Sağlığın Geliştirilmesi Kavramı, Kapsamı ve Önemi

(1)

Sağlığın Geliştirilmesi Kavramı,

Kapsamı ve Önemi

(2)

Amaç:

Katılımcıların sağlığın geliştirilmesi kavramı, önemi ve müdahale alanları hakkında

bilgilendirilmesi amaçlanmıştır.

(3)

Öğrenim Hedefleri:

Bu oturumun sonunda katılımcılar;

• Sağlığın geliştirilmesi kavramı konusunda bilgi verebilmeli ve önemini tartışabilmeli

• Precede ve Procede yaklaşımını tartışabilmeli

• Toplumun sağlığın geliştirilmesi çerçevesinde gereksinimlerinin belirlenmesini

vurgulayabilmeli

• Sağlığı geliştirme müdahale alanlarını belirleme yöntemini tartışabilmelidirler.

3

(4)

Sağlığın Geliştirilmesi Kavramı Sizce

Nedir?

(5)

Sağlık ve Korunma

İnsanlık tarihince kanıtlar mevcut…

“Gılgamış Destanı- İÖ 3000 yıllarının ilk yarısında

Mezopotamya’daki Uruk kentinde hüküm süren

Kral Gılgamış’ın ölümsüzlük isteği ile yaşananlar”

(6)

1. Bulgusal ( Semptomatik )

Dönem- XIX. YY a kadar sürme Neden - Sonuç ilişkisi bilinmiyor.

2. Laboratuvar Dönemi

19. yy sonları / L. Pasteur Hasta yok hastalık var

3. Klinik Dönem

1950’lere kadar süren dönem

Mikroorganizmalar farklı bireylerde farklı tablolar ile seyretmesinin fark edilmesi ve yaşam umudu

Sağlığı Algılama Aşamaları

(7)

4. Halk Sağlığı Dönemi

1950 ’lerden sonrası / 1948 DSÖ kuruluşu yaşanılan ortam / topluluk / aile önemi 5. Yeni Halk Sağlığı Dönemi

Toplumsal iyilik

Sağlığı Algılama Aşamaları

7

(8)

1974  Lalonde Raporu

1977  DSÖ Herkes İçin Sağlık 1978  Alma Ata

1981  Avrupa Herkes İçin Sağlık 1986  Ottawa Sözleşmesi

Tarihsel Çerçeve

(9)

1986  Ottawa Sözleşmesi 1988  Adelaide 1991  Sundsvall 1997  Jakarta

2000  Mexico City 2005  Bangkok

2009  Nairobi

Tarihsel Çerçeve

9

(10)

1. Toplumsal Eşitlik 2. Çevreyle Bütünlük 3. Yaşamın Bütünlüğü 4. Toplumsal Etmenler 5. Hizmetin Boyutu 6. Korumaya Öncelik

7. Risk Gruplarına Öncelik

9. Entegre Hizmet

10. Multisektörel - Ekip Hizmeti 11. Sağlık - Kalkınma İlişkisi

12. Öz Sorumluluk 13. Halkın Katılımı 14. Evrensellik

15. Koşullara Uygunluk

Alma-Ata Temel Sağlık Hizmetleri

(11)

Etkinlikler Olarak TSH / En Az Bakım

1. Halkın sağlık eğitimi

2. Beslenme durumunun geliştirilmesi 3. Temiz su sağlanması ve sanitasyon

4. AÇS ve AP

5. Bulaşıcı hastalıklara karşı bağışıklama 6. Endemik hastalıkların kontrolü

7. Sık görülen hastalık ve yaralanmaların tedavisi 8. Temel ilaçların sağlanması

197811

(12)

2000 Yılında Herkes için Sağlık Hedefleri

1. Sağlıkta Hakkaniyet 2. Yıllara yaşam katmak

3. Özürlüler için daha iyi olanaklar

4. Hastalıkları ve sakatlıkları azaltmak

5. Kızamık, polio, neonatal tetanoz, difteri kongenital kızamıkçık, kongenital sifiliz ve

Herkes İçin Sağlık ( Hedef 1 - 12 )

(13)

6. Doğuşta beklenen yaşam umudunu artırmak 7. Bebek mortalitesini azaltmak

8. Maternal mortaliteyi azaltmak

9. Dolaşım sistemi hastalıklarıyla savaşmak 10. Kanserle savaşmak

11. Kazaları azaltmak

12. İntiharlardaki artışı durdurmak

Herkes İçin Sağlık ( Hedef 1 - 12 )

13

(14)

Herkes İçin Sağlığa Yardım Eden Yaşam Biçimleri ( Hedef 13-17 )

13. Sağlıklı kamu politikaları geliştirme 14. Sosyal destek sistemleri

15. Sağlıklı davranışlar için bilgi ve motivasyonu artırma 16. Olumlu sağlık davranışlarını destekleme - geliştirme

(15)

Sağlıklı Çevreler Üretme ( Hedef 18 - 25 )

18. Sağlıklı çevrelere yönelik politikalar 19. Çevresel risklerin incelenmesi

20. Su kirliliğinin kontrolü

21. Hava kirliliğine karşı korunma 22. Gıda güvenliğinin geliştirilmesi 23. Zararlı atıklara karşı korunma 24. Konut koşullarının geliştirilmesi

25. İşle ilgili sağlık risklerine karşı korunma

15

(16)

Uygun Bakım Sunma ( Hedef 26 - 31 )

26. TSH ‘ne dayanan bir sağlık bakım sistemi 27. Kaynakların gereksinime göre dağıtımı 28. Birincil tıbbi bakımı yeniden düzenleme 29. Ekip çalışmasını geliştirme

30. Hizmetleri eşgüdümleme

31. Hizmetlerin kalitesini sağlama

(17)

Sağlığın Gelişmesine Destek (Hedef 32 - 38 )

32. HİS için araştırma temeli oluşturma 33. HİS için politikalar uygulama

34. Kaynak sunumu ve yönetimi

35. Sağlık enformasyon sistemleri ( SES ) 36. Personelin eğitimi ve yayılması

37. Sağlık sektörü dışındakilerin eğitimi

38. Sağlık teknolojilerinin değerlendirilmesi

17

(18)

1. Uluslararası Sağlığı Geliştirme Konferansı

Sözleşme yayınlamanın amacı 2000 YHİS etkinliklerinin gerçekleştirilebilmesi.

Alma Ata ruhunu daha da ileri götürülüyor.

Ottawa Sözleşmesi

(19)

TSM Çalışanlarına Yönelik Sağlığın Geliştirilmesi Eğitimi

19

Ottawa Sözleşmesi

Sağlığın temel koşulları ve kaynakları

1986

Barış

Barınma

Eğitim

Gıda

Gelir

Stabil bir ekosistem

Sürekliliği olan kaynaklar

Sosyal adalet ( Social Justice )

Hakkaniyet ( equity )

(20)

Ottawa Sözleşmesi

SAVUN ( Advocate )

 KOLAYLAŞTIR ( Enable )

 ARACI OL ( Mediate )

(21)

 SAVUN ( Advocate )

Sağlığın iyi olması / sosyal / ekonomik / bireysel

gelişme için temel kaynak. Yaşam kalitesinin önemli öğesi

Politik / ekonomik / sosyal / kültürel / çevresel / davranışsal / biyolojik faktörler. Sağlık için iyi ya da zararlı olabilir.

Sağlığı Geliştirme savunma ile  bu faktörlerin iyi / uygun / olumlu olmasını amaçlar.

Ottawa₂₁

(22)

Sağlığı Geliştirme sağlıkta hakkaniyete odaklanır.

Sağlığı Geliştirme etkinlikleri farklılıkları  ( mevcut sağ.

durumunda ) / tüm insanlara eşit olanaklar ve

kaynaklar sağlama  sağlık potansiyellerini tamamıyla gerçekleştirebilmeleri için.

Destekleyici çevreler / bilgiye ulaşabilme / yaşam becerileri ve sağlıklı seçim yapabilme olanakları.

 KOLAYLAŞTIR ( Enable )

(23)

 ARACI OL ( Mediate )

Ön koşullar ve beklentiler yalnızca sağlık sektörünce gerçekleştirilemez.

Daha da önemlisi Sağlığı Geliştirme bütün ilgili tarafların koordine - eşgüdümlü etkinliğini gereksinir 

Hükümetler / Sağlık ve diğer sosyal ve ekonomik

sektörler / hükümet dışı ve gönüllü kuruluşlar / yerel otoriteler / endüstri ve medya / insanlar  birey - kişi olarak / profesyonel ve sosyal gruplar.

Ottawa₂₃

(24)

 Sağlığı geliştirme, insanları sağlıklarını geliştirme ve daha çok kontrol etme konusunda yetkinleştirme işlemi / süreci

 Sağlık, fiziksel kapasitelere olduğu kadar; sosyal ve kişisel kaynaklara da önem veren pozitif bir kavram.

 Bundan ötürü sağlığı geliştirme yalnızca sağlık sektörünün sorumluluğu değil  sağlıklı yaşam biçimleri ile iyiliğin ötesinde.

 Sağlığı geliştirme herkes için sağlığın bir yolu olarak görülüyor.

 Sağlık da bir sonuç olmaktan çok gündelik yaşam için

(25)

Sağlığı Geliştirme Etkinlikleri

1. Sağlıklı Kamu Politikaları Oluştur 2. Destekleyici Çevreler Yarat

3. Toplum Etkinliklerini Güçlendir 4. Kişisel Becerileri Geliştir

5. Sağlık Hizmetlerini Yeniden Düzenle

Ottawa Sözleşmesi

1986

25

(26)

Sağlığı Geliştirme Etkinlikleri

1. Sağlıklı Kamu Politikaları Oluştur  Amaç; daha sağlıklı seçimi, daha kolay seçim yapmak  Politika yapıcılar için de !

2. Destekleyici Çevreler Yarat  Sağlıklı/ güvenli / sitümüle eden / doyuran  doyum sağlayan ve zevklendiren

( eğlendirici ) yaşam & çevre koşulları.

3. Toplum Etkinliklerini Güçlendir  Bilgi verme / sağlık eğitimi / yaşam becerilerini güçlendirme yoluyla  kişisel ve sosyal

(27)

4. Kişisel Becerileri Geliştir  Okulda / evde / işte / yerleşimlerde kronik hastalıklar ve yaralanmalarla başa çıkma toplam  etkinliğini gerektirir.

5. Sağlık Hizmetlerini Yeniden Düzenle  Bireylerin ve toplulukların daha sağlıklı  yaşam gereksinimlerini dikkate alan  kucaklayan  sağlık sektörü ile  daha geniş sosyal - politik - ekonomik ve fizik çevre bileşenleri arasında açık kanallar oluşturan

biçimde yapılanması.

Ottawa Sağlığı Geliştirme Etkinlikleri

27

(28)

Adelaide Konferansı

Sağlıklı Kamu Politikaları

Ottawa’nın etkinlikleri birbirinden bağımsızdır ancak sağlıklı kamu politikaları diğer dört etkinliği olanaklı kılar

(29)

 Sağlıklı Kamu Politikası

 Sağlığın değeri

 Hakkaniyet, ulaşılabilirlik ve gelişme

 Sağlığın tanınması (accountability)

 Sağlık bakımı (daha öteye)

 Politika sürecinin ortakları

 Eylem alanları

Adelaide Konferansı

1988

29

(30)

Sağlıklı kamu politikaları için anahtar eylem alanları :

 Kadınların sağlığının desteklenmesi

 Gıda ve beslenme

 Tütün ve alkol

 Destekleyici çevreler yaratmak

Adelaide Konferansı

(31)

Sundsvall Konferansı

3. Sağlığı Geliştirme Konferansı

Sağlık ve fizik çevre

Destekleyici Çevreler Yaratmak-

sosyal, kültürel, ekonomik, ruhsal, politik ve ideolojik boyutları

Altı ayrı alan- eğitim, gıda ve beslenme, konut ve yakın çevre, iş, ulaşım, sosyal destek ve bakım.

1991

31

(32)

Jakarta Bildirgesi

4. Sağlığı Geliştirme Konferansı

Yeni Bir Alan için Yeni Oyuncular

21.Yüzyılda Sağlığı Geliştirme Sürdürme Toplantısı

Sağlığın ön koşulları barış, barınma, eğitim, sosyal güvenlik, sosyal ilişkiler, gıda, gelir, kadının güçlenmesi, sürdürülebilir bir ekosistem,

sürdürülebilir kaynak kullanımı, sosyal adalet,

(33)

 Yoksulluk sağlık için en büyük tehdittir.

 Kentleşme,

 Yaşlı insanların sayısındaki artış,

 Kronik hastalıkların artan prevalansı tüm ülkelerde yeni sorunlar yaratmaktadır.

1997

Jakarta Bildirgesi

33

(34)

21.Yüzyılda Sağlığı Geliştirme için öncelikler:

1. Sağlık için sosyal sorumluluğu geliştirmek, 2. Sağlığın gelişimi için yatırımları artırmak,

3. Sağlık için ortaklığı sağlamlaştırmak ve genişletmek,

4. Toplumun kapasitesini artırmak ve bireyi güçlendirmek.

Jakarta Bildirgesi

(35)

6. Sağlığı Geliştirme Konferansı

Ottawa’dan bu yana Sağlığı Geliştirme

açısından küresel sorunlar belirgin bir şekilde değişmiştir.

Bangkok Sözleşmesi

2005

35

(36)

Sağlığı etkileyen kritik etmenler:

 Ülkelerde ve ülkeler arasında artan eşitsizlikler

 Yeni tüketim ve iletişim örüntüleri

 Ticarileşme

 Küresel ve çevresel değişim

 Kentleşme

Bangkok Sözleşmesi

(37)

• Toplumun güçlendirilmesi,

• Sağlık okur-yazarlığı ve sağlığı geliştirme,

• Sağlığı geliştiren sağlık sistemleri,

• Sağlıkta hakkaniyet için harekete geçme,

• Sağlığı geliştirme için kapasite oluşturma konularına vurgu yapılmıştır.

Nairobi Konferansı-

Yedinci Küresel Sağlığı Geliştirme Konferansı

2009

37

(38)

(39)

Türkiye?

(40)

(41)

41

Türkiye Ulusal Düzeyde Ölüme Neden Olan İlk 20 Hastalığın % Dağılımı (Ulusal Hastalık Yükü ve Maliyet Etkililik Çalışması, 2000, Türkiye)

(42)

•Sağlık Durumu

•Kronik hastalıklar

•Genel sağlık durumu algısı

•Sağlık hizmeti kullanımı

•Sağlığı geliştirme davranışları

•Kadınlarda sağlığın geliştirilmesi

•Erkeklerde sağlığın geliştirilmesi

•Çocuklarda sağlığın geliştirilmesi

•Ağız diş sağlığı

•Sağlığı geliştirme programları

•Kan basıncı kontrolü

•Ruh sağlığı

•Fiziksel aktivite

•Beslenme

•Tütün kullanım

•Yol güvenliği ,

•Ev ve iş kazaları

•İlkyardım bilinci

•Hijyen

•Akılcı ilaç kullanımı

•Çevre sağlığı (şehir ergonomisi, sağlığı geliştiren şehirler vb.)

•Toplumdaki öncelikli gruplar (engelli, yaşlı, işsiz, düşük sosyoekonomik düzeyi olanlar, okuryazar olmayanlar, kırsal

alanda yaşayanlar vb.)

•Okullarda sağlığın geliştirilmesi

•İşyerlerinin sağlığı geliştirme durumu

•Üreme sağlığı

•Sosyal ilişkiler

Sağlığın Geliştirilmesi Müdahale Alanları

(43)

Bölgelere Göre Antropometrik Ölçümler (-2 SD Altı)(%) (2003)

43

Kaynak: HÜNNE

(44)

Sağlığı Geliştirme

Korumanın Ötesinde

 Temel koruma

 Primer koruma

 Sekonder koruma

 Tersiyer koruma

(45)

PRECEDE

• Predisposing, (Hazırlayıcılar)

• Reinforcing, (Güçlendiriciler)

• Enabling (Etkinleştirmek)

• Constructs (Yapılar)

• Educational/Environmental Diagnosis and Evaluation. (Eğitsel ve Çevresel Tanı ve

Değerlendirme)

45

(46)

PROCEED

• Policy, (Politika oluşturma)

• Regulatory, and (düzenlemeler)

• Organizational Constructs (Organizasyonel yapılar)

• Educational and Environmental Development.

Eğitsel ve çevresel gelişim)

•

(47)

47

Precede

Proceed

(48)

Sağlığın Geliştirilmesi Programlarının Planlanması, Uygulanması ve Değerlendirilmesi

1. Sosyal değerlendirme

– Sorunun önemi

– Toplumun bakış açısı

– Sorunun önceliği

(49)

2. Aşama: Epidemiyolojik Değerlendirme

Toplumda sağlıkla ilgili sorunların dağılımını ve sıklığının analizinde kullanılır. Bu aşamada sağlık sorununun yaşam kalitesi ile olan ilişkisi de

değerlendirilir.

Değerlendirme sırasında ölümlülük, hastalık,

sakatlık, doğurganlık, insidans ve prevalans verisi değerlendirilir. Elde edilen sorunların ne kadar önemli bir halk sağlığı sorunu olduğuna karar verilir.

49

Precede

(50)

3.Aşama: Davranış ve Çevrenin Tanısı

• İkinci aşamada elde edilen sağlık sorunlarının davranış ve çevreyle olan ilişkisi irdelenir.

• Risk durumlarının belirleyici olan sağlık ve çevre

etmenlerinin müdahalelere ne kadar yanıt vereceği incelenmelidir. (“önemli” ve “değiştirilebileceği” )

• Davranış ve çevreye yönelik planlanan

müdahalelerin sonuçları ne kadar etkileyebileceği mutlaka çalışılmalıdır.

• Bu müdahaleler için kim ne kadar biliyor ya da

inanıyor? ne kadar ve ne zaman başarabilir?

Bu iş için mevcut kaynaklar nelerdir?

(51)

4. Aşama: Eğitim ve Organizasyon

• Nedensel etmenleri belirledikten sonra davranış ve çevreye yönelik müdahaleleri yapılması gerekmektedir

oHazırlayıcı etmenler, bilgi, tutum, değer, inanç ve algılamalardır.

oOlanak sağlayıcı etmenler çevre ve kişi kaynakları, ulaşılabilirlik, karşılanabilirlik gibi durumlardır. Yani program, para, zaman, olanak ve yasalar

değerlendirilir.

oGüçlendirici etmenler ise pozitif ve negatif

etkileyebilecek akran, aile, medya ve yasalardır.

51

Precede

(52)

5. Aşama: Yönetsel ve Politik Tanılar

Bütçe, işbirliği, zaman tablosu, örgüt yapısı, koordinasyon

Politika, kaynaklar, çevresel etmenlerin analizi sağlık programlarının gelişmesini

destekleyebilir ya da engelleyebilir.

Sınırlılıklar ve engeller hakkında görüş

oluşturulmalı, yöntem ve stratejiler konusunda

en iyi ortak görüş sağlanmalı, kaynaklar da

(53)

6. Aşama: Uygulama

• Bu adımda sağlığı geliştirme müdahalesi olarak planlamada belirlenen sağlık eğimi müdahalesi ile yönetsel ve yasal

düzenlemeler hayata geçirilir.

Kaynak: Bahar Özvarış Ş. Sağlığı Geliştirme ve Sağlık Eğitimi,2011

53

Proceed

(54)

7. Aşama:Değerlendirme

• Yapılan müdahalelerle hedeflenen sağlık davranışlarını “hazırlayıcı, olanak

sağlayıcı, güçlendirici” faktörler sürecine nasıl etki edildiği ortaya konur.

(55)

8. Aşama: Etkileri değerlendirme

• Yapılan müdahalelerle “Hazırlayıcı,

olanak sağlayıcı, güçlendirici” faktörlerin hedeflenen sağlık davranışlarına, yaşam biçimlerine ve çevresel faktörlere etkisi değerlendirilir.

55

Proceed

(56)

9. Aşama: Değerlendirme çıktıları

• Son adımda değerlendirme çıktısı olarak, müdahalelerin uzun dönemde sağlıkta ve yaşam kalitesinde yarattığı etki ortaya

konur.

(57)

PRECEDE ve PROCEED modeli;

Sonuçta, birbirini tamamlayan

süreçlerdir. Birinin bıraktığı yerden diğeri devam etmektedir.

57

(58)

Sağlığı Geliştirme açısından Ottawa’dan bu yana küresel sorunlar belirgin bir

şekilde değişmiştir.

Sağlığın ön koşulları hala pek çok ülkede yerine getirilememektedir.

Küresel önceliğimiz sağlığın

ön koşullarını sağlamaktır.

(59)

ÇALIŞMA YAŞAMINDA SAĞLIĞIN GELİŞTİRİLMESİ

• İşyeri;İnsanın fiziksel,ruhsal ve sosyal

yönlerini karşılamalıdır.

(60)

ÇALIŞMA YAŞAMINDA SAĞLIĞIN GELİŞTİRİLMESİ

• Fiziksel yönler;

• Sağlıklı çalışma ortamının sağlanması -Gürültü, ışık, toz, havalandırma….

-Doğru beslenme ( yemek içeriği, kalori hesaplamaları…)

-Yaşam boyu egzersiz (günlük işyerindeki

yapılabilecek aktiviteler…)

(61)

ÇALIŞMA YAŞAMINDA SAĞLIĞIN GELİŞTİRİLMESİ

• Sigara ve madde kullanımının azaltılmasına yönelik çalışmalar….

• Stresle baş etme yöntemleri……

(62)