Rumeysa Canıdemir Kırıkkale Ticaret ve Sanayi Odası
ÖZBEKİSTAN ÜLKE RAPORU
2018
1
İçindekiler
1. GENEL BİLGİLER ... 3
2. TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER ... 3
Başlıca Ticaret Ortakları ... 4
Başlıca İhracat Kalemleri ... 4
Başlıca İthalat Kalemleri ... 4
Başlıca İhraç Ürünlerimiz ... 4
Başlıca İthal Ürünlerimiz ... 4
3. PAZAR İLE İLGİLİ BİLGİLER ... 6
Bankacılık Sistemi ……… Para Transferi ... 6
4. ÖZBEKİSTAN YATIRIM DESTEKLERİ VE BAZI MUAFİYETLER ... 8
Yabancı yatırım kapsamındaki vergisel muafiyetler ... 8
Serbest ekonomik bölgeler kapsamındaki vergisel muafiyetler ... 11
2
ÖZBEKİSTAN
3 1. GENEL BİLGİLER
Resmi Adı : Özbekistan Cumhuriyeti
Yönetim Biçimi : Cumhuriyet
Resmi Dili : Özbekçe
Başkenti : Taşkent
Devlet Başkanı : İslam Kerimov
Başbakan : Şevket Mirziyoyev
Etnik Gruplar : Özbek %80, Ruslar %5,5, Tacik %5, Diğer %8,5
Yüzölçümü : 447.400 km2
Nüfusu : 29,5 Milyon Kişi (2012 tahmini)
Para Birimi : Som (UZS)
Para Birimi Paritesi : 1 Dolar= 2.202,2 UZS, 1 TL = 993,7 UZS
2. TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER
GSYİH (Milyon Dolar) : 33.812
Reel Büyüme (%) : 4.3
GSYİH Büyüme Oranı : %5.1
Enflasyon Oranı : %14.3
İhracat : 14,2 milyar $
İthalat : 19,5 milyar $
Sektör Dağılım
Mal İhracatının Sektörel Dağılımı (%) 11
Mal ve Hizmet İhracatının Yıllık Artış Hızı (%) 13,9
Mal İthalatı milyon $ 17
Hizmet İthalatı (Milyar $) 5
Mal ve Hizmet İthalatının Yıllık Artış Hızı (%) 42,3
Ulaştırma hizmetlerinin oranı (%) 46,7
Ulaştırma hizmetlerinin oranı (%) 45,9
TÜİK verileri kullanılmıştır.
4
Başlıca ticaret ortakları: Çin, Kazakistan, Rusya, Türkiye, Güney Kore
Başlıca ihracat kalemleri: Petrol gazları, otomotiv, pamuk, bakır, radyoaktif elementler, altın, yaş meyve, çinko
Başlıca ithalat kalemleri: Otomotiv aksamları, ilaç, petrol yağları, ahşap ürünleri İkili Ticaretimiz (milyon dolar) (Ticaret Bakanlığımız verileri)
Yıllar 2016 2017 2018
İhracat Rakamları 533 681 952
İthalat Rakamları 709 823 796
Başlıca İhraç Ürünlerimiz: Temizlik maddeleri, ilaç, römork, plastik ürünleri, gıda işleme makineleri
Başlıca İthal Ürünlerimiz: Bakır, bakır alaşımları ve bakır ürünleri, levhalar, pamuk ipliği, işlenmemiş çinko, petrol yağları, gübre, konserve, altın, işlenmemiş kurşun, ipek
Potansiyel Sektör Analizi
Sektör GT İP
Potansiy el Ürün
Ülken in Topla m İthala tı 2017 (mily on dolar)
Türki ye'nin Ülkey e İhrac atı 2017 (milyo n dolar)
Türki ye'nin Topla m İhrac atı 2017 (milyo n dolar)
Düny a İthala tında Ülken in Payı 2017 (%)
Türkiye 'nin Ülkeye İhracatı ndaki Değişim 2016- 2017 (%)
Ülkeni n Topla m İthalat ındaki Değişi m 2016- 2017 (%)
Ülkenin İthalatında İlk 5 Ülke ve Pazar Payları 201 7 (%)
Ülkenin İthalatta Uyguladığı Gümrük Vergisi Oranları (%
ortalama)
Sebzele
r 701
Patates (taze/soğ utulmuş)
44,8 0,19 27,7 1 0 472,4
Kazakistan (%79,3) Hollanda (%12,3) Rusya (%3,7) Kırgızistan (%3,1) Letonya (%0,8) Türkiye (%0,4)
Kazakistan (%0) Hollanda (%10) Rusya (%0) Kırgızistan (%0) Letonya (%10) Türkiye (%10)
Un 110
1
Buğday
unu 110 0 1052,8 2 - 100 -13,8
Kazakistan (%99,7) Rusya (%0,3)
Kazakistan (%0) Rusya (%0) Türkiye (%23,3) Almanya (
%23,3) Arjantin (%46,7) Türkiye (%23,3)
5
Tohuml ar
120 6
Ayçiçeği
tohumu 41,7 0,05 138 1 4,800 33,4
Kazakistan (%99,7) Türkiye (%0,1) Çin (%0,1)
Kazakistan (%0) Türkiye (%10) Çin (%10) Ukrayna (%0) Sırbistan (%20)
Bitkisel Yağlar
150 7
Soya yağı ve fraksiyon ları (kimyasal olarak değiştiril memiş)
15,8 0 40,4 0 0 2,6
Kazakistan (%68,4) Rusya (%31,6)
Kazakistan (%0) Rusya (%0) Arjantin (%10) Brezilya (%10) ABD (%5) Türkiye (%10)
Bitkisel Yağlar
151 2
Ayçiçeği, aspir, pamuk tohumu yağları ve bunların fraksiyon ları (kimyasal olarak değiştiril memiş)
106,6 0 550,7 1 0 -6,2
Rusya (%92,5) Kazakistan (%6,3) Ukrayna (%1,2)
Rusya (%0) Kazakistan (%0) Ukrayna (%0) Türkiye (%5) Arjantin (%10) Türkiye (%5)
Hayvan sal ve Bitkisel Yağlar
151 7
Hayvansa l ve bitkisel yağlar ve bunların fraksiyon ları
34 0,47 149,3 1 -10,3 20,5
Rusya (%75,4) Kazakistan (%14,5) İsveç (%3,3) Malezya (%2,5) Ukrayna (%1,8) Türkiye (%1,4)
Rusya (%0) Kazakistan (%0) İsveç (%5,5) Malezya (%5,5) Ukrayna (%0) Türkiye (%5,5)
Şekerli ve Çikolat alı Mamull er
180 6
Çikolata ve kakao içeren diğer gıda müstahza rları
30 1,1 458,8 0 62,2 42,4
Rusya (%74,7) Ukrayna (%9,6) Kazakistan (%4,4) Türkiye (%3,7) İtalya (%3,3)
Rusya (%0) Ukrayna (%0) Kazakistan (%0) Türkiye (%30) İtalya (%30)
Gıda Müstah zarları
210 6
Tarifenin başka yerinde yer almayan gıda müstahza rları
18,9 0,52 348,3 0 -12,2 39,7
Rusya (%33,4) Almanya (
%20) Gürcistan (%10,6) Slovenya (%6,3) Hindistan (%5) Türkiye (%2,9)
Rusya (%0) Almanya (
%30) Gürcistan (%0) Slovenya (%30) Hindistan (%30) Türkiye (%30)
6 3. PAZAR İLE İLGİLİ BİLGİLER
Bankacılık Sistemi
Ülkede 27 ticari banka faaliyet göstermekte olup; bunların 3’ü kamu bankası, 11’i kısmi kamu ortaklığı bulunan banka, 5’i yabancı sermayeli banka ve 8’i özel bankadır.
Ticari bankaların ülke içinde 4.600 civarında şubesi bulunmaktadır.
Bankacılık sisteminin düşük riski sektörü küresel krizlere karşı dayanıklı hale getirmektedir. Kamu bankalarının sektördeki %60’lara varan kontrolü kamunun kalkınma politikalarını desteklemek için kullanılmaktadır. Bankalar devlet tarafından sıkı şekilde denetlenmekte ve sermaye ve döviz piyasalarına kamu tarafından
müdahale edilmektedir.
Ocak 2017 itibarıyla bankacılık sektörünün hisse değeri, 3,2 milyar dolar, sektörün tüm varlıklarının toplam değeri ise 27,1 milyar dolar düzeyine ulaşmıştır. Ülkedeki en büyük iki kamu bankasının varlıkları toplamı 17 milyar dolardır.
Özbekistan Merkez Bankası( http://www.cbu.uz/en) ülkenin rezerv bankası ve merkezi para otoritesidir. Ülkede bankacılık faaliyetleri Merkez Bankası kuralları ve lisansına tabidir. Yabancı bankalar yerel finansal kurumlarla ortaklık kurarak pazara girmeyi tercih etmektedir. Halihazırda faal olan 5 yabancı sermayeli bankaya ek olarak 6 yabancı banka temsilcilik ofisi de akreditasyon almalarına rağmen yerel firma ve şahıslara doğrudan hizmet vermemektedir.
Yabancılar ve yabancı yatırımcılar yerel bankalarda herhangi bir kısıtlama olmaksızın hesap açabilmekte ve yerel kredilere erişebilmektedir. Ancak kredi şartları ve faiz oranları yüzünden yerel bankalar rekabetçi ve gerçekçi bir finans kaynağı olarak değerlendirilmemektedir.
Özbekistan’da yabancı sermayeli Utbank ile kurduğu ortaklık ile 1993 yılından bu yana faaliyet göstermekte olan Ziraat Bankası 2018 yılı başında Utbank’ın hisselerinin tamamını alarak ülkenin %100 yabancı sermayeli ilk bankası olmuştur. Satın almanın ardından bankanın adı Ziraat Bank Uzbekistan (http://utbank.uz/) olarak
değiştirilmiştir.
7 Döviz
Özbekistan 2003 yılında IMF konvertibilite anlaşmasına taraf olmuştur. Resmi olarak, yabancı yatırımcılar, tüm vergilerini ödemiş ve finansal yükümlülüklerini mevzuata uygun olarak yerine getirmiş olmak kaydıyla, Özbekistan’da yurtiçi ve dışına herhangi bir limit olmaksızın para transferi yapma hakkına sahiptir. Yerel otoriteler iflas ve tasfiye, yatırımcının cezai eylemde bulunması ya da hakem heyeti veya mahkeme kararı bulunması gibi durumlarda yabancı yatırımcının ülke dışına para transferini durudurabilmektedir.
Ülkede resmi kur ve piyasa kuru olmak üzere iki kur mevcut olup, piyasa kuru resmi kurun iki katıdır ve yasadışı olmasına karşın oldukça yaygındır.
Resmi döviz kuru Özbekistan Merkez Bankası tarafından belirlenmektedir.
Para Transferi
Para transferi işlemlerini belirleyen mevzuatta herhangi bir yeni düzenleme bulunmamaktadır. Yatırımcılar konu ile ilgili düzenlemelere uygun olmak şartıyla döviz gelirlerini ya da ihracat kazançlarını para transferinde kullanabilmektedir.
Mevzuat göre şirketlerin yabancı para cinsinden kazançlarının %25’ini yetkili bankalar aracılığı ile resmi döviz kuru üzerinden yerel paraya çevrilmesi zorunludur.
Bazı küçük şirketler ile karının en az %60’ı oranında mamul mal ihracatı yapan yabancı sermayeli şirketlerin büyük bölümü bu kuraldan muaftır. Hükümet sermaye çıkışını minimize etmek, ithalatı kontrol etmek, yerel üretimi canlandırmak ve ülkenin dış faktörlere bağımlılığını azaltmak hususlarındaki çabalarını desteklemek amacıyla sıkı döviz kontrol yöntemleri uygulamaktadır.
Bankacılık mevzuatına göre döviz çevirme işlemleri sürecinin en fazla 2 haftada tamamlanması gerekmektedir. Bununla beraber mevcut durumda bu tarz işlemler üç ay ile bir yıl arasında zaman almakta ve hammadde, yatırım malı ve mamul mal ithalatı yasadışı karaborsa ya da yüksek maliyetli emtia borsaları kullanılmaksızın çok zor ya da imkansız hale gelmektedir.
8
4. ÖZBEKİSTAN YATIRIM DESTEKLERİ VE BAZI MUAFİYETLER
Bilindiği üzere Özbekistan, son dönemde birçok ülke, finans kuruluşu, firma ve özel girişimci tarafından yatırım olanaklarının değerlendirildiği bir ülke konumundadır. Bununla birlikte, yatırım aşamasında Özbekistan Devleti tarafından uygulanan destek mekanizmalarında belirsizlikler yaşanabilmektedir.
Bu itibarla, Özbekistan Ticaret ve Sanayi Odası yetkilileri ile yapılan görüşmelerde söz konusu destek mekanizmalarının hangi mevzuat çerçevesinde uygulandığı belirlenmeye çalışılmıştır.
Buna göre, mezkûr destek ve muafiyetleri temel olarak iki başlıkta değerlendirebiliriz.
Birincisi, 11.04.2005 tarihli PF 3594 sayılı “Doğrudan özel yabancı yatırım çekmenin teşvik edilmesine yönelik ek önlemlerin alınmasına dair” Karar kapsamında doğrudan yatırım yapan yatırımcılara verilen imtiyazlar, muafiyetler ve yatırımcının yerine getirmesi gereken şartlar belirlenmektedir. Resmi web adresi: http://www.lex.uz/docs/555778
İkincisi, 26.10.2016 tarihli PF 4853 sayılı “Serbest ekonomik bölgeler faaliyetini
hızlandırmak ve genişletmeye yönelik ek önlemlerin alınmasına dair” Karar kapsamında serbest ekonomik bölgelere yatırım yapan yatırımcılara verilen imtiyazlar, muafiyetler ve yatırımcının yerine getirmesi gereken şartlar belirlenmektedir. Resmi web adresi:
http://lex.uz/docs/3056978
Bunun dışında, aşağıda detayları verilen durumlarda Özbekistan Cumhuriyeti tarafından gümrük vergisi ve katma değer vergisine yönelik de bazı muafiyetler tanınmaktadır.
Yabancı yatırım kapsamındaki vergisel muafiyetler
Doğrudan yabancı yatırımı çeken ve aşağıda listelenen ürünlerde uzmanlaşmış işletmeler;
yasal gelir vergisi, emlak vergisi, çevre ve sosyal altyapının geliştirilmesi vergisi, mikro şirketler ve küçük işletmeler için tek vergi ödemesi ve Cumhuriyet yol fonu zorunlu kesintilerinden muaftırlar:
- Radyo elektronik endüstrisinin ürünleri ve bilgisayarlar için bileşen üretimi.
- Hafif sanayi
o Bitmiş pamuk, yün ve karışımlı kumaşların yanı sıra örme kumaşların imalatı;
9
o Hazır giyim eşyalarının, trikoların, çorapların ve tekstil tuhafiyelerinin imalatı;
o Deri imalatı, deri tuhafiyeler, ayakkabı endüstrisi.
- İpek endüstrisi: o İpek kumaş imalatı ve bitmiş ipek ürünleri imalatı.
- Yapı malzemeleri endüstrisi:
- 24.03.2005 tarihli Özbekistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi Ek 1a Ekinde belirtilen yeni tipte inşaat malzemeleri üretimi.
- Kanatlı eti ve yumurta sanayi üretimi - Gıda endüstrisi:
o Yerel işlenmiş hammaddelerden (alkollü, alkolsüz içecekler ve tütün ürünleri hariç) işlenmiş gıda ürünleri üretimi.
- Et ve süt endüstrisi:
o Bitmiş tipte et ve süt ürünleri, peynir ve tereyağı üretimi ile hayvansal iç organların işlenmesi için ürünler.
- Balık ve balık ürünlerinin işlenmesi ve konserve edilmesi - Kimya endüstrisi.
- Petrokimya endüstrisi
- Tıp endüstrisi, ayrıca veteriner ilaçları için ilaç üretimi - Ambalaj malzemelerinin üretimi
- Alternatif enerji kaynakları çerçevesinde enerji santralleri yapımI - Kömür endüstrisi:
o Kömür zenginleştirme o Kömür briket üretimi o Kaya gazı endüstrisi
- Elektro ferroalyajların üretimi ve üretim amaçlı donanım.
- Makine mühendisliği ve metal işleme:
10 o Makine Mühendisliği o Traktör ve tarım makineleri o İnşaat, yol ve belediye mühendisliği
o Hafif ve gıda endüstrisi ve ev aletleri için makine mühendisliği - Makine alet ve ekipman endüstrisi.
- Cam endüstrisi, porselen endüstrisi ve fayans endüstrisi - Mikrobiyoloji endüstrisi.
- Oyuncak imalatı.
- Turizm:
o Otel servisi o Turizm hizmetleri
o Tema parklarının organizasyonu (bir eğlence parkı, farklı yaştaki ziyaretçilerin ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik hizmetler sunan bir ya da daha fazla tema üzerinde düzenlenmiş parklar topluluğu)
- Atık yönetimi.
Belirtilen vergi avantajları doğrudan yabancı yatırımın hacmine göre sağlanmaktadır:
- 300 bin - 3 milyon ABD Doları için 3 yıllığına;
- 3 Milyon - 10 milyon ABD Doları için 5 yıllığına;
- 10 Milyon ABD Dolarının üzerindeki yatırımlar için 7 yıllığına Muafiyet sağlanmaktadır.
Yukarıda bahsedilen vergi avantajları aşağıdaki koşullara tabidir:
- Taşkent şehri ve Taşkent bölgesi hariç, bu girişimlerin tüm şehirlerde ve ülkenin kırsal yerleşim bölgelerinde olması (Turizm ve atık yönetimi alanları dışında),
- Özbekistan Cumhuriyeti devlet garantisi kapsamında olmayan yabancı yatırımlar olması, - Yabancı katılımcıların girişimin kayıtlı sermayesindeki payının en az yüzde 33 olması, - Serbestçe çevrilebilir para birimleri veya yeni modern teknolojik donanımlar şeklindeki yabancı yatırımlar olması,
11
- İşletmenin daha da gelişmesi amacıyla bu faydaların sağlanması sırasında elde edilen gelirin (vergi muafiyetlerinden elde edilen kazancın) en az yüzde 50'sinin yeniden yatırıma
yönlendirilmesi gerekmektedir.
Serbest ekonomik bölgeler kapsamındaki vergisel muafiyetler
Serbest ekonomik bölge katılımcısı, arazi vergisi, gelir vergisi, tüzel kişiler mülkiyet vergisi, çevre ve sosyal altyapının geliştirilmesi vergileri, mikro şirketler ve küçük işletmeler için tek vergi ödemesi, ayrıca Cumhuriyet yol fonu ve Özbekistan Cumhuriyeti Maliye Bakanlığı ve Özbekistan Cumhuriyeti Maliye Bakanlığı'na bağlı eğitim ve tıbbi kurumların maddi ve teknik destek kapsamındaki teknik kalkınma fonu için getirilen zorunlu kesintilerdendir.
Özbekistan’da üretilmeyen ve projelerin gerçekleştirilmesi çerçevesinde Özbekistan
Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu tarafından onaylanan listelere göre (aşağıda bkz.) ithal edilen yapı malzemelerinin gümrük vergilerinden (gümrük işlemleri ücreti hariç);
Kendi üretim ihtiyaçları için ithal edilecek ekipman, hammadde, malzeme ve bileşenlere yönelik gümrük vergilerinden (gümrük işlemleri ücreti hariç) muaftırlar.
Belirtilen vergi avantajları doğrudan yabancı yatırımın hacmine göre sağlanmaktadır:
- 300 bin - 3 milyon ABD Doları için 3 yıllığına;
- 3 Milyon – 5 milyon ABD Doları için 5 yıllığına;
- 5 Milyon – 10 milyon ABD Doları için 7 yıllığına;
- 10 milyonun üzerindeki yatırımlar – son 5 yıl geçerli olan vergi oranlarından yüzde 50 daha düşük gelir vergisi oranları ve tek vergi oranları kullanılarak için – 10 yıllığına muafiyet sağlanmaktadır.
Yukarıda bahsedilen vergi avantajları aşağıdaki koşullara tabidir:
- Faaliyetler başladıktan sonra ikinci mali yılın sonuçlarına göre, iki yıl boyunca yıllık
üretimin en az yüzde 25'ini ve sonraki yıllarda en az yüzde 50'sini ihraç etmek gerekmektedir.
Bu koşulun yerine getirilmemesi durumunda, bir işletmenin serbest ekonomik bölgesinin bir katılımcısının durumu ve daha önce verilmiş olan ayrıcalıklar iptal edilecektir.
