GENEL BİLGİLENDİRME

(1)

MESLEKİ KAS İSKELET SİSTEMİ

RAHATSIZLIKLARININ ÖNLENMESİNDE ERGONOMİK RİSK

DEĞERLENDİRMESİNİN ÖNEMİ

Dr.Murat Can Ocaktan,Mart 2017

(2)

GENEL BİLGİLENDİRME

• Avrupa Birliği İstatistik Ofisi (Statistical Office of European

Communities-Eurostat) tarafından 2010 yılında yayınlanan bir çalışmada, İşle İlgili Kas İskelet Sistemi Rahatsızlıkları’nın en sık bildirilen rahatsızlık olduğu ve tüm rahatsızlıkların % 60’nı

oluşturduğu açıklanmıştır.*

*: Elif Atasoy Mert, İSG Uzmanlık Tezi, İSGGM, 2014

(3)

GENEL BİLGİLENDİRME

• SGK 2012 yılı istatistiklerine göre Türkiye’de tespit edilen Meslek Hastalıklarının %7’si Kas İskelet Sistemi Rahatsızlıklarıdır .*

(4)

İŞLE İLGİLİ HASTALIK

• Daha kapsamlı bir tanım olup Dünya Sağlık Örgütü’nün tanımına göre :

“yalnızca bilinen ya da kabul edilen meslek hastalıkları değil, fakat oluşmasında ve gelişmesinde çalışma ortam ve biçiminin diğer sebepler arasında önemli bir etmen olduğu hastalıklardır”.

Amfizem, kas iskelet sistemi sorunları, astım bu gruba örnek verilebilir

4

(5)

Yapılan işle nedensel bir ilişki var (Meslekle ilişkili hastalıklar)

Yapılan işle nedensel bir ilişki yok

Genel

hastalıklar

Hastalık işlevsel kapasiteyi

kısıtlayabilir, belirtileri

kötüleştirebilir.

Meslek hastalıkları

Yapılan iş hastalığın birincil nedenidir.

Sıklıkla tek nedendir.

Hastalık işe özgüdür Yasal boyutu vardır

İşle ilgili hastalıklar Yapılan iş

hastalığın kısmi nedenidir.

Başka etmenler de söz konusudur.

5

İş ve hastalık arasındaki

bağlantılar

(6)

ERGONOMİK RİSK ETMENLERİ

• Uzun çalışma süreleri,

• Hızlı iş,

• Yorgunluk,

• Monoton iş,

• Duruş, oturuş bozuklukları,

• Ağır yük taşıma ve kaldırma

• Zorlayıcı iş akışı

• Ergonomik olmayan alet , eşya, araç, makine ve süreçler

6

(7)

7

(8)

RİSK ETİMOLOJİSİ*

•危险 : Tehlike

•机会 : Şans, Fırsat Bileşimi…

•风险 :Risk

* :Ö. Özkılıç, «Risk Değerlendirmesi»

(9)

RİSK YÖNETİM SÜRECİ

•İSG alanında yeni yaklaşım önleyici/proaktif olmayı gerektiriyor

• Bunu gerçekleştirebilmenin en etkili yolu Risk Yönetimi sürecini hayata geçirmek

•Sahada yürütülecek olan Risk Değerlendirmeleri , İSG profesyonellerinin en etkin silahıdır

(10)

RİSK YÖNETİMİ

RİSK YÖNETİMİ

RİSK PLANLAMASI

RİSK

DEĞERLENDİRME

TEHLİKE BELİRLEME

RİSK ANALİZİ

RİSK AZALTMA

RİSK İZLEME

(11)

ERGONOMİK RİSK DEĞERLENDİRME METOTLARI

**HIZLI MARUZİYET DEĞERLENDİRME (HMD)METODU *:**

• 1998 yılında Buckle ve Gungayan tarından geliştirildi

• 2003 yılında David, Woods ve Buckle tarafından iyileştirildi

• Gözleme dayalı bir metottur

• Güvenilirlik ve geçerliği ispatlanmıştır

• Gözlemciler arası ve gözlem içi güvenliğe sahiptir

• Mayıs 2007’de ÇSGB tarafından uygulama rehberi yayınlanmıştır

*: Gungayan L, Buckle P; «A Practical Method for Assessment of Work-Related

Musculoskeletal Risks, Proceeding of Human Factor & Ergonomics Society 42nd Meeting - 1998, pp:1351

(12)

ERGONOMİK RİSK DEĞERLENDİRME METOTLARI

**HIZLI MARUZİYET DEĞERLENDİRME ADIMLARI*:**

*: Kas İskelet Sistemi Rahatsızlıklarında Risk Değerlendirme Rehberi, ÇSGB, Mayıs 2007 Değerlendirilecek göreve karar ver

Değerlendirmeyi yürüt

Çalışmayı skorla

Yorumla ve önceliklendir

Çalışmayı tekrar değerlendir

(13)

PUKÖ DÖNGÜSÜ

(14)

ERGONOMİK RİSK DEĞERLENDİRME METOTLARI

**HIZLI MARUZİYET DEĞERLENDİRME /AVANTAJLARI*:**

• Temel risk faktörlerini kapsamaktadır

• Deneyimsiz gözlemciler tarafından da kullanılabilir

• İşyerindeki bir çok risk faktörünün etkileşimi ve birleşimi dikkate alınmaktadır

• İyi bir duyarlılık ve güvenilirlik seviyesine sahiptir

• Öğrenilmesi kolay ve kullanımı hızlıdır

(15)

ERGONOMİK RİSK DEĞERLENDİRME METOTLARI

**HIZLI MARUZİYET DEĞERLENDİRME /DEZAVANTAJLARI*:**

• Yalnızca fiziksel risk faktörlerine odaklanmaktadır

• Önerilen eylem seviyeleriyle ilgili hipotetik (varsayımsal) doğrulama gerektirmektedir

• Güvenilirliği artırmak için ek eğitim/doğrulama ihtiyacı gerektirebilir

(16)

HMD Kullanımında Amaçlananlar:

1-Ergonomik iyileştirme öncesi ve sonrası kas ve iskelet sistemi risk faktörlerine maruz kalma sonucundaki değişikliği değerlendirme,

2-Bu yöntemi uygulayan iş sağlığı sorumluları ve çalışanlar ergonomik risk değerlendirmesi sürecine ve olası değişikliklerin belirlenmesine katılımı artırma,

3-İşyerlerinin iyileştirilmesini teşvik etme ve çeşitli alternatif girişimlerin karşılaştırmalı etki ve maliyet yararlarının belirlenmesine olanak sağlama, 4-İşyerinde yöneticiler, mühendisler, tasarımcılar, sağlık ve güvenlik

uygulayıcıları ve çalışanlar arasında kas ve iskelet sistemi risk faktörleri hakkında farkındalığı artırma,

5-Aynı işi yapan iki yada daha fazla kişi arasında veya farklı işleri yapan kişiler arasındaki ergonomik risk maruziyetini araştırma

ERGONOMİK RİSK DEĞERLENDİRMESİ

(17)

HMD FORMU

(18)

ERGONOMİK RİSK DEĞERLENDİRMESİ

HMD Uygulamasında Dikkat Edilecekler:

1-Gözlemci değerlendirmesinde her soru için, belin, omuzun/kolun, el bileğinin/elin ve boynun duruş ve hareketlerini gözlemlemleyerek en uygun seçeneği işaretlemelidir,

2-Her vücut alanı için en kötü durum seçilmelidir: Bel duruşunun değerlendirilmesi, belin en ağır yüklendiği sırada yapılmalıdır. Hareket sıklığının değerlendirmesi, üretim hattı tam hızdayken kaydedilmelidir.

3-Değerlendirmenin en uygun şekilde yapılması için çalışan net görülmeli ve çalışanın nasıl bir pozisyonda çalıştığı tam olarak saptanmalıdır.

4-Çalışan kendine ait değerlendirmeleri yaparken çalışma koşulları ile ilgili en uygun seçeneği işaretlemelidir. Çalışan, çalışma durumunu kendi yorumlamalıdır. Bu sebeple verilen bilgilerin değerlendirmesi yanlızca çalışanın kanaatine bağlı olmalıdır.

5-Çalışanın değerlendirmesindeki üç soru için (L, P, Q) çalışandan, problemin nedenini ortaya çıkarmada yardımcı olması ve çözüm aramada diyalog başlatabilmesi için daha ayrıntılı bilgi istenebilir.

6-Görevin değerlendirilmesinin hemen sonrasında çalışana geri bildirim verilmesi, güvenilirliği sağlamak ve iyileştirme önerilerini teşvik etmek için faydalı olacaktır.

(19)

HMD RİSK DEĞERLENDİRME TABLOSU

Maruziyet Düzeyi

Skor Düşük Orta Yüksek Çok Yüksek

Bel (Statik) 8-15 16-22 23-29 29-40

Bel 10-20 21-30 31-40 41-56

Omuz/Kol 10-20 21-30 31-40 41-56

El/Bilek 10-20 21-30 31-40 41-46

Boyun 4-6 8-10 12-14 16-18

Araç Kullanımı 1 4 9 -

Titreşim 1 4 9 -

İş Hızı 1 4 9 -

Stres 1 4 9 16

(20)

HMD RİSK FAKTÖRLERİ

Bel El/Bilek Boyun Omuz/Kol Yükün ağırlığı Kuvvet Maruziyet

süresi Yükün ağırlığı Maruziyet

süresi Maruziyet

süresi Postür Maruziyet süresi Hareket

frekansı Hareket

frekansı Çalışma yüksekliği

Postür Postür Hareket frekansı

(21)

VAKA ÇALIŞMASI-1

Ön Kaporta AG Montajı - Önce

(22)

VAKA ÇALIŞMASI-1

Ön Kaporta AG Montajı - Önce

(23)

VAKA ÇALIŞMASI-1

Ön Kaporta AG HMD Sonuçları -Önce

BEL 46 Çok Yüksek

OMUZ/KOL 56 Çok Yüksek

EL/BİLEK 30 Orta

BOYUN 12 Yüksek

ARAÇ 1 Düşük

TİTREŞİM 9 Yüksek

İŞ HIZI 9 Yüksek

STRES 4 Orta

(24)

VAKA ÇALIŞMASI-1

Ön Kaporta AG Montajı - Sonra

Foto 2

(25)

VAKA ÇALIŞMASI-1

Ön Kaporta AG Montajı - Sonra

Foto 2

(26)

VAKA ÇALIŞMASI-1

Ön Kaporta AG HMD Sonuçları

ÖNCE SONRA

BEL 46 Çok Yüksek 26 Orta

OMUZ/KOL 56 Çok Yüksek 26 Orta

EL/BİLEK 30 Orta 30 Orta

BOYUN 12 Yüksek 10 Orta

ARAÇ 1 Düşük 1 Düşük

TİTREŞİM 9 Yüksek 9 Yüksek

İŞ HIZI 9 Yüksek 9 Orta

STRES 4 Orta 1 Düşük

(27)

VAKA ÇALIŞMASI-2

Ön Dingil AG Montajı - Önce

Foto 3

(28)

VAKA ÇALIŞMASI-2

Ön Dingil AG Montajı - Önce

Foto 3

(29)

VAKA ÇALIŞMASI-2

Ön Dingil AG HMD Sonuçları -Önce

BEL 40 Yüksek

OMUZ/KOL 40 Yüksek

EL/BİLEK 38 Yüksek

BOYUN 16 Çok Yüksek

ARAÇ 1 Düşük

TİTREŞİM 4 Orta

İŞ HIZI 1 Düşük

STRES 4 Orta

(30)

VAKA ÇALIŞMASI-2

Ön Dingil AG Montajı - Sonra

Foto 4

(31)

VAKA ÇALIŞMASI-2

Ön Dingil AG Montajı - Sonra

Foto 4

(32)

VAKA ÇALIŞMASI-2

Ön Dingil AG HMD Sonuçları

ÖNCE SONRA

BEL 40 Yüksek 18 Düşük

OMUZ/KOL 40 Yüksek 24 Orta

EL/BİLEK 38 Yüksek 26 Orta

BOYUN 16 Çok Yüksek 6 Düşük

ARAÇ 1 Düşük 1 Düşük

TİTREŞİM 4 Orta 4 Orta

İŞ HIZI 1 Düşük 1 Düşük

STRES 4 Orta 1 Düşük

(33)

(34)

MURI ANALİZİ

• Muri (

無理

) is a Japanese word meaning

"unreasonableness; impossible; beyond one's power; too difficult; by force; perforce; forcibly; compulsorily;

excessiveness; immoderation", and is a key concept in the

Toyota Production System

(TPS) as one of the three types

of waste ( muda , mura , muri ).

(35)

Aşırı güç kullanımı

Uygun olmayan pozisyonlar

Çok dikkat gerektiren pozisyonlar

Mutsuzluk yaratan çalışma pozisyonları

Ergonomik olmayan, zor,yorucu aktiviteler

Kaslarda ve vücutta yorgunluk

Çalışma pozisyonlarından bıkkınlık Zihinsel yorgunluk

Duygusal yorgunluk

MURI ANALİZİ

(36)

Vücut Hareketleri ve

Seviyeleri

Dizlerin bükülmesi/ gerilmesi Dirsek/bilek döndürülmesi

Seviye 3 Seviye 2

Seviye 1

0º - 90º 90º - 180º > 180º

Parça/malzeme alma

Seviye 3 Seviye 2

Seviye 1

0º - 30º 30º - 60º > 60º Seviye 3 Seviye 2

Seviye 1

0º - 15º 15º - 30º > 30º

Kolların çalışma yüksekliği Belin dönmesi

Belden eğilme

Seviye 3 Seviye 2

Seviye 1

0º - 15º 15º - 45º > 45º

Çalışma alanı vücut dönmesi Yürüme Taşıma

Seviye 3 Seviye 2

Seviye 1 0 - 3 Kg

arası 3 - 5 Kg

arası 5 Kg

yukarısı Seviye 3

Seviye 2 Seviye 1

0 – 4 adım

arası 5 – 9 adım arası

10 adım yukarısı Seviye 1 Seviye 2 Seviye 3

0º - 45º 45º - 90º > 90º

Seviye 3 Seviye 2

Seviye 1

Kolların gerilerek alınabilmesi

Zorlanarak alma Kolayca

alma

Seviye 3 Seviye 2

Seviye 1

Omuz

Hizası Omuz Hiz.

yüksek Bel

Seviyesi

MURI ANALİZİ

(37)

Toplam puan

9-10 ise uygun çalışma alanı

11-12 ise iyileştirmeye açık çalışma alanı, 13 ve üzeri ise iyileştirme yapılması gerekli çalışma alanı olarak belirlenmiştir .

MURI ANALİZİ

(38)

Toplam Puan

Aralığı Puana Göre Yapılması Gereken

1 - 10 Düşük seviye, iyileştirme gerektirmez

11 – 12 Orta seviye, iyileştirme yapılabilir de yapılmayabilir de

13 ve üzeri Yüksek seviye, mutlaka iyileştirme yapılmalıdır

Manuel Proseslerde Çalışan Hareketleri Ergonomi Değerlendirme Matrisi /İYİLEŞTİRME ÖNCESİ

Operasyon

hareketleri Belden Eğilme Belin Bönmesi Kolların Çalışma Yüksekliği

Dizlerin Bükülmesi/

Gerilmesi

Dirseklerin Döndürülmesi

Parça / Malzeme Alma

Çalışma Alanı

Yürüme Taşıma

TOPLAM

(vücudun dönmesi)

seviye 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3

00-150 150-300 >300 00-150 150-450 >450 bel seviyesinde omuz seviyesinde omuzların üstünde 00-300 300-600 >600 00-900 900-1800 >1800 kolayca alma (hareket etmeden ) kolların gerilerek alınabilmesi zorlanarak alma (dikkat gerekir) 00-450 450-900 >900 0-4 adım 5-9 adım > 10 adım 0-3 kg 3-5 kg > 5 kg

1

Hareketli hat üzerinde koltuk montajı

1 3 2 3 2 3 3 2 3 3 21

seviye 1 = 1 puan seviye 2 = 2 puan seviye 3 = 3 puan

MURI ANALİZİ

(39)

Toplam Puan

Aralığı Puana Göre Yapılması Gereken

1 - 10 Düşük seviye, iyileştirme gerektirmez

11 – 12 Orta seviye, iyileştirme yapılabilir de yapılmayabilir de

13 Ve üzeri Yüksek seviye, mutlaka iyileştirme yapılmalıdır

Manuel Proseslerde Çalışan Hareketleri Ergonomi Değerlendirme Matrisi /İYİLEŞTİRME SONRASI

Operasyon

hareketleri Belden Eğilme Belin Bönmesi Kolların Çalışma Yüksekliği

Dizlerin Bükülmesi/

Gerilmesi

Dirseklerin Döndürülmesi

Parça / Malzeme Alma

Çalışma Alanı

Yürüme Taşıma

TOPLAM

(vücudun dönmesi)

seviye 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3

00-150 150-300 >300 00-150 150-450 >450 bel seviyesinde omuz seviyesinde omuzların üstünde 00-300 300-600 >600 00-900 900-1800 >1800 kolayca alma (hareket etmeden ) kolların gerilerek alınabilmesi zorlanarak alma (dikkat gerekir) 00-450 450-900 >900 0-4 adım 5-9 adım > 10 adım 0-3 kg 3-5 kg > 5 kg

1

Hareketli hat üzerinde koltuk montajı

1 3 1 2 1 1 1 1 1 1 10

seviye 1 = 1 puan seviye 2 = 2 puan seviye 3 = 3 puan

1 2 3 2 3 3 2 2 3 21

MURI ANALİZİ

(40)

NIOSH KALDIRMA EŞİTİ

• Bu metot 1991 yılında Ann Arbor Michigan’da yapılan ‘İşle İlgili Kas

İskelet Sistemi Rahatsızlıklarının Önlenmesi için Ulusal Strateji Geliştirme’

konferansında sunulmuştur.

• Tavsiye Edilen Ağırlık Sınırı (RWL):

RWL= LC x HM x VM x DM x AM x FM x CM

http://www.cdc.gov/niosh/docs/94-110/pdfs/94-110.pdf

(41)

NIOSH KALDIRMA EŞİTİ

• Kısıtlar :

• Çekme, itme ve taşıma işlerinde kullanılamaz;

• Sadece KALDIRMA eylemlerini değerlendirir;

• Maksimum 8 saatlik çalışmayı değerlendirir;

• Sadece iki elle yapılan kaldırma eylemlerini değerlendirir;

• Kalıcı ağırlık merkezine sahip parçalar gereklidir

http://www.busiad.org.tr/admin/Files/My%20Documents/File/Dr.M.%20Tamer%20Susmus

%201.pdf

(42)

NIOSH KALDIRMA EŞİTİ

LC : Yük katsayısı

HM: Kaldırma sırasında vücut ve yük arasındaki yatay mesafe

VM : Kaldırma esnasında ellerin yerden yüksekliği

Aslanhan B, Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, Temmuz 2004, pp:23-27

(43)

NIOSH KALDIRMA EŞİTİ

DM: Kaldırma başlangıcı ve bitişi arasında yükün kat ettiği dikey mesafe

AM : Ağırlık döndürme açısı FM : Ağırlık kaldırma frekansı CM : Ağırlık kavrama durumu

(44)

(45)

(46)

NIOSH KALDIRMA EŞİTİ ÖRNEK ÇALIŞMA

(47)

NIOSH KALDIRMA EŞİTİ ÖRNEK ÇALIŞMA

NIOSH LIFTING EQUATION EXAMPLE

(48)

NIOSH KALDIRMA EŞİTİ ÖRNEK ÇALIŞMA

NIOSH LIFTING EQUATION EXAMPLE

(49)