Öğr.Gör.Hande ASLAN
2. DERS
BİTKİ TANIMA II DERSİ
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
KALECİK MESLEK YÜKSEKOKULU
PEYZAJ ve SÜS BİTKİLERİ PROGRAMI
Tüm dünyada birlik sağlamak için ortak bir adlandırma yöntemi geliştirilmiştir. Bitkilerin bilimsel adları Latince sözcüklerden oluşur. Bitkilerin Latince isimlendirilmelerine ilk olarak İsveçli botanikçi Carl Von Linne tarafından 1750 yılında başlanmıştır.
Her bir bitkinin tek bir bilimsel adı vardır. Bu türün adı 2 kelimeden oluşur. Buna “Binominal”
isimlendirme denir.
• Örneğin; Pinusnigra Arnold (Karaçam)
• ‘Pinus’ cins adını
• ‘nigra’ ise türü belirler
• Üçüncü isim türün ilk tanımını yapan otoritenin adıdır.
Ünlü botanikçilerin ad ve soyadları uzun ise kısaltılarak verilir. Örneğin ünlü İsveç’li botanikçi Carl Linnee için kısaltılmış L. harfi kullanılmaktadır.
Latince adlandırmada bir türün adı yazılırken, önce büyük harfle başlayarak türün içinde olduğu cinsin adı, daha sonra küçük harfle başlayarak türü belirleyen ad yazılır.
• Pinus nigra
Tür
En dar, en küçük anlamda taksonominin temel taşı “Tür” dür. Tür, birbirine çok benzerlik gösteren ve aralarında döllenerek benzer döller meydana getirebilen bireyler topluluğudur. Kendi içlerinde daha alt birimlere ayrılabilirler.
• Politipik tür: Eğer bir tür 2 veya daha çok alttür veya varyete gibi alt taksonlara ayrılıyorsa
bu türlere “politipik tür” dür.
Tür Altı Kategorileri
• Alttür (ssp. veya subsp.): En az bir morfolojik özelliği bakımından farklı özellik gösteren,
coğrafi olarak sınırlandırılmış yerel topluluklardır.
• Varyete (var.): En az bir morfolojik özellik bakımından türden ayrılan, fakat türün yayılış
Tür Üstü Kategorileri
• Cins: Birbirine benzeyen ve ortak birçok karakterleri olan türlerin topluluğudur. Tek bir türü
olan cinslere “Monotipik Genus”, birden fazla türü olan cinsler “Politipik Genus” adı verilir.
• Familya:Ortak özellikleri bulunan yakın cinslerin topluluğudur.
Familya eki “aceae” dir.
Örneğin; Pinaceae, Fagaceae
Eki olmayan istisna familya isimleri de vardır. Örneğin; Compositae, Labiatae.
• Takım: Familyanın bir üstü takımdır. İki veya daha çok familyanın birleşmesi ile Takım (Ordo)
meydana gelir.
• Sınıf: Takımların bir araya gelmesiyle ‘Sınıf’ oluşur.
Hibrit
• Aynı cinsin iki türü arasında oluşan hibrit için (x) işareti türlerin ortasında gösterilir.
Örneğin Picea x lutzii
Picea glauca x Picea sitchensis gibi iki türün doğal hibritidir.
• İki ayrı cinsin türleri arasındaki hibrit için (x) işareti cins adından önce gösterilir.
Örneğin; x Cupressocyparis leylandii
Kültivar
Kültür Varyeteleri
• Doğada veya fidanlıklarda bir mutasyon sonucu ortaya çıkmış mutantlardır. Bunlar daha sonra
vegetatif olarak çoğaltılabilir, özellikleri değişmez.
• Kısaltılmış olarak cv. olarak gösterilir.
• Bitkinin Latince adı italik yazıldığı halde, kültivarlar tırnak içerisinde düz harflerle yazılır ve
büyük harfle başlar. Örneğin;
CİNS İSİMLERİNİN KÖKENİ
Yunanca, Latince, Arapça ya da botanikçi ya da koleksiyoncunun adını taşıyabilir. Örneğin Yunan mitolojisinde geçen bazı isimler cins adı olarak verilmiştir.
Daphne; nehir tanrısının kızının adıdır.
Andromeda; Cepheus, cassiopenin kızlarının adıdır. Buddleia: Adam Buddle’dan gelir.
Fuchisia; Leonard Fuchs’dan gelir. Lonicera; Adam Lonicer den gelir. Deutzia; J. Deutz’dan gelmektedir.
TÜR İSİMLERİNİN KÖKENİ
Tür isimleri, bitkiyi tanımlayan bazı özellikleri verir. Bunlar; A. Bitkinin bulunduğu kıta, ülke ya da bölgeyi belirtebilirler
B. Bitkinin doğal olarak yetiştiği ortamları ( dağ, orman, nehir ) belirtebilirler. C. Bitkinin yetişme formunu belirtebilirler.
D. Yaprakları tarifleyebilirler. E. Çiçekleri tarifleyebilirler. F. Renkleri tarifleyebilirler.
G. Aroma veya kokuyu tarifleyebilirler. H. Diğer bitkilere atıf yapabilirler. I. Kişilere atıf yapabilirler.
A. Bitkinin bulunduğu kıta, ülke ya da bölgeyi belirtenlere örnekler…
B. Bitkinin doğal olarak yetiştiği ortamları ( dağ, orman, nehir ) belirtenlere örnekler…
• alpina: Alp dağlarında yetişen • arvense: kültive edilen arazilerde
yetişen
• aquatica: suda yetişen suya ait • campestre: ova ya da düz alanlarda
yetişen
• maritima: denize ait
• montana: dağlarda yetişen, dağa ait • atlantica: Kuzey Afrika ve Atlas
Dağları,
• australe: güney, güneye ait, • californica: Kaliforniya • himalaica: Himalaya’ya ait, • europaea: Avrupa’ya ait
C. Bitkinin yetişme formunu belirtenlere
örnekler… D. Yaprakları tarifleyenlere örnekler…
• angustifolia: dar yapraklı • decidua: yaprağını döken • heterophylla: farklı yapraklı • incana: gri
• lanceolata: mızrak şekilli • arborea: ağaç gibi
• fastigiata: dik, sütun dallı
• horizontale: yatay olarak yayılan • nana: cüce, bodur
D. Çiçekleri tarifleyenlere örnekler… E. Renkleri tarifleyenlere örnekler…
• alba: beyaz
• argentea: gümüşi • aurantiaca: portakal • aurea: altın renginde • bicolor: çift renkli • flora: çiçek
• campanulata: çan şeklinde • floribunda: bol çiçekli • grandiflora: büyük çiçekli • stellata: yıldızlı
G. Aroma veya kokuyu tarifleyenlere
örnekler… H. Diğer bitkilere atıf yapanlara örnekler…
• bignonoides: bignonia benzer • jasminea: yasemine benzer • liliiflora: zambağa benzer
• pseudoplatanus: yalancı, çınar gibi • salicifolia: söğüt benzeri
• tulipifera: lale gibi • aromatica: aromatik, kuvvetli ve hoş
kokulu
• citriodora: limon kokulu
• foetida: güçlü kokulu, hoş olmayan • fragrans: koku
I. Kişilere atıf yapanlara örnekler…
• delavayi: Abbe Delavay • harryana: Sir Harray Veitch • hookeri: Sir Joseph Hooker
• thunbergii: Carl Peter Thunberg • williamsiana: Mr. J.C Williams • wilmottiana: Miss Ellen Willmott • wilsonia: Mrs. E. H. Wilson
YARARLANILAN KAYNAKLAR:
Kurum,E., 2009. Angiospermae (Kapalı tohumlular), Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü, Basılmamış ders notları.
Mamıkoğlu, N.G. 2007. Türkiye’nin Ağaçları ve Çalıları, NTV Yayınları, İstanbul.
Barış, E., Cengiz, B. 2009. Dendroloji I- Ders Notları, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü, Basılmamış ders notları.
