A green branch in Kuzguncuk

.

m er

7

I

P j

f i/

I

j

;

j

X u ^ ç j u / j c u k

w

rj

J _ _

Kuzguncuk, Nakkaştepe’den gözüktüğü haliyle Boğaz’m çırpıntılı sularına karşı keyif çatan, ağaç­ lık bir küçük vadi. Bir yükseltinin üstüne çıkıp bakıyorum. Havada tatlı bir koku var... Ayakları­ mın dibinde uzanıp giden, Alman papatyalarının işi olmalı bu. Sağ tarafta kabartmalı yatay taşlarıy­ la Yahudi Mezarlığı. Yamaçtan aşağı doğru uza­ nan maşatlık kır bitkilerine, bir oraya bir buraya kanat çırpan kent kaçkını kargalara kucak açmış, bir de iki keçiye. Herhalde sahipleri getirip bırak­ mış, otlamaları için. Bir zamanlar Nakkaştepe ya­ maçlarına çilek ekilirmiş. Osmanlı çileği... küçük, açık renk, mis gibi kokulu. O çileklerden artık yok. Çilek tarlaları anılarda kaldı. Bu enfes mey­ velerden tadamadığım. kokusunu duyamadığım için hayıflanıyorum.

Henüz direklerini bile göremediğim gemilerin sesi geliyor kulağıma. Kendimi daha fazla tutamayıp bir koşu tutturuyorum yokuş aşağı... Önce çerden çöpten evler çıkıyor karşıma, bir de kaldırımın

Viewed fro m Nakka§tepe, Kuzguncuk is a small wood­ ed valley, peacefully enjoying its pleasant view over the rippling waters o f the Bosphorus. Climbing to a higher vantage p oin t behind I turned to look down. There was a delicious scent in the air, presumably from the sea o f cam om ile at my feet. To my right the Jewish Cemetery, with its horizontal tombstones carved in relief descended the hillside, and opened its aims to wild flowers, truant city crows which flitted here and there, and a couple o f goats. The goats' owners must have brought them here to graze. At one time straw­ berries were grown on Nakka$tepe - the small, pale Ottoman strawberries with their delicate fragrance. Those strawberries are impossible to fin d today, and the strawberry fields are nothing but a memory. I yearned to taste and smell them once again.

7 he sound o f ships whose masts were not even in sight

yet reached my ears. Unable to resist the temptation, I ran downhill. The first houses I came to were more like shacks, built o f odds and ends. A t one corner were

Semtin yamaçlarından bakıldığında minare ve çan kulesinin hangi kubbeye ait olduğunu kestirmek güç (üstte). İki yanı ağaçlarla süslü Icadiye Caddesi eskiden dere yatağıymış (solda). Kıyıdaki İsmet Baba meyhanesi herkesin uğrak yeri (sağda). / From the hillside above it is hard to tell which dome be­ longs to the minaret and which to the church bell tower (above). İcadiye Caddesi, which is lined by trees, was once a stream bed (left). The tavern of ismet Baba is popular with all the inhabitants of Kuzguncuk (right).

Daracık sokaklardaki tarihî, ahjap evler Kuzguncuk’ta yüzlerce yıldır devam edegelen sıcak komşuluk ilişkilerinin en önemli tanıklarından (üstte). Boğazın mavi sularına bakan Üryanizade Camii’nin en büyük özelliği ahşap oymalı minaresi (altta). / The historic wooden houses in the narrow streets are eyewit­ nesses to the close neighbourly relations which have been traditional here for centuries (above). Üryanizade Mosque overlooking the azure waters of the Bosphorus has an unusual carved wooden minaret (below).

köşesinde gevezelik eden ördeklerle, temkinli bir kedi. Derken horoz ve tavuklar da katılıyor arala­ rına. Gölgelikli bahçelerinde, kapı önlerinde otur­ muş iş işleyen, çay içen kadınlar ve bir türlü eve girmek bilmeyen, açık havada oynamaktan çıplak bacakları, kolları tatlı tatlı esmerleşmiş bir alay ço­ cukla tablo tamamlanıyor. Y ol iki yanı ağaçlarla süslü Icadiye Caddesi ne iniyor. Hani şu bir za­ manlar... “Ben yetişemedim o zamanlara... Şimdi Icadiye denen cadde dere yatağıymış, köprülerle geçilirmiş üstünden, iki yakasında meyhaneler, kahveler. Akşam vapurunu Rum, Yahudi hatunla­ rı süslenip, püslenip karşılamaya gelirlermiş. Ko­ calarını alıp ya eve piyasa yolundan gider veya lokantalardan birine girerlermiş...” diyor Can Yü­ cel.

Uzun yıllar boyunca Rumlar, Yahudiler, Ermeniler ve Türklerin hoşgörü ortamı içinde bir arada ya­ şadığı, dostane ilişkiler kurduğu havası güzel, su­ yu güzel, muhabbeti bol, iklimi gönüllere ılıman bir yerleşim yeriymiş Kuzguncuk. Nazım Hikmet, “Şaban Oğlu Selim ile

Kitabı” adlı şiirinde ba­ kın ne diyor:

“Beykoz’da oturmalı / B e y k o z ’da çalışan adam. / Fakat Kuzgun­ cuk şirin yerdir / ve gayet nefis yapar gül reçelini / pansiyoncu Madam / v e kızı Ra- şel...”

Şairin kendisi de mavi ile yeşilin kaynaştığı bu güzel Boğaziçi kö­ yü n de çokça zaman geçirmiş. Teyzesi Sare Hanım da o günlerin tanıklarından. İşte o günlerde erguvanlar, ceviz ağaçları altında sofralar kurulur, her­ kes ayrı gayrı d em e­ den birbirinin evin e

ducks chattering noisily and a wary cat. They were join ed by a cockerel and some hens. Women crochet­

ing and drinking tea sat in their shaded gardens or at their fro n t doors, and a horde o f children, their legs and arms tanned fro m playing outside, ever reluctant to g o indoors, completed the picture. The road led down to the tree lined Icadiye Caddesi, o f which Can Yücel has said: 7 am too young to remember those

times. The road known as Icadiye used to be a stream bed apparently, with bridges over it, and drinking houses and coffee shops along both banks. Greek and Jewish women used to dress up and go to meet their husbands o ff the evening ferry, and walk home along the promenade o r go to one o f the restaurants. ’ Kuzguncuk was a place where f o r long years Greeks, Jews, Armenians and Turks lived amicably together in an atmosphere o f mutual tolerance. The a ir was pleas­ ant, the water delicious, the conversation agreeable, and the climate welcoming. Look what Nazım Hikmet says in his poem ‘Selim Son o f Şaban and His Book’: The m an who works in Beykoz/Should liv e in

Beykoz/But K u z g u n cu k is a delightful place/And the land­ lady Madame/And her daugh­ ter Rachel/Make delicious rose jam ...

Nazım Hikmet spent much o f his tim e in this p re tty Bosphorus village where the g reen f o lia g e em braces the blue waters o f the strait. His aunt Sare Ham m was one o f the witnesses o f those days. At th a t tim e p e o p le la id th e ir tables u n d er the Judas trees a n d w a ln u t trees. A ll the neighbours were on fa m ilia r terms, and people went swim­ m in g on w arm su m m e r evenings. A t Easter tca d iy e Caddesi was bedecked with flowers, carpets were spread in the street, and accom panied by a street organ the people

komşuluğa gider, geceya- rısı kıyıdan denize girilir­ miş. Paskalya zamanı İca- d iy e Caddesi çiç e k le rle süslenir, üstüne halılar se­ rilir, laterna eşliğinde aynı masallardaki gibi üç gün üç gece danslar edilir, şar­ kılar söylenirm iş. “G ece herkes kapının önüne ma­ sasını, sandalyesini koyar, otururlardı. îcadiye Cad- desi’nde baştan başa gidip g e lir, piyasa yap ard ık. Kimse kimseyi rahatsız et­ mez, hırsızlık yok. Akşam­ ları kapıyı bile kapatmaz- dık. Doğma büyüme Kuz- guncukluydu eşim. Arka­

daşları hep Rum, Ermeni. Gayrimüslimler kermes düzenlerdi, biz de giderdik. Çok tanıdıklarımız vardı. Komşulukları iyiydi, gider gelirdik. Çaya, yemeğe... Dere içinde tel cambazları vardı. Ceviz ağaçlarının altında gündüz piknik yapar, gece on­ ları seyrederdik. Eski günleri arıyorum doğrusu...” diye anlatıyor, 47 yıldır burada yaşayan Fethiye teyze.

Evliya Çelebi “Burada Fatih zamanında ‘Kuzgun Baba’ denilen bir kimse bulunduğu için kasabaya Kuzguncuk derler” diyor. 17. yüzyılda Kuzgun- cuk’un bir Musevi köyü olduğunu görüyoruz. Ay­ nı tarihlerde burada Rumlar da oturuyormuş. tn- ciciyan (1758-1833) Kuzguncuk’ta Rum, Yahudi ve az sayıda Ermeni’nin bulunduğunu yazıyor. Avrupa Musevileri Kuzguncuk’u, Kudüs toprağı gibi kutsal sayıyorlar. Öyle ki “vaat edilmiş top­ raklara” gidem eyenlerin o yıllarda hiç değilse

danced and sang f o r three days and nights, as in fa iry stories. ‘At night everyone would pu t a table and chairs at their fro n t doors and sit there, ' says Fethiye H a n ım who has liv e d in K u zgu n cu k f o r 47 years. ‘We would prom enade a ll the way down Îcadiye Caddesi and back again. No one w ould disturb anyone else, and there were no burglaries so we did not bother to even close the doors. My hus­ band had lived in Kuzguncuk all his life. His friends were all Greeks and Armenians. When the n on -M u slim s had b rin g - and-buy sales we used to go. We had lots o f acquaintances. Our neighbours were frie n d ly and we used to visit one another f o r tea and meals. Tight rope walkers used to give displays over the stream. We used to p icn ic by day under the walnut trees, and watch their displays at night. 1 miss the old days. ’

Evliya Çelebi, the 1 7th century Turkish traveller and writer, wrote that the name Kuzguncuk derived fro m a man named Kuzgun Baba who lived there during the time o f Mehmet II (1451-1481). In the 17th centu­ ry Kuzguncuk was a Jewish village, although there were some Greek inhabitants as well. A century after Evliya Çelebi the Ottoman Armenian writer Incician (1758-1833) wrote that there were Greeks, Jews and a few Armenians in Kuzguncuk. European Jews regard­ ed Kuzguncuk as being almost as sacred as Jerusalem, so those unable to visit the promised land would at least ask to be buried in Kuzguncuk Jewish Cemetery. Until the 1930s the election o f the deputy chief rabbi o f

Kuzguncuk'tın belkemiğini oluşturan Îcadiye Caddesi üzerindeki üç önemli yapıdan kesitler: Büyük Havra’nın ana kapısı, Rum-Ortodoks Kilisesi Aya Pantalemion’un mermer çan kulesi ve Berber Muzaffer’in şimdi kapalı olan dükkanı (altta, soldan sağa). / Views of three important buildings on îcadiye Caddesi, the backbone of Kuzguncuk: the main gate of the Great Synagogue; the marble bell tower of the Greek Orthodox Church of Haghia Pantalemion; and the now closed shop of Muzaffer the Barber (below, left to right).

Kuzguncuk maşat­ lığına göm ülm eyi vasiyet ettikleri bi­ lin iyor. 1930’lara dek Dünya Ha- mambaşı Vekili se­ çim inin y a p ıld ığ ı ev de burada. Bina sonradan mimar Cengiz Bektaş tara­ fından onarılm ış. Osm anlı îstanbu- lu’nda Kuzguncuk gayrim üslim ağır­ lık lı bir y erleşim

yeri olduğundan Müslümanların semtin hemen yakınındaki Öküzlimanı'm (Paşalimanı) mesken tuttukları biliniyor. Boğaz’ın mavi sularına bakan ahşap oymalı minaresiyle Üryanizade Camii’ni ise Üryanizade Ahmet Esat Efendi (Ö.1889) yaptırmış. 1952 yılında inşa edilen Kuzguncuk Camii ise Surp Kirkor Lusavoric Ermeni Kilisesi ile yan ya­ na. Ö yle ki semtin yamaçlarından bakıldığında minare ve çan kulesinin hangi kubbeye ait oldu­ ğunu kestirmek güç. Çan sesi ile ezan sesinin bir­ birine karışmamasına özen gösteren papazın ise cami yapımına 500 TL yardım ettiği biliniyor. Günümüzde gayrimüslimler sayıca azalmış ama Kuzguncuklular yine koca bir aile. Komşuluk iliş­ kileri hâlâ güçlü. Belki de bu yüzden satılık, kira­ lık ev pek bulunmuyor. Kimse terk etmek istemi­ yor bu güzel beldeyi. On beş yıldan beri burada yaşayan sanatçı Bihrat Mavitan, dört ayrı dine mensup cemaatin bir arada yaşamasının Kuzgun- cuk’a büyük bir hoşgörü ortamı getirdiğini söylü­ yor: “Bir merhaba yeterlidir dostluk için. Selam­ laşma bile yeterlidir. Her pazar kiliseden çıkanlar atölyem çok ayakaltı olduğundan illa buraya ge­ lirler” diyor. Kuzguncukluların bir özelliğ i de semtlerine, doğal ve kültürel zenginliklerine sahip çıkmaları. İcadiye Caddesi’ndeki bostan bunun en somut örneklerinden biri. Bu yeşil alana günün birinde hastane yapılmak istenince Kuzguncuk direnmiş. İmzalar toplanmış, şenlikler yapılmış. Ve sonunda zafer yeşilden yana olmuş. Bostan halen ipek yapraklı yeşil salatalar ve güneşin vita­ minini içmiş sebzeler veriyor Kuz-

guncuklulara... Ud yapımcısı Onnik Usta’nın Üryanizade Sokak’taki evi­ ne 1978’de yerleşen Cengiz Bektaş, halktan kopmamış bir aydın.

Çevre-the w o rld Jewish community was held in a house here that was renovated by the a rc h ite c t C e n g iz Bektay

S in ce K u z g u n c u k was a largely n on- M uslim settlement, in O tto m a n tim es M u slim s tend ed to liv e in the nearby Okuzlimam (today’s P a § a l i m a n i ) . Uryanizade Mosque with its carved wooden minaret overlooking the blue waters o f the Bosphorus was built in the mid-19th cen­ tury by Uryanizade Ahm et Esat Efendi (d. 1889). Kuzguncuk Mosque built in 1952 stands next to the Armenian Church o f Surp Kirkor Lusavoric. Indeed, the two buildings are so close that when looking down on Kuzguncuk fro m the hillside behind it is difficult to work out which dom e the m inaret and bell tower belong to. The p riest o f the tim e con trib u te d 500 Turkish liras to the mosque’s construction, and the present incumbent takes care that the bell ringing does not coincide with the call to prayer and drown it out. Today the non-Muslim communities have declined in number, but the people o f K uzguncuk rem ain one large family. Strong neighbourly relations are perhaps why it is difficult to fin d any houses f o r sale or f o r rent there. No one wants to leave. Artist Bihrat Mavitan, who has lived here f o r the past fifteen years, says that the existence o f fo u r different religious communities has created an atmosphere o f extraordinary tolerance in Kuzguncuk. Just saying hello is enough to make friends. On Sundays when the congregation leaves the church, they make a habit o f com ing to my studio, which is just nearby. ’

Another characteristic o f the local people is that they are dedicated conservationists. The market garden on icadiye Caddesi is one o f the best examples. When it was decided to build a hospital on this land the people o f Kuzguncuk objected. They collected signatures and organised festivals, and fin a lly won the battle to save their market garden. Now it still provides the local peo­

ple with fresh lettuces and other vegeta­ bles. Cengiz Bektay who moved into the house that had form erly belonged to tit maker O nnik Usta in 1978, is an intellectual with a strong sense o f

com-Akıntılı Boğaz sularına karşı motorla giderken Kuzguncuk’u seyretmek ayrı bir keyif (üstte). Kuzguncuk'ta dört ayrı cemaatin bir arada yaşamasından doğan hoşgörü ortamı, sanatçılara da kucak açıyor (altta). / Kuzguncuk as seen from a motorboat forging its way against the strong currents of the Bosphorus (above). People of four faiths once coexisted there, and the openminded attitudes this bred in the district has attracted many artists (below).

Fethi Paşa Korusu’ndan bakınca Kuzguncuk kuşbakışı görülebiliyor (üstte). İcadiye Caddesi’ndeki bostan, betonlaşmaya inat halen ipek yapraklı salatalar veriyor Kuzguncuklulara (altta). / The bird’s eye view of Kuzguncuk from Fethi Paşa Park (above). The market garden on icadiye Caddesi has resisted the concrete sprawl, and still grows silken leaved lettuces for the local people (below).

nin korunması için öncelikle insanlar arasında sağlıklı ilişkiler kurmanın gerekliliğine inanıyor. Bilinçlenen insan da zaten sahipleniyor yaşadığı yeri. “Evine (özel yaşamına) sahip çıkamayan ma­ hallesine, mahallesine sahip çıkamayan kentine sahip çıkamaz...” diyor ve soruyor: “Sizin de bir şey kattığınız, bir ağaç, bir asma, bir çiçek diktiği­ niz sokağınız oldu mu? Kendinize ‘sahip’ çıkaca­ ğınız bir sokak edinin bence hemen; bir cadde edinin; bir alanınız, bir kentiniz olsun...”

Ayios Yeorgios Rum Ortodoks Kilisesi, Ayios Pan- telemion Kilisesi ile Bü­

yük H avra K u zgu n- cu k ’un b e l k e m iğin i oluşturan İcadiye Cad­ desi üzerinde. Ama, ben caddeyi takip edip de­ nize inecek yerd e bir kedinin kuyruğuna takı­ lıyorum. Ve başına buy­ ruk ara sokaklara dalı­ yorum . Karşı yamaçta Fethi Paşa Korusu’nun çam ları g örü n ü yor. “Ben Kuzguncuk’ta yeşil bir dal buldum, ona tu­ tundum” diyor, Can Yü­ cel. Ben, kucak dolusu hanımelleri, beyaz sar­ maşık gülleri toplu yo­

rum... •

munity. He believes that environmental conservation begins with good relations between people. People who are aware o f those around them become concerned about the place where they live. He says, ‘People who do not care about their own house do not care about their neighbourhood, and those who do not care about their neighbourhood do not care about th eir city. ’ Then he asks, ‘Have you contributed anything to a street, like a tree, a creeper; or a flower? So get yourself

a street, get yourself a road, so that you have a place, a city you can call y ou r own. ’

The G reek O rth o d o x Church o f Ayios Yeorgios, the C h u rch o f A y ios Pantelemion, and the Great Synagogue are on Icadiye Caddesi, which is the back­ bon e o f K u z g u n cu k . B u t without stopping I followed a cat down this road to the sea, a n d then w andered in to the side streets. The p in e trees o f F e th i Paşa Park could be seen on the h i l l opposite. 7 f o u n d a

g re e n b ra n c h in Kuzguncuk and held onto it, ' says Can Yücel. 1 gath­ ered an a rm fu l o f honey­ suckle and white clim bing

roses. •

' Em et Ç elebi is a jo u rn a list.

* Emel Çelebi, gazeteci.

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi