Çocukluk çağında beslenme Perşembe/ Beslenme bozuklukları Davranış bozuklukları 8 Kredi

(1)

gelisimedu igugelisim 1

HEMŞİRELİK

Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği

Dersin Haftası: 9. Hafta

Dersin Öğr. Üyesinin Adı: Dr. Öğr. Üyesi Bahar KANBUR

E-Posta: bnkanbur@gelisim.edu.tr Telefon: 212 422 70 00 - 407 Bölüm

Adı

Dersin Adı

2

DersGünü

ve Saati Perşembe/09.00–12.10

Ders Bilgileri

Perşembe/09.00–12.10

https://gbs.gelisim.edu.tr/ders-detay-5-51-12713-1

B Blok Sağlık Bilimleri Yüksekokulu Görüşme

Gün ve Saatleri Dersin Öğretim Üyesinin Konumu

Dersin Kredisi GBS Linki

8 Kredi

3

Haftalık Akış

Çocuk Hemşireliği Büyüme ve Gelişme Yenidoğan Çocukluk çağında beslenme Beslenme bozuklukları Davranış bozuklukları Çocuk ve ailesi ile iletişim

Kalp ve Dolaşım Sistemi Hastalıkları-Solunum Sistemi Hastalıkları

Nörolojik sistem hastalıkları-Üriner sistem hastalıkları Sıvı-elektrolit bozuklukları-Hematoloji ve Onkoloji Genetik ve Metabolizma Hastalıkları Çocukluk Çağında Sık Görülen Kazalar Çocuk istismarı ve İhmal

4

Haftalık Öğrenim Kazanımları

• Riketsve hemşirelik bakımını bilir

• Beslenme durumunun tanılamasını bilir

• PEM ve sınıflandırılmasını bilir

BESLENME DURUMUNUN TANILANMASI

Çocukların beslenme durumunu değerlendirmek için sıklıkla kullanılan yöntemler;

• Boya göre ağırlık oranı

• Yaşa göre boy oranı

• Yaşa göre ağırlık oranı

• Kol çevresi/baş çevresi

• Deri altı kalınlığı(Triseps cilt kalınlığı)

(2)

BOYA GÖRE AĞIRLIK ORANI (Relatif ağırlık)

Hastanın ağırlığı/aynı boyda normal çocuğun ağırlığıX100

Boya göre ağırlık Beslenme bozukluğu

<75 AĞIR 75-90 ORTA 90-110 NORMAL 110-120 FAZLA TARTILI ÇOCUK

>120 OBEZ ÇOCUK

Sınıflandırma

GOMEZ sınıflaması:

“Hastanın ağırlığı/aynı yaştaki sağlıklı bir çocuğun ağırlığı* x 100”

Formülü ile bulunan değer,

90’ dan fazla normal

75-89 arası hafif (1.derece)

60-74 arası orta (2.derece)

60’dan az ağır (3.derece)

• 50. persentildeki değeri

• İdeal kilosuna göre sapma miktarı değerlendirilir.

Wellcome sınıflaması:

Hastanın ağırlığı / aynı yaştaki sağlıklı bir çocuğun ağırlığı x 100”

Bulunan % ödem derece 80-60 ( - ) düşük ağırlıklı

<60 ( - ) Marasmus

80-60 ( + ) Kwashiorkor

<60 ( + ) Marasmik kwashiorkor

3-48 ay arası çocuklarda kol çevresi/baş çevresi oranına göre malnütrisyonun

sınıflandırılması

Oran Sınıflama

0.310’ dan fazla Normal

0.280- 0.310 Hafif

0.250- 0.279 Orta

0.250’ den az Ağır

Tanım

•Malnütrisyon, bir veya daha çok besin elemanının eksik veya dengesiz alınması sonucu ortaya çıkan patolojik bir durumdur.

• Sosyoekonomik ve çevre şartları düşük olan toplumlarda bir halk sağlığı sorunudur.

• Daha çok beş yaş altındaki çocuklarda görülür.

•Sıklık gelişmekte olan ülkelerde hayli yüksek olup 5 yaşın altındaki çocuklarda % 1-7 arasındadır.

DÜNYADA PEM-PREVALANSI

(3)

• Dünya sağlık örgütünün raporlarına göre dünyada 300-500 milyon kişi yeterli besin alamamakta

• 1,5 milyar insan dengeli beslenememekte

• Gelişmekte olan ülkelerde 5 yaş altı çocuk ölümlerinin %54’ü malnutrisyon ile ilişkilidir.

• Türkiye’de PEM sıklığı %20-35 kadardır.

Fakirlik Beslenme alışkanlıkları,

gelenekler

Yetersiz besin alımı Bilgisizlik İlgisizlik

Malnutrisyon

Malabsorbsiyon

GİS hastalıkları Diğer hastalıklar

Gereksinmelerde artış (kişisel farklılıklar) büyüme, gebelik, emziklilik) Konjenital bozukluklar (prematürelik, metabolik bozukluk,

mental gerilik)

Anoreksiya

Bakteriyel değişiklikler, enzim değişiklikleri, intestinal hareket azlığı, intestinal atrofi Diare, dizanteri, parazit, toksinler

Kontamine besin Eğitim eksikliği,kötü

sanitasyon

Malnutrisyon multifaktöriyel bir sorundur...

Köksal G. ders notları

Etiyoloji

Etyolojide önemli rol oynayan iki faktör uygun olmayan diyetle beslenme ve enfeksiyonlardır.

A) Esas nedenler:

1-Beslenme hataları, 2- Kusma ve diyareler, 3- Enfeksiyonlar, 4- Yetersiz sosyal çevre

B) Hazırlayıcı nedenler:

1-Erken doğum, düşük ağırlıklı doğum, doğum travması, mental retardasyon, 2-Sindirim sisteminin anatomik bozuklukları (Yarık damak, yarık dudak), 3-Kalp, dolaşım, böbrek ve sinir sistemi bozuklukları, 4-Metabolizma ve endokrin hastalıklar (Diyabet, hipotroidi vs), 5-Malabsorbsiyon bozuklukları (Çölyak hastalığı, kistik fibrozis gibi)

ETİYOLOJİ

• Kötü sosyo-ekonomik durum,

• İşsizlik,

• Besin maddelerinin kıtlığı,

• Yetersiz çevre sağlığı hizmeti,

• Köyden şehire göçler,

• Kalabalık yaşama,

• Ailelerin eğitim düzeylerinin düşük olması,

• Geleneksel hatalar (Hasta çocuğu aç bırakma)

• Ailede hastalık (Tbc, parazit vs),

• Sık doğumlar,

• Annenin malnütrisyonlu olması,

• Gebelikte bakımın yetersiz olması.

C) Etyolojiyi etkileyen faktörler:

ETİYOLOJİ

Malnutrisyon Tanısı

• Öykü

• Fizik muayene

• Antropometrik ölçümler

• Lab.incelemeleri

(4)

ÖYKÜ

• Son günlerde alınan yiyecek ve içecekler

• Hastalık oluşmadan önceki beslenme

• Anne sütü alımı

• İshal olup olmadığı sorgulanmalı (ishal süresi ve sıklığı, dışkı miktarı)

• İştahsızlık

• Ailenin sosyal ve kültürel düzeyi

• Kronik hastalık varlığı

Fizik muayenede bulgular

• Enfeksiyon bulguları

• Bilinç değişikliği

• Solunum sıkıntısı

• Dehidratasyon

• Deri bulguları

• Ödem

• Siyanoz

• Solukluk

• Şok

Antropometrik Bozukluklar

• Kilo alımında yavaşlama,durma ya da kilo kaybı

• Boy uzamasında yavaşlama ya da durma

• Normal ya da azalmış ağırlık/boy oranı

• Gecikmiş kemik maturasyonu

• Normal ya da azalmış cilt kıvrım kalınlığı

PEM’in sınıflandırılması

• Hafif PEM

• Orta PEM

• Ağır PEM

Marasmus

Kuvashiorkor

Marasmik-kuvashiorkor

AĞIR PEM’DE KLİNİK BULGULAR

HAFİF VE ORTA PEM

• Bu çocuklar PEM’ li vakaların en büyük bölümünü oluşturur.

• Büyüme geriliği, fiziki ve zeka gelişiminde duraklama görülür.

• Kiloları normalin altındadır.

(5)

• Sık tekrarlayan ishaller ve diğer enfeksiyonlar görülür.

• Boya oranla ağırlıkta belirgin azalma görülür.

• Boya göre ağırlık eksikliği %10 ve üzeri ise boy kısalığının beslenme bozukluğuna bağlı olması muhtemeldir.

• 2-3 yaşından büyük çocuklarda başka bir nedene bağlanamayan kısa boyluluk, bebeklikte geçirilmiş beslenme bozukluğunu yansıtır.

• Böyle çocuklarda:

• Başlangıçta yaşa göre ağırlık/boy oranı düşük

• 2-3 yaştan sonra yeterli kalorili diyet alınması ile boya göre ağırlık artar ve ağırlık/boy oranı normal olur.

AĞIR PEM

• Marasmus

• Kwashiorkor

• Marasmik Kwashiorkor Ortak Klinik Bulgular:

• Kilo alamama veya kaybı

• Boy kısalığı

• Büyüme geriliği

• Hareketsizlik

• Apati

• Ruhsal dengesizlik

• Anemi

Marasmus

• Besinin tüm öğelerinin yani hem protein hem de enerji yönünden eksikliği sonucunda ortaya çıkar. Kalori eksikliğinin ön planda olduğu kronik açlık durumudur.

Büyüme geriliği ile karakterizedir.

Belirti ve Bulgular

• Beden dokularının, özellikle deri altı yağ dokusunun atrofisi,

• Deri kuru gevşek ve buruşuktur.

• Yüz zayıf ve gözler çökük (Voltair yüzü)

• Tartı kaybı çok fazladır.

• Beden metabolizma hızı azalır. Hipotermi, hipotansiyon, taşikardi, bradipne, hipoglisemi gelişebilir.

• Anoreksi, bulantı, kusma ve diyarenin birlikte olması çocuğun durumunu dahada ağırlaştırır.

(6)

Kwashiorkor

• Beside kalorinin yeterli olmasına karşın proteinin yetersiz alınması sonucu gelişmektedir. Doku ödemi ile karakterizedir.

Anne sütü kesildikten sonra bebeğin protein içermeyen nişasta, şeker gibi karbonhidratlardan zengin diyetle beslenmesi sonucu gelişmektedir.

Belirti ve bulgular

• Yaşa göre boy uzaması normaldir.

• Enerji gereksinimi yağ metabolizması ile karşılandığı için derialtı yağ dokusu ve vücutta doku kitlesi azalmıştır.

• Yüz, el ve ayaklarda görülen hipoalbumineye bağlı ödem kas atrofisini ve tartı kaybını maskeler (aydede yüz)

• Total vücut sıvısı artmıştır. Ancak sodyum retansiyonu ile total vücut potasyumu azalır. Hipokalemi ve hiponatremi görülür.

Marasmik-kwashiorkor

• Marasmik-kwashiorkorda görülen özelliklerin bir bölümünün birlikte görüldüğü beslenme bozukluğudur.

34

MARASMUS VE KWASHIORKOR’UN KARŞILAŞTIRILMASI

Bulgular Marasmus Kwashiorkor

Etiopatogenez Kronik açlık Özellikle protein azlığı

En sık görülen yaş 5-6 aydan sonra 18 ay - 3 yaş arasında

Ödem (-) (+)

Yüz Zayıf, Volteire yüzü Aydede yüzü

Doku kaybı İleri derecede Belirgin değil

Ağırlık kaybı İleri derecede Az veya yok

Cild N Pigmentasyon dermatit

Saçlar Seyrek ve ince Gri veya kızıl renkte

Karaciğer N Büyük

Mental değişiklik İrritabilite İrritabilite veya apati

İshal Genellikle var Genellikle var

İştah N veya az Az

Anemi olabilir Genellikle var

Serum proteini N veya hafif ↓ Düşük

Tanı

• Fizik muayene

• Bebeğin beslenme öyküsü

• Antropometrik ölçümler

• Lab. bulguları

(7)

Tedavi

• Tedavi PEM derecesi değerlendirilerek yapılır. Hafif ve orta PEM vakaları hastaneye yatırılmadan gözlem altında tutularak, ağır ve komplikasyonlu vakalar ise hastaneye yatırılarak tedavi edilir.

• Amaç, yeterli protein kalori ve diğer besin maddelerinin sağlanması, sürdürülmesi ve çocuğun enfeksiyonlardan korunmasıdır.

Korunma

• Aşılama

• Enfeksiyon ve diyareden koruma

• Çocuğa uygun beslenmenin sağlanması

• Hijyen kurallarına uyma

• Koruyucu sağlık hizmetlerini ve aile planlamasını yaygınlaştırma

• Ailenin eğitimi

OBEZİTE (Şişmanlık)

• Vücutta fazla miktarda yağ dokusu birikmesi sonucu ortaya çıkan ve mutlaka tedavi edilmesi gereken bir hastalıktır.

• Yağ dokularının oranı, diğer dokulara göre artmıştır.

• Obezite gelişmiş ülkelerin en önemli sağlık sorunudur.

• Kalıtım, beslenme biçimi, çevre, kültür düzeyi ve psikolojik etmenler oluşumunda rol oynar.

• Vücut ağırlığı yaş, cins ve boya göre fazla

• Vücutta aşırı yağ birikimi var

• Fiziksel ve ruhsal sorunlara neden olur.

• Enerji alımı ve tüketimi arasında dengesizlik vardır.

Sınıflandırma

Etyolojide rol oynayan faktörlere göre:

• Primer (Basit-Eksojen) obezite

• Endokrin ve metabolik bozuklukların neden olduğu sekonder obezite

(8)

Primer obezite

• Aşırı yemek yeme

• Yetersiz egzersiz

• Yeme bozuklukları

Sekonder obezite

• Endokrin nedenler

• Cushing sendromu

• Hipotroidizm

• Büyüme hormonu eksikliği

• Polikistik over sendromu

• Östrojen gibi ilaçlar

TANI

• Boya Göre Ağırlık:

(Vücut Ağırlığı/Aynı Boydaki İdeal Ağırlık) x 100

• Boya göre ağırlık:

• %90 -%100 Normal

• %100- %120 Fazla Kilolu

• %120 - %140 Obez

• %140 Morbid Obez

TANI

• Beden Kitle İndeksi:

Vücut Ağırlığı / Boy m²

• 20 Beslenme yetersizliği

• 20-25 Normal

• 25-30 Fazla kilolu

• 30 Obez

Obezite ile Birliktelik Gösteren Durumlar

• Serum lipidlerinde artış (trigliserid)

• Kardiyovasküler hastalıklar

• Hipertansiyon

• Tip II diyabet mellitus

• Safra kesesi hastalıkları

• Bazı kanserler

• Osteoartrit

• Mental durgunluk

TEDAVİ

• Diyet tedavisi (Kalori alımının kısıtlanması)

• Fiziksel aktivite (Egzersiz)

• Davranış tedavisi

• İlaç tedavisi

• Cerrahi tedavi

(9)

Diyet Tedavisi –Beslenmenin Düzeltilmesi

• Şişmanlatıcı yiyeceklerin kısıtlanması

• Karbonhidrat ve yağdan zengin gıdaların kısıtlanması

• Yeme alışkanlılarının düzeltilmesi

• Hızlı yemek yemenin terk edilmesi

• Sık veya seyrek yemek yemenin terk edilmesi

• Gece yatmadan önce kalori bakımından yüksek yiyeceklerin alınmaması

Fiziksel Aktivitenin Arttırılması

• Her gün en az 60 dakika orta derecede fiziksel egzersiz

• TV izleme ve bilgisayar başında oturma sürelerinin kısıtlanması

Davranış Tedavisi

• Günlük yenilenlerin kaydı

• Günlük egzersizlerin kaydı

• Aile ile işbirliği

İlaç Tedavisi

• Çocukluk çağında kesinlikle yeri yok.

• Dirençli vakalarda –diyetle alınan yağ emilimini %30 azaltan, barsak hareketlerini değiştiren ve A vitamininin emilimini bozan ilaçlar kullanılmaktadır.

Rikets ve Hemşirelik Bakımı

Kemik Gelişimi

• İntrauterin yaşamın 2.ayında embrioda iskelet yoktur. Fakat kalsiyum tuzlarının matrixte depolanmaya başlaması ile kemik formasyonu başlar. 2.ayın sonuna doğru başlayan bu süreç ergenlik döneminin sonuna kadar belirli bir sıra düzeni izleyerek devam eder ve epifizlerin kapanmasıyla son bulur.

(10)

Uzun kemiklerde kemikleşme

• Diafizdeki kemikleşme

• Epifizdeki kemikleşme

• Diafiz ile epifiz arasındaki kemikleşme

Kemik Yaşı

• Kemiklerin olgunlaşma derecesi ‘kemik yaşı’olarak tanımlanır.

• Kemik yaşı=Kronolojik yaş

• Kemik yaşı 5 aydan önce diz ve ayak bileği grafisi

• 5-6 aydan sonra el ve el bileği grafisi ile belirlenir.

Kemik Olgunlaşmasını Etkileyen Faktörler

• Cins

• Yaş

• Irk

• Genetik

• Hormonal

RİKETS

Besi ile D vitamininin alınmadığı, güneş ışınlarından yeterince yararlanılmadığı durumlarda, iskelet sisteminde mineralizasyonun

gecikmesi sonucu ortaya çıkan bir hastalık tablosudur.

Ülkemizde Rikets

En sık 3 ay - 2 yaş arasında görülmektedir.

Hastalığın sıklığı ortalama %6 civarında olup, bölgesel araştırmalara göre % 2-19

arasında değişmektedir.

D VİTAMİNİ PROFİLAKSİSİ

• Profilaksi Dozu;Almanya, İngiltere, Hollanda, Finlandiya ve İsviçre gibi bazı ülkelerde 400 ünite/gün, ABD’de ise 200 ünite/gündür. Ülkemizde maternal D vitamini yetersizliği önemli bir problemdir. Bu nedenle önerilen profilaksi dozu 400 ünite/gündür.

• Başlama Zamanı ve Süresi;Hayatın ilk haftasından itibaren beslenme tarzı ne olursa olsun (formüla veya anne sütü) tüm bebeklere en az bir yaşına kadar 400ünite/gün(günde 3 damla D vit)uygulanmalıdır.

(11)

• İzlem Sıklığı ve Süresi;D vitamini profilaksisi uygulanan bebeklerin her izlemde (özellikle aşıya gelen bebeklerde) önerilen dozda D vitamini kullanıp kullanmadığının kontrol edilmesi yeterlidir.

• Yan etkiler; D vitamini damlasını önerilen dozlarda kullanımının hiç bir yan etkisi yoktur. Ancak D vitamini ampullerinin yanlışlıkla damla yerine kullanımı intoksikasyona yol açabilir.

BELİRTİ VE BULGULAR

• Terleme(özellikle çocuğun yastığa temas ettiği yerde oldukça fazladır).

• Huzursuzluk

• Sebepsiz ağlama

• Konstipasyon

• Hareket azlığı

• Yıkıma bağlı olarak idrarda amonyak kokusu

• Fizik Muayene;

• Kraniotabes: Kafa kemiklerinin yumuşak olması Fontanel yaşa göre büyüktür ve kapanma geçikir.

• Chapelet costale: Sternumun her iki tarafında, kostaları ön uçlarında düğme gibi kabarıkların olmasıdır.

• Harrison Oluğu: Alt-ön kostaların sağlı sollu içeriye çökmesi sonucu her iki meme altında birer oluğun bulunmasıdır.

64

(12)

• Çocuklarda ağırlık çeken kemikler eğrilir. Genu Varum( 0 bacak) 3-4 yaşındaki çocuklarda görülür. Buna karşılık Genu Valgum( X bacak) okul çocukluğu yaşlarında görülmektedir.

• Ayrıca bazı ağır vakalarda pectus excavatum(kunduracı göğsü) ve pectus caranatum(kuş göğsü) görülebilir.

• Gene valgum Gene varum

• Pectus Carinatus Pectus excavatus

• El bileklerinde genişleme görülebilir.

• Büyüme ve diş gelişmesi yavaşlamıştır.

• 3 ay – 1 yaş arasındaki çocuklardakraniotabes, el bilek genişliğivechapelet costaleden iki tanesinin aynı çocukta saptanması tanı açısından yardımcı olur.

• Laboratuvar ve Radyoloji Bulguları;

• Şüphede kalındığı durumlarda serum Ca, P ve Alkalen Fosfataz düzeylerine bakılabilir.Cagenellikle normal veya düşüktür.Pböbrek hastalıkları dışında genellikle düşük olarak görülür.Alkalen Fosfataz değerleri normal veya yüksek olarak bulunur.

• El bilek grafisinde metafizlerde fırçalaşma-kadehleşme ve düzensizliğin görülmesi tanıyı doğrular.

RİKETS TEDAVİSİ

• D vitamini eksikliğine bağlı rikets tanısı konan vakalara bir kez ağız yoluyla 150-300.000 ünite D vitamini ikiye bölünerek verilmesi yeterlidir. Başlangıçta bu tedaviye bir hafta süreyle Ca desteği sağlanmalıdır.

• Hangi yaş grubunda olursa olsun rikets tanısı doğrulanan vakalarda tek doz 300.000 ünite D vitamini uygulanması durumunda intoksikasyon gelişmesi beklenmez.

(13)

SEVK KRİTERLERİ

• Altı aydan küçük bebekler, özellikle yeni doğan dönemindeki rikets tanısı konan bebekler, konvülsiyon ile başvuran veya solunum sistemi bulguları olan çocukların rikets tanısı kesin olsa bile 2. Basamak Sağlık Kurumlarına sevki gereklidir.

• Ailesinde rikets olduğu bilinen ve D vitamini yetersizliği dışında bir nedene bağlı olma ihtimali olan rikets vakaları sevk edilmelidir.

• Ayrıca önerilen dozlarda D vitamini verilmesine rağmen rikets düzelmeyen vakalarda sevk edilmelidir.

İNTOKSİKASYONUN ÖNLENMESİ

• İntoksikasyon durumu genellikle yanlış olarak rikets tanısı konulan vakalarda tedavi maksadıyla gereksiz olarak bir defada 100.000 ünitenin üzerinde D vitamini uygulaması yapılan vakalarda ortaya çıkmaktadır.

• Profilaksi amacı ile uzun süreli olarak günde 400 üniteden fazla D vitamini verilmesinden kaçınılmalıdır.

• Her ay tek doz 150.000 ünite D vit verilmesi şeklinde profilaksi kesin olarak yapılmamalıdır.

• Eczacılar profilaksi veya tedavi amacı ile hiç bir hastaya reçetesiz D vit ampulü vermemelidir.

Bakım

• D vit.amp. Oral uygulanıyarsa aspirasyon riskine dikkat

• Çocuk güneş ışığından yeterince yararlandırılmalı

• Çocuğun pozisyonu sık sık değiştirilmeli

• Uzun süre D vit alacaksa toksik etkiler aileye anlatılmalı(baş ağrısı,bulantı,kusma ve diyare)

Soru veÖneriler

Soruları cevaplayalım

76

Önerilen Haftalık Çalışmalar

• Konu tekrarı yapalım

• Çocuk ve ailesi ile iletişim konusunu okuyalım

Başvurulan Kaynaklar

• Töröner, E., Büyükgönenç, L. (2017). Çocuk Sağlığı, Ankara, Nobel Tıp Kitapevi

• Çil, E. (2017). Çocuklarda Öykü Alma ve Fizik Muayene, İstanbul, Nobel Tıp Kitapevi

• Köse, S. (2020). Anne ve Çocuk Sağlığı, Ankara, Eğiten Kitap

• Gomella, T.L. (2012). Neonatoloji, İstanbul, İstanbul Tıp Kitapevi

(14)

Bir Sonraki Ders Hakkında

Çocuk ve ailesi ile iletişim

79 _gelisimedu _igugelisim 80