FİKİR VE SANAT ESERLERİ KANUNUNDA DÜZENLENEN SUÇLAR

(1)

T.C.

MARMARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

HUKUK ANABİLİM DALI KAMU HUKUKU BİLİM DALI

FİKİR VE SANAT ESERLERİ KANUNUNDA DÜZENLENEN SUÇLAR

Yüksek Lisans Tezi

Teknail ÖZDERYOL

İstanbul, 2006

(2)

T.C.

MARMARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

HUKUK ANABİLİM DALI KAMU HUKUKU BİLİM DALI

FİKİR VE SANAT ESERLERİ KANUNUNDA DÜZENLENEN SUÇLAR

Yüksek Lisans Tezi

Teknail ÖZDERYOL

Danışman: Doç. Dr. Ayşe NUHOĞLU

İstanbul, 2006

(3)

(4)

III

İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER ...III KISALTMALAR ...X

GİRİŞ ...1

BİRİNCİ BÖLÜM FİKİR VE SANAT ESERLERİ HUKUKUNUN TARİHİ GELİŞİMİ, ESER KAVRAMI VE ESER TÜRLERİ I. TARİHİ GELİŞİM...4

1. MİLLİ SINIRLAR İÇERİSİNDEKİ GELİŞİM ...4

1.1.İLK VE ORTAÇAĞ... 4

1.2.İMTİYAZLAR DÖNEMİ... 5

1.3.KÂNUNLARYÔLUİ^LEKÔRUMA... 6

2. MİLLETLERARASI ALANDAKİ GELİŞİM ...8

2.1.BERN SÖZLEŞMESİ... 8

2.2.DÜNYA FİKRİ MÜLKİYET TEŞKİLATI FİKRİ HAKLAR SÖZLEŞMESİ (WIPO–OMPIKURULUŞ S^ÖZLEŞMESİ)... 9

2.3.TELİF HAKLARI EVRENSEL SÖZLEŞMESİ (UCC)... 9

2.4.DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ (WTO)-SAHTE MAL TİCARETİ DAHİL TİCARETLE BAĞLANTILI FİKRİ MÜLKİYET ANLAŞMASI (TRIPS) ... 10

2.5.D^İĞERS^ÖZLEŞMELER... 11

2.6.AMERİKA KITASINDAKİ SÖZLEŞMELER... 12

3. ÜLKEMİZDEKİ GELİŞİM...12

II. FİKİR VE SANAT ESERLERİ KANUNUNA GÖRE ESER KAVRAMI VE ESER TÜRLERİ ... 13

1. ESER KAVRAMI ...13

1.1.SÜBJEKTİF UNSUR (ESASA İLİŞKİN ŞART) ... 14

1.2.OBJEKTİF UNSUR (ŞEKLE İLİŞKİN ŞART) ... 16

2. ESER TÜRLERİ ...17

2.1.GENEL AÇIKLAMA... 17

2.2.İLİM VE EDEBİYAT ESERLERİ... 17

2.2.1 Dil ve Yazı ile İfade Olunan Eserler……….18

2.2.2. Bilgisayar Programları ... 19

2.2.3. Sözsüz Sahne Eserleri ... 20

2.2.4. Bedii Niteliği Bulunmayan Teknik ve Bilimsel Fotoğraflar, Haritalar, Çizimler, Maketler ... 22

2.3.M^USİKİE^SERLERİ... 23

2.4.GÜZEL SANAT ESERLERİ... 24

2.5.SİNEMA ESERLERİ... 26

2.6.İŞLENME ESERLER... 28

2.6.1. Genel Olarak ... 28

2.6.2. İşlenme Eserin Unsurları... 30

2.6.2.1 Asıl Eserden Bağımsız Olmama... 30

2.6.2.2. İşleyenin Hususiyetini Taşıma ... 31

2.6.2.3. Asıl Eser Sahibinin Haklarına Zarar Getirmeme ... 32

2.6.2.4. Asıl Eserle Aynı Kategoride Yer Alma... 33

2.6.2.5. Asıl Eserle Olan İlişkinin Belirtilmesi ... 34

2.6.3.İŞLENME ESER TÜRLERİ... 34

2.6.3.1. Tercümeler... 35

2.6.3.2. Dil İle İfade Olunan Eserlerin Başka İşlenmeleri ... 35

(5)

IV

2.6.3.3. Musiki, Güzel Sanatlar ve İlim ve Edebiyat Eserlerinin Film Haline Getirilmesi

... 35

2.6.3.4. Musiki Aranjman ve Tertipleri... 36

2.6.3.5. Güzel Sanat Eserinin Başka Bir Türe Sokulması... 36

2.6.3.6. Külliyatlar... 36

2.6.3.7. Seçme ve Toplama Eserler... 37

2.6.3.8. Henüz Yayımlanmamış Bir Eserin İlmi Araştırma ve Çalışma Sonucu Yayımlanmaya Elverişli Hale Getirilmesi ... 37

2.6.3.9. Başkasına Ait Bir Eserin Açıklanması, Şerhi veya Kısaltılması ... 38

2.6.3.10. Bir Bilgisayar Programının Uyarlanması, Düzenlenmesi veya Programda Herhangi Bir Değişiklik Yapılması ... 38

2.6.3.11. Veri Tabanları ... 39

İKİNCİ BÖLÜM FİKİR VE SANAT ESERLERİ KANUNUNA GÖRE ESER SAHİBİ VE HAKLARI I- ESER SAHİBİ ...41

1.GENELOLARAK... 41

2.ESERİBİZZATMEYDANAGETİRENLERİNESERSAHİPLİĞİ... 42

2.1. Tek Kişinin Eser Sahipliği ... 42

2.2. Birden Fazla Kişinin Eser Sahipliği ... 43

2.2.1. Müşterek Eser Sahipliği... 43

2.2.2. İştirak Halinde Eser Sahipliği ... 44

2.2.3. Sinema Eseri Sahipliği... 46

3.BAŞKASININMEYDANAGETİRDİĞİESERÜZERİNDEKİHAKSAHİPLİĞİ ... 47

3.1. İşverenin Eser Sahipliği... 47

3.2. Tüzel Kişilerin Eser Sahipliği ... 48

4.ESERSAHİPLİĞİKARİNESİ... 49

4.1. Sahibinin Adı Belirtilen Eserlerde... 49

4.2. Sahibinin Adı Belirtilmeyen Eserlerde... 50

5.ALENİYETVEYAYIM ... 51

II- ESER SAHİBİNİN HAKLARI...53

1-GENEL OLARAK... 53

2-MANEVİHAKLAR ... 55

2.1. Eseri Umuma Arz Yetkisi (Kamuya Sunma Hakkı)... 55

2.2. Adın Belirtilmesi Yetkisi (Eser Sahibi Olarak Tanıtılma Hakkı) ... 58

2.3. Eserde Değişiklik Yapılmasını Önleme Yetkisi ... 60

2.4. Eser Sahibinin Malik Ve Zilyede Karşı Hakları ... 61

3.MALİHAKLAR... 63

3.1. İşleme Hakkı ... 64

3.2. Çoğaltma Hakkı... 65

3.3. Yayma Hakkı... 68

3.4. Temsil Hakkı ... 71

3.5. İşaret, Ses ve/veya Görüntü Nakline Yarayan Araçlarla Umuma İletim Hakkı... 73

3.6. Pay ve Takip Hakkı... 74

III- ESER SAHİBİNİN HAKLARI İLE BAĞLANTILI HAKLAR ...75

1.GENEL OLARAK... 75

2.KOMŞU HAKLAR... 77

2.1 İcracı Sanatçıların Hakları... 77

2.2. Fonogram Yapımcılarının Hakları ... 80

2.3. Radyo ve Televizyon Kuruluşlarının Hakları ... 82

3.FİLM YAPIMCILARININ HAKLARI... 84

4.BAĞLANTILI HAK SAHİPLERİNİN BİRBİRLERİ VE ESER SAHİBİ İLE ARALARINDAKİ İLİŞKİ... 85

(6)

V

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

FİKİR VE SANAT ESERLERİ KANUNUNDA DÜZENLENEN SUÇLAR

I- GENEL OLARAK ...87

II- UNSURLARI İTİBARİYLE SUÇLARIN İNCELENMESİ...89

III- ESER SAHİBİNİN MANEVİ HAKLARINA TECAVÜZ SUÇLARI (FSEK M.71)...90

2-E^SERSÂHİBİNİNMÂNEVİHÂKLARINATÊCAVÜZSÛÇLARINDAKÔRUNANHÛKUKSALDÊĞER... 91

3-ESER SAHİBİNİN MANEVİ HAKLARINA TECAVÜZ SUÇLARINDA FAİL... 91

4-BİR ESERİ İZİNSİZ OLARAK UMUMA ARZ ETME VEYA YAYIMLAMA SUÇU (FSEK M.71/B.1)... 92

4.1. Genel Olarak ... 92

4.2. Kanuni Unsur ... 93

4.3. Maddi Unsur... 94

4.4. Hukuka Aykırılık ... 98

4.5. Manevi Unsur ... 100

5-E^SERSAHİBİNİN VEYA HÂLEFİNİNRÎZASIOLMAKSIZIN B^İRE^SEREA^DKÔYMASÛÇU(FSEK M.71/B.2) ... 102

6-BAŞKASININ ESERİNİ KENDİ ESERİ VEYA KENDİSİNİN ESERİNİ BAŞKASININ ESERİ OLARAK G^ÖSTERMEKS^UÇU(FSEK^M.71/^B.3) ... 105

7-FSEK M.32,33,34,35,36,37,39 VE 40’DA BELİRTİLEN HALLERDE KAYNAK GÖSTERMEMEK VEYA YETERSİZ YA DA ALDATICI KAYNAK GÖSTERMEK SUÇU (FSEK M.71/B.4)... 111

8-İZİNSİZ OLARAK BİR ESERİ DEĞİŞTİRMEK SUÇU (FSEK M.71/B.5) ... 116

9.YAPTIRIM... 120

10.E^SERSÂHİBİNİNMÂNEVİHÂKLARINATÊCAVÜZSÛÇLARININÖ^ZELG^ÖRÜNÜŞB^İÇİMLERİ... 121

10.1. Teşebbüs ... 121

10.2. İştirak... 122

10.3. İçtima... 125

IV- ESER SAHİBİNİN MALİ HAKLARINA TECAVÜZ SUÇLARI (FSEK M. 72)...127

2.ESER SAHİBİNİN MALİ HAKLARINA TECAVÜZ SUÇLARINDA KORUNAN HUKUKSAL DEĞER... 128

3.ESER SAHİBİNİN MALİ HAKLARINA TECAVÜZ SUÇLARINDA FAİL... 129

4.S^ÖZLEŞMEYEA^YKIRIO^LARAKÇOĞALTILMIŞ E^SERNÜSHALARININ SATILMASI VEYA DAĞITILMASI SUÇU (FSEK M.72/B.1)... 130

(7)

VI

4.5. Yaptırım ... 134

5.E^{SER VEYA}ÇOĞALTILMIŞ NÜSHALARININ FSEK^M.81/^B.7’^DEÖ^NGÖRÜLENY^ASAKY^ERLERDE SATIŞI SUÇU (FSEK M.72/B.2)... 134

5.5. Yaptırım ... 136

6.İZİNSİZ OLARAK BİR ESERİN İŞLENMESİ SUÇU (FSEK M.72/B.3-A) ... 137

7-İZİNSİZ OLARAK BİR ESERİ ÇOĞALTMA SUÇU (FSEK M.72/B.3-B)... 143

7.3. Maddi unsur... 144

8.İZİNSİZ OLARAK BİR ESERİ YAYMA SUÇU (FSEK M.72/B.3-C)... 158

9-İZİNSİZ OLARAK BİR ESERİN NÜSHALARINI İTHAL ETME VE TİCARET KONUSU YAPMA SUÇU (FSEK M72/B.3-D) ... 164

10-İ^ZİNSİZO^LARAKB^İRE^SERİNTEMSİLİ VEYA U^MUMAİ^LETİMİS^UÇU(FSEK^M.72/^B.3-^E) ... 168

10.1. Genel Olarak ... 168

10.2. Kanuni Unsur ... 168

10.3. Maddi Unsur... 169

10.4. Hukuka Aykırılık………..173

10.5. Manevi Unsur ... 176

11-FSEK M.72/3’DE DÜZENLENEN ESER SAHİBİNİN MALİ HAKLARINA TECAVÜZ SUÇLARINDA YAPTIRIM... 176

12-E^SERSÂHİBİNİNMÂLİHÂKLARINATÊCAVÜZSÛÇLARININÖ^ZELG^ÖRÜNÜŞB^İÇİMLERİ... 177

12.1. Teşebbüs ... 177

12.2. İştirak... 178

12.3. İçtima... 182

V- ESER SAHİBİNİN MALİ HAKLARINA TECAVÜZ OLUŞTURAN DİĞER SUÇLAR (FSEK M.73)...184

2.SUÇLA KORUNAN HUKUKSAL DEĞER... 184

3.F^AİL... 185

4.İZİNSİZ OLARAK ÇOĞALTILAN ESER NÜSHALARINI TİCARİ AMAÇLA BULUNDURMA SUÇU (FSEK M.73/1-A)... 185

(8)

VII

5-ÜZERİNDE TASARRUF YETKİSİ BULUNMAYAN BİR HAKKI VEYA RUHSATI TASARRUF KONUSU YAPMA SUÇU (FSEK M.73/1-B)... 189

5.2. Kanuni Unsur……….189

6-BİR BİLGİSAYAR PROGRAMINI KORUYAN TEKNİK AYGITI ETKİSİZ KILAN BİR ARACI ELDE BULUNDURMA SUÇU (FSEK M.73/1-C)... 192

7.FSEK^M.73/1’^DED^ÜZENLENENSÛÇLARBÂKIMINDANÖ^NGÖRÜLENYÂPTIRIM... 195

8-KANUNA UYGUN OLARAK ÇOĞALTILMIŞ NÜSHALARI TIPKI BASIM YOLUYLA İZİNSİZ ÇOĞALTMA VE YAYMA SUÇU (FSEK M.73/2)... 195

8.6. Yaptırım ... 199

9-FSEK M.73’DE DÜZENLENEN SUÇLARIN ÖZEL GÖRÜNÜŞ BİÇİMLERİ... 199

9.1.TEŞEBBÜS... 199

9.2.İŞTİRAK... 200

9.3.İ^ÇTİMA... 200

VI- BAĞLANTILI HAK SAHİPLERİNİN HAKLARINA TECAVÜZ SUÇLARI (FSEK M.80/SON) ...202

2.SÛÇLAKÔRUNANHÛKUKSALDÊĞER... 203

3.BAĞLANTILI HAKLARA TECAVÜZ SUÇLARINDA FAİL... 204

4-BİR İCRA,FONOGRAM VEYA YAPIMIN İZİNSİZ ÇOĞALTILMIŞ NÜSHALARININ YASAK YERLERDE SATIŞI SUÇU (FSEK M.80/SON-A)... 204

4.6. Yaptırım ... 207

5-BAĞLANTILI HAKLARIN İHLALİ SUÇU (FSEK M.80/SON-B) ... 207

5.6. Yaptırım ... 211

6.BAĞLANTILI HAKLARA TECAVÜZ SUÇLARININ ÖZEL GÖRÜNÜŞ BİÇİMLERİ... 212

6.1. Teşebbüs ... 212

6.2. İştirak... 212

6.3. İçtima... 213

VII- BANDROL UYGULAMASINA AYKIRILIK SUÇLARI (FSEK M. 81) ...215

2.SUÇLA KORUNAN HUKUKSAL DEĞER... 217

3.BÂNDROLUYGULAMASINA A^YKIRILIKSÛÇLARINDAFÂİL... 218

(9)

VIII

4-BANDROLSÜZ ESER NÜSHALARININ FSEK M.81/7’DE SAYILAN YERLERDE SATIŞI SUÇU (FSEK

M.81/9/1.A) ... 218

4.6. Yaptırım ... 222

5-BANDROL ALINMASI ZORUNLU ESERLERİ BANDROL ALMAKSIZIN ÇOĞALTMA VE YAYMA SUÇLARI (FSEK M.81/9/1-B) ... 222

5.4. Hukuka Aykırılık………225

5.6. Yaptırım ... 226

6-YETKİSİZ OLARAK BANDROL ALMA VEYA USULÜNE UYGUN ALINAN BANDROLÜ AMACI DIŞINDA KULLANMA SUÇU (FSEK M.81/9-2) ... 227

6.6. Yaptırım ... 229

7-SAHTE BANDROL İMAL ETME VEYA KULLANMA SUÇLARI (FSEK M.81/9-3)... 229

7.6. Yaptırım ... 232

8-B^ANDROLUYGULAMASINA A^YKIRILIKS^UÇLARININÖ^ZELG^ÖRÜNÜŞB^İÇİMLERİ... 232

8.1. Teşebbüs ... 232

8.2. İştirak... 233

8.3. İçtima... 233

VIII- ESERLER ÜZERİNDEKİ ELEKTRONİK HAK YÖNETİM BİLGİLERİNİN YOK EDİLMESİ SUÇLARI VE İNTERNET BİLGİ İÇERİK SAĞLAYICILARI TARAFINDAN İŞLENEN SUÇLAR (FSEK EK MADDE-4)...236

2-SÛÇLAKÔRUNANHÛKUKSALDÊĞER... 237

3-FAİL... 237

4-ESERLER ÜZERİNDEKİ ELEKTRONİK HAK YÖNETİM BİLGİLERİNİN YOK EDİLMESİ SUÇLARI (EK MADDE 4/F.1) ... 238

4.6. Yaptırım ... 241

5-İNTERNET BİLGİ İÇERİK SAĞLAYICILAR TARAFINDAN ESER VE BAĞLANTILI HAK SAHİPLERİ ALEYHİNE İŞLENEN SUÇLAR (FSEKEK M.4/F.3)... 241

5.6. Yaptırım ... 246

6-EK MADDE 4’DE DÜZENLENEN SUÇLARIN ÖZEL GÖRÜNÜŞ BİÇİMLERİ... 247

(10)

IX

6.1. Teşebbüs ... 247

6.2. İştirak... 247

6.3. İçtima... 247

IX- VERİ TABANLARI ALEYHİNE İŞLENEN SUÇLAR (FSEK EK MADDE-8) ...248

2-SUÇLA KORUNAN HUKUKSAL DEĞER... 249

4-VERİ TABANLARI ALEYHİNE İŞLENEN SUÇLARIN UNSURLARI BAKIMINDAN İNCELENMESİ... 250

4.5. Yaptırım ... 254

5-SUÇUN ÖZEL GÖRÜNÜŞ BİÇİMLERİ... 254

5.1. Teşebbüs ... 254

5.2. İştirak... 254

5.3. İçtima... 254

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM FİKİR VE SANAT ESERLERİ KANUNUNDA DÜZENLENEN SUÇLARDA YARGILAMA USULÜ VE EMNİYET TEDBİRLERİ I- YARGILAMA ÖNCESİ SORUŞTURMA AŞAMASI İŞLEMLERİ VE ALINACAK TEDBİRLER ...258

1-ŞİKAYET... 258

2-SORUŞTURMA AŞAMASINDA ALINACAK TEDBİRLER... 262

3-FSEK^M.81H^ÜKMÜNDEÖ^NGÖRÜLEND^ÜZENLEMEG^EREĞİNCES^ORUŞTURMAA^ŞAMASINDA ALINACAK TEDBİRLER... 265

II- KOVUŞTURMA AŞAMASI...266

1-GÖREVLİ MAHKEME... 266

2-İ^SPAT... 266

3-UZLAŞMA... 269

4-ŞİKAYETTEN VAZGEÇME... 270

5-İHTİYATİ TEDBİRLER VE GÜMRÜKLERDE GEÇİCİ EL KOYMA... 272

6-H^ÜKMÜNİ^LANI... 274

7-EŞYANIN MÜSADERE VE İMHASI... 274

8-TEKERRÜR... 277

SONUÇ...280

KAYNAKÇA ...284

(11)

X KISALTMALAR

AÜSBFD : Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi AÜEHFD : Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi AÜHFD : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi

AY. : Anayasa

AYM : Anayasa Mahkemesi

b. : Bent

B. : Bent

C. : Cilt

CD. : Ceza Dairesi

CGK : Ceza Genel Kurulu

CMUK : Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu

DEÜHFD : Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi

E. : Esas

f. : Fıkra

FMR : Fikri Mülkiyet ve Rekabet Hukuku Dergisi FSEK : Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu

HD. : Hukuk Dairesi

HGK. : Hukuk Genel Kurulu İBD : İstanbul Barosu Dergisi

İÜHFM : İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası

K. : Karar

m. : Madde

RG. : Resmi Gazete

s. : Sayfa

T. : Tarih

TBBD : Türkiye Barolar Birliği Dergisi TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi

TCK : Türk Ceza Kanunu

TDK : Türk Dil Kurumu

TRIPS : Agreements on Trade Related Aspects of İntellectual Property Rights İncluding Trade in Counterfeit Goods UCC : Universal Copyright Convention

(12)

XI v.d. : Ve devamı

WIPO : World Intellectual Property Organisation WTO : World Trade Organisation

Yarg. : Yargıtay

YCMK : Yeni Ceza Muhakemesi Kanunu YKD : Yargıtay Kararları Dergisi YTCK : Yeni Türk Ceza Kanunu

(13)

GİRİŞ

Bilindiği üzere, ülkemizde fikir ve sanat eserlerinin korunmasına yönelik modern anlamda ilk kanunlaştırma 1951 yılında 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ile düzenlenmiştir. Bu kanun kendi alanında döneminin düzenlemelerine göre çağdaş bir düzenleme niteliği taşımaktadır. Fakat söz konusu kanun son derece eser sahiplerini koruyucu son derece önemli hükümler içermesine rağmen bu düzenlemelerin uygulamaya yansımış olmasını söylemek son derece zordur. Bu durumun çok çeşitli sebepleri bulunmaktadır. Ancak bu sebeplerden en önemlisi, ülkemizde telif hakkı bilincinin yeteri kadar yerleşmemiş olmasıdır.

Bununla birlikte, son zamanlarda bu alanda telif hakkı sahiplerinin korunması ve mevcut yasal düzenlemelerin hayata geçirilmesi yönünde ciddi adımlar atılmaktadır. Bu bağlamda, gerek 5846 sayılı yasada gerekse ilgili yönetmeliklerde da zaman zaman gerekli değişikliklere gidilmekte, günümüzün teknolojik gelişmelerine paralel olarak ilgili mevzuatta bir dizi düzenlemeler yapılmaktadır.

Özellikle 1995 yılından bu yana 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda eser sahipleri ve bağlantılı hak sahiplerinin haklarının etkin biçimde korunması bakımından Avrupa Birliği müktesebatı ve diğer uluslararası düzenlemeler ışığında önemli değişiklikler yapılmıştır.

Bu kapsamda ciddi sayılabilecek başlıca değişiklikler, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun ceza yaptırımları içeren hükümlerinde gerçekleştirilmiştir. Günümüz teknolojisinin akıl almaz biçimde gelişmesi, olumlu sonuçlarının yanında –her teknolojik gelişmede olduğu gibi- bir takım olumsuz sonuçlara da sebep olabilmektedir. Bu noktada, özellikle bilgisayar ve internetin günümüzün vazgeçilmez araçları olması karşısında, bu araçların kötüye kullanılması suretiyle eser sahipleri ve bağlantılı hak sahiplerinin haklarının ihlali daha kolay ve daha pratik şekilde gerçekleştirilebilmektedir. Üstelik bu yöntemlerin kullanılması, diğer yöntemlere nazaran daha ucuz ve hedef kitlesi de daha büyüktür. Örneğin, internette bir web sayfasında yer alan bir eserin bu sayfadan indirilerek çoğaltılması ya da hak sahiplerinin rızası olmaksızın bu eseri yüzlerce ve hatta binlerce kişiye bir anda gönderilmesi mümkündür. Bunun gibi, internette yer alan bilimsel bir makalenin üzerinde değişiklikler yapılması veya bu makalenin sahibinin adının değiştirilmesi suretiyle bir başka ad altında başka bir sitede yayınlanması gayet kolaydır.

(14)

2

Şüphesiz günümüzde bu yöntemlerin yanı sıra klasik usullerle gerçekleştirilen ve eser sahiplerinin haklarının ihlali soncunu doğuran bir çok eylem bulunmaktadır.

Özellikle korsan üretim yoluyla gerçekleştirilen bu hak ihlalleri adeta eser sahiplerinin korkulu rüyası haline gelmiştir. Bu durumda, bu eylemleri gerçekleştiren kişilerin gerek hukuki gerekse cezai sorumlulukları gündeme gelmektedir.

Doktrinde bu alanda yapılan çalışmalara baktığımızda, her ne kadar hukuksal sorumluluk alanında yapılan çalışmalar bulunmakta ise de, özellikle cezai sorumluluk bakımından kapsamlı bir çalışma hemen hemen bulunmamaktadır.

Dolayısıyla, bu tez çalışmamızda doktrinde yeteri kadar incelenmemiş olan bu konuyu incelemeye çalıştık. Şüphesiz konunun yeni incelenmeye başlanması ve bu konudaki yargısal içtihatların henüz yerleşmemiş olması, çalışmamızda yeterli kaynak bulamama gibi sıkıntıları da beraberinde getirdi. Bu sebeple, bu çalışmada bir takım yetersizlikler ya da eksiklikler bulunabilecektir. Ancak bu eksikliklerin de henüz yeni yürümeye başlayan bir çocuğun düşmeleri- kalkmaları gibi hoş karşılanacağını ümit ediyorum.

Çalışma planımıza gelince; tezimiz başlıca dört bölüm haline ayrılmıştır.

Birinci bölümde, tarihi gelişimin yanı sıra eser kavramı ve eser türleri incelenmeye çalışılmış, ikinci bölümde, eser sahipliği ve eser sahiplerinin hakları ile bağlantılı haklar incelenmiştir. Çalışmamız her ne kadar ceza hukuku alanında yapılan bir çalışma ise de, bir ayağı ile de özel hukuk alanını ilgilendirmektedir. Zira, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu esas itibariyle özel hukuk alanını ilgilendiren bir kanundur.

Bu nedenle incelemeye çalıştığımız suçların ve dolayısıyla ceza hükümlerinin daha iyi anlaşılması için özel hukuku ilgilendiren açıklamaların da ilk iki bölümde yer alması kaçınılmaz bir hal almıştır.

Tezimizin üçüncü bölümünü ise, asıl konumuz olan “Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda Düzenlenen Suçlar” oluşturmaktadır. Bu bölümde özellikle, FSEK m.71’de düzenlenen “eser sahibinin manevi haklarına tecavüz suçları”, m.72’de düzenlenen “eser sahibinin mali haklarına tecavüz suçları” ile m.73’de düzenlenen

“diğer suçlar”, m.80’de düzenlenen “bağlantılı hak sahiplerinin haklarına tecavüz suçları” ile m.81’de düzenlenen ve uygulamada sıklıkla karşılaşılan “bandrol yükümlülüğüne aykırılık suçları” incelenmiştir. Bunun yanında, FSEK m.74’de

(15)

3

düzenlenen özel iştirak hükümleri de bu bölümde “suçların özel görünüş biçimleri”

başlığı altında incelenmiştir. Ayrıca FSEK Ek madde 4’de yer alan ve “eserler üzerindeki hak yönetim bilgileri aleyhine işlenen suçlar” ile “internet bilgi içerik sağlayıcıları tarafından işlenen suçlar” ve Ek madde 8’de yer alan “veri tabanları aleyhine işlenen suçlar” da bu bölümde incelenmiştir.

Şu hususu da belirtelim ki, çalışmamızın kapsamının genişlememesi için incelediğimiz suçlar temel olarak FSEK’te yer alan ve fakat eser niteliği taşıyan ürünler aleyhine işlenen ya da adli suç niteliği taşıyan suçlara hasredilmiştir. Bu nedenle, bu bölümde eser niteliği taşımayan ad ve alametler ile mektuplar ve benzeri ürünlere ilişkin suçlara ya da salt idari para cezasını gerektiren suçlara yer verilmemiştir.

Dördüncü ve son bölümde ise, FSEK’te düzenlenen suçlara ilişkin yargılama usulüne yer verilmiş, bu kapsamda soruşturma ve kovuşturma aşamalarında yapılan işlemler kısaca izah edilmeye çalışılmıştır.

(16)

4

BİRİNCİ BÖLÜM

FİKİR VE SANAT ESERLERİ HUKUKUNUN TARİHİ GELİŞİMİ, ESER KAVRAMI VE ESER TÜRLERİ

I. TARİHİ GELİŞİM

1. MİLLİ SINIRLAR İÇERİSİNDEKİ GELİŞİM 1. 1. İlk ve Ortaçağ

İlk ve Orta Çağlarda eser sahibinin eseri üzerindeki hakkının korunması ile ilgili olarak güvenilir bir kaynağa rastlamak mümkün değildir.

Roma Hukuku gibi -bugünkü Kara Avrupa’sı hukuklarının temelini teşkil eden- gelişmiş bir hukukun bile fikir ve sanat eserleri sahiplerinin haklarına ilişkin kurallar içermemesi ilgi çekicidir. Bu dönemde Roma’da, fikri eser maddeden ayrılamıyor ve maddenin sahibi olan kimse, istediği gibi o eserden yararlanabileceğini ileri sürebiliyordu. “Bir şeyin esasına sahip olan onun teferruatına da sahip olur” ilkesi fikir eserlerine de uygulanmaktaydı¹. Bir şiiri içeren bir kağıt, eşya hukuku ilkelerine bağlı bir “eşya” sayılıyor, şiirin kendisi nazara alınmıyordu. Kağıdın sahibi olan kişi, şiirin de sahibi kabul ediliyordu. Bunun gibi, bir kağıt veya tahta üzerine yapılan resimle ilgili olarak Romalı hukukçular arasındaki tartışma, yeni “eşya”nın kağıdın mı yoksa boyanın mı sahibine ait olduğu noktasında toplanıyor, kimse resmi yapan ressamın hakkını düşünmüyordu. O kağıt veya tahta üzerinde cisimleşen eserin gayri maddi bir mal, bir değer olabileceği düşünülmüyordu².

Bu dönemde de aslında eser sahibinin eser üzerinde bir hakkı bulunduğu temel olarak kabul edilmekteydi. Fakat o zamanların teknik imkanları ve ekonomik düzeni nazara alındığında bu hak daha çok manevi nitelik taşımaktaydı. Eser sahibinin eser üzerinde manevi bir hakkının bulunduğu ve eser sahibinin izni olmadan eserinin bir başkası tarafından alınması veya kopya edilmesi o dönemde de

1 Duygun YARSUVAT, Türk Hukukunda Eser Sahibi Ve Hakları, Genişletilmiş 2. Bası, Güryay Matbaacılık, İstanbul 1984, s.18.

2 Ünal TEKİNALP, Fikri Mülkiyet Hukuku, Genişletilmiş 3. Bası, Beta Yayınları, İstanbul 2004, s.80; Şafak N. EREL, Türk Fikir ve Sanat Hukuku, İmaj Yayınları, Ankara 1998, s.16; Nuşin AYİTER, Hukukta Fikir ve Sanat Ürünleri, Sevinç Matbaası, Ankara 1983, s.17.

(17)

5

hırsızlık, “intihal” olarak nitelenmekteydi³. Matbaanın bulunmadığı, şiir ve edebiyat eserlerinin tek nüsha olarak kaldığı, yahut ağızdan ağıza ve çok defa ilaveler görerek yayıldığı, kısaca eserin iktisadi bir mal olarak semerelendirme imkanının pek kıt olduğu bu dönemde eserin -mali hak bağlamında- korunması diye bir ihtiyacın da olmadığı kolaylıkla anlaşılır⁴. Eser üzerinde eser sahibinin hakkı olduğu fikri ancak matbaanın icadından sonra düşünülmeye başlanmıştır.

1.2. İmtiyazlar Dönemi

Hukuki korunma ihtiyacı, matbaanın icadı ile eserlerin çok sayıda basılması imkanının doğuşu ile başlamıştır. İlk baskılar yapılırken çoğaltmanın serbest olduğu görüşü hakimdir. Ancak yavaş yavaş baskı sanayine büyük sermayeler girmeye başlamıştır. Bu sebeple, matbaacılar büyük paralar sarf ederek çoğalttıkları eserler için baskı imtiyazları, eser sahipleri de matbaacıya kazanç imkanı sağlayan eserleri için imtiyaz istemeye başlamışlardır⁵.

İmtiyazlar belirli bir bölgede, belirli bir zaman zarfında, bir eserin sadece bir matbaacı tarafından basılabilmesini kapsıyor ve dönemin idari otoriteleri tarafından veriliyordu. Bu imtiyazlar ücret karşılığı tanınıyor ve yenilenmesi isteniyorsa, tekrar ücret ödemek gerekiyordu⁶. İlk matbaacı imtiyazı 1469 yılında Venedik Dükalığı tarafından Giovanni Spire adlı bir matbaacıya verilmiştir. Bu ilk imtiyaz beş yıl süreli olup, imtiyaz sahibinin ölümü ile beraber ortadan kalkmaktadır. Bunu 1490 yılında Almanya ve 1500’lü yıllarda Fransa’da verilen imtiyazlar takip etmiştir⁷.

Bu imtiyazlar giderek “yayınevi mülkiyeti” denilen ve yazar hakkını tamamen bertaraf eden bir aşamaya ulaşmıştır. Bir esere basım hakkı için para ödeyen yayınevi, eserin mülkiyetini kazanmış oluyor, imtiyazı uzatıldığı sürece baskıları yenileyebiliyordu. İngiltere’de imtiyaz sahibi “owner of copy” olarak nitelendirilmiş, “copyright” deyimi de bu dönemde yayınevinin hakkını ifade eden basım ve teksir hakkı anlamında ortaya çıkmıştır. Bu deyimin modern hukukta telif hakkı anlamı sonradan ortaya çıkmıştır⁸.

3 YARSUVAT, s.18.

4 AYİTER, s.16.

5 AYİTER, s.17.

6 EREL, s.16.

7 YARSUVAT, s.21.

8 TEKİNALP, s.82; EREL, s.17.

(18)

6

Matbaacılara verilen basım imtiyazlarının yanında eser sahiplerine de, yeterli ölçüde olmamakla birlikte zamanla mali ve manevi yetkilerin sentezi halinde imtiyazlar tanındığı görülmektedir. Bu şekilde yazar imtiyazlarından ilki, 1486’da Venedik’te Sabellicus isimli bir müellife Venedik Tarihi isimli eseri için verilmiştir.

Yine Rönesans devrinde Fransız yazar ve şair Rabelais’ye eserlerini basmak ve satmak hakkından başka, o zamana kadar yayımlanmış eserlerini gözden geçirip düzeltmek ve haksız yere kendisinin olarak tanıtılan eserleri de imha etmek hakkı tanınmıştır. 16. yüzyılın ortalarında yazarlara eserleri için imtiyaz tanınması ve ücret ödenmesi adet haline gelmiştir. Bunda kuşkusuz Rönesans’ın sanatkar üzerinde oluşturduğu sanatçı bilincine varma imkanının etkisi büyüktür⁹.

Ancak eser sahibinin gerçek anlamda korunması Rönesansla birlikte doğan ve gelişen Tabii Hukuk cereyanı sayesinde olmuştur. Bu dönemde insanın doğuştan sahip olduğu haklar arasında fikri haklar da sayılmış ve bu görüşün etkisiyle fikri mülkiyet teorisi ortaya çıkmıştır. Böylece fikri emek ürünleri üzerindeki hakların idari otoritelerin tanıdığı imtiyazlarla değil, insanların doğuştan sahip oldukları niteliklere bağlı olarak meydana geldiği görüşü kuvvet kazanmıştır¹⁰.

1.3. Kanunlar Yolu İle Koruma

Yeni ve yakın çağlara gelindiğinde, fikri hakların çeşitli ülkelerde artık kanun koymak suretiyle düzenlendiği görülmektedir.

Bu yolda modern anlamda ilk fikir ve sanat eserleri kanunu İngiltere’de 1709 yılında kabul edilen “Act Anne” isimli kanundur. Üç maddeden oluşan bu sade kanuna göre; bir kitabın yazarına veya mirasçılarına kitabın neşrinden itibaren 14 yıl süre ile kitabı basmak, yeni baskılar yapmak hususunda inhisari bir hak tanınmaktadır¹¹.

Bu kanun yalnızca kitap yazarlarını korumakta idi. Diğer eser sahipleri ise daha sonra çıkarılan yasalara konu olmuştur. Bu bağlamda, hakkaklar ve heykeltıraşların korunması için 1734 ve 1814 yıllarında, tiyatro ve musiki eserlerinin temsil ve icrasında eser sahibinin haklarını korumak için 1882 ve 1888 yıllarında

9 YARSUVAT, s.22; AYİTER, s.18; EREL, s.17.

10 EREL, s.17.

11 AYİTER, s. 20; YARSUVAT, s. 24; Mehmet YÜKSEL, “Fikri Mülkiyet Haklarının Tarihsel Temelleri”, Ankara Barosu Fikri Mülkiyet ve Rekabet Hukuku Dergisi (FMR), C.1, S.2, Ankara 2001, s.104.

(19)

7

kanunlar çıkarılmıştır. İngiltere’de bu konuları kapsamlı bir şekilde düzenleyen kanun 1911 yılında çıkarılmış ve son olarak milletlerarası modern fikir ve sanat hukuku ilkelerine göre hazırlanmış olan 1956 yılında kabul edilen “Copyright Act” 1 Haziran 1957 tarihinde yürürlüğe girmiştir¹².

Fransa’da fikri mülkiyet görüşünün etkileri İngiltere’den daha sonra gelmekle birlikte etkileri daha fazla olmuştur. Fransız ihtilalinden sonra, yazarın eseri üzerinde doğuştan sahip olduğu bir takım hakları olacağı kabul edilmiştir. 1791 yılında çıkarılan bir kanun kuvvetinde kararname ile tiyatro eseri sahiplerinin, hayatları boyunca ve ölümünden sonra 5 yıl süre ile eserleri üzerinde mutlak hakları bulunduğu kabul edilmiştir. 1793 yılında tiyatro eserleri için tanınmış olan bu yetki tüm eserleri kapsayacak biçimde düzenlenmiştir. Eser sahibinin ölümünden sonra koruma süresi 10 yıla çıkarılmıştır. Daha sonra 1803, 1810, 154 ve 1866 yıllarında çıkarılan kanunlarla bu süreler ve eser sahibinin haklarının kapsamı genişletilmiştir.

Bugün ise 1957 tarihli “Loi sur la propriété littéraire et artistique” isimli kanun yürürlüktedir¹³.

Almanya’da fikir ve sanat eserleri alanındaki yasal düzenlemeler İngiltere ve Fransa’ya nazaran daha geç olmuştur. Bunun başlıca sebebi, Almanya’nın siyasi birliğini geç sağlamış olmasıdır. Almanya’da ilk olarak 1837 yılında Prusya Bilim ve Sanat Eserleri Üzerindeki Mülkiyetin Korunması Kanunu çıkarılmış, bu kanun 1871’de REİCH (İmparatorluk) Kanunu olarak benimsenmiştir. Bu kanun 1876, 1901 ve 1907 yıllarında değiştirilmeye ve tamamlanmaya çalışılmış, son olarak 1965 yılında “Gesetz über Urheberrecht und verwandte Schutzrechte” yürürlüğe konmuştur¹⁴.

İsviçre’de eser sahibinin korunmasına ilişkin düzenlemeler yakın tarihe kadar mümkün olmamıştır. 1854 yılında çıkarılan bir kanunla eser sahibine, eserin neşri tarihinden itibaren 30 yıllık bir koruma sağlanmıştır. 1884 yılında yürürlüğe giren bir kanunla da her türlü edebiyat ve sanat eseri sahibinin ölümünden 30 yıl sonra tüm İsviçre’de korunması kabul edilmiştir. Bugün yürürlükte olan 1953 tarihli kanun da Bern Andlaşması’ndan etkilenerek düzenlenmiştir¹⁵.

12 YARSUVAT, s.24; AYİTER, s.21; EREL, s.18; YÜKSEL, s.104.

13 AYİTER, s.21; YARSUVAT, s.25; EREL, s.18; YÜKSEL, s.104.

14 EREL, s.18.

15 AYİTER, s.23.

(20)

8

2. MİLLETLERARASI ALANDAKİ GELİŞİM

Ulusal kanunlar fikir ve sanat eseri sahiplerini sadece ülke içindeki davranışlara ve idari makamların keyfi işlem ve eylemlerine karşı korumaktadır.

Ancak teknolojik ve sosyal gelişmeler bu korumanın ülke dışında da gerçekleşmesi gereğini ortaya çıkarmıştır. Milli sınırları aşan bir korumanın lüzumu konusunda ileri kültür düzeyindeki ülkeler kolaylıkla anlaşmış, buna karşılık aynı düzeyde gelişme sağlayamayan ülkeler diğer ülkelerin fikri ürünlerinden bir süre daha serbestçe yararlanabilme kaygısıyla milletlerarası alanda bir taahhüde girmekten kaçınmışlardır. Fakat iki taraflı anlaşmaların bu alanda yeterli korumayı sağlayamaması neticesinde çok taraflı anlaşmalarla fikir ve sanat eserlerinin daha etkin korunması sağlanmaya çalışılmıştır¹⁶.

Bu bağlamda 1886 yılında sınai haklar bakımından “Paris İttihadı”, fikir ve sanat eserleri üzerindeki haklar bakımından da 1886 yılında “Edebi ve Artistik Eserlerin Himayesi İçin Bern Sözleşmesi” adlarıyla milletlerarası alanda çok taraflı sözleşmeler imzalanmıştır¹⁷.

2.1. Bern Sözleşmesi

1886 yılında İsviçre’nin Bern şehrinde 10 devletin katılımıyla toplanan konferans sonunda Bern Sözleşmesi (Edebiyat ve Sanat Eserlerinin Korunmasına İlişkin Sözleşme) imzalanmıştır. Bu sözleşme ile fikir ve sanat eserleri sahiplerini korumak üzere tüzel kişiliğe sahip bir “Birlik” kurulmuştur. Bu sözleşmenin amacı, bütün üye devletler için yeknesak fikri hukuk kuralları koymaktan ziyade, eser sahiplerinin haklarını gerek kendi ülkelerinde, gerekse üye ülkelerde etkili bir biçimde korumaktır. Nitekim sözleşme, üye ülkelerin daha geniş bir koruma tanıma hakları saklı kalmak üzere, eser sahiplerine bazı asgari haklar sağlamaktadır. Eğer bir ülkenin iç hukuku sözleşmenin sağladığı korumadan daha azını veriyorsa, eser sahibi kendi ülkesinde sözleşmenin sağladığı hakları isteyememekte, halbuki Birlik üyesi başka bir ülke vatandaşı o ülkede bu haklardan yararlanabilmektedir. Bu sebeple üye ülkeler bir yabancıyı kendi vatandaşlarından daha fazla korur duruma düşmemek için milli mevzuatlarını sözleşmeye uydurma zorunluluğu duymaktadırlar¹⁸.

16 EREL, s.18; AYİTER, s.24; TEKİNALP, s.67.

17 EREL, s.19.

18 AYİTER, s.24; EREL, s.19.

(21)

9

Sözleşme 1896’da Paris’te, 1908’de Berlin’de, 1914’te Bern’de, 1928’de Roma’da, 1948’de Brüksel’de, 1967’de Stockholm’de ve 1971 ve 1979’da Paris’te olmak üzere müteaddit defalar değişikliğe uğramıştır¹⁹.

Türkiye, 1951 yılında Bern Sözleşmesinin 1948’de Brüksel’de değiştirilen metnine katılmıştır²⁰. 1995 yılında da Sözleşmenin 1979 tarihli Paris metnini 4117 sayılı Kanunla kabul etmiştir²¹.

2.2. Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı Fikri Haklar Sözleşmesi (WIPO – OMPI Kuruluş Sözleşmesi)

Sınai mülkiyet haklarının korunmasına ilişkin Paris Sözleşmesi ile edebiyat ve sanat eserlerinin korunmasına ilişkin Bern Sözleşmesine üye ülkelerin katılımıyla 14 Temmuz 1967 tarihinde Stockholm’de yapılan bir sözleşmeyle “Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü” (World Intellectual Property Organisation-WIPO) kurulmuştur.

Türkiye bu sözleşmeye 14 Ağustos 1975 tarih ve 7/10540 sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla katılmıştır²².

Örgütün amacı, dünyada fikri mülkiyet kavramını yerleştirip geliştirmek ve bu doğrultuda devletler ve gerektiğinde uluslararası kuruluşlarla işbirliği yapmaktır.

Örgüt, evrensel kültürün korunmasını sağlamak üzere gerekli önlemleri almak, fikri haklar alanında ülkelerin milli mevzuatlarının birleştirilmesini sağlamak, Bern ve Paris Birliklerinin idari hizmetlerini görmek gibi görevler de üstlenmiştir²³.

Türkiye, Sözleşmeyi 1975 yılında kabul etmiştir²⁴. 2.3. Telif Hakları Evrensel Sözleşmesi (UCC)

Her ne kadar Bern Sözleşmesi, fikri hakların korunması konusunda dönemin şartlarına göre başarılı sayılabilecek bir geçmişe sahip olsa da, söz konusu metin Avrupa orijinli idi ve daha çok Kıta Avrupası hukuk sisteminin ilkelerini yansıtıyordu. Bu nedenle de başta ABD olmak üzere bu sisteme yabancı bazı ülkeler Bern Birliği’ne dahil olmakta tereddüt gösteriyorlardı. Bu yüzden fikri hakların

19 TEKİNALP, s.67.

20 RG. T.02.06.1951, S.7824.

21 RG. T.12.07.1995, S. 22341.

22 EREL, s.21; WIPO, Fransızca “Organisation Mondiale dela Propriété Intellectuelle” deyiminin baş harflerinden oluşan OMPİ olarak da anılmaktadır. Mustafa ATEŞ, Fikir ve Sanat Eserleri Üzerindeki Hakların Kapsamı ve Sınırlandırılması, Seçkin Yayınları, Ankara 2003, s.45.

23 EREL, s.21; ATEŞ, s.46.

24 RG. T.19.11.1975, S.15417.

(22)

10

korunması konusunda sistem farklılıklarını uzlaştırmak, fikir ve sanat eserlerini kıtalararası bir korumaya kavuşturmak, Bern Birliği’ne üye olsun olmasın fikri hukuk bakımından tüm ülkeleri müşterek zeminde buluşturmak amacıyla UNESCO öncülüğünde 1952’de Cenevre’de toplanan konferans sonucu “Telif Hakları Evrensel Sözleşmesi” (Universal Copyright Convention) imzalanmıştır²⁵.

Bu sözleşmenin sağladığı koruma Bern Sözleşmesine göre daha hafiftir.

Örneğin eserin koruma süresi Bern Sözleşmesinde eser sahibinin ölümünden sonra 50 yıl iken, bu sözleşmede 25 yıldır²⁶.

Sözleşme 24 Temmuz 1971 tarihinde Paris toplantısında yeniden gözden geçirilmiştir. Ülkemiz bu Sözleşmeye katılmamıştır.

2.4. Dünya Ticaret Örgütü (WTO)- Sahte Mal Ticareti Dahil Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Anlaşması (TRIPS)

Dünya ülkeleri arasındaki ticaretin ve teknolojik gelişmelerin hızla ilerlemesi, ulusal ve uluslararası alanda ticari ilişkileri kolaylaştırıp hızlandırdığı gibi taklit ve korsan mal ticaretinin yaygınlaşmasına, dolayısıyla fikri hak ihlallerinin de hızlanmasına yol açmıştır. Bu durum fikri hakların ticari yönünün de ön plana çıkmasını sağlamıştır.

Bu sebeple 15 Nisan 1995 tarihinde imzalanan bir sözleşme ile kısa adı WTO olan “World Trade Organisation” (Dünya Ticaret Örgütü) adıyla global bir kurum oluşturulmuş ve bu sözleşmenin mütemmim cüz’ü kabul edilen TRIPS²⁷ Sözleşmesi de imzalanmıştır. Fikri hakları uluslararası ticari sisteme dahil etmesi sebebiyle fikri mülkiyet alanında 20. yüzyılın en önemli gelişmesi olarak gösterilen TRIPS Sözleşmesi 114 ülke ile Avrupa Topluluğu tarafından imzalanarak 1 Ocak 1995 tarihinde resmen yürürlüğe girmiştir²⁸.

Bu sözleşme fikri mülkiyet haklarını diğer sözleşmelerden daha kapsamlı bir şekilde düzenlemiş ve üye ülkeleri bu sözleşme hükümlerine uymak konusunda taahhüt altına sokmuştur. Bunun gibi, taahhüdü yerine getirmeyen ülkelere de yaptırım uygulamak hakkını vermektedir. Böylece ülkelerin fikri hukuk sistemlerini

25 ATEŞ, s.44; EREL, s.21.

26 ATEŞ, s.45; EREL, s.21.

27 Sözleşmenin İngilizce orijinal ismi “Agreements on Trade Related Aspects of İntellectual Property Rights İncluding Trade in Counterfeit Goods” olup, kısaca TRIPS olarak anılmaktadır.

28 ATEŞ, s.48.

(23)

11

TRIPS hükümlerine yaklaştırmak zorunluluğu doğmuştur. Ülkemiz de Dünya Ticaret Örgütü Sözleşmesi ve TRIPS Sözleşmesini kabul etmiştir²⁹.

2.5. Diğer Sözleşmeler

Komşu hakların korunmasına ilişkin düzenlemeler kapsamında 26 Ekim 1961 tarihinde Roma’da “İcracı Sanatçıların, Fonogram Yapımcılarının ve Yayın Kuruluşlarının Korunmasına Dair Sözleşme” imzalanmıştır. Roma Sözleşmesinde öngörülen haklar, FSEK m. 80 vd. hükümlerine de yansımıştır. Türkiye bu sözleşmeye katılmıştır³⁰.

Bunun yanı sıra, 29 Ekim 1971 tarihinde de komşu hakların korunmasına ilişkin bir diğer sözleşme Cenevre’de imzalanmıştır. Bu sözleşme, ses tespitine yarayan araç üreticilerinin, bu araçların izinsiz çoğaltılmasına karşı korunmasını amaçlamaktadır. Bu sözleşme Roma Sözleşmesinin fonogram yapımcılarının korunmasına dair hükümlerini daha etraflı şekilde düzenlemektedir³¹.

Bunun yanı sıra WIPO tarafından 20.12.1996 tarihinde iki önemli sözleşme kabul edilmiştir. Bu sözleşmelerden biri, “WIPO- Telif Hakları Sözleşmesi”dir³². Bu sözleşme, daha çok eser sahibinin haklarının dijital teknolojiler nedeniyle ortaya çıkan ihlallere karşı korumak amacıyla hazırlanmıştır. Bir diğer sözleşme ise, aynı tarihte tanzim olunan “WIPO-İcralar ve Fonogramlar Sözleşmesi”dir³³. Bu sözleşme de, icracı sanatçılar ile fonogram yapımcılarını gelişen teknoloji karşısında olası hak ihlallerine karşı korumak amacıyla düzenlenmiştir. Her iki sözleşme “ikiz sözleşmeler” ya da “internet sözleşmeleri” olarak da anılmaktadır³⁴.

Bunun yanı sıra, televizyon yayınlarına ilişkin olarak düzenlenen ve ülkemizin de taraf olduğu; Televizyon Yayınlarının Korunmasına Dair Avrupa

29 RG. T.25.02.1995, S. 22213.

30 4116 sayılı Kanun, R.G. T.12.07.1995, S.22341.

31 EREL, s.25.

32 Sözleşmenin İngilizce orijinal adı WIPO-Copyright Treaty (WCT)’dir. Sözleşme, “Eser Üzerindeki Haklar Sözleşmesi”, “Fikri Haklar Sözleşmesi” olarak da anılmaktadır. Sözleşme ile ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. ATEŞ, s.47; Ayşe Saadet ARIKAN, “İnternetin Fikri ve Sınai Haklar üzerindeki Etkisi”, Uluslararası İnternet Hukuku Sempozyumu, 21-22 Mayıs 2001, İzmir, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir 2002, s.92; Erdem TÜRKEKUL, “İnternet Ortamında Fikir ve Sanat Eserlerinin Korunmasına İlişkin Sorunlar ve Çözüm Önerileri”, İnternet ve Hukuk, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2004, s.567 vd.

33 Sözleşmenin İngilizce orijinal adı “WIPO-Performances and Phonogramps Treaty (WPPT)’dir.

(ATEŞ, s.204).

34 ARIKAN, s.92; Ayrıca bkz. TÜRKEKUL, s.568 vd.