SaYI: t 1999
ENNE BARAJINDA GORULEN BALIK OLUMLERi UZERiNE YAPILAN BiR ARASTIRMA
Mustafa KOYUN*
bZET
Enne baraji Kutahya'ntn kuzeybattstnda olup sehir merkezine 15km uzakliktadtr. Barajda san yillarda ozellikle yaz aylarinda baltk olum- lerinin yogun bir sekilde gorulmesinden dolayt bu caltsma gerceklesti- rilmistir. Baraj suyunun kimyasal vefiziksel analizleri yaptlmtsttr. alii baltklar muayene edilerek olum sebepleri arasttrtlmtsur.
l.
ctars
Enne barajI Kutahya merkezine 15 km uzaklikta olup ost tarafmdan 1973 yihnda insaa edilmistir, derinligi 22-13 m, hacmi 7300000-2300000 m' duro Baraj
%88 termik santraline su temini ve % 12 sulama amach kullamlmaktadir. lsletme durumu kiradadir (DSi,1997, DSi,1992). Normalde derebogazi akarsuyu ile besle- nirken su seviyesinin azaldigt mevsimlerde Kayabogazi barajmdan su pompalan- rnaktadrr. Yoncah niifusunun yaz aylannda yaklasik 10-12 bin civarmda oldugu ve bu kadar nufusun evsel atrklan, banyolardan gelen cozunmus sabun ve deterjan atiklan VS. buraya dokulmektedir. Termal sularm kiikiirtlii ve ozellikle Yoncali steak sulannm camur sedimentleri oramrnn yiiksek olrnas: baraj havzasinda su kalitesini etkilemektedir. Enne koyunun lagun ve evsel atiklan bu baraja aksa da esas kirlen- me Yoncah 'dan olmaktadir. Ayrica baraj cevresi piknik amach kullamldigmdan plastik ambalaji ve pet sise kirliligi de gorulrnektedir.
DPO Fen Edebiyat Fakiiltesi Biyoloji Bolumu Kutahya
Baliklann besin degerinin yuksek olusu insanlann proteine olan gereksin- meleri sonucu bahk yetistiriciliginde ve mevcut dogal kaynaklan korumada, hastalik etmenlerini ve bunlarm etkilerinin artmasma neden olan faktolerin iyi bilinmesi gerekmektedir (<;olak,1982). Hastalrk etmenlerinin suda her zaman mevcut oldugu bilinmektedir ve suyun fiziksel ve kimyasal ozellikleri negatif yon de degistigi za- man, bu etmenler etkili olrnaktadir. (Soylu,1985).
( YO?W.A.II
l_\X;..
,
\ '
\\
\ctVlt
.
.
!Ct
~.A..'tfY.A.Sekll 1. Cahsma alam haritasi 2. MATERYAL METOD
Enne barajmda yogun bahk olumlerine rastlarulmasi iizerine baraj suyunun kalitatif ve kantitatif ozelliklerinin tesbiti icin cesitli istasyonlardan alinan su numu- nelerinin agrr metalleri, ETi Gumtis A.S. , kiyasal ozellikleri,
nst
ve Halk Saghgl laboratuvarlannda analizleri yaptmlnustrr. Barajm cesitli yerlerinde littoraldeki balik olulerinden alman numuneler oncelikli olarak yerinde ve bir kisrru da laboratuvara getirilerek incelenrnistir. Alman numuneler DPO Fen Edebiyat Fakiil- tesi zooloji laboratuvannda saklanmaktadir.3. BULGULAR
Cizelge 1. Enne baraj IYlkl~1su analiz degerleri (DSi Ill. Bolge miidiirliigii kimya laboratuvari)
Para metre Olculen Deger ( mg/I )
PH 8.71
Toplam cozunrnus katilar 349
Amonyak azotu 0.03
Nitrit azotu <0.001
Nitrat azotu 0.01
Cozunmus oksijen 11.8
Biyolojik oksijen ihtiyaci 3.18
Organik madde 3.18
Kimyasal oksijen degeri 22.4
Siyanur 0.01
Ctzelge 2. Dengeleme havuzu su analiz degerleri (DSi III. Bolge miidiirliigii kimya laboratuvarr)
Para metre Olculen Deger (mg/I)
PH 7.92
Toplam cozunrnus kattlar 383
Amonyak azotu 0.04
Nitrit azotu <0.001
Nitrat azotu 0.15
Cozunrnus oksijen 4.38
Biyolojik oksijen ihtiyact 2.10
Organik madde 3.06
Kimyasal oksijen degeri 18.6
Siyanur <0.01
Cizelge 3. Dengeleme havuzu su analiz degerleri (Kiitahya Halk Saghgl Laboratuvarr)
Numunenin Almdig:
yer lstenen ozellikler
Baraj Dengeleme
havuzu
PH 8.71 7.92
Kimyasal oksijen ihtiyaci 22.4 18.6
Cozunmus oksijen 11.8 4.38
Askidaki kan rnaddeler - -
Toplam koliform sayrsi
- -
(EMS) /100 ml >240 fazla
Toplam azot 0.13 0.19
Toplam fosfor 0.50
Clzelge 4. Aglr metaller analiz degerlerl (ETi Giimii~ A.~. laboratuvan)
Parametre
o
Ic,:ti Ien Deger (ppm)Ag 0.00
Au -
eu 0.00
Fe 0.04
Cd 0.00
Pb 0.00
As 0.20
S -
4. SONU<;LAR VE T ARTI~MA
nst
III. Bolge rnudurlugu , ETi Gumus A.S. ve Halk Sagltgllaboratuvarlarmda yapilan su analiz degerleri Cizelge 1, 2, 3, 4' de verilmistir. Bu verilere gore P04-3 ve arsenik degerlerinin yuksek, pH'm I. ve II. Derecedeki suyun biraz uzerinde olmasi negatif, cozunrnus O2 degerinin yuksek olmasi pozitif bir ozellik olarak goriilmektedir(DSi, 1988). Nitrit ve nitrat azotlannm normal degerle- rin altmda olmasi yine olumludur. Baraj suyundaki nitrit ve nitratm kirlilik standarnrun altmda olmasi otrifikasyonun da tehlike smrrlanrnn altmda oldugunu gosterrnektedir. Aynca cozunmus 02'nin 11.8 gibi degerde olmasi olumlerin kirlen- meden ve oksijensizlikten olamayacagi ihtimalini ortaya koymaktadir, Littoralden toplanan olu baliklarm cogunlugu Alburnus alburnus olurken bir miktanda Carassius carassius, Carassius auratus ve Leuciscus cephalus olduklan tesbit edil- mistir (Balik, 1996). Bu oran hem baraj havzasmdaki bahk populasyon yogunlugunu hem de ortamdan etkilenme derecesini gosterrnektedir.
Yapilan muayenelerde Alburnus alburnus'lann kannlan siskin ve Ligula intestinalis pleurocercoidlerinin varhg: tesbit edilrnistir. Carassius carassius, Carassius auratus ve Leuciscus cephalus'larda kaudal yuzgecte koprnalar, curume- ler, kannda kizankhklar.dorsalde yaralanmalar gorulmustur. Yan baygm baliklar uzerinde Argulus foliaceus' lara rastlanrrustir, literaturlere gore Argulus foliaceus'iuv bahklar uzerinde zayiflanci ve irrite edici etkilerinin oldugu bilinmekte- dir(Reichenbach- Klinke, 1973, Robert, R., Shepherd, J., 1974).
Analiz sonuclanna gore balrk olumlerinin sadece kirlenme kaynakh olma- yacagi bunun yarunda parazitel sebepli oldugu soylenebilir. Baraja akan muhtelif attklarm kirlenmeye etkisi minimum seviyeye indirgenebilir boylece suyun kalitesi artmlarak cesitli ajanlann aktiviteleri azaltrlrrus, aynca bu havzadan tutulan balikla- nn guvenli sekilde yenmeleri de saglanrms olacakttr, Barajm su kirliliginin onune gecmek icin ya Yoncah anklannm bir kanal ile baraj sahasi drsina akrnlarak ya da cokturrne havuzlan ile sedimentleri ayirarak kisrni arrtma yaprlabilir, Enne baraji ve cevresi Kutahya'ya yakm olmasi dolayistyla olta balrkcihgr, yuruyus ve dinlenme alarn olarak oldukca onernli bir sahadir, buramn kurtanlmasi Kutahya icin onern arzetmektedir.
YARARLANILAN KA YNAKLAR
Arda, M., 1974, Bahklarda bakteriyel, Mantar, Viral ve Ekolojik Nedenlerden Ileri Gelen Hascalrklar ve Tedavileri, Ankara Universitesi Vet. Fak. Yay., 259 s.
<;olak, A., ] 982, BalIk Hastahklari EI Kitabr, Cuhuriyet Univ., Fen Edeb. Fak.
Yay., 134 s.
ost ,
1992, Tiirkiye'deki barajlar ve hidroelektrik santralleri.DSi, 1997, Kiitahya Hinde bulunan akarsu baraj golii ve goletler.
Geldiay, R., Balik, S., 1996, Tiirkiye'nin Tathsu Bahklarr, E. Univ. Fen Fak.
Yay.,. 1996 s.
Keskin, N., Erk'akan, F., 1987, Ulkemiz Tathsu Bahklarmda Ligulosis, Hacettepe Fen ve Muhendislik Bilimleri Dergisi cilt 8, 57-70.
Reichenbach- Klinke, H.-H.,1973, Fish Patholoji, T.H.F., Publication, inc. Lmt., Hong Kong, 512 p.
R. Gazete, 1988, Krtaici su kaynaklarmm srmflarma gore kalite kriterleri, 4 Eyltil,1988, sayi 19919, sayfa 39.
Robert, R, Shepherd, J., 1974, Handbook of Trout and Salmon Diseases, G.
Britain, 168 p.
Soylu, E., 1985, Sapanca bahk iiretme istasyonunda bahk hastahklan cahsma- Ian,
