METAL KUTU ÜRETEN BİR FİRMADA FİZİBİLİTE ETÜDÜ UYGULAMASI

V. Ulusal Üretim Araştırmaları Sempozyumu, İstanbul Ticaret Üniversitesi, 25-27 Kasım 2005

METAL KUTU ÜRETEN BİR FİRMADA FİZİBİLİTE ETÜDÜ UYGULAMASI

Didem YILMAZ

Kocaeli Üniversitesi

Gülşen AYDIN

Kocaeli Üniversitesi

Coşkun ÖZKAN

Kocaeli Üniversitesi

Özet

Fizibilite etüdü, yapılması düşünülen konuda ekonomik, mali, coğrafi, teknik ve politik şartların durumunun incelenmesi sonucu elde edilen faydayı gösteren çalışmadır.

Yapılan uygulamada; bir ambalaj firmasının imalat prosesine ilişkin iyileştirme amaçlı yatırımın fizibilitesi ele alınmaktadır. Prosesteki sorun kaliteye olan olumsuz etkisi nedeniyle işletme için önemli ve önceliklidir.

Çalışmada öncelikle mevcut durum analiz edilerek, problemler ve olası maliyetleri ortaya konulmaktadır. İlk aşamada, mevcut yapıdaki olumsuzluklar ve maliyetleri ele alınmış, sonra yeni cihazın alımı için piyasa araştırması, teknoloji seçimi, yatırım tutarının hesaplanması, işletme dönemi gelir ve giderleri, termin plan ve proje analizleri gerçekleştirilmektedir. Fayda-maliyet analizi uygulanarak, söz konusu iyileştirme yatırımının geri dönüş süresi belirlenmektedir.

Anahtar Kelimeler: Fizibilite Etütleri, İyileştirme, Yatırımın Geri Dönüşü

1. GİRİŞ

Fizibilite, bir yatırımın mevcut ekonomik, mali, coğrafi, teknik ve politik şartlarda yapılıp yapılmayacağını ortaya çıkarma çalışmasıdır. (Taykut, 1983)

Fizibilite etütlerinin teorik yapısı:

1. Çalışmanın özeti

2. Projenin tanım ve kapsamı 3. Pazar araştırması

4. Hammadde etüdü

5. Yer seçimi ve çevresel etkiler 6. Kapasite seçimi

7. Teknoloji seçimi ve mühendislik 8. Organizasyon ve insan kaynakları 9. Toplam yatırım tutarı

10. Uygulama programı (termin planı) 11. İşletme dönemi gider ve gelirleri

12. Projenin finansmanı ve finansal analiz (Birleşmiş Milletler, 1978) (www.dpt.gov.tr)

Ele alınan üretim tesisinde metal kutu üretimi yapılmaktadır. Mevcut firma Amerika merkezli olup çeşitli ülkelerde 350 fabrikaya sahiptir. Fabrika 1993 yılından bu yana İzmit’ te faaliyet göstermektedir. Üretim kapasitesi 70-80 milyon kutu olan firma üretimde kaliteye büyük önem vermektedir. Dolayısıyla hat üzerinde oluşabilecek sorunlar üzeride iyileştirmeye gidilmesi amacıyla bir fizibilite çalışması yapılması amaçlanmaktadır.

Metal kutu üretimi için proses akışı aşağıda verilmektedir:

D. Yılmaz, G. Aydın, C. Özkan

1. Rulo halindeki alüminyum levha istenilen boyutlarda silindirik kutu olarak işlendikten sonra temizlenmek üzere yıkama makinelerine yollanır.

2. Yıkamadan çıkan kutuların dış yüzeylerine kaplama malzemesi (Coating Materials) olarak adlandırılan kimyasal sıvı ile homojen dağılımlı film kaplanır.

3. Kaplama malzemesi ile dış yüzeyleri kaplanan kutular kurutulmak üzere sıcak fırınlara gönderilir.

4. Kutu yüzeylerine renkli baskı yapılır.

5. Baskıdan çıkan kutular; kolileme bölümüne gönderilir.

Üretim akışının 2 nolu aşaması süresince kutuların iç ve dış yüzeylerine kaplanan kimyasal malzemede sorun yaşanmaktadır. Bu kimyasal malzeme özel klimalı depo bölümünde TOTE adı verilen kaplarda saklanmaktadır ve bu kaptan pompa aracılığı ile kaplama makinelerine yollanmaktadır. Bu malzemenin TOTE kabındayken meydana gelen uçuşmalar, Coater makinesinde işlemi sırasında meydana gelen buharlaşma ve tekrar kullanılmak üzere kalan malzemenin TOTE bölgesine geri dönüşümü esnasında Viskozitesinin; kaplama malzemesinin sıvı kısmı kayba uğradığı için daha fazla oranda malzeme kaplanmakta, kutu yüzeylerine yapılan filmin (ince tabaka kaplamanın) homojen olarak dağılmaması sorununu oluşturmaktadır. Bu durum ise, kutuların ağırlıklarının belirlenen standart ölçülerini değiştirmekte, kutuların taşıma sırasında sürtünme nedeni ile meydana gelebilecek aşınmalara karşı korumasını azaltmakta ve kutu maliyetini yükseltmektedir.

2. PROBLEMİN TANIMI VE ALTERNATİFLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Kaplama malzemesinin viskozitesinin sabit oranda kalması istenmektedir. İşletmede viskozite kontrolü manuel olarak yapılmaktadır. Bu durum sonucunda firma merkezleri İngiltere’ de bulunan iki farklı firmadan, manuel olarak yapılan viskozite kontrolünü yapabilecek bir cihazla (coater) ilgili bilgi edinmek istemiştir. Bu firmalar SENCON ve Opti-Color firmalarıdır. Firmaların birbirlerine karşı avantaj ve dezavantajlarının belirlenmesi için bu iki firma arasında bir teknoloji seçimi yapılması uygun görülmüş ve firmalar belirlenen ölçüt çerçevesinde bir Çok Ölçütlü Karar Verme (ÇÖKV) yöntemi ile değerlendirilmiştir. Sonuçlar Tablo 1’de gösterilmektedir.

Tablo 1. Çok ölçütlü karar verme yöntemi ile teknoloji seçimi

SENCON OPTİ-Color

Ölçütler Puan Ağırlık Puan Ağırlık Puan Ağırlık

Performans 120 0.13 120 16 100 13

Fiyat 110 0.12 100 12 90 11

Yerleşim (Alan) 115 0.13 110 14 80 10

Montaj 80 0.09 70 6 60 5

Bakım 90 0.1 85 9 80 8

Ödeme koşulları/süresi 100 0.11 80 9 90 10

Garanti 85 0.09 80 7 75 7

Teslim süresi 90 0.1 75 8 85 9

Ulaşım 110 0.12 105 13 100 12

900 94 85

Bu tabloda görüleceği gibi değerlendirme sonucunda, karar vericinin belirlediği gözlem sonuçlarına göre SENCON firmasının seçimi daha uygun olmaktadır. Fakat ele alınan bu yatırımın firmaya geri dönüşünün hesaplanması açısından bir etüt yapılması uygun görülmektedir.

3. YATIRIM TUTARININ HESAPLANMASI (Brealey ve diğerleri, 2001)

3.1. Makine ve Donanım

Sencon cihazının toplam fiyatı 8.644 pound 24.04.2003 1 pound= 2.544.500 TL*

24.04.2003 1 usd= 1.601.000 TL

8.644 pound x 2.544.500 TL =21.994.658.000 TL 21.994.658.000 TL / 1.601.000 TL = 13.738 $

* Bu çalışma 2003 değerleri ile gerçekleştirilmiştir. Bu sebeple döviz kurları o dönemin kurlarıdır.

3.2. Ulaşım

Fabrikanın anlaşmalı olarak kullandığı nakliyat firması bulunmaktadır. Cihazın İngiltere’ den İzmit Crown Cork& Seal fabrikasına ulaştırma (navlun) bedeli;

1 kg= 14 $

Ortalama cihazın ağırlığı =18 kg Navlun bedeli= 18 x 14= 252 $

V. Ulusal Üretim Araştırmaları Sempozyumu, İstanbul Ticaret Üniversitesi, 25-27 Kasım 2005

Fabrika Deka gümrükçü firması ile anlaşmalıdır. Anlaşmaya göre her ithal edilen malın sigortası ana donanım üzerinden % 0.0003 kadardır.

13.738 $ x 0.0003= 5 $

3.4. İthalat ve Gümrük Giderleri

Lojistik departmanından alınan bilgilere göre bir malın satın alınması ile işletmeye mal oluşu aşağıdaki gibidir.

EXW= Malın alındığı yerdeki fiyatı Gümrükleme= CIF x 0.007

I= Sigorta= EXW x 0.0003 F (Freight)= Navlun

Malın işletmeye mal oluşu= EXW x 1.1 İthalat ve gümrükleme= 13.738 x 0.007= 96 $ 3.5. Montaj Giderleri

Cihaz satıcı firma tarafından monte edilmemektedir. Alıcı firma tarafından montajı gerçekleştirilecektir. Mevcut donanım üzerinden %2 olarak montajlama gideri alınmıştır.

3.6. Genel Giderler

Genel olarak donanım üzerinden %1 olarak alınmıştır.

3.7. Beklenmeyen Giderler/ Kur Farkları

Piyasa araştırması aşamasında Sencon firmasından ağustos ayında istenen fiyat ile nisan ayındaki cihazın fiyatında fark bulunmamaktadır.

Ağustos ayındaki 1 pound (ort.) =2.600.000 TL Nisan ayındaki 1 pound = 2.544.500 TL

Kur farkı= (2.600.000 TL-2.544.500 TL) x Donanım fiyatı = 55.500 TL x 8.644 pound= 479.742.000 TL

Kur farkı ($)= 479.742.000 TL/ 1.601.000 TL= 300 $ olarak kurdaki değişimden dolayı kazanç bulunmaktadır.

3.8. İşletme Sermayesi

Fabrikanın maliyet kontrolörü ile yapılan görüşmede şubat 2003 bilançosuna göre işletme sermayesi ile ilgili bilgiler aşağıdaki gibidir. Firmanın gizlilik politikası nedeniyle bilgiler rakamsal olarak ifade edilmemiştir.

Net İşletme Sermayesi (1-2) X $

1. Cari aktifler 2.9X $

2. Cari pasifler 1.9X $

4. İŞLETME DÖNEMİ GİDERLERİ (Cebeci ve diğerleri, 1980)

İşletme dönemi geliri mevcut sorunun tespiti aşamasında 1 yıllık olarak Coater makinesinin viskozite sorunu nedeni ile kullanması gereken kimyasal malzeme ile kullandığı kimyasal malzeme miktarları ve maliyetleri hesaplanarak bulunmuştur.

4.1. Elektrik, Su, Yakıt

Cihazın kullanılacağı üretim hattında çalışma saati (ort.)=3 saat 1 yıl süresince cihazın kullanılacağı gün (ort.)= 300 gün

1 kw elektrik kullanım fiyatı= 126.100 TL./ 1.601.000 TL= 0.77 sent 1 saatte harcanan elektrik miktarı= 0.75 kw

Elektrik kullanım tutarı= 0.75x300x3x126.100= 85.117.500 TL Elektrik kullanım tutarı ($)= 85.117.500 TL /1.601.000 TL= 53$

4.2. Bakım ve Onarım

Bir yıl olarak işletmenin bakım ve onarım gideri donanım fiyatı üzerinden %2 olarak alınmıştır.

13.738$x 0.02=275$

4.3. Genel İdari Giderler

Bir yıl olarak genel idari giderler donanım fiyatı üzerinden %0.05 olarak alınmıştır.

13.738$x 0.005=69$

4.4. Amortisman Gideri

Fabrika amortisman hesaplanmasında hızlandırılmış amortisman yöntemi uygulamaktadır. Bu yöntemde amortisman oranı %40 ve 5 yıl süre ile hızlandırılmış yönteme göre amortisman hesaplanmaktadır.

Amortisman gideri;

1. Yıl= 13.738$x 0.40= 5.495$

2. Yıl= 8.243$x0.40= 3.297$

D. Yılmaz, G. Aydın, C. Özkan

4. Yıl= 2.944$x0.40= 1.178$

5. Yıl= 1.766$x0.40= 706$

4.5. Finansman Giderleri

Fabrika yatırım tutarını kendi sermayesinden karşılayacağından dolayı herhangi bir dış kaynak (kredi) kullanmamaktadır. Bundan dolayı herhangi bir kredi faizi ödemeyecektir.

5. NET KARIN BULUNMASI (Büker ve Aşıkoğlu, 2000; Cebeci ve diğerleri, 1980)

Yıllık Gelirler Toplamı; işletme 1 yıl süresince coater makinesinde üretilen kutuların dış yüzeylerine film kaplanması için kullanılan kimyasal malzemenin miktarı ve tutarı ile kutu standart ağırlıklarını dikkate alarak kullanılması gereken kimyasal malzeme ve tutarlarını hesaplamıştır.

5.1. Yatırımın Karlılığı

Net kar/Toplam Yatırım Tutarı=19.503$/14.503$=%34 5.2. Yatırımın Geri Dönüş Süresi

Toplam yatırım tutarı/Net Kar+ Amortisman= 14.503$/19.503$+5.495$= 6 ay Net Bugünkü Değer

Toplam Nakit Akışı/ (1+r)^t t=5, r=0.10 (Haftacı, 2002) Yıllara Göre Gelirler

1. Yıl= 40.019$-5.495$+3.97$= 19.624$

2. Yıl= 40.019$- 3.297$+3.97$= 36.325$

3. Yıl= 40.019$-1.978$+3.97$= 37.644$

4. Yıl= 40.019$-1.187$+3.97$= 38.43$

5. Yıl= 40.019$-712$+3.97$= 38.910$+ Hurda Değeri 5.3. Hurda Değeri

Uygulama yapılan firmada hurda değerine ait herhangi bir yöntem bulunmamaktadır. Firma hurda değerini 5.

yılda makineyi satışa çıkarmaları durumunda o günün koşullarına göre piyasadaki fiyatı üzerinden hurda değeri hesaplamaktadır. (Capital, 2003) Bu nedenle burada hurda değerini geriye dönük 5 yıllık TEFE (toptan eşya fiyatları enflasyonu) oranlarının gelecek 5 yıl için tahmini bir yaklaşık enflasyon oranı tespit edilmiştir ve makinenin 5 yıl sonraki değer kaybı ile hurda değeri hesaplanmıştır.

Yıllara Göre Enflasyon Oranları 1. Yıl %62.9

2. Yıl %32.7 3. Yıl %88.6 4. Yıl %50.1 5. Yıl %30.8

Gelecek 5. yıl enflasyon Oranı= (%62.9+ %32.7+%88.6+ %50.1+ %30.8)/5= %53.02

Hurda Değeri= Makine Fiyatı-(Makine fiyatıx 5. Yıl Enflasyon Oranı)= 13.738$-(13.738$x 0.53)= 645$

5. yıl sonunda makinenin satışı gerçekleştiğinde satış fiyatı hurda değeri olarak alınmaktadır. Bu nedenle 5. yıl proje geliri olarak eklenmelidir ve net bugünkü değer hesabına katılmalıdır.

Tablo 2. Nakit akış çizelgesi

NBD= (17.840$+ 30.021$+ 28.283$+ 26.252$+ 28.170$)= 150.805$-20.239$= 130.566$

0 1 2 3 4 5

-20.2395$ 19.624$ 36.325$ 37.644$ 38.435$ 38.910$+6.457$

17.840$

30.021$

28.283$

26.252$

28.170$

V. Ulusal Üretim Araştırmaları Sempozyumu, İstanbul Ticaret Üniversitesi, 25-27 Kasım 2005

Yukarıda incelenmiş analizler göz önüne alındığında projenin uygulanmasının olurlu olacağı ortaya çıkmaktadır.

Başlangıçta proje bedeli 14.503$ 6 ay gibi kısa sürede geri dönüşü söz konusu olmaktadır. Projenin karlılığı

%34’ tür. Bu sonuçlar işletmenin mevcut yatırımı yapması için uygundur.

6. SONUÇ

Proje ya da yaygın kullanımı ile yapılabilirlik (fizibilite) etüdünün hazırlanması, projecilikte yaşamsal bir öneme sahiptir. İyi hazırlanmış ve sağlıklı verilere dayanmayan bir proje, proje planlaması, yani yatırım kararının alınması aşamasında, en gelişkin yöntemler ile analiz edilse bile sonuç anlamlı olmayacaktır.

Projenin (yapılabilirlik etüdü) başarılı bir biçimde hazırlanması, yalnızca analiz aşamasında önemli olmakla kalmayıp aynı zamanda projenin uygulama aşamasında da kilit bir rol oynamaktadır. Proje uygulamasını yönlendirecek olan ana çizgiler proje yapılabilirlik etüdü hazırlama aşamasında belirginleşir.

Fizibilite etüdü uygulaması, teneke kutu üretimi yapan bir ambalaj firmasında, üretim alanında mevcut proseste gerekli iyileştirme için yeni bir aygıt alımının incelenmesidir.

Metal kutuların iç kısmına sıvanan bir akışkanın viskozitesinin ayarlanması için alımı düşünülen bu aygıt için, yapılan etüdün ilk aşamasında iki farklı firma arasında belli ölçütler dahilinde bir seçim yapılmış ve ikinci aşamada ise seçilen firmanın özellikleri ve maliyetlerine göre bir fizibilite etüdü çalışması yapılmıştır. Bu çalışma sonucunda, elde edilen gelir (fayda) ve gider analizinde şu sonuçlar elde edilmiştir:

Yatırımın karlılığı: %34

Yatırımın geri dönüş süresi: 6 ay

Net kar: Firma bir yıl boyunca Coater cihazını kullansaydı ve viskozite kontrolü yapılsaydı, kullanılan ve kullanılması gereken kimyasal malzeme arasındaki fark olmayacaktı. Bu nedenle viskozite kontrolü otomatik olarak sağlandığında 40.019$ yıllık fazla kullanılan kimyasal malzeme tutarı kazanç olarak elde edilecektir.

KAR= Gelirler-Giderler

KAR= 40.019$-20.516$= 19.503$

Bu sonuçlar dahilinde işletme için çok kısa bir sürede yatırımın geri dönüşü sağlanmakta ve bir yıl içinde çok yüksek bir karlılık göstermektedir.

7. KAYNAKÇA

BİRLEŞMİŞ MİLLETLER, 1978, “Endüstriyel Yapılabilirlik Etütlerinin Hazırlanması El Kitabı”, 2.b., Ankara: BMY Yayınları.

BREALEY, A. R., MYERS, C. S., MARCUS, J. A., 2001, “İşletme Finansının Temelleri”, Çev. Ünal Bozkurt, Türkan Arıkan, Hatice Doğukanlı, İstanbul: Literatür Yayıncılık.

BÜKER, S., AŞIKOĞLU, R., 2000, “Yatırım Proje ve Değerlemesi”, 2.b., Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.

CAPITAL, Ekonomi Dergisi, Sayı. 2003/5.s.ek 1

CEBECİ, A., BAKLACIOĞLU, S., ÖZGEN, C., 1980, “Yatırım Projelerinin Hazırlanması ve Değerlendirilmesi”, Cilt:1 No. 4.

CEBECİ, A., BAKLACIOĞLU, S., ÖZGEN, C., 1980, “Yatırım Projelerinin Hazırlanması ve Değerlendirilmesi”, Cilt:2 No. 5.

HAFTACI, V., 2002, “Sanayi İşletmelerinde Yatırım ve Proje Değerlemesi”, 2.b., Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Yayınları.

TAYKUT, R., 1983, “Proje Hazırlanması ve Değerlendirilmesi”, 2.b., Ankara:DPT Yayınları

www.dpt.gov.tr/htm/ek-c1,c2