek ve liderlik ettiği grubun yönlendirilmesi adına yapılan ders denetimleri ile ilgili farkındalık düzeyleri, kendilerine ve sürece bakış açıları ayrıca uzaktan eğitim döneminde bu görevin yerine getirilip getirilmemesi hakkında ne düşündükleri ve beklentilerini anlamanın yerinde bir inceleme alanı olacağı kanaati vardır.
1.1.1. Problem Cümlesi ve Alt Problemler
Bu çalışmanın araştırma cümlesi “Okul Müdürlerinin Ders Denetimine İlişkin Görüşleri Nelerdir?” olarak belirlenmiştir.
Buna bağlı olarak altı alt problem belirlenmiş ve aşağıda sunulmuştur.
1- Okul müdürleri görüşlerine göre ders denetimi neyi ifade etmektedir?
2- Okul müdürleri ders denetimi için kendilerini yeterli görmekte midir?
3- Okul müdürleri ders denetimini hangi aralıklarla yapmaktadır?
4- Okul müdürleri ders denetim sürecinde hangi aşamalara dikkat etmektedir?
5- Okul müdürleri ders denetimi esnasında ortaya çıkan sorunları nasıl çözümlemektedir?
3 6- Uzaktan Eğitim sürecinde ders denetimi faaliyeti yapılabilmiş midir?
7- Okul Müdürleri ders denetiminde uzaktan eğitim süreci ile yüz yüze eğitim farklılığını nasıl görmektedir?
1.2. Araştırmanın Amacı
Bu araştırma okul müdürlerinin ders denetim faaliyetleri ile ilgili görüşlerini belirlemek ve bu alanda uygulama bütünlüğü sağlanabilmesi ve alan yazına katkıda bulunmak amacıyla yapılmıştır.
1.3. Araştırmanın Önemi
Buran’ın (2018) vurguladığı gibi ‘Okul müdürlerinin denetim görevinde süreç odaklı yönetim anlayışıyla, modern denetim ilkelerine uygun eylemler göstermesi, o kurumun etkililiği açısından oldukça önemlidir. (s.10) Ülkemizde geçmişten bu yana okul yöneticilerinin denetim sorumluluklarına yönelik çeşitli araştırmalar yapılmaktadır. Bu yönüyle araştırmalar mevcut durumu belirlemek, teorik bir çözümleme ve konuya dikkat çekerek farkındalık yaratmak amaçlanmıştır (Yılmaz, 2009). Topuz ve Yılmaz’ın (2019) da belirttiği gibi ülkemizde milenyum sonrası farklılaşan bir denetim anlayışı ortaya çıkmaya başlamıştır. Şeffaflığın ve eğitim öğretim süreçlerinin ön plana çıkarıldığı performans odaklı bir süreç yapılandırılmaya çalışılmaktadır. Sekizinci ve dokuzuncu beş yıllık kalkınma planlarında kendisine yer bulan bu süreç 2018’de ilan edilen vizyon belgesi ile bölgesel ve rehberlik odaklı bir sürecin yapılandırılacağına yönelik teminatlarla devam etmiştir.
Hal böyle iken ders denetimi okul müdürlerine bırakılmış ama hizmet içi bir eğitim verilmemiş ve süreç belirli kriterle dayandırılmamıştır. Alan yazında yapılan birçok araştırma hizmet içi eğitim eksikliğini ve tarafsızlığın sağlanması ile ilgili kaygıların varlığını belirtmektedir (Ağaoğlu ve Ağaoğlu, 2020; Altunay, 2020; Aslantaş, Tösten ve Avcı, 2020; Birel ve Erçek, 2019; Koçak ve Memişoğlu, 2020; Uygur, 2020; vb.). Ayrıca MEB, okul müdürlüğü görevini kadrolaştırmaktan kaçınmakta ve önemli sorumluluklarla ve yeterliliği tartışılmakta olan yetkilerle okul müdürünü okul ortamlarında yalnız bırakmaktadır. Ders denetim görevi de bu sorumluluklardandır. Bu sorumluluğu 2014 yılında yapılan yönetmelik değişikliği ile maarif müfettişlerinden almış, okul müdürüne okul öncesi ve ilköğretim kurumları yönetmeliğinin 39. Maddesine dayanarak bırakmıştır.
39. madde:
Okul öncesi eğitim ve ilköğretim kurumları, ilgili mevzuat hükümleri doğrultusunda diğer çalışanlarla birlikte müdür tarafından yönetilir. Müdür; okulun öğrenci, her türlü eğitim ve öğretim, yönetim, personel, tahakkuk, taşınır mal, yazışma, eğitici ve sosyal etkinlikler, yatılılık, bursluluk, taşımalı eğitim, güvenlik, beslenme, bakım, koruma, temizlik, düzen, nöbet, halkla ilişkiler ve benzeri görevler ile Bakanlık ve il/ilçe millî eğitim müdürlüklerince verilen görevler ile görev tanımında belirtilen diğer görevlerin yerine getirilmesini sağlar (MEB, okul öncesi ve ilköğretim kurumları yönetmeliği, 2014).
Görüldüğü üzere bu maddenin eğitim ve öğretim görevlerinin yerine getirilmesini sağlar ibaresi ile ders denetim faaliyetlerini yürütmektedir. Yapılması gereken iş ve işlemler sınıflandırılmamış veya belirli kriterlere bağlanmamıştır.
Alan yazın çalışmalarında ders denetimine ilişkin görev tanımı eksikliğine veya belirli kriterlerin olmamasının sebep olacağı sorunlara değinilmemiştir. Okul müdürleri kendilerine yüklen diğer eğitim/öğretim, bakım, onarım, takip, yönetim ve il/ilçe milli eğitim müdürlüklerinin kendilerine verdikleri diğer görevleri yerine getirirken eğitim sistemimiz adına önem arz eden ders denetim görevine yeterli zaman ayırılamayabiliyor.
Okul müdürü görüşlerine göre kendileri bu alanda mesleki yeterliliklerine bakış açısı nedir, karşılaşılan sorunlar nelerdir, bu sorunlara ne gibi çözümler üretilmektedir, uzaktan eğitim süreci ülkemizi hazırlıksız yakaladığı gibi ders denetim faaliyetleri de bu süreçten etkilenmekte midir? Çalışmamız aracılığıyla bu eksiklere dikkat çekmek, okul müdürlerinin bu anlamdaki görüşlerini Denizli ili özelinde ortaya çıkarmak ve problem konusu ile ilgili alan yazına destek vererek bu alandaki sorunların giderilmesine ve yeni çalışmalara yardımcı olmak amaçlanmıştır.
1.4. Sayıltılar
Bu araştırma planlama ve yürütme aşamalarında aşağıda belirtilen sayıltılardan hareket edilmiştir.
Araştırmamıza katılan okul müdürleri anket sorularımıza içtenlikle yanıt vermişlerdir.
Okul müdürlerinin ders denetim görevlerini yerine getirdikleri varsayılmıştır.
1.5. Sınırlılıklar
Araştırmamızda 2020-2021 eğitim öğretim yılı içeresinde Denizli il merkezi ve ilçelerinde çalışan ve ulaşılabilen okul müdürleri ile sınırlandırılmıştır.
Okul müdürlerinin ders denetimi ile ilgili görüşleri uygulanan anket formundaki sorulara verdikleri yanıtlarla sınırlıdır.
5 1.6. Tanımlar
Okul Müdürü: Eğitim kurumlarımız da özel ve kamu kurumları ayırt edilmeksizin yönetimden sorumlu ve yetkili kişi okul müdürüdür. Okullarımızın eğitim öğretime hazır bulunmaları, temel ihtiyaçları, gelişimi, öğrenci işleri, personel ve eğitim öğretimin istendik şekilde yürütülmesi okul müdürünün sorumlulukları arasındadır. ‘‘Okul müdürü de okullardaki bu eğitim öğretim işlerinden sorumlu olan kişidir. Okulu eğitim öğretim yapılacak bir ortama dönüştüren de okul müdürüdür’’ (Ada, 2010 s.39). 2521 sayılı Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi (Şubat, 2001) Okul yöneticisinden beklentileri şu şekilde sıralamıştır.:
-Kurum bina, bölüm ve bahçesinin temizlik, bakım onarımı, hizmete uygun eşya ve araçla donatılması ve kullanılması,
-Yangından korunma ve sivil savunma önlemlerini alma ve uygulanması,
Türk bayrağı mevzuatını uygulama, Atatürk ve şeref köşelerini hazırlama, koridorları mevzuata ve hizmetin niteliğine uygun olarak düzenlenmesi,
-Ders araç gereçlerini sağlama, kullanma ve koruma, okul sınıf kitaplıklarını oluşturma, öğrencilerin etkin olarak yararlanmasını,
-kurumun gereksinim duyduğu sayı ve nitelikte düzenleyici kuralları ve ders programları ile bunların kullanılmasını sağlama, kendini yetiştirme, yeni öğretim yaklaşımlarını öğrenme, eğitim teknolojisi alanındaki gelişmelerden yararlanılması,
-eğitim ve öğretim sorunlarının belirleme, öğretmenler kurulunda görüşme ve alınan kararları uygulama; şube ve zümre öğretmenlerinin eğitim-öğretimle ilgili planlama, uygulama ve öğrenci başarısını ölçme ve değerlendirme birlikteliğinin sağlanması,
- Personel arasında iş birliğini sağlama, sevgi ve saygıya dayalı bir çalışma ortamı oluşturma, müdür yardımcısı, öğretmen ve diğer personeli yetiştirme, çalışmalarını izleme ve objektif değerlendirmesini,
-Törenler, belirli gün ve haftalar, eğitici kol çalışmaları, sosyal kültürel ve sportif etkinlikler ile ders dışı etkinlikleri, planlama ve yürütmesini,
-Okul öncesi eğitimi özendirmek, okullaşma oranını artırma, dersliklerin mevzuatı ile öğretim programlarına uygun donatımını sağlama, defter ve dosyaların tutulması ve personel işlemlerini kuralına uygun yürütmesini,
-Rehberlik hizmetlerinin anlam ve önemini bilme, etkinliklerin planlı bir biçimde yapılmasını sağlama ve sonuçlarından yararlanma; öğrenci başarısızlığının nedenlerini araştırma, çözüm yolları önerme, özel eğitim gerektiren öğrenciler için gerekli önlemlerin alınmasını,
-Kurumlarda tutulması gereken defter ve dosyaları düzenleme, kurallara ve mevzuata uygun işleme, arşivleri düzenli tutma; hesap, ayniyat ve döner sermaye iş ve işlemlerini düzenli yürütmesini, -Öğrencilerin kayıt işleri ile devam ve devamsızlık izleme, başarıyı ölçme ve değerlendirme, öğrenci kişilik, sağlık ve beslenme hizmetlerini planlama ve yürütmesini,
-Personelin göreve başlama ve ayrılma ile devam ve devamsızlık, nöbet, izin ve raporlar ile sağlık ve özlük haklarına ilişkin işlemleri mevzuatına uygun yürütme, gerekli kayıt ve belgeleri düzenli tutmasını,
-Milli eğitim vakfı, Koruma Derneği ve Okul Aile Birliği ile uyumlu ve etkili çalışması; okul kooperatifi ve kantinlerin mevzuatına uygun işlemesini sağlanmasını,
-Okul ile çevre arasında olumlu ilişkiler kurma, kurumu çevre açma ve eğitim öğretim için çevre olanaklarından yaralanmasını,
-Verimliliği artırmak üzere araştırmalar yapma, Okul Gelişim Programı ve Projeler hazırlama, uygulama, vizyon ve misyonun geliştirilmesini,
İzleme/değerlendirme/sağlama.
Bu görevler okul müdürü görevlerinin kapsam ve çerçevesinin ne denli geniş olduğunu bizlere göstermektedir.
Öğretmen Denetimi: ‘’Öğretmen denetimini, öğretmenlerin öğretim ve eğitim etkinliklerindeki çalışmalarının gözlenmesi, incelenmesi ve değerlendirmesidir’’ (Taymaz, 2015; Yılmaz, 2018 s.110). Öğretmen denetimleri öğretmenin ders içindeki ve dışındaki etkinliklerinin değerlendirilmesi şeklinde ikiye ayrılır. Milli eğitim bakanlığı rehberlik ve denetim başkanlığının hazırlamış olduğu öğretmen denetim formu farklı boyutları ele alan bir bakış açısını sunmaktadır. Okulun amiri konumundaki okul müdürü tarafından bir dönemde en az bir ders denetim faaliyetinin yerine getirilmesi gerekmektedir. Çağdaş yaklaşımlar ders denetimine bakış açısında önemli değişikler meydana getirmiştir. Bu bakış açısına göre ders denetimi eksik bulma, ceza vere ve üstünlük/otorite kurma durumlarını rafa kaldırmıştır. Ders denetimlerinde öğretmen ile önceden bir plan dahilinde ders gün ve saati belirlenmesi öğretmen motivasyonu ve hazırlığı açısından önerilmektedir.
Ayrıca okul müdürleri ders ortamında amir rolünü perdeler ve ders süreçleri ile ilgili ayrıntılı bir geri bildirim görüşmesi planlar. Bu noktada öğretmene geliştirebileceği alanlar ile ilgili yönlendirme ve geri dönütleri vermesi beklenmektedir. Ayrıca denetleyen ve denetleyici profillerine göre izlenmesi gerek stratejiler ile ilgili de yeni yaklaşımların faydalı olduğu anlaşılmaktadır.
İKİNCİ BÖLÜM: KURAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR
2.1. Ders Denetimi
Eğitim, insan davranışlarında bilinçli, kendi edinimleri yoluyla, kalıcı ve istendik davranışları ortaya çıkarma süreci olarak tanımlanabilmektedir. İlk ve temel eğitim aile tarafından verilir, çevre ve okul gibi diğer faktörler ile zaman içerisinde geniş ve kapsamlı bir hal alabilmektedir. Günümüz toplumları için eğitim; kişisel ve mesleki gelişim, kendini gerçekleştirme gibi önemli hedeflere hizmet edebilmesinin yanı sıra bireylerden meydana gelen toplumları da şekillendirebilmekte veya yön verebilecek bir güç olarak değerlendirilmektedir. Kurucu ve Ulu Lider Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın Ülkemizi
‘muhasır medeniyetler seviyesine çıkarma’’ hedefi ile birçok farklı alanda gelişim gösteren ülkemiz, elbette eğitim alanında da önemli çaba ve gayretler göstermiştir. Gelişme ve ilerleme ve bölgesel güç olabilme hedefleri taşıyan çağdaş bir Türk toplumunun sürekli değişen sosyo-ekonomik, teknolojik ve ekonomik dengelere ayak uydurması ve yön verebilmesi için o toplumu oluşturan insanlar kaliteli ve iyi yetişmiş insanlar olması gerekmektedir. İyi yetişmiş insanlarında eğitim yoluyla elde edileceğini varsayarsak ‘’
nüfusun niteliği öngörülen yatırım ve hizmetlerin belirlenmesinde, planlanmasında ve uygulanmasında belirleyici faktörlerdendir. İyi eğitilmiş bir nüfus, ülke kalkınmasının hızını belirlemekte hatta arttırmaktadır’’ (Gedikoğlu, 2005; Akbulut, 2010). Hatırlanacağı üzere ikinci dünya savaşından önemli ölçüde zarar ve tahribatlarla çıkabilmiş Almaya ve Japonya ekonomi başta olmak üzere her alanda yıkıma uğramış olmalarına karşın kaliteli bir nüfusa sahip olduklarından kısa süre içerisinde kalkınma sürecinden başarı ile çıkmış ve bugünün dünyasında iki büyük güç konumdadırlar. Her iki ülkenin bu başarısı tek çeşit eğitim ve dil birlikleri sayesinde olmuştur (Akbulut, 2010).
Eğitimde başarı isteği birçok toplum için geçerli bir argüman olabilmektedir. Başarı için politika, dinamikler, insan gücünün kalitesi, ekonomi gibi çok farklı alanlarda doğru ve zamanında adımların atılmış olması istenmektedir. Bu adımların bir diğeri ise eğitimin denetimidir. Denetim olmaksızın eğitimin başarısı ve kontrolünü sağlamak güç bir hal alabileceği düşünülmektedir. Denetim ilerleyen bölümlerden açıklanacağı üzere 2 türlü yapılmaktadır: Kurum ve Öğretmen denetimi. Araştırmamızda öğretmen denetiminden sorumlu olan okul müdürlerini konu edindiğimizden ötürü önceliğimiz öğretmen denetimi Olacaktır. Öğretmen ile ilgili Millî Eğitim Bakanlığı 1739 sayılı Kanun’un 43. maddesinde
“Devletin eğitim, öğretim ve bununla ilgili yönetim görevlerini üzerine alan bir ihtisas mesleğidir. Öğretmenler bu görevlerini Türk Millî Eğitiminin amaçlarına ve temel
ilkelerine uygun olarak ifa etmekle yükümlüdürler. Öğretmenlik mesleğine hazırlık, genel kültür, özel alan eğitimi ve pedagojik formasyon (biçimlenme) ile sağlanır” şeklinde tanımlanmaktadır (MEB, 1739 sayılı kanun).
1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu’nda yer alan genel amaçlar ve temel ilkeleri doğrultusunda;
Türkiye Cumhuriyeti’ne karşı görev ve sorumluluklarını bilen, rekabet gücü yüksek, bilgi çağı insanını yetiştirmek eğitim-öğretimin asıl hedefi olup bu hedefin gerçekleştirilmesindeki en önemli unsur yine öğretmendir. Öğretmenlerin kendilerine yüklenen bu misyonu gerçekleştirip gerçekleştiremediklerini, süreç içerisinde varsa hedeflerden sapmaları ve zorlukları belirleyerek, bunların giderilmesini sağlamak ancak bilimsel ölçme yöntemleri ve denetimi ile mümkündür.
Öğretme-öğrenme sürecinde hedeflere ulaşılması, planlanan çalışmalar ile gerçekleştirilen faaliyetlerin birbirleriyle uyumluluğunu ve sapmalarını tespit ederek, giderilmesine ışık tutulması, öğretmenlerin karşılaştıkları mesleki problemlerde yardım ve rehberlikte bulunulması amacıyla yönetime görüş sunmak denetimin asıl görevi olup, bu görevin yerine getirilmesinde en önemli sorumluluk da denetçilere düşmektedir (Öğretmen denetim Rehberi, MEB, 2011).
O halde denetim örgütlerin verimli ve işlevsel çalışabilmesi için kaçınılmaz bir olgudur. Örgütlerin denetim olmadan hedefsiz, dağınık ve statik bir hal alma ihtimalleri vardır. Okul örgütü de toplumsal yaşam ve ortak paydalarımız arasında büyük bir önem taşımaktadır, o halde toplumsal ve kamu beklentilerinin en ideal seviyede gerçekleşmesi açısından sağlıklı bir denetim sistemi yadsınamayacak düzeyde önem arz ettiği düşünülmektedir.
2.2. İlgili Çalışmalar
Koşar ve Buran’ın (2019) yaptıkları araştırma ile okul müdürlerine geçen ders denetimlerinin okul müdürleri tarafından olumlu karşılandığını, okulu ve öğretmeni daha yakından tanıdıkları için denetim etkililiğine katkısı olacağı üzerinde durulmuştur.
Denetimler de okul müdürleri yapıcı ve rol model olmalı, vizyon oluşturarak motivasyonu sağlamalıdır, denilmektedir.
Birel ve Erçek’in (2019) yaptıkları araştırma ile özellikle büyük ölçüde okul yöneticilerinin öğretmenlerin denetiminde kullandıkları ilke ve yöntemlerden ve ayrıca bu değerlendirmeyi yapabilecek yetkinlikten uzak oldukları bulgusuna ulaşılmıştır. Okul yöneticilerinin genel anlamda öğretmenleri denetleme yetkisinin maarif müfettişlerinden alınarak tümüyle kendilerine bırakılmasından memnun olmakla birlikte ilerisi için bunun olumsuz etkilerinin çok daha fazla olacağı kaygısı taşıdıkları sonucuna ulaşılmıştır. Okul yöneticilerinin genel anlamda yetki artırımına sıcak baktıkları fakat bu denetim etkinliklerinin bir sistematik içerisinde düzenli olarak gerçekleştirilmesi konusuna ise olumlu bakmadıkları sonucu da ortaya çıkmıştır.
9 Ağaoğlu ve Ağaoğlu (2020), Okul Müdürlerinin Ders Denetim Sorumlulukları başlığı ile yürüttükleri nitel çalışmada, okul müdürlerinin rehberlik merkezli bir denetim faaliyeti yürüttükleri ve genellikle kanuni gerekliliklerin dışına çıkmadıkları sonucuna ulaşılmıştır. Okul müdürlerinin iş yükünün fazla olmasının ders denetimine yeterli zamanı verememeleri sonucunu doğurdu belirtilmiştir. Ayrıca okul müdürlerinin ders denetimi alanında hizmet içi eğitim almaları ve öğretmen denetimi dersinin lisans düzeyinde verilmesinin farkındalık açısından önemli olduğu vurgulanmıştır.
Aydın, Günbey ve Kara (2020) tarafından ilk defa okul yönetici ola müdürlerin sorunları ile ilgili yaptıkları araştırmada, okul müdürlerinden ders denetim ile ilgili kendi branşından farklı bir branş dersine katılım sağlandığı zaman uzmanı olmadığı bir dersin denetlenmesinden ve kendisinden daha kıdemli öğretmenlerin ders denetimine girmelerinde problem yaşadıkları bulgusuna ulaşılmıştır.
Uygur’un (2020) tarafından Sınıf Öğretmenlerinin Ders Denetimine İlişkin Görüşlerinin İncelenmesi adlı araştırma yapılmış olup bu araştırmada; denetim uygulama sürecinde okul müdürlerinin en çok ders katıldıkları ve bunun dışında evrak inceleme, ders sürecini takip ve sınıf ortamlarının fiziki yapısıyla ilgilendikleri anlaşılmıştır. Okul müdürlerinin ders denetim faaliyetlerinin katkılarının olduğu kadar bazı durumlarda zarar verici de olabildiğini ileri süren görüşlere rastlanılmıştır. Öğretmenler tarafından okul müdürlerinin ders denetim faaliyetlerinde formasyon, etkili iletişim ve sınıf yönetimi konularında geliştirilmesi gereken alanlar olarak ifade edilmiştir.
Aslantaş, vd. (2020) tarafından Liselerde Ders Denetimi Uygulamalarının Değerlendirilmesi adıyla bir çalışma yürütülmüştür. Ders denetimi ile ilgili alan öğretmenlerinin görüşlerinden oluşan çalışmaya göre öğretmenlerin büyük çoğunluğu liyakat ve akademik gereklilik ön koşuluyla ders denetiminin uygun ve gerekli olduğunu belirtmişlerdir. Üçte birlik kısım ise denetleyici liyakatsizliği, denetim faaliyetinin bir baskı aracı olarak kullanılabilmesi ve sınıf ortamının gizlilik ilkesinde kalması gerektiği gibi görüşlerle denetim faaliyetlerini uygun bulmadıklarını belirtmişlerdir.
Can (2020) tarafından Pandemi ve pedagojik yansımaları: Türkiye’de açık ve uzaktan eğitim alanında yapılan araştırma ile uzaktan eğitim sürecinde EBA ve TRT EBA ( İlkokul, Ortaokul ve Lise) kanallarının temel dersler üzerinde yoğunlaştığı, beden eğitimi,
müzik ve görsel sanatlar gibi derslerin ise verilmediği anlaşılmıştır. Bazı branş öğretmenlerine fazlasıyla yük binerken bazı branş öğretmenlerine ise neredeyse hiç ihtiyaç bulunmadığı anlaşılmıştır. Ayrıca böylesine olağan üstü bir süreçte dahi öğretmemelerin desteklenmesi ve motivasyona ihtiyaç duydukları paylaşılmıştır.
Koçak ve Memişoğlu (2020) tarafından Okul Müdürlerinin Denetimlerinin Öğretmenlerin Mesleki Gelişimine Etkisi başlığı ile bir araştırma yapmışlardır.
Öğretmenler bakış açısının veri olarak kullanıldığı bu araştırma sonuçlarına göre okul müdürlerinin yeterli görülmediği, denetim faaliyetlerinin kontrol aracı olarak algılandığı anlaşılmıştır. Öğretmenlerinin önemli bir kısmı bu denetimler sırasında önemli bir sorun yaşamamıştır. Mesleki gelişimlerine katkı açısından az sayıda öğretmen olumlu bulurken önemli bir bölüm ise hiçbir katkısının olmadığı yönünde fikir beyan etmişlerdir.
Turan (2020) Covid-19 Sürecinde Okul Müdürlerinin Teknolojik Liderliği adlı okul müdürlerinden elde edilen verilerle bulgulara ulaştığı nitel bir araştırmadır. Pandemi süreci ile yeni bir olgu olarak karşımıza çıkan uzaktan eğitime liderlik etme görevinin okul müdürüne düştüğü, okul müdürlerinin ise öğretmen, donanım, öğrenci desteklemeleri ve iyi örnek paylaşımları yoluyla süreci yürüttükleri anlaşılmıştır. Okul müdürünün Teknoloji lider olarak öğrenci, öğretmen ve veliler ile teknoloji temelli etkileşim ortamı sağlamayı başardıkları anlaşılmıştır.
Altunay (2020) Okul Müdürlerinin Ders Denetimlerine İlişkin Müdür ve Öğretmen Görüşleri adlı bir çalışma yapmıştır. Öğretmen ve Müdür görüşlerine göre veriler alınmıştır. Bu araştırma sonuçlarına bakıldığında; ders denetimi uygulama davranışı okul müdürleri tarafından ‘sıklıkla’ ve ‘her zaman’ olarak görülürken Öğretmenler tarafından
‘hiçbir zaman’ ve ‘bazen’ olarak belirtilmiştir. Okul müdürlerine göre denetim esnasında öğrenci davranışlarını gözlemleme, ders içeriğini gözlemleme ve öğretmen – öğrenci ilişkilerini gözlemleme davranışları öncelerinken öğretmenler tarafından ders içeriğini gözlemleme, öğrenci görüşleri ve veli dönütlerini alama olarak yorumlanmıştır. Denetim faaliyetlerinde yaşanan sorunlara ise okul müdürleri: öğretmenlerin heyecan hissetmesi, süre yetersizliği ve öğretmenlerin özeleştiri eksikliği olarak görüş beyan etmişlerdir.
Öğretmenler ise denetimin düzenli olarak yapılmadığı, branşların farklılığı ve müdürlerin tarafsızlığı olarak görüş beyan etmişlerdir.
11 Keskin ve Kaya (2020) tarafından web tabanlı uzaktan eğitime yönelik geri bildiri ile ilgili çalışmada hızlı bir geçişin yapıldığı web tabanlı eğitimde öğrencilerle iletişimin hangi kanallardan yapılacağının netlik kazanması ve bu kanalların açık ve kullanılır durumda olmasının önemine değinilmiştir. Ayrıca bundan sonraki süreçte uzaktan eğitim araçlarının eğitim yönetiminde kullanılacağının öngörülmesinden dolay bu konu hakkında eksiklerin giderilmesi ve bu sebeple geri bildirimlerin sağlıklı şekilde alınmasının altı çizilmiştir.
Bakioğlu ve Çevik (2020) tarafından Uzaktan eğitim sürecinde Fen bilimleri öğretmenleri ile ilgili yapılan araştırma sonuçlarına göre, öğretmenlerin önemli bir kısmı Pandemi ile ilgili bilgi sahibi değillerdir. Uzaktan eğitim sürecinde bilgisayar, dananım, dijital gibi konularda sorun yaşayan öğretmenler, pandeminin eğitim teknoloji konusunda gelişme kaydetmelerine zemin hazırladığını belirtmişlerdir. Ders süreçlerinde ise en çok soru-cevap, düz anlatım gibi yöntemlerle sunu, deneme gibi materyal kullanıldığı bilgisine ulaşılmıştır.
Tonbul ve Bayülsen (2017) tarafından yönetmelik değişikliği ile okul müdürlerine geçen ders denetimine ilişkin okul müdürü, öğretmen ve maarif müfettişlerinin görüşlerini içeren bir araştırma yapılmıştır. Elde edilen bulgulara göre yönetmelik değişikliği müfettişler tarafından olumsuz, öğretmen ve okul müdürleri tarafından olumlu bulunmuştur. Tüm taraflar denetimlerde tarafsızlığın ortadan kalkabileceğine yönelik bir kaygı içerisindedir. Müdürlerin hizmet içi eğitimden geçmemiş olmaları önemli bir eksiklik olarak vurgulanarak bu yönde adımlar atılmasının önemi vurgulanmıştır.
Dönmez ve Demirtaş (2018) ders denetim yetkisi ile ilgili okul müdürleri ve öğretmenlerle yaptıkları görüşmelere dayanan araştırmalarında denetimin bir süreç işi olduğunu belirtmişlerdir. Yalnızca bir ders saati ile değerlendirme yapılmasını doğru bulmamakla beraber denetim yetkisinin okul müdürüne bırakılmış olmasının iletişimi artıracağı yönünde görüş bildirmişlerdir. Bu çalışmada alternatif bir yöntem olarak okul müdürlerinin ders denetimine zümre başkanları ile katılması fikrinin ortaya çıktığı anlaşılmaktadır.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: YÖNTEM
Bu bölümde araştırma modeli, evren ve örneklem, verilerin toplanması ve analizleri aktarılmıştır.
3.1. Araştırmanın Modeli
Araştırmada betimsel tarama yöntemi kullanılmıştır. ‘Betimsel tarama, geniş gruplar üzerinde yürütülen, gruptaki bireylerin bir olgu ve olayla ilgili görüşlerinin, tutumlarının alındığı, olgu ve olayların betimlenmeye çalışıldığı araştırmalardır’
(Karakaya, 2012:59). Seçilen yöntem ile var olan bir durumun derinlemesine anlaşılması ve betimlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla betimsel tarama modeli benimsenmiştir.
3.2. Evren ve Örneklem
Araştırmada Denizli il sınırları içerisinde bulunan 712 kurum (Mebbis Kurumlar Listesi) evren olarak belirlenmiş ve bu evrene bağlı 106 okul müdürü çalışma grubu olarak alınmıştır. Araştırmada amaçlı örnekleme ilkesinden maksimum çeşitlilik ve ölçüt örneklemesi yapılarak birbirinden farklı okul bölgelerinden, okul türleri olan ilkokul, ortaokul ve liselerden, branş ve sosyo-ekonomik düzeylerden okul müdürü ile kendi içinde benzeşik farklı durumların belirlenerek, çalışmanın bu durum çerçevesinde probleme taraf olabilecek en yüksek düzeyde çeşitlilik alınarak yapılması amaçlanmıştır. Örneklemin oluşumunda temel ölçüt ise okul müdürlerinin mevzuatta olduğu gibi her dönem için en az bir kez ders denetimi yapmasıdır.
3.3. Verilerin Toplanması
Veri toplama aracı olarak araştırmacı tarafından literatür taraması yapılarak açık uçlu anket formu oluşturulmuştur. Anket formu Google forms formatında geliştirilmiştir.
Form kişisel bilgilerin yer aldığı sorular ile okul müdürlerinin ders denetimine ilişkin görüşlerinin alındığı sorular olmak üzere iki kısımdan oluşmaktadır. Denizli Valiliği İl Milli Eğitim Müdürlüğünden alınacak izinle okul müdürlerine gönüllülük ilkesi ile uygulanmıştır. Farklı sosyo-kültürel düzeylerden, farklı okul türlerinden (Anaokulu, Halk Eğitim Merkezleri, İlkokul, Ortaokul ve Lise) il merkezi ve ilçe merkezleri başta olmak üzere mahalle/köy bölgelerinde çalışan okul müdürlerinden veriler toplanması amaçlanmıştır.
3.4. Verilerin Analizi
Veriler açık uçlu anket formatı üzerinden her bir okul müdürünün samimi cevapları ile oluşturulmuştur. Verilerin analizi için betimsel analiz yönteminden yararlanılmıştır.
Okul müdürlerinden toplanan veriler yüzde ve frekans değerleri ile analiz edilmiş ve
13 çeşitli grafik veya şekiller üzerinden genel bir resim ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Böylece verilere yönelik okuyucular tarafından araştırma bulgularının anlamlı ve bütünlük içerinden sunulması amaçlanmıştır. Okul müdürlerinin ifadelerinden örnekler verilirken müdürler K1, K2, K3.şeklinde kodlanmıştır.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: BULGULAR VE YORUM
4.1. Katılımcıların Kişisel ve İş Ortam Bilgilerine İlişkin Bulgular
4.1.1. Çalışmaya Katılan Okul Müdürlerinin Demografik Bilgilerine İlişkin Bulgular İlgili veriler şekil 4.1.’de gösterilmiştir.
İlkokul Ortaokul Lise Diğer
39 30 29 8
Şekil 4.1. Çalışılan okul türü
Şekil 4.1.’de görüleceği üzere çalışmaya katılan okul müdürlerinin %34,9 ile en yüksek grubu ilkokul müdürlerinden oluşturmaktadır.
4.1.2 Çalışmaya Katılan Okul Müdürlerinin Cinsiyet Bilgilerine İlişkin Bulgular İlgili veriler Şekil 4.2.’de gösterilmiştir.
Şekil 4.2. Cinsiyet
Şekil 4.2.’de görülebileceği gibi çalışmaya katılan okul müdürlerinin %84 ile 89’u erkek,
%16’sı 17’si kadın katılımcıdan oluşmaktadır.
4.1.3. Çalışmaya Katılan Okul Müdürlerinin Yaş Bilgilerine İlişkin Bulgular İlgili veriler şekil 4.3.’de gösterilmiştir.
15
Şekil 4.3. Yaş
Şekil 4.3. incelendiğinde veri grubunun yaş gruplarından 26-40 yaş arası 51 katılımcı ile 101 katılımcının cevap verdiği soruda en kalabalık grubu oluşturmaktadır.
4.1.4. Çalışmaya Katılan Okul Müdürlerinin Mesleki ve Yöneticilik Kıdem Bilgilerine İlişkin Bulgular
İlgili veriler şekil 4.4.’de gösterilmiştir.
Öğretmenlik Kıdemi Yöneticilik Kıdemi
0-10 Yıl 19 67
11-20 Yıl 43 22
21-30 Yıl 28 12
31-40 Yıl 15 2
Şekil 4.4. Mesleki kıdem süreleri
Şekil 4.4’te görüleceği üzere okul müdürleri öğretmenlik mesleki kıdemleri bakımından 11-20 yıl arasında 43 frekans ile en kalabalık veri grubudur. Yöneticilik kıdemi bakımından 0-10 yıl arasında 67 okul müdürü ile en yüksek frekans belirlenmiştir
Çalışılan kurumdaki görev süresi bakımından 0-5 yıl arasında 60 okul müdürü çalıştıkları okuldaki çalışma sürelerini belirtmiş ve en yüksek frekans bu aralıkta yer almaktadır. 8 okul müdür ise 10 yıl ve üzerinde aynı okulda çalıştıklarını belirtmişlerdir.
4.1.5. Çalışmaya Katılan Okul Müdürlerinin Branş Bilgilerine İlişkin Bulgular İlgili veriler Şekil 4.5.’de gösterilmiştir.
51 43 7
2 6 - 4 0 Y A Ş 4 1 - 5 5 Y A Ş 5 6 - 7 0 Y A Ş
YAŞ
Şekil 4.5. Branş dağılımı
Şekil 4.5. incelendiğinde en yüksek tekrar eden branş frekansı 37 katılımcı ile %35’i oluşturan sınıf öğretmenliğidir.
4.1.6. Çalışmaya Katılan Okulların Bulundukları Sosyo-Ekonomik Durumlarına İlişkin Bulgular
İlgili veriler şekil 4.6.’te gösterilmiştir.
Şekil 4.6. Okulların bulundukları yeri sosyo-ekonomik durumları
Şekil 465. üzerinde gösterildiği gibi katılımcı grubunun önemli bir bölümü orta sosyo- ekonomik bölgede bulunan okul yöneticilerinden oluşmuştur.
4.1.7. Çalışmaya Katılan Okulların Konum Bilgilerine İlişkin Bulgular İlgili veriler Şekil 4.7.’de gösterilmiştir.
26.4
67
6.6
ALT ORTA ÜST
Bölgeler
Bölgeler
17
Şekil 4.7. Okul bölgeleri
Şekil 4.7. ‘de görüldüğü gibi çalışma grubunda bulunan okulların büyük bölümü İl veya İlçe mahallelerindeki okullardır.
4.2. Araştırmanın Alt Problemlerine İlişkin Bulgu ve Yorumlar
4.2.1. Birinci Alt Probleme İlişkin Bulgu ve Yorumlar
Çalışmanın birinci alt problemi ‘’Okul müdürü görüşlerine göre ders denetimi neyi ifade etmektedir? şeklinde düzenlenmiştir. Bu soru çerçevesinde katılımcı okul müdürlerinin verdikleri yanıtlar betimsel olarak analiz edilmiş ve en sık tekrarlılık gösteren yanıtlar ortak başlıklar altında toplanarak frekans yüzde değeri tespit edilmiştir. Okul müdürlerinin ders denetimine ilişkin görüşleri şekil 4.8.’ de gruplandırılarak gösterilmiştir.
Gereklilik/Yasa Denetleme/Değerlendirme Rehberlik/Gelişim Anlamsız/Yetersiz
30 29 24 14
Şekil 4.8. Ders denetimine genel bakış
Okul müdürleri cevapları şekil 4.8. üzerinden incelendiğinde cevapları en sık tekrar edenden en az tekrar edene doğru gruplandırıldığı görülmektedir. Bu gruplar Gereklilik/Yasallık, Denetleme/Değerlendirme, Rehberlik/Gelişim ve Anlamsız/Yetersiz olarak sıralanmaktadır. Gereklilik/Yasallık olarak gruplandırılan başlık altında 30 okul müdürünün cevabı bulunmaktadır. Müdürler ders denetimini yapılması gerek bir eylem veya yasa ve yönetmelikler sebebiyle yapılması gereken bir görev olarak tanımlamaktadırlar. Bu bulguya ait katılımcı görüşlerinden örnekler aşağıda verilmiştir:
K77: Denetim adaletli yapıldığında okul müdürünün personel üzerindeki etkisini artırır.
K55: Süreci takip ve kontrol için gerekli bir süreçtir K33: Ders ortamının mevzuata uygunluğuna bakılması.
Denetleme/Değerlendirme olarak gruplandırılan tanımlamada 29 okul müdürü cevabı bulunmaktadır. Okul müdürleri ders denetimini bir eksik bulma, hataları düzeltme, durum değerlendirmesi veya net bir kontrol mekanizması olarak
değerlendirmektedir. Denetleme/Değerlendirme ile ilgili bulguya ait katılımcı görüşleri şu şekildedir:
K11: Ders denetimi dersin işlenmesi için öncesi ve sonrası yapılan ya da yapılması gereken iş ve işlemlerin hangi ölçüde yapıldığının tespitidir.
K12: Kısaca; Öğretmenin neyi, nasıl ne ile ve ne şekilde verebildiğini ve öğrencilere karşı davranışlarını değerlendirmek.
K101: Öğretmenin sınıfa hâkim olması, Dersin konularını sınıf seviyesine indirgeyerek işlemesi, Öğrencilerin öğrenme zamanını iyi tespit etmesi, Okul Müdürünün bu süreçleri yöneterek aksaklıkları gidermesi.
K45: Öğretmen arkadaşlarımın derse hazırlıklı girip girmediklerini, kaynaklardan yeterince faydalanıyor mu, farklı metot ve teknikleri kullanıyor mu, her öğrenciyle ilgileniyor mu?
Rehberlik/Gelişim olarak gruplandırılan 24 okul müdürü vardır. Kendileri ders denetim sürecini öğretmenlere rehberlik etmek, yol göstermek, kişisel gelişimlerine katkı sağlamak olarak tanımlamaktadırlar. Rehberlik/Gelişimsel balığındaki bulguya ait katılımcı görüşlerinden örnekler aşağıda verilmiştir:
K13: Öğretmenlerin kendi alanlarında yeterliliklerini, sınıf yönetimi, öğretim yöntem ve tekniklerini, eğitim araç ve gereçlerini kullanma yetkinliklerini, öğrencilere yaklaşımları, ders işleme biçimlerini, öğrenci/çocuk psikolojisine göre davranma durumlarını öğrenmek, rehberlik edilerek varsa eksikliklerin giderilmesi için gerekli iş ve işlemlerin sınıf ortamında yerinde gözlemleyerek eğitime katkıda bulunma metodudur.
K87: Sınıfta gerçekleştirilen eğitim-öğretim etkinliklerinin ilgili dersin öğretim programının bileşenlerine (kazanımlar, eğitim durumları, sınama durumları), pedagojik ilkelere ve öğrencilerin ilgi, ihtiyaç ve yeterliklerine uygunluğunun değerlendirilmesi ve ders öğretmenine gerekli geri bildirimin sağlanması için uygulanan yönetim faaliyetidir.
Anlamsız/Yetersiz olarak gruplandırılan okul müdürü 14’tür. Bu müdür görüşleri denetim sürecini işe yaramaz, gereksiz, yetkisiz sorumluluk veya öğretmenin kişisel alanına girmek ve saygısızlık olarak tanımlamaktadır. Bu bulguya ait katılımcı görüşlerinden örnekler şu şekildedir:
K99: Öğretmenlerim bireysel alanlarına girmek olarak algılıyorum.
K111: Güvenirliği az olan formaliteye dönüşmüş bir görev. K67 Ders denetimi öğretmenin kendini kötü hissedeceği bir durumdan başka bir şey değildir. K87: Yetkisiz yaptırımsız bir işlem.
4.2.2. İkinci Alt Probleme İlişkin Bulgu ve Yorumlar
Çalışmanın ikinci alt problemi ‘Okul müdürleri ders denetimi için kendilerini yeterli görmekte midir, şeklinde düzenlenmiştir. Alt probleme ilişkin sizce ders denetiminin okul müdürlerine bırakılması doğru bir yaklaşım mıdır, diye bir soru ile katılımcı okul müdürlerinin görüşleri alınmıştır. El edilen veriler betimsel olarak analiz edilmiş ve en sık tekrarlılık gösteren yanıtlar ortak başlıklar altında toplanarak frekans yüzde değeri tespit edilmiştir. Okul müdürlerinin ders denetimine ilişkin görüşleri şekil 4.9.’ de gruplandırılarak gösterilmiştir.
19
Şekil 4.9. Okul müdürlerine göre ders denetimin kendilerine bırakılması
Şekil 4.9. incelendiğinde okul müdürleri 72 evet cevabı ile ders denetiminin kendilerine bırakılmasından memnun olduğunu ve bu kararın uygun bir karar olduğu görüşünü paylaşmışlardır. Bu görüşe sahip okul müdürlerinden bazıları objektif, belge ve sisteme dayalı olmayı ayrıca okul ve öğretmeni iyi tanımayı denetimin başarısı için öncelikli bir gereklilik olarak görmektedir. Bu bulguya ait katılımcı görüşlerinden örnekler verilmiştir:
K25: Ders denetimi konusunda yeterli bilgi ve yeterliliğe sahip olunduğu müddetçe, okulu, öğretmenleri ve öğrencileri tanıyan, okul kültürüne hâkim olan ve belli bir süre aynı okulda görev yapmış olan okul müdürü tarafından ders denetimleri yapıldığı müddetçe doğru bir yaklaşımdır.
K20: Evet doğru bir karar... Okul Müdürleri bu konuda uzman kişiler tarafından belirli aralıklarla halinde çalışmalar yaptırılmalıdır. Okul Müdürleri bu denetimle ilgili yaptığı iş ve işlemleri belgelendirmesi ve belgelerin mutlaka yetişmiş denetçiler tarafından kontrol edilmesi…
K72: doğru bir yaklaşımdır. Öğretmeni bir mesai arkadaşı olarak sürekli gözlemleyebilme imkânı olması, kısıtlı bir zamanda yapılan denetimdeki kısıtlılıkları ortadan kaldırmaktadır. Katılımcıların küçük bir kısmı (14 katılımcı) ise ders denetiminin okul müdürleri tarafından yapılmasını özellikle branş ve uzmanlık farklılıkları sebebiyle doğru bulmamaktadır:
K34: hayır. Öğretmenin ders denetimi her bir dersin alan uzmanı müfettişlerce denetlenmesi, okul müdürünün denetiminin mevzuat ağırlıklı olması uygundur.
K45: Sadece okul müdürüne bırakılması bence doğru değil çünkü idareci öğretmen ile aynı branşta değilse değerlendirme kısmı yeterli olmayacaktır.
Ayrıca bazı okul müdürleri de objektif olunamayacağı veya sendikal bir yaklaşım sergileneceği endişesiyle ders denetiminin okul müdürleri tarafından yapılmasını yanlış kabul etmektedir.
K43: Hayır çünkü tarafsız olunamayacağını düşünüyorum.
K15: Hayır. Çünkü sendikal bir yöne çekiliyor.
Diğer yirmi katılımcı ise bu konuda fikir beyan etmemiştir.
Çalışmanın ikinci alt problemi ile ilgili 4.2.2’deki bulgulara ek olarak daha kapsamlı veri toplamak maksadıyla katılımcı okul müdürlerinin ders denetimi ile ilgili eğitimin gerekliliği hakkında görüşlerini almak için kısa cevapları istenmiştir.
Katılımcıların yanıtları betimsel olarak analiz edilmiş gruplandırılarak yüzde değeri tespit edilmiştir. Okul müdürlerinin ders denetimine ilişkin görüşleri Şekil 4.10.’ de gruplandırılarak gösterilmiştir.
Şekil 4.10. Okul müdürlerinin ders denetimi ile ilgili eğitime bakış açısı
Şekil 4.10. üzerinde inceleme yapıldığı zaman okul müdürleri %65, oranında ders denetimi konusunda uzmanlık eğitimi, hizmet içi eğitim veya yüksek lisans yapılmasının önemini belirtmişlerdir. Birçok okul müdürü denetim alanın özel bir alan olduğunu bu sebeple eğitim alınmasının bir gereklilik olarak değerlendirilmesi yönünde fikir beyan etmişlerdir. Bu bulguya ait katılımcı görüşlerinden örnekler aşağıda verilmiştir:
K32: Evet yöneticilik ve denetim konularında eğitim alırsa öğretmene geri dönüş verme konusunda daha yapıcı olabilir.
K33: Kesinlikle eğitim alınması gerektiği kanaatindeyim. Ortaokul ve lise de çok farklı branşlar ve uzmanlıklar var. Ayrıca denetim profesyonel bir süreç okul müdürü olarak böyle bir eğitim almadık, hakkıyla yaşayabilmek için eğitim alınması gerekmektedir.
K38: Gerekmektedir. Yöneticimin ders denetim modellerini bilmesi verimli denetim yapmasını sağlar.
Okul müdürlerinin %32’si ise herhangi bir eğitimin ihtiyaç olmadığını
belirtmişlerdir. İyi bir öğretmen olmanın bir gereklilik olduğunu belirten müdürlerimiz, olması gereken bir beceri olarak değerlendirmelerde bulunmuşlardır. Bu bulguya ait katılımcı görüşlerinden örnekler şu şekildedir:
K5: Eğitim politikaları ve ders içi uygulamalar konusunda kendini geliştirmiş bir yönetici için eğitim almaya gerek yoktur.
K93: Bence gerekli değil. Çünkü çoğu öğretmen bile bir öğretmenin nasıl denetlenmesi gerektiğini bilir.
K104: Hayır. Çünkü bir idareci ders denetimi yapabilecek bilgi ve donanıma sahip olmalı.
Çalışmanın ikinci alt problemi ‘’Okul müdürleri ders denetimi için kendilerini yeterli görmekte midir? Şeklinde düzenlenmiştir. 4.2.2 ve 4.2.3’deki bulgulara ek olarak
21 ikinci alt problemle ilgili bir sonda soru daha ilave edilerek okul müdürlerinin kendilerini değerlendirmeleri istenmiştir. Okul müdürü yanıtları betimsel analiz yöntemiyle incelenerek benzer başlıklar altında cevaplar toplanmıştır. Toplanan veriler yüzdelik olarak hesaplanarak Şekil 4.11.de sunulmuştur.
Şekil 4.11. Okul müdürlerinin kendilerini yeterli görme oranı
Şekil 4.11.’de görüleceği gibi okul müdürlerinin %69’u kendisini bu konuda yeterli görmektedir, bazı okul müdürleri kendisi yeterli görmekle birlikte eğitim alınmasının önemli bir gereklilik olduğunu düşünmektedir. Bu bulguya ait katılımcı görüşleri şu şekildedir:
K33: Yeterli görmekle birlikte eğitim alarak uzmanlaşmak isterim.
K7: tam yeterli görmüyorum, daha profesyonel olabilirim.
K96: Evet yılların birikimi. İlk yönetici olduğum yıllardaki yaptığım denetimlerden utanıyorum.
Hayır, cevabı ile kendisini yeterli görmediğini belirten okul müdürleri oranı ise
%29 olarak belirlenmiştir. Bu bulguya ait katılımcı görüşleri şu şekildedir:
K34: Hayır. Profesyonel bir anlayış geliştirmek için desteğe ihtiyacım olduğunu düşünüyorum.
K31: Hayır. Sınıfın dinamiği, öğrenciler ile olan ilişkiler ders anlatma sürecinde önemli olan noktalardır. Bu noktaları yönetici olduktan sonra çok hissedemiyoruz bu sebeple ders denetimli objektiflikten ve profesyonellikten uzaklaşıyor.
Şeklinde eğitim alınması ve profesyonel bir alan olarak değerlendirilmesi gerektiğini belirtmişlerdir. Böylece daha önceli sorularımız ile uyumlu olarak okul müdürleri ders denetiminin kendilerine bırakılmasını doğru bulmakta, kendilerini yeterli görmekte ve bu alanda eğitim alınmasının faydalı olacağı görüşündedirler.
4.2.3. Üçüncü Alt Probleme İlişkin Bulgu ve Yorumlar
Araştırmanın üçüncü alt probleminde okul müdürlerine yönelik olarak ders denetimini hangi aralıklarla yaptıkları sorulmuştur. Ders aralıkları ile ilgili verilen cevaplar gruplandırılmış ve aşağıdaki şekil 4.12’de ki gibi bir grafik ortaya çıkmıştır.
Zaman Aralığı N
Dönemde en az iki kez 28
Dönemde bir kez 44
Yılda İki kez 9
Yılda bir kez 18
Nadiren 2
Yapmıyorum 4
Toplam 105
Şekil 4.12. Denetim sıklığı
Şekil 4.12.’de görüleceği gibi okul müdürlerinin büyük bir bölümü ders denetim faaliyetlerini yılda iki veya dönemde en az bir kez yapmaktadır. Yönetmelik gereği her dönem yapılması istenilen ders denetiminin büyük oranda yapıldığı okul müdürleri tarafından beyan edilmiştir. Ders denetim faaliyetlerinde bulunmadığını belirten dört okul müdürü vardır.
4.2.4. Dördüncü Alt Probleme İlişkin Bulgu ve Yorumlar
Dördüncü alt problem okul müdürleri ders denetim sürecinde en çok hangi aşamalara dikkat etmektedir? olarak oluşturulmuştur. Ders denetimi yaparken en çok dikkat ettiğiniz üç aşamayı yazar mısınız? sorusu ile okul müdürü görüşleri toplanarak gelen cevaplar şekil 4.13’te en sık cevaplar kategorize edilerek belli başlıklar altında toplanmıştır.
Şekil 4.13. En çok dikkat edilen hususlar
80 79 75 22
H A Z ı R L ı K D E R S S Ü R E Ç L E R I G E R I B I L D I R I M S ı N ı F Y Ö N E T I M I
D İ K K A T E D İ L E N H U S U S L A R N
23 Şekil 4.13. incelendiğinde okul müdürleri dikkat ettikleri birçok farklı noktaya dikkat çekmiş olsalar da en çok öne çıkan unsur: Hazırlık (80 Müdür), Ders süreçleri (79 Müdür), Geri bildirim (75 Müdür) ve sınıf yönetimi (22 Müdür) olmuştur. Hazırlık süreci olarak ders planı, derse özel materyal ve yönteme dikkat çektikleri anlaşılmıştır. Ders süreçleri ile derse güdüleme, öğrenci katılımı ve yöntem teknik öncelenmiştir. Geri bildirim ile ders sonu değerlendirme, dönüt ve ölçme kavramlarına dikkat çekilmiştir. Bu öne çıkan kavramların dışında okul müdürleri: iletişim, müfredat, akademik başarı, verim ve ders dışı öğretmen davranışlarına dikkat ettiklerini beyan etmişlerdir.
4.2.5. Beşinci Alt Probleme İlişkin Bulgu ve Yorumlar
Beşinci alt problem olarak, okul müdürleri ders denetimi esnasında ortaya çıkan sorunları nasıl çözümlemektedir, olarak belirlenmiştir. Bu bağlamda iki soru oluşturulmuştur. İlk soru ders denetimi yaparken en çok karşılaştığınız sorun nedir? İkinci soru ders denetimi yaparken karşılaştığınız sorunlara nasıl çözüm ürettiniz? İlk soru için alınan cevaplar betimsel analiz ile incelendiğinde en sık tekrar eden ve birbiri ile ilişkili olan cevaplar benzer başlıklar altında şekil 4.14.’te verilmiştir.
Şekil 4.14. En çok karşılaşılan sorular
Şekil 4.14. incelendiği zaman okul müdürleri ders denetimi esnasında en çok karşılaştıkları sorun olarak ‘Huzursuz Ders Ortamı’ cevabını vermişlerdir. 39 okul müdürü toplam katılımcıların %36’sı ders denetimine katıldıkları derslerin normal akışında işlemediğini, öğretmenin aşırı heyecanlı olduğunu, ön yargılı bir tutumla karşılaştıklarını belirtmişlerdir. Bu bulguya ait katılımcı görüşlerinden bazıları şu şekildedir:
K79: denetimin sırasında öğretmenin doğal olmaması ve rahatsız hissetmeleri olarak, K32: Öğretmenlerin kendisini kasması ve denetimi salt kontrol gibi algılaması
Olarak tanımlamışlardır.
Karşılaşılan diğer önemli bir husus ise ‘Yetersizlik’ olarak kategori edilmiştir. 36 okul müdürü toplam katılımcıların %33,9’u kendisini, tecrübe eksikliğinden veya branş farklılığından yetersiz görmüş, öğretmen ve eğitici tutum, bilgi ve formasyonlarında eksiklik olduğunu belirtmişlerdir. Bu bulguya ait katılımcı görüşlerinden bazıları şu şekildedir:
K97: Hizmet yılı olarak tarafımdan fazlaca tecrübeli olan öğretmenler, K1: sadece belli bir öğrenci grubuyla ders işlenmesi,
K67: konuya tam hakimiyetin olmaması, olarak görüş belirtmişlerdir.
Üçüncü olarak en sık karşılaşılan problem ‘plansızlık’ olarak belirtilmiştir. 18 okul müdürü, katılımcıların %16,9’unu oluşturmaktadır. Bu okul müdürleri ise öğretmenlerin ders planlaması yapmadıkları belirtmişlerdir. Diğer okul müdürleri ise sorun yaşamadıklarını, anında dönüt verememe ve zaman bulamama gibi konuları sorun olarak görmüşlerdir.
Beşinci alt problem ile ilgili oluşturulan ikinci soru: Ders denetimi yaparken karşılaştığınız sorunlara nasıl çözüm ürettiniz, şeklindedir. Okul müdürleri karşılaştıkları problemler ile ilgili çözüm cevapları betimsel Analiz ile benzerlik ve tekrar sayısına göre gruplandırılmış ve şekil 4.15. üzerinde yüzdelik olarak verilmiştir.
Şekil 4.15. Sorunlara üretilen çözümler
Şekil 4.15. incelendiğinde okul müdürlerinin %49’u karşılaşılan sorunlara ‘etkili iletişim’ ile çözüm ürettiklerini belirtmişlerdir. Fikir alışverişi, empati ve etkin dinleme yaklaşımlarının özellikle öğretmen tutumları ve huzursuz sınıf ortamını gidermede etkili olduğunu belirtmişlerdir. Bu bulguya ait katılımcı görüşlerinden şöyle sıralanabilir:
K20: Öğretmenler ile bu konuda samimi olarak görüşmeler yaparak bu işin karşılıklı bir yardımlaşma ve dayanışma olduğunu kavramaya çalışırım. Her öğretmen ile bire bir görüşürüm.
Onlara "Müdür" kavramı pozisyonunda değil, "Arkadaş" kavramı pozisyonunu hissettiririm.
25
K34: Sadece belirlenmiş bir saatte ders izlemek yerine bütüncül bir gözlem, kısa süreli dar katılımlı değerlendirme toplantıları, öğrenci davranışları gözlemi, okul içi ve dışı etkinliklere katılma oranı gibi durumları da göz önünde bulundurarak.
K19: Ben yokmuş gibi veya öğrenci gibi görmesini sağlayarak ders işlenmesi gerektiğini söylemek.
Her dört okul müdüründen biri sorunlar karşısında ‘yönlendirme ve liderlik’
süreçlerini kullandıklarını, eksik ve düzeltilmesi gerek alanlar ile ilgili ne yapılması gerektiğini çeşitli şekillerde öğretmenlere ilettiklerini ileri sürmüşlerdir. Bu bulguya ait katılımcı görüşlerinden bazıları şu şekildedir:
K36: Doğallığa yönlendirerek,
K84: Hâkim olduğum konularda yol göstererek, K37: Çağdaş tekniklerle farkındalık oluşturarak.
Okul müdürlerinin %9 ‘u süreci ‘planlama ’adımları doğru yürüterek şeklinde cevap vermişlerdir. Bu bulguya ait katılımcı görüşlerinden bazıları şu şekildedir: K6:
Planlama yapılırken öğrencilerin hazırbulunuşlukları gibi etkenlerin göz önüne alınır.
Diğer okul müdürleri ise sorunlara çözüm üretmediklerini belirtmişlerdir. Süreci kendi haline bıraktıkları anlaşılmaktadır.
Karşılaştıkları sorunlara karşı %17 gibi önemli bir oranda okul müdürü çözüm üretme çabası içinde olmadıklarını, çözümü olamayan konular olduğunu veya yetkilerinin sorun çözümünde yeterli gelmeyeceğini belirtmişlerdir. Okul müdürleri tarafından en çok tekrar eden sorun huzursuz ders ortamı, yetersizlik ve plansızlık olduğu ileri sürülmüş ve bu sorunlara etkili iletilişim, Yönlendirme ve Liderlik ve Planlama gibi uygulanabilir çözüm strateji uyguladıklarını belirtmişlerdir.
4.2.6. Altıncı Alt Probleme İlişkin Bulgu ve Yorumlar
Altıncı alt problem için uzaktan eğitim sürecinde ders denetimi yapma fırsatı bulabildiniz mi? sorusu ile katılımcılardan elde edilen veriler betimsel Analiz ile incelenmiştir. Veriler gruplandırılarak şekil 4.16. üzerinde gösterilmiştir.
Denetim Yapan Denetim Yapmayan Nadiren veya Sadece Eba Raporu Kullanan
49 49 8
Şekil 4.16.Uzaktan eğitimde ders denetimi görevi
Şekil 4.16. incelendiğinde katılımcıların %46,2’si (49 kişi) uzaktan eğitim süresi boyunca ders denetimi yaptıklarını, diğer %46,2’si (49 kişi) ders denetimi yapamadıklarını ve %7,6’sı (8 kişi) ise kısmen, sadece EBA raporları üzerinde şeklinde cevap vermişlerdir.
4.2.7. Yedinci Alt Probleme İlişkin Bulgu ve Yorumlar
Yedinci problem olarak Okul müdürleri açısından ders denetiminde uzaktan eğitim ile yüz yüze eğitim arasında nasıl bir fark görülmektedir, şeklinde belirlenmiştir. Bu alt
