Ocak-Şubat 2011
5510 SAYILI KANUNA GÖRE FİİLİ HİZMET SÜRESİ ZAMMININ EMEKLİLİK İŞLEMLERİNDE
DEĞERLENDİRİLMESİ
Yunus YELMEN*
I-Giriş:
5510 sayılı Kanunla, sigortalı olarak işe başlamadan önce malûl olan, çalışma gücü kaybı oranı %60’ın altında bulunan, erken yaşlanan, maden işyerlerinin yeraltı işlerinde çalışan sigortalılar, fiili hizmet süresi zammı uygulamasına göre çalışan sigortalılar ile kadın sigortalılardan başka biri- nin sürekli bakımına muhtaç derecede malul çocuğu bulunanlar korunarak, bunlara daha kolay şartlarla emekli olabilme olanağı sağlanmıştır.
Fiili hizmet süresi zammı uygulaması 5510 sayılı Kanunun 40 ıncı maddesinde düzenlenmiş olup, uygulamanın usul ve esasları “Fiili Hizmet Süresi Zammı Uygulama Yönetmeliği”nde belirlenmiştir.Kanunun 4 (a) ve (c) kapsamındaki sigortalılar için uygulanır.
Bu makalemizde, fiili hizmet süresi zammı uygulamasına göre çalışan sigortalıların 5510 sayılı Kanuna göre yaşlılık aylığının bağlanmasında iz- lenecek usul ve esaslar incelenmeye çalışılacaktır.
II- Fiili Hizmet Süresi Zammından Yararlanma Şartları:
Fiili hizmet süresi zammı uygulamasından Kanunun 40 ıncı maddesi- nin ikinci fıkrasında yer alan aşağıdaki çizelgenin “Kapsamdaki Sigortalı- lar” başlıklı sütununda belirtilen sigortalılar yararlandırılır.
* Sosyal Güvenlik Kurumu Başmüfettişi Çalışma Ekonomisi Bilim Uzmanı
256
Ocak-Şubat 2011
Kapsam- daki İşler/
İşyerleri
Kapsamdaki Sigortalılar Eklenecek
Gün Sayısı 1) Kurşun
ve arsenik işleri
1) Kurşun üretilen galenit, serüzit, anglezit gibi cevherlerin çıkarılmasına ilişkin maden ocağı işle- rinde çalışanlar.
2) Kurşunlu madenlerden yahut içinde kurşun bu- lunan kül, maden köpüğü, kurşun fırın kurumu, üs- tübeç artığı ve benzeri maddelerden kurşun üretimi için yapılan izabe işlerinde çalışanlar.
3) Antimuan, kalay, bronz ve benzeri maddelerle yapılan kurşun alaşımı işlerinde çalışanlar.
60
4) Kurşun izabe fırınlarının teksif odalarında
biriken kuru tozları kaldırma işlerinde çalışanlar. 90 2) Cam
fabrika ve atölyeleri
1) Cam yapımında kullanılan ilkel maddeleri toz haline getirme, eleme, karıştırma ve kurutma işlerin- de (bu işleri yapmak üzere tam kapalı odalar içinde otomatik makineli tesisat veya çalışma ortamındaki tozları sağlık için tehlike oluşturmayacak düzeye indiren havalandırma tesisatı bulunmadığı takdirde) çalışanlar.
2) Eritme işlerinde (otomatik besleme fırınlarıyla çalışılmadığı takdirde) çalışanlar.
3) Ateşçilik işlerinde çalışanlar.
4) Üfleme işlerinde (tamamen otomatik makineler- le yapılmadığı takdirde) çalışanlar.
5) Basınçla yapılan cam işlerinde (cam tazyiki işle- ri) çalışanlar.
6) Ayna camı sanatında potalı cam dökümü işlerin- de (potalar kalıp masasına mekanik araçlarla taşın- madığı takdirde) çalışanlar.
7) Camı fırın başından alma işlerinde çalışanlar.
8) Yayma fırınlarında düzeltme işlerinde çalışanlar.
9) Traş işlerinde çalışanlar.
10) Asitle hak ve cilalama işlerinde çalışanlar.
11) Basınçlı havayla kum püskürten cihazlarla yapılan işlerde (çalışma ortamındaki tozları sağlık için tehlike oluşturmayacak düzeye indiren havalan- dırma tesisatı bulunmadığı takdirde) çalışanlar.
12) Pota ve taş odalarında görülen işlerde çalışan- lar.
60
3) Cıva üretimi işleri sanayii
1) Cıva izabe fırınlarında görülen işlerde çalışanlar.
2) Elementer cıva bulunan ocaklarda görülen işlerde çalışanlar.
90
Ocak-Şubat 2011 4) Çimen-
to fabri- kaları
1) İlkel maddeleri kırma, ufalama, ezme, eleme ve karıştırma işlerinde çalışanlar.
2) Otomatik fırınlarda pişirme işlerinde çalışanlar.
3) Klinkeri öğütme, eleme, torba ve fıçılara koyma işlerinde (otomatik olarak tozun etrafa yayılmasını önleyici bir düzenleme yapılmadığı takdirde) çalışanlar.
60
5) Kok fabrika- larıyla termik santraller
1) Ateşçilik, ocak temizliği, jeneratör, doldurma, boşaltma ve temizleme işlerinde çalışanlar.
2) Kimyasal arıtma işlerinde çalışanlar.
3) Gazın geçtiği cihaz ve boruların onarılması ve temizlenmesi işlerinde çalışanlar.
4) Kok fabrikalarında kömür ve ocak işlerinde çalışanlar.
5) Elektrik enerji üretim santrallerinin kazan da- iresindeki ateşçilik, kül ve kömürlerin taşınması işlerinde çalışanlar.
6) Termik santrallerle her çeşit buhar kazanları- nın kazan dairesindeki ateşçilik, kül ve kömürlerin taşınması işlerinde çalışanlar.
60
6)Alü- minyum fabrikaları
1) Alüminyum oksit üretimi işlerinde çalışanlar.
2) Alüminyum bronzu hazırlama işlerinde çalı- şanlar.
3) Alüminyum madeni üretimi işlerinde çalışanlar. 60 7)Demir
ve çelik fabrikaları
1) Demir izabe fabrikalarında cevherin demire çevrilmesi işleriyle boru fabrikalarının fırın ve döküm dairelerinde yapılan işlerinde çalışanlar.
2) Çelikhanelerin çelik yapılan fırınlarıyla bunla- rın teferruat ve eklentilerinden olan ikinci derece- deki fırınlarda ve konvertörlerde yapılan işlerinde çalışanlar.
3) Sıvı haldeki demir ve çeliğin tesisat ve teç- hizatla veya mekanik olarak taşınmasına ilişkin işlerde çalışanlar.
4) Sıcak veya sıvı haldeki cürufun taşınması ve işlenmesi işlerinde çalışanlar.
5) Haddehanelerde (soğuk demirle çalışılan haddehaneler hariç), fırınlarda, hadde serilerinde, haddehaneyi kızgın veya sıvı çelik yahut demirle besleyen tesisat ve araçlarla görülen işlerle kızgın halde olan yarı mamul parçaların kesilmesi ve hazırlanması işlerinde çalışanlar.
90
8) Dö- küm fab- rikaları
1) Döküm kalıp ve maçalarının yapılması ve dö- küme hazır duruma getirilmesi işlerinde çalışanlar.
2) Döküm şarjının hazırlanması ve her çeşit ma- den eritme (izabe) fırınlarının döküme hazır duru-
ma getirilmesi işlerinde çalışanlar. 60
258
Ocak-Şubat 2011
9) Asit üretimi yapan fabrika ve atölyeler
1) Asit için hammaddelerin hazırlanması işlerinde çalışanlar.
2) Asidin yapılma safhalarındaki işlerinde çalı- şanlar.
3) Baca gazlarından asit elde edilmesi işlerinde
çalışanlar. 90
10) Yeral-
tı işleri Maden ocakları (elementer cıva bulunduğu sap- tanan cıva maden ocakları hariç), kanalizasyon ve tünel yapımı gibi yer altında yapılan işlerde çalı-
şanlar. 180
11)Rad- yoaktif ve radyo- iyonizan mad- delerle yapılan işler
Doğal ve yapay radyoaktif, radyoiyonizan mad- deler veya bütün diğer korpüsküler emanasyon
kaynakları ile yapılan işlerde çalışanlar. 90
12) Su altında veya Su altında basınçlı hava içinde çalışmayı gerekti- ren işler
1) Su altında basınçlı hava içinde çalışmayı ge- rektiren işlerden 20-35 metreye kadar derinlik veya 2-3,5 kg/cm2 basınçta yapılan işlerde çalışanlar.
2) Su altında basınçlı hava içinde çalışmayı ge- rektiren işlerden 35-40 (40 hariç) m. derinlik veya 3,5-4 (3,5 hariç) kg/cm2 basınçta yapılan işlerde çalışanlar.
3) Dalgıçlık işinde çalışanlar.
60 _______
90
13) Türk Silâhlı Kuvvetle- rinde
Subay, yedek subay, astsubay, uzman jandarma ve uzman erbaşlar.
90 14)Em-
niyet ve polis mesleğin- de, Milli İstihbarat Teşkila- tında
Asaleti onaylanmış olmak şartıyla adaylıkta geçirilen süreler dahil polis, komiser yardımcısı, komiser, baş komiser, emniyet amiri, emniyet müdürleri ile bu ve daha yukarı maaş ve dereceler- deki emniyet mensupları, Milli İstihbarat Teşkilatı
mensupları. 90
15) İtfaiye veya yangın söndürme işleri
Yangın söndürme işlerinde çalışanlar. 60
Ocak-Şubat 2011 Kapsamdaki sigortalıların fiili hizmet süresi zammından yararlanabil- mesi; bu sigortalıların çalışmalarının yine çizelgede yer alan “Kapsamdaki İşler/İşyerleri”nde geçmesi ve söz konusu işlerin risklerine maruz kalma- sına ve 5510 sayılı Kanunun 81 inci maddesinde yer alan primlerin öden- mesi şartlarının birlikte gerçekleşmesine bağlıdır.
Kontrol ve benzeri amaçlarla kısa süreli çalışanlarla bu işleri fiilen yapmayıp işin yönetim görevini yapan sigortalılar fiili hizmet süresi zam- mından yararlandırılmaz.
III-Prim Oranları:
Fiili hizmet süresi zammı kapsamındaki işlerde çalışan 4 (a) sigortalı- larından tahsil edilecek malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi;
- 60 gün ekleneceklere % 9 sigortalı, % 12 işveren hissesi olmak üzere
% 21,
- 90 gün ekleneceklere % 9 sigortalı, % 12,5 işveren hissesi olmak üzere %21,5,
- 180 gün ekleneceklere %9 sigortalı, % 14 işveren hissesi olmak üzere
% 23’tür.
IV-Fiili hizmet süresi zammının (FHSZ) hesaplanması:
Fiili hizmet süresi zammı, sigortalıların Kanunun 40 ıncı maddesinin ikinci fıkrasında belirtilen işyeri ve/veya işlerde geçen çalışma sürelerinin her 360 günü için;
a) 60 gün eklenecekse (fiili hizmet süresi zammı kapsamında çalışılan gün sayısı x 0,17),
b) 90 gün eklenecekse (fiili hizmet süresi zammı kapsamında çalışılan gün sayısı x 0,25),
c) 180 gün eklenecekse (fiili hizmet süresi zammı kapsamında çalışılan gün sayısı x 0,50), formülü uygulanarak hesaplanır.
260
Ocak-Şubat 2011
Örnek 1:
Çalıştığı İşyeri : Kurşun ve arsenik işlerinde (5510/40-1) Eklenecek FHSZ : 60 gün
FHSZ Kapsamında Hizmet Süresi :7000 İlave Edilecek FHSZ : 7000 x 0,17 = 1190 Top. Prim. Gün Sayısı : 7000 + 1190 = 8190
Örnek 2:
Çalıştığı İşyeri : Demir ve çelik fabrikasında (5510/40-7) Eklenecek FHSZ : 90 gün
FHSZ Kapsamında Hizmet Süresi :4430
İlave Edilecek FHSZ : 4430 x 0,25 = 1107,50 ==) 1107 (Artık günler dikkate alınmaz.
Top. Prim. Gün Sayısı : 4430 + 1107 = 5537
Örnek 3:
Çalıştığı İşyeri : Yeraltı işlerinde (maden ocağı) (5510/40-10) Eklenecek FHSZ : 180 gün
FHSZ Kapsamında Hizmet Süresi :1800 İlave Edilecek FHSZ : 1500 x 0,50 = 750 Top. Prim. Gün Sayısı : 1500 + 750 = 2250
V-Fiili hizmet süresi zammının emeklilik işlemlerinde değerlendirilmesi:
Kanuna göre hesaplanan fiili hizmet süresi zammı, uzun vadeli sigorta kolları uygulamasında prim ödeme gün sayısına eklenir. Bu sürelerin, üç yılı geçmemek üzere yarısı emeklilik yaş hadlerinden indirilir.
a) Prim ödeme gün sayısına ilavesi
Hesaplanan fiili hizmet süresi zammı, yukarıdaki tablonun (13) ve (14) numaralı sırasında yer alan sigortalılar (Türk Silâhlı Kuvvetleri, Emniyet ve polis mesleğinde, Milli İstihbarat Teşkilatında) için sekiz, diğer sigorta- lılar için beş yılı geçmemek üzere uzun vadeli sigorta kolları uygulamasın- da prim ödeme gün sayısına eklenir. Tablonun (10) numaralı sırasında yer alan sigortalılar (Yeraltı işleri) için süre sınırı uygulanmaz.
Ocak-Şubat 2011 Fiili hizmet süresi zamlarının sigortalıların prim ödeme gün sayılarına ilave edilmesi için bu işlerde belirli bir süre çalışma zorunluluğu bulunma- maktadır.
Sigortaların farklı fiili hizmet süresi zammına tabi işyerinde çalışması halinde, prim ödeme gün sayısına ilave için tüm işyerlerinde geçen hizmet- ler dikkate alınır.
Örnek 1: Sigortalının Kanunun 40 ncı maddesinde yer alan tablonun (4) numaralı sırasında belirtilen çimento fabrikası işyerinde 1200 gün, (6) numaralı sırasında belirtilen alüminyum fabrikası işyerinde 1000 gün, (10) numaralı sırasında belirtilen yeraltı işlerinde ise 1500 gün çalışması- nın olması halinde,
Hizmet süresi 1200 gün 1000 gün 1500 gün = 3700 gün İlave edilecek gün 200 gün 250 gün 750 gün 1200 gün prim ödeme gün sayısına ilave edilecektir.
Örnek 2: Sigortalının, Kanunun 40 ıncı maddesinde yer alan tablonun (10) numaralı sırasında belirtilen yer altı işlerinde 9690 gün çalışmasının bulunması halinde,
Hizmet süresi 9690 gün İlave edilecek gün 9690 x 0,50 = 4845
Söz konusu sigortalılar için süre sınırı uygulanmayacağından toplam prim ödeme gün sayısı 9690 + 4845 = 14535 olur.
b) Yaş hadlerinden indirim yapılması:
Sigortalıların prim ödeme gün sayılarına ilave edilen fiili hizmet süresi zamlarının üç yılı geçmemek üzere yarısı emeklilik yaş hadlerinden indi- rilir. Sigortalıların yaş haddi indiriminden yararlanabilmeleri için ölüm ve maluliyet halleri hariç olmak üzere Tablonun (10) numaralı sırasında yer alan sigortalıların (Yeraltı işlerinde çalışanlar) en az 1800 gün, diğer sı- ralarda yer alan sigortalıların ise en az 3600 gün belirtilen işyeri ve işlerde fiilen çalışmış olmaları şarttır.
Örnek 1 : Sigortalının, aylığa hak kazanma yaş haddi 60’dır. Kanu- nun 40 ıncı maddesinde yer alan tablonun (15) numaralı sırasında belirtilen yangın söndürme işlerinde 5002 gün çalışması bulunmaktadır. Söz konusu işyeri için 60 gün FHSZ verilmektedir.
262
Ocak-Şubat 2011
FHSZ : 5002 x 0,17 = 850,34 =) 850 FHSZ Yarısı : 850 / 2 = 425 gün (1 yıl 2 ay 5 gün)
Fiili hizmet süresi zammının yarısı 3 yılı geçmediğinden sigortalının emeklilik için öngörülen yaş haddinden 1 yıl 2 ay 5 gün indirim yapılır.
Emeklilik İçin Gerekli Yaş: 60 05 gün 02 ay 01
25 gün 09 ay 58 yaş. Si- gortalı tahsis talebinde bulunduğu tarihte 58 yaş 09 ay ve 25 gün yaşına sahip ise, yaş koşulu yerine gelmiş sayılır.
Örnek 2 : Sigortalının ilk sigortalılık başlangıcı 02/06/2011 olup, Ka- nunun 40 ıncı maddesinde yer alan tablonun (10) numaralı sırasında belir- tilen yer altı tünel işlerinde 8240 gün çalışması bulunmaktadır. Aylığa hak kazanma yaş haddi 55’dir.
FHSZ : 8240 x 0,50 = 4120
FHSZ Yarısı : 4120 / 2 = 2060 gün (5 yıl 8 ay 20 gün)
Sigortalının yer altı işlerinde 1800 günden fazla çalışması bulunduğun- da, yaş haddinden indirim yapılacak olup, indirimde bu işyerleri için süre sınırı uygulanmaz.
Emeklilik İçin Gerekli Yaş: 55 20 gün 08 ay 05
10 gün 03 ay 49 yaş. Sigor- talı tahsis talebinde bulunduğu tarihte 49 yaş 03 ay ve 10 gün yaşına sahip ise, yaş koşulu yerine gelmiş sayılır.
Sigortaların farklı fiili hizmet süresi zammına tabi işyerinde çalışma- sı halinde yaş haddinden indirim yapılması için gerekli olan 3600 günün tespitinde tüm işyerlerinde geçen hizmetler dikkate alınır. Ancak yapılacak yaş indirimine esas fiili hizmet süresi zammı hesaplanırken, yeraltı işyerle- rindeki süreler ile diğerleri ayrı olarak değerlendirilir.
VI-Sonuç:
5510 sayılı Kanunla, sigortalı olarak işe başlamadan önce malul olan, çalışma gücü kaybı oranı %60’ın altında bulunan, erken yaşlanan, maden işyerlerinin yeraltı işlerinde çalışan sigortalılar, fiili hizmet süresi zammı uygulamasına göre çalışan sigortalılar ile kadın sigortalılardan başka biri-
Ocak-Şubat 2011 nin sürekli bakımına muhtaç derecede malul çocuğu bulunanlar korunarak, bunlara daha kolay şartlarla emekli olabilme olanağı sağlanmıştır.
Fiili hizmet süresi zammı uygulamasından Kanunun 40 ıncı maddesi- nin ikinci fıkrasında yer alan “Kapsamdaki Sigortalılar” başlıklı sütununda belirtilen sigortalılar yararlandırılır.
Kapsamdaki sigortalıların fiili hizmet süresi zammından yararlanabil- mesi; bu sigortalıların çalışmalarının yine çizelgede yer alan “Kapsamdaki İşler/İşyerleri”nde geçmesi ve söz konusu işlerin risklerine maruz kalması- na ve Kanunun 81 inci maddesinde yer alan primlerin ödenmesi şartlarının birlikte gerçekleşmesine bağlıdır.
Kontrol ve benzeri amaçlarla kısa süreli çalışanlarla bu işleri fiilen yapmayıp işin yönetim görevini yapan sigortalılar fiili hizmet süresi zam- mından yararlandırılmaz.
KAYNAKÇA
Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı (12.05.2010). Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği. Ankara : Resmi Gazete (27579 sayılı)
Şimşek, Nergis (2008). Sigortalı Emeklilik Mevzuatı ve İşlemleri:
Eğitim Notu. [y.y.] : Sigortalı Emeklilik Mevzuatı ve İşlemleri Daire Başkanlığı
T.C. Yasalar (16.06.2006). 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (26200 sayılı)
