DOÇ. DR. ÖMAY ÇOKLUK BÖKEOĞLU

ÖDE6024

DAVRANIŞ BİLİMLERİNDE İLERİ ARAŞTIRMA

Ölçek Geliştirme Aşamaları ve Anket Geliştirme Süreçleri

DOÇ. DR. ÖMAY ÇOKLUK BÖKEOĞLU

Ölçme Aracı Uyarlama Süreci

• Uyarlama sürecine ilişkin ilgili kaynaklardan okumalar yaptırılarak örnek makaleler üzerinden uyarlama süreci tartışılır.

• Hambleton, R.K. ve Patsula, L. (1999). Increasing the validity of adapted tests: Myths to be avoided and guidelines for improving test adaptation practices. Journal of Applied Testing Technology, 1(1), 1-30.

• Hambleton R.K., Meranda P.F. ve Spielberger C.D. (2005). Adapting

educational and psychological tests for cross-cultural assesment. London:

Lawrance Erlbaum Associates.

Ölçme aracı uyarlama

Belirli bir kültürde ve dilde geliştirilen bir ölçme aracı o kültüre özgü kavramları ve örnekleri yansıtma özelliği taşır. Aynı ölçeğin başka kültür ya da dillerde uygulanabilir olması için yapılan sistematik hazırlık çalışmalarına ölçme aracı uyarlaması denir (Öner, 1987).

Kaynak: Öner, N. (1987). Kültürlerarası ölçek uyarlamasında bir yöntembilim modeli. Türk Psikoloji Dergisi, 6 (21), 80-83.

Ölçme aracı uyarlama

Günümüzde belli bir kültür için hazırlanmış olan bir psikolojik ölçme aracı farklı kültür ve dillere çevrilerek de kullanılabilmektedir. Bir ölçeğin yalnızca başka dile çevrilip kullanılması yerine o ölçekle ilgili temel psikometrik işlemlerin (geçerlik, güvenirlik) de yapılması süreci ölçeğin başka dil ve kültürlere uyarlanması olarak bilinmektedir (Deniz, 2007).

Kaynak: Deniz, K. Z. (2007). Psikolojik ölçme aracı uyarlama. Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 40(1), 1-16.

Ölçme aracı uyarlama

Hambleton (2005) test uyarlamanın bir süreç olduğunu ve bu sürecin testin hedef dilde geniş bir kitle tarafından anlaşılacak şekilde çevrilmesiyle başlayan, standardizasyon ve norm çalışmalarıyla devam eden ve geçerlik, güvenirlik analizlerinin yapılmasıyla son bulan bir çalışma şeklinde tanımlamaktadırlar.

Kaynak: Hambleton, R.K (2005). Eğitimde ve Psikolojide kullanılan testlerin kültürlerarası değerlendirme amacıyla uyarlanması(N. Koç ve A. Yıldırım, Çev.). Ankara:

Pegem Akademi Yayınları. (2017).

Ölçme aracı uyarlamanın nedenleri

Deniz (2007), ölçme aracı uyarlamaya neden ihtiyaç duyulduğunu aşağıdaki şekilde ifade etmektedir:

•Kültürler ve diller arası okul başarısını karşılaştırmayı kolaylaştırır.

•Yeni test geliştirmekle ortaya çıkabilecek emek ve para israfını önler.

•İkinci bir kültürde test geliştirmek için uzmanlık bilgisi yetersiz olabilir.

•Orijinal test iyi bilinen bir test olduğunda, o testin

uyarlamasının vereceği güven duygusu yeni geliştirilecek olan

bir teste duyulacak güvenden daha fazla olacaktır.

Ölçme aracı uyarlamanın nedenleri

Neden ölçek geliştirmek yerine uyarlama yapmak sorusuna Hambleton ve Patsula (1999) literatürde gösterilen sebepleri 5 maddede özetlemektedirler:

1. Çoğunlukla bir test uyarlamak ikinci kültürde yeni bir test geliştirmekten daha ucuzdur ve daha hızlıdır.

2. Yapılacak testin amacı kültürel ya da ulusal değerlendirme yapmak olduğunda, uyarlanmış bir test, ikinci kültürde denk bir test geliştirmenin en etkili yoludur.

3. İkinci bir kültürde test geliştirmek için uzmanlık bilgisi

yetersiz olabilir.

Ölçme aracı uyarlamanın nedenleri

4. Asıl test iyi bilinen bir test olduğunda, o testin uyarlamasının vereceği güven duygusu yeni

geliştirilecek olan bir teste duyulacak güvenden daha fazla olacaktır.

5. Bir testin çok kültürlü sürümlerinden çıkarılan

sonuçlar testi alan adaylar için çoğunlukla doğru

olacaktır.

Uyarlamanın Aşamaları

Sharma (1976)’ya göre ölçme aracı uyarlama süreci en az dört aşamadan oluşmaktadır. Bu aşamalar:

1. Maddeler orijinal dilden hedef dile çevrilir.

2. Çeviri değerlendirilir ve deneme formu oluşturulur.

3. Orijinal form ile deneme formundaki maddelerin eşdeğerliği saptanır.

4. Yeni formun geçerlik ve güvenirliği saptanır.

Sharma, S. (1976). Cross-cultural measurement of anxiety. Washington, DC:

Hemisphere/WileyPublication.

Uyarlamanın Aşamaları

Hambleton ve Patsula (1999) ise ölçme aracı uyarlama sürecini 14 adımda özetlemişlerdir. Bu adımlar:

1. Yeni bir test geliştirmenin mi, yoksa var olan bir testi uyarlamanın mı daha kullanışlı olacağına karar verilmelidir.

Yeni bir test geliştirmenin ve uyarlama yapmanın avantaj ve dezavantajları dikkate alınmalıdır. Kültürler arası karşılaştırma yapmak amacıyla tasarlanmış testler için tek seçenek uyarlama yapmak olabilir.

Kaynak:Hambleton, R.K. ve Patsula, L. (1999). Increasing the validity of adapted tests: Myths to be avoided and guidelines for improving test adaptation practices. Journal of Applied Testing Technology, 1(1), 1-30.

Uyarlamanın Aşamaları

2. Uyarlama çalışmasına karar verildiğinde, yapılacak ilk iş izin almaktır.

İzin almadan böyle bir çalışmaya başlandığında etik ihlal

söz konusu olacaktır. Bu yüzden uyarlamaya karar

verildikten sonra yapılacak ilk iş izin almaktır. Uyarlama

çalışmaları için üç farklı amaçla izin alınabilir. Bu

amaçlar şunlardır(Akt.Deniz,2007):

Uyarlamanın Aşamaları

3. Testin hem dilsel hem de kültürel yönden yapısal denkliğinin (eşdeğerliğinin) sağlandığından emin olunmalıdır.

Testin uyarlanacağı farklı dil ve kültürler arasında

testle ölçülen özelliğin eşdeğerliğinin olup olmadığı

konusunda karar verilmelidir. Eğer eşdeğerlik yoksa

ya her iki dil ve kültürde de eşdeğerliğin sağlanması

için ölçülen yapı gözden geçirilmeli ya da çalışma

durdurulmalıdır.

Uyarlamanın Aşamaları

4. Yüksek nitelikli çevirmenler seçilmelidir.

Uyarlama sürecinde hayati rol oynayan çeviri işlemi için seçilecek çevirmenler çok önemlidir.

Çevirmen seçerken, her iki dilde de akıcı konuşan, çalışma

yapılan kültürleri iyi bilen, test yapısı ve ölçülen yapı

hakkında yeterli bilgiye sahip olmalarına dikkat

edilmelidir(Deniz,2007).

Uyarlamanın Aşamaları

5. Test, hedef dile çevrilmeli ve uyarlanmalıdır.

Bir testi, çevirmede popüler olarak kullanılan iki desen

mevcuttur. Bunlar, “ileriye doğru çeviri” (forward

translation) ve “geriye doğru çeviri” (backward

translation) desenleridir. “İleriye doğru çeviri” deseninde

tek bir çevirmen ya da tercihen bir grup çevirmen testi

kaynak dilden hedef dile çevirirler.

Uyarlamanın Aşamaları

İleriye Doğru Çeviri Deseni:

Testin, kaynak dildeki versiyonu ile hedef dildeki versiyonlarının birbirine denk (eşdeğer) olup olmadığı başka bir grup çevirmen tarafından değerlendirilir.

Çevirmenler tarafından tanımlanan problemleri çözmek

için hedef dil versiyonunda düzenlemeler yapılabilir. Son

bir adım olarak da tek bir kişi tarafından testin dilinin

akıcılığını sağlamak için testin hedef dildeki versiyonu

düzenlenir (Hambleton,1994).

Uyarlamanın Aşamaları

Geriye Doğru Çeviri Deseni:

Geriye doğru çeviri deseni ise uygulanan yöntemlerden

en çok ve en iyi bilinenidir. Bu desende, bir ya da birkaç

çevirmen testi kaynak dilden hedef dile çevirirler. Farklı

çevirmenler hedef dildeki (uyarlanmış) testi tekrar kaynak

dile çevirirler. Daha sonra testin orijinali ile uyarlanmış

versiyonu karşılaştırılır. Bu iki versiyonun denkliği ile

ilgili yargıda bulunulur(Hambleton ve diğerleri,2005).

Uyarlamanın Aşamaları

6. Testin uyarlanmış hali gözden geçirilmeli ve gerekli düzeltmeler yapılmalıdır.

Testin gözden geçirilme süreci, bir grup görüşmesi

şeklinde olabileceği gibi bireysel ya da grup çalışması

şeklinde de olabilmektedir(Hambleton ve Patsula, 1999).

Uyarlamanın Aşamaları

7. Testin uyarlanmış halinin küçük bir grup üzerinde deneme uygulaması yapılmalıdır.

Uyarlanan ve gerekli düzeltmeleri yapılan test, bir pilot

gruba uygulanmalı ve testle ilgili yapılacak başka

düzeltmelerin olup olmadığı belirlenmelidir. Olası hedef

kitleyi temsil edecek küçük bir örneklem üzerinde

deneme uygulamasından elde edilen bulgular, testin

gözden geçirilme sürecine de temel oluşturur.

Uyarlamanın Aşamaları

8. Deneme uygulamasından elde edilen veriler ile geçerlik, güvenirlik hesaplamaları ve madde analizleri yapılmalıdır.

Bu adım, test uyarlama sürecindeki en önemli adımlardan

biridir. İyi çevirmenler genellikle uyarlanmış testteki

eksiklikleri tanımlama ve tespit konusunda oldukça

yeteneklidir. Ancak ne olursa olsun birçok problem, test

deneme uygulamasından geçmeden önce tanımlanamaz

Uyarlamanın Aşamaları

9. Testin orijinal form ve hedef dil formlarından elde edilen puanlar arasındaki ilişkiyi bulmak için istatistiksel bir desen belirlenmelidir.

Bu desenler şunlardır(Hambleton ve Patsula,1999):

1. İki dilli (bilingual) bireyler testin kaynak ve hedef dildeki versiyonlarını alırlar.

2. Kaynak dili konuşan bireyler, testin orijinal ve geri çevrilmiş versiyonlarını alırlar.

3. Kaynak dili konuşan bireyler testin kaynak dildeki

versiyonunu, hedef dili konuşan bireyler de testin hedef

dildeki versiyonunu alırlar.

Uyarlamanın Aşamaları

10.Kültürler arası karşılaştırma yapmak amaçlanıyorsa, testin orijinal formu ve hedef dildeki formları arasında dilsel eşdeğerlik sağlanmalıdır.

Testin orijinal formu ve uyarlanmış formu büyük bir

örnekleme uygulanarak, maddelerin işleyişinin her iki dil

formunda da farklılık gösterip göstermediği istatistiksel

analizler kullanılarak belirlenebilir. İstatistiksel

analizlerle madde yanlılığı araştırılır genellikle DIF

(differential item analysis) çalışmaları yapılır (Deniz,

2007).

Uyarlamanın Aşamaları

11. Uygun bir yöntem belirlenerek geçerlik çalışmaları yapılmalıdır.

Geçerlik çalışmaları için faktör analizi kullanılabilir.

Böylece testin yapı geçerliği incelenebilir. Geçerlik

çalışmalarında deneysel ya da ilişkisel çalışmalardan

(yordama ve uygunluk geçerlikleri gibi) yararlanılabilir

(Deniz,2007).

Uyarlamanın Aşamaları

12. Uyarlama süreci raporlaştırılmalı ve uyarlanmış olan testi kullanacak kişiler için bir el kitabı hazırlanmalıdır.

Uyarlama sürecinde yapılan işlemler tüm detaylarıyla

rapor edilmeli ve olası test kullanıcılara yönelik bir el

kitabı hazırlanmalıdır(Hambleton ve Patsula, 1999).

Uyarlamanın Aşamalar ı

13. Uyarlanmış ölçme aracını kullanacaklara gerekli eğitim verilmelidir.

Testin el kitabı ve gerekli dokümanlar testi kullananlara

yardımcı olacaktır; ancak test uygulayıcılara bir eğitim

vermek olası problemleri engellemek için daha etkili

olacaktır(Hambleton ve diğerleri, 2005).

Uyarlamanın Aşamaları

14. Testin güncelliği yeni çalışmalarla korunmalıdır.

Kültürler arası karşılaştırma amacı taşıyan çalışmalar genellikle bir kez gerçekleştirilen çalışmalardır. Ancak bazı testlerin kullanımında süreklilik söz konusudur. Zeka testleri, yetenek testleri, kişilik testleri bunlara örnektir.

Bu testler için yeniden değerlendirmeler ve araştırmalar

yapmak, testin psikometrik özelliklerinin sorgulanmasını

ve test için yapılabilecek geliştirme işlemlerinin

belirlenmesi sağlar(Hambleton ve diğerleri, 2005).

Uyarlamada Ortaya Çıkan Yanlılık Türleri

Test uyarlama sürecinde ya da sonucunda üç tür yanlılık

ortaya çıkabilmektedir(Hambleton ve

diğerleri,2005).Bunlar:

1. Yapı yanlılığı.

2. Yöntem yanlılığı.

3. Madde yanlılığı.

Kaynakça

• Deniz, K. Z. (2007). Psikolojik ölçme aracı uyarlama. Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 40(1), 1-16.

• Erkuş, A. (2003). Psikometri üzerine yazılar. (1. Basım). Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları, 24.

• Erkuş,A.(2014).Psikolojide Ölçme Ve Ölçek Geliştirme,Pegem Akademi

• Baykul,Y(2010).Eğitimde ve Psikolojide Ölçme,Pegem Akademi.

• Hambleton, R.K. ve Patsula, L. (1999). Increasing the validity of adapted tests: Myths to be avoided and guidelines for improving test adaptation practices. Journal of Applied Testing Technology, 1(1), 1-30.

• Sharma, S. (1976). Cross-cultural measurement of anxiety. Washington, DC: Hemisphere/WileyPublication.

• Tavşancıl, E. (2006). Tutumların Ölçülmesi ve SPSS ile Veri Analizi,