Resmi çeviri değildir. Lütfen İngilizce versiyonu dikkate alınız
Türkiye’de Sivil Toplumun gelişmesine yönelik Avrupa Komisyonu desteği için yol gösterici ilkeler
2011-2015
Hareket Noktası
Etkin bir çoğulculuk, insan hakları, hukukun üstünlüğü ve siyasal değişim olanakları konularının gözetilmesini taahhüt etmektedir. Genellikle devletin finanse etmediği, ticari veya özel olmayan faaliyetler olarak tanımlanan sivil toplum faaliyetleri, bu çoğulculuğu yansıtır;
toplumsal tercihlere ilişkin tartışma alanını genişletir ve böylece çoğulcu bir topluma ilişkin sosyal mutabakatı güçlendirir. Sonuç olarak diyalog, toplumsal bir bağ olan güveni artırır.
Böylelikle, hareketli ve canlı bir sivil toplum, daha açık, katılımcı ve dolayısıyla daha dinamik bir demokratik toplumun oluşmasına katkıda bulunur.
Neden Sivil Topluma Destek
Avrupa Komisyonu, tıpkı Avrupa Birliği’nde (AB) olduğu gibi, Türkiye’de de bireyleri1 sosyal ve siyasi yaşama aktif olarak katılmaları konusunda teşvik eder. Vatandaşların kolektif çalışmalara geniş çaplı katılımı, gündem belirlemeden mevzuata, uygulamadan izlemeye kadar, tüm safhalarda ve yerel, bölgesel, ulusal, Avrupa'da ve diğer tüm kademelerde, sisteme hayat verir. Dolayısıyla, Türkiye’nin AB’ye katılımından öncesi ve sonrasında, Türkiye’nin Kopenhag siyasi kriterlerini yerine getirmesi ve kriterlerin sürdürülebilir bir şekilde temel atması yönünde önemli bir rol üstlenir. Dinamik bir sivil toplum, aday ülkeler ve AB kurumları arasında gerçekleşen katılım sürecinin teknik bir süreç olmasından ziyade, bireyler tarafından yürütülen bir süreç haline gelmesine katkıda bulunur, ve bu şekilde, katılım sürecinin birer parçası olan kurumsal, siyasi ve ekonomik değişimin, çok daha anlaşılır ve sürdürülebilir olmasını sağlar.
Komisyon’un aday ülkelerdeki ve potansiyel aday ülkelerdeki sivil toplum politikası 2007 Genişleme Stratejisi'nde2 biçimlendirilmiştir. Bu politika, Sivil Toplum Aracı (Civil Society Facility (CSF)3nın ana hatlarını da ortaya koyar. Sivil Toplum Diyaloğuna4 dair Komisyon Tebliğinde ise, Hırvatistan ve Türkiye için Genişleme Stratejisi uyarınca, sivil toplum, diyalog yönünden ele alınmıştır. İşbu belge ise, CSF'nin sivil toplumun gelişimiyle ilgili bileşenlerini Türkiye özelinde ele almaktadır ki bu bileşenler CSF ve Demokrasi ve İnsan Hakları için Avrupa Aracı kapsamındaki mali desteği de kapsamaktadır.
Bu nedenlerle işbu belge, Katılım Ortaklığı5 ve Çok-Yıllı Endikatif Planlama Belgesi (Multi- Annual Indicative Planning Document 2009-2011)6 dahil olmak üzere, mevcut strateji ve programlama belgelerindeki hedeflerle bağlantılı olarak değerlendirilmelidir. Avrupa Komisyonu, sivil topluma destek amacına daha iyi odaklanmak ve bu amaçları kamuoyuna daha açık bir şekilde anlatabilmek amacıyla, yakın dönemde iki değerlendirme çalışması yaptırmıştır7. Her iki çalışma ve Avrupa Sayıştayı'nın yine yakın dönemde hazırlamış olduğu özel rapor, AB’nin stratejik yaklaşım konusundaki yetersizliğine işaret etmiştir. İşbu belge,
1“citizen” kavramı “birey” dolayısıyla “active citizens” “aktif bireyler” olarak tercüme edilmiştir.
2 Communication “Enlargement Strategy and Main Challenges 2007-2008” (Genişleme Stratejisi ve Başlıca Güçlükler 2007- 2008), 6.11.2007, COM(2007) 663
3 COM (2008) 127’ye bakınız: Commission Communication on the Western Balkans: Enhancing the European Perspective (Batı Balkanlara yönelik Komisyon Tebliği: Avrupa Perspektifini Geliştirme), 5 Mart 2008
4 Commission Communication on Civil Society Dialogue between the EU and Candidate Countries (AB ve Aday Ülkeler arasında Sivil Toplum Diyaloğuna dair Komisyon Tebliği), COM (2005) 290; ayrıca ek I’e bakınız
5 2008/157/EC sayılı Konsey Kararına bakınız: 18.2.2008 tarihli Konsey Kararı: Türkiye Cumhuriyeti ile Katılım Ortaklığında kapsanan ilkeler, öncelikler ve şartlar
6Instrument for Pre-Accession Assistance, Multi-annual Indicative Planning Document (Katılım Öncesi Yardım için Enstrüman, Çok-Yıllık Göstergesel Planlama Belgesi)’ne bakınız (2009-2011), Türkiye, 29 Haziran 2009.
7 Sectoral Interim Evaluation of the European Union Pre-Accession Assistance, Civil Society Dialogue, Nisan 2009 (Avrupa Birliği Katılım Öncesi Yardım, Sivil Toplum Diyaloğu, Sektörel Ara Değerlendirme); Evaluation of Civil Society Development Programmes, Turkey, Final Report (Sivil Toplum Geliştirme Programlarının Değerlendirmesi, Türkiye, Nihai Rapor), Haziran 2008 European Court of Auditors, Special Report 16-2009 (Avrupa Sayıştayı, Özel Rapor)
çok-yıllı yaklaşımın ana hatlarını çizerek, sivil toplumun gelişimi alanındaki bu eleştirileri ele almaya çalışmaktadır. Avrupa Komisyonu, sivil topluma neden destek olduğunu, bu alandaki stratejisini ve uygulamadaki önceliklerini kamuoyuyla paylaşarak, Türkiye’deki sivil topluma verdiği desteğin şeffaflığının ve etkisinin artmasını hedeflemektedir.
Türkiye’deki Durum
Türkiye’de, üyelerinin yalnızca yüzde 16’sı kadınlardan oluşan, toplam 7 milyondan fazla üyeli 80.000’i aşkın dernek vardır8. En çok üyesi olan örgütlenmeler siyasi partiler, meslek odaları ve spor kulüpleridir; din temelli örgütlenmeler de yaygındır. Ayrıca 4.000’den fazla vakıf vardır9; bunlar çoğunlukla varlığa dayalıdır veya fon yaratarak, ağırlıklı olarak hayırseverlik faaliyetleri yürütmektedirler. Sadece birkaç kuruluş kendileri hibe vermektedir.10
STÖlerin faaliyet gösterdikleri yasal ortam göz önüne alındığında, çalışmalar, finansman, bazı durumlarda yeni kurulan örgütlere yönelik bürokratik engeller varlığını sürdürmeye devam etmektedir. Örneğin, Dernekler Yasası ve ilgili yönetmeliklerinin gereklerini yerine getirememe durumunda yüksek para cezaları veya ciddi yaptırımlar uygulanabilmektedir.
Yurtdışından mali destek almadan önce yetkili makamlara bildirim yapma yönünde idari bir gereklilik vardır. Bazen yurtdışından mali destek alan STÖlere yönelik orantısız denetim yapılmaktadır; STÖlerle ilgili bağış toplama ve vergi muafiyeti için yasal çerçevenin iyileştirilmesi ihtiyacı devam etmektedir 11. Bağış yapanların bağışlarını vergilerinden düşmesine olanak tanıyan, kamu yararına çalışan dernek statüsüne ilişkin prosedürler hala sorunludur ve bu nedenle az sayıda STÖ bu statüye sahiptir. Çalışanların yaptığı bağışlar – kurumların yaptığı bağışların aksine – uygulamada vergiden düşülememektedir. Aktif bireyliği12 destekleyen katılımcı yönetişim, güçlendirilmesi gereken bir başka alandır.
Paydaşlarla düzenli olarak istişare halinde olunması, katılım süreci de dahil olmak üzere, yasama süreçlerinin şeffaflığını, bu süreçlerin bireyler tarafından sahiplenilmesini ve bu yolla sürdürülebilirliğinin sağlanması zeminini oluşturacaktır. Genel olarak, derneklere ilişkin yasal çerçeve Avrupa standartlarıyla uyumludur. Fakat mevzuatın uygulanması konusunda önemli ilerleme kaydedilmesi gerekmektedir, zira halen derneklerin faaliyetleri orantısız şekilde incelemeye tabi tutulmakta ve bazı durumlarda bu incelemeler adli takibata kadar varmaktadır.
13
STÖlerin faaliyet gösterdikleri mali ortama bakıldığında, mali kaynaklarının çoğunlukla hayırseverliğe dayandığı görülmekte ve hayırseverlikle ilgili faaliyetler de sosyal veya eğitim faaliyetlerine yoğunlaş maktadır. TÜSEV14 tarafından yapılan bir araştırmaya göre STÖ’lere yapılan bireysel ve kurumsal yardım miktarı yıllık toplam olarak 1,5 milyar Euro’yu bulmaktadır. Aynı araştırmaya göre, yardım yapmanın temelinde daha çok dini yükümlülükler (1/3), gelenekler (1/4) veya topluma hizmetin (1/9) olduğu görülmektedir. Bununla birlikte, bağış yapanların üçte biri, yaptıkları yardımın küçük miktarlarda olması veya planlı olarak gerçekleşmemesi nedeniyle yardımlarını doğrudan bireylere vermektedirler. Yardım
yapanların sadece 1/8’i kuruluşlara bağış yapmaktadır15. Hak-temelli STÖlerin birçoğu finansman kaynağının yetersiz oluşunu, en büyük sorunları olarak görmektedirler ve bu
8 Dernekler Dairesi, 2008
9 Vakıflar Müdürlüğü, 2007
10“The landscape of Philanthropy and Civil Society in Turkey” (Türkiye’de hayırseverlik ve Sivil Toplumun görüntüsü) Filiz Bikmen / TÜSEV, İstanbul, Aralık 2006
11SEC (2009) 1334: Commission Staff Working Document (Komisyon Personeli Çalışma Belgesi), Turkey 2009 Progress Report (2009 Türkiye İlerleme Raporu), 14 Ekim 2009.
12 Kavram Türkiye vatandaşı olmayanları da kapsar.
13 Türkiye 2009 Đlerleme Raporu, s.20
14“Philanthropy in Turkey” (Türkiye’de Hayırseverlik), Bikmen ve Zincir (editörler) içinde A.
Çarkoğlu: “Trends in Individual Giving and Foundation Practices in Turkey” (Türkiye’de Münferit Bağış ve Vakıf Pratiklerinde Eğilimler), TÜSEV 2006
15Faydalanan kişilere doğrudan bağış yapma, yani aracı kurumların aracılığı olmadan, toplam bağışların %35’ine karşılık gelmektedir. Seküler ve resmi kurumlara yapılan bağışlar, bağışların %23’üne, din temelli kuruluşlara yapılan bağışlar, bağışların %14’üne ve diğer dini bağışlar, bağışların %22’sine tekabül etmektedir. TÜSEV’in sınıflandırması.
nedenle enerji ve kaynaklarının büyük bir kısmını fon yaratmaya yönlendirmek zorunda kalmaktadırlar16. Erişilebilir mali kaynakların yetersizliği, aktif bireylerin içinde bulundukları mali ortama ilişkin önde gelen bir güçlük olarak ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle, aktif bireyliği teşvik eden kuruluşlara daha fazla hibe verilmesi gerekli olarak görülebilir.
Kapasite konusunda, örgütlü bireylerin faaliyetleri genellikle kurumsal yönetim sistemleri, insan kaynakları ve zayıf dış ilişkilerin yanı sıra, üye tabanının yetersizliğiyle de kısıtlanmaktadır17. Türkiye’de sadece her on kişiden biri bir STÖ'ye üyedir, her 14 kişiden biri gönüllü işlerde çalışmaktadır ve her 13 kişiden biri bir STÖ'ye bağış yapmaktadır. Beş STÖ'den birinin maaşlı bir çalışanı vardır ve maaşlı çalışanı olan STÖlerin altısından beşi çalışanlarının kapasitesinin yeterli olmadığını düşünmektedir. Her üç STÖden biri son üç aylık dönemde Türkiye’deki başka bir örgütle herhangi bir işbirliğine girmediğini belirtmektedir.
STÖler arasında ağlar oluşturulduğunda bile sıklıkla rastlanan sorunun sürdürülebilirlik olduğu gözlemlenmektedir18. YADA tarafından yürütülen bir araştırmaya göre üyelerin yüzde 69.6’sı 31 ila 50 yaş aralığındayken yalnızca yüzde 13.8’i 30 yaşın altındadır. 19
Türkiye’de Sivil Toplumun Gelişmesine Yönelik Komisyon Stratejisi
Avrupa Komisyonu, Türkiye’de daha açık, katılımcı ve dinamik bir demokrasiye katkıda bulunmayı hedeflemekte ve bu hedef doğrultusunda çalışmalarının merkezine aktif bireyliği koymaktadır.. Bu belgede aktif/örgütlü birey kavramı birden fazla kişinin ortak bir hedef doğrultusunda çalışması anlamına gelmektedir ve örgütlü olmak herhangi bir hukuki statü ya da platform veya girişim gibi kurumsal bir yapı gerektirmemektedir. Sivil Toplum faaliyetleri, spor kulüplerine katılım veya okullar için ebeveynlerin girişimlerinden, toplu dilekçe vermeye veya bir STÖ''ye üyeliğe kadar, çok geniş bir yelpazeyi içerir. Avrupa Komisyonu, Türkiye'deki yetkili makamları, her türlü aktif bireyliği kolaylaştırma konusunda teşvik etmekle birlikte, kendisi özel olarak yerel, bölgesel, ulusal veya Avrupa düzeyinde kolektif tercihleri etkilemeye yönelik aktif bireylik girişimlerine odaklanmaktadır.
Avrupa Komisyonu, toplumun farklı kesimlerden aktif bireylerin, ortak seçimlerin yapılma süreçlerine dahil olmalarının, Türkiye’deki siyasi gündem ve tartışmaları daha da zenginleştirebileceğine inanmaktadır. Toplumsal seçimler konusundaki diyalog sonuçta toplumsal birliktelik ve güveni güçlendirecektir ve bu nedenle, hem Türk toplumunun menfaatinedir, hem de Türkiye’nin katılım sürecinin başarısı için önemlidir. Avrupa Komisyonu, siyasi partilerin faaliyetlerine herhangi bir destek vermemekle birlikte, Türkiye’de daha açık, katılımcı ve dinamik bir demokrasiye katkıda bulunmayı hedeflemektedir. Komisyon, işbu belge doğrultusunda, bu hedefi gerçekleştirmek amacıyla aktif bireyliği daha kolaylaştırıcı ve teşvik edici yasal ve mali bir ortamın oluşturulmasını ve örgütlü bireylerin kapasitelerinin güçlendirilmesini destekleyecektir.
Avrupa Komisyonu'nun, bu hedeflerin gerçekleştirilmesinde sağladığı mali destek kayda değerdir; ancak yalnızca destekleyici ve yardımcı bir rol oynayabilir. Türkiye’de güçlü bir yardım geleneği olmasına rağmen, ortak seçimleri etkilemek ve güçlendirmek için çalışan aktif bireyler, örneğin sivil toplumun savunuculuk çalışmaları yürüten kesimi gibi, bu gelenekten
16Akfan, İrfan, Serap Öztürk, ve diğerleri “Issues and Resolutions of Rights Based NGOs in Turkey.” (Türkiye’deki HakTemelli STK'ların Sorunları ve Çözümleri.” 2007.
17Third Sector Foundation of Turkey: CIVICUS Civil Society Index Report for Turkey – Civil Society in Turkey: An Era of Transition (Türkiye Üçüncü Sektör Vakfı: CIVICUS Türkiye’nin Sivil Toplum Endeks Raporu – Türkiye’de Sivil Toplum: Geçiş Süreci) (2006) ve “CIVICUS Civil Society Index Report for Turkey 2009.” (CIVICUS 2009 Türkiye Sivil Toplum Endeks Raporu).
18Akfan, İrfan, Serap Öztürk, ve diğerleri “Issues and Resolutions of Rights Based NGOs in Turkey.” (Türkiye’deki Hak Temelli STK'ların Sorunları ve Çözümleri.” 2007.
19 “Civil Society Culture in Voluntary Organisations of Turkey (Türkiye’nin Gönüllü Kuruluşlarında Sivil Toplum Kültürü)”, YADA Vakfı, yayınlamamış araştırma raporu, Nisan 2010, Ankara, Türkiye
şimdiye kadar sadece sınırlı bir ölçüde yararlanabilmiştir. Bu yardım geleneğini temel alarak, Komisyon bu tür yardımların yeni alanları kapsayacak şekilde genişlemesini teşvik edecektir.
Komisyon, stratejisini aşağıda açıklanan önceliklere göre gerçekleştirecektir. Tüm bu hedeflerde, özellikle kadınların aktif birey olarak ekonomik, sosyal ve siyasi katılımlarını artırmaya yönelik spesifik faaliyetler üzerinde durulacaktır.
Hedef 1: Aktif bireylik için ortamın iyileştirilmesi
a) İfade, barışçı toplantı ve örgütlenme özgürlüklerinden etkili ve tam olarak yararlanılması.
Olası Avrupa Komisyonu Faaliyetleri:
• Yasal çerçeve ve ilgili idari uygulamalarda daha fazla ilerleme sağlanması konusunda Türkiye’deki resmi makamları ikili toplantılarda ve İlerleme Raporlarında teşvik etmek,
• Türk toplumunda aktif birey kavramının güçlendirilmesini desteklemek,
• Devlet makamlarını ve örgütlü bireyleri, ifade, barışçı toplantı ve örgütlenme özgürlükleri ile genel olarak sivil toplumun rolü konularındaki teknik bilgilerini güçlendirmek için desteklemek,
• Örgütlü bireyleri yasal çerçevedeki iyileştirmeler konusundaki savunuculuk çalışmaları için desteklemek,
• Örgütlü bireylerin, yasal konulardaki bilgilerini geliştirmelerini desteklemek.
Olası İlerleme Göstergeleri:
• İfade ve toplantı özgürlüğü konularında etkili gelişmeler
• İlgili mevzuatın uygulanmasıyla ilgili olarak STÖlerden olumlu geri bildirimler
• Dernek ve vakıfların sayısı ile gönüllü çalışmalarda ve fahri görevlerde yer alan bireylerin sayısında artış
• Kapatılan veya ceza verilen dernek ve vakıfların sayısında azalma
• STÖlere yönelik olarak mahkemeye yansıyan kapatma davalarının sayısında azalma
b) STÖler için mali düzenlemeler, kamu ve özel finansman mekanizmaları Olası Avrupa Komisyonu Faaliyetleri:
• Devlet makamlarını dernekler ve vakıflar için mali düzenlemeler, devletin mali destek mekanizmaları konusundaki seçenekler ve iyi uygulamalar konusundaki teknik bilgilerini güçlendirmeleri için desteklemek. (örneğin, STÖler için daha adil ve şeffaf mali desteğin tasarlanması (vergi muafiyeti, hibeler, eşleştirme hibeleri (vb)),
• Türkiye merkezli kurumsal ya da münferit hayırseverlik faaliyetlerini STÖler yönünde teşvik etmek,
• Donör koordinasyonunda sırayla fonlama (sequencing), ortak eylem, tamamlayıcılık ve Türkiye'deki özel donör sayısında artışı teşvik edecek şekilde kolaylaştırıcı rol oynamak,
• STÖlerin bağımsızlığını ve sürdürülebilirliğini, yaratıcı finansman mekanizmalarıyla güçlendirmeye yardımcı olmak.
Olası İlerleme Göstergeleri:
• STÖler için daha yaygın, şeffaf ve adil mali destek sağlanmasını destekleyici mevzuat uygulamaları
• Örgütlü bireyleri destekleyen, Türkiye merkezli kamu ve özel donörlerin sayısında ve toplam hibe hacminde artış
• Seçilmiş derneklerin gelirlerinin, tek bir donörden gelen kısmının, toplam gelirlerine olan oranında düşüş
• Donörler arasında ortak eylem ve sırayla fonlama (sequencing) uygulamalarında artış
c) Yerel, bölgesel ve ulusal düzeylerdeki politika süreçlerinde ve Katılım Öncesi Yardım Aracı (IPA) kapsamındaki programlamada etkin sivil katılımı teşvik eden idari uygulamalar
Olası Avrupa Komisyonu Faaliyetleri:
• IPA uygulamasına katılan kurumlar da dahil olmak üzere sivil katılım konusunda iyi uygulamalara yönelik, kamu kurumlarının ve örgütlü bireylerin teknik bilgilerini güçlendirmelerini desteklemek,
• Türkiye'yi sivil katılım için diyalog mekanizmalarını içeren kapsamlı bir çerçeve oluşturulması konusunda teşvik etmek,
• İlgili kamu mercilerini hak temelli STÖlere danışılması da dâhil, etkili sivil istişarelerin gerçekleştirilmesi için desteklemek,
• Sivil katılımı geliştirme konusunda örgütlü bireylerin güven oluşturma ve savunuculuk girişimlerini desteklemek,
• Avrupa Komisyonu'nun sivil katılım konusundaki politikaları ve IPA programlama süreçleri ile ilgili olarak, örgütlü bireylere yönelik bilgilendirme faaliyetlerini desteklemek,
• Genel IPA programlama süreci ve IPA kapsamında desteklenen münferit projelerde, sivil katılımın genişletilmesi ve derinleştirilmesi konusunda Türkiye’yi teşvik etmek,
• Türkiye'yi örgütlü bireyler ve ilgili kamu kurumlarından temsilcilerin de katılımıyla, IPA programlamasına eşlik edecek daimi bir çalışma grubunun oluşturulması konusunda teşvik etmek.
Olası İlerleme Göstergeleri:
• Kapsamlı bir sivil katılım çerçevesinin oluşturulması
• Yerel, bölgesel ve ulusal sivil katılım mekanizmalarının sayısında artış
• Yerel, bölgesel ve ulusal sivil katılım mekanizmalarının performansında gelişme
• IPA programlama döngüsünün tasarlama, uygulama, izleme ve değerlendirme aşamalarında, sivil katılımın gerçekleştiği projelerin sayısında artış
• IPA programlama döngüsünde, sivil katılımın niteliğinde iyileşme
• Örgütlü bireylerin müktesebatla ilgili konulardaki tartışma platformlarına katılımında artış
Hedef 2: Örgütlü aktif bireylerin kapasitelerinin güçlendirilmesi
a) Örgütlü bireylerin, bireylerden ve karar mercilerinden daha etkin bir biçimde destek almaları Olası Avrupa Komisyonu Faaliyetleri:
• Örgütlü bireylerin insan hakları, demokrasi ve topluluk müktesebatı alanlarında bilgi edinmelerine yardımcı olan yapıları desteklemek,
• Örgütlü bireylerin, çoğulcu bir toplumda STÖlerin üstlendiği role yönelik duydukları güveni arttırmak, ayrıca araştırma, izleme, raporlama ve iletişim dahil olmak üzere, etkili savunuculuk?
becerileri kazanmalarını desteklemek,
• Avrupa Komisyonu fonlarının dağıtımını, kuruluşların, daha geniş üye tabanı, finansman çeşitliliği, stratejik gelişme planı vb. gibi, sahip oldukları büyüklük ve hedeflere tekabül eden sürdürülebilirlik göstergeleriyle ilişkilendirerek, STÖlerin gelişimini teşvik etmek.
• Fon yaratma konusunda örgütlü bireylerin bilgi ve becerilerinin artırılmasını desteklemek;
örgütlü demokrasi alanındaki iyileşmeleri desteklemek,
• İletişim becerilerini güçlendirmek ve kurumsal danışmanlık (coaching) hizmeti sağlamak.
Olası İlerleme Göstergeleri:
• Örgütlü bireyler tarafından hazırlanan iletişim materyallerinin kalitesinin artırılması
• STÖlerde ve sivil inisiyatiflerde gönüllü çalışan bireylerin sayısında artış
• Örgütlü bireyler tarafından düzenlenen kampanyaların sayısında artış
• Örgütlü bireylerin medyadaki görünürlüklerinin iyileşmesi
• Derneklerin üye sayısında artış
• Seçilmiş derneklerin üyelerinden elde ettikleri gelirlerinde artış
• Sivil topluma yönelik olarak kamuoyu algısının iyileşmesi
• Kamu otoritelerince dikkate alınan STö raporlarının sayısında artış
b) Örgütlü bireylerin daha etkili şekilde ağ oluşturması, bilgi paylaşımı ve işbirliği yapması
Olası Avrupa Komisyonu Faaliyetleri:
• Aşağıdaki amaçlarla yapılacak çalışmalar için, örgütlü bireylere kapsamlı mali destek verecek bir sivil toplum ağ oluşturma aracının geliştirilmesinin teşviki:
(i) STÖlerin birbirlerini desteklemesini ve iyi uygulamaların paylaşımını sağlayan, Türkiye'deki ağ oluşumlarına ve etkinliklere katılmak, (ii) Türkiye AB'de, kuruluşlar arası uzman değişimi ve stajyerlik programları düzenlemek, (iii) Bireysel ağların, girişim ve platromların oluşturulması, genişletilmesi ve yaygınlaştırılması , (iv) Avrupa çatı örgütleri ve sivil toplum platformlarına katılmak,
• Sivil girişim ve platformlarını hedefleyen desteğin sağlanması,
• AB çapında sivil toplum ağ oluşturma programlarının sıklığını ve kapsama alanını artırmak.
Olası İlerleme Göstergeleri:
• STÖ ağlarının sayısında artış
• Ortak kamuoyu kampanyalarının sayısında artış Kısıtlar ve Koşullar
Avrupa Komisyonu, büyük ölçüde Türk resmi makamlarıyla birlikte uygulanan mali yardım kapsamında, işbu belgede açıklanan stratejinin başarısını tehlikeye atabilecek riskleri değerlendirmeye devam edecektir. Öncelikle, Komisyon, mali yardımın tek başına kalıcı bir değişim için yeterli olmayacağının farkındadır. İkinci olarak, Komisyon, küçük hibeler veya diğer yenilikçi araçlara yönelerek, münferit finansman tedbirlerinin miktarını STÖlerin kapasitesine uygun olarak ayarlamaya çalışacaktır. Ayrıca, Komisyon bu stratejiyi uygularken, diğer bütün IPA bileşenlerine entegre edilmiş olan, başta kadın ve erkekler için fırsat eşitliği ve bölgesel farklılıklar20 olmak üzere, tüm sektörleri yatay olarak içeren konu ve ilkeleri dikkate alacaktır. Stratejinin gerçek sürdürebilirliği ise, Türkiye’de sivil toplum faaliyetlerine Avrupa Komisyonu'nun mali desteğinin uzun vadede azaltılmasına olanak tanımalıdır.
Süreç
Bu stratejinin başarılı olması için, kamu ve sivil tüm paydaşlarla iletişim büyük bir önem taşımaktadır; Avrupa Komisyonu kendi savunduğu ilkelere tabidir: şeffaflık, katılımcılık, hesap verebilirlik, tutarlılık ve sürdürülebilirlik. Bu strateji, paydaşlarla da paylaşılmıştır. Komisyon, belgenin nihai halinde görüşlerine yer verilenler de dâhil olmak üzere, katkısı bulunan herkese teşekkürlerini ifade etmek ister. İstişarelerdeki yorumların genel ve kapsamlı bir özeti
20 2008-2010 Türkiye için Çok Yıllı Endikatif Planlama Belgesi (MIPD) konulu 2008 tarihli Komisyon kararı.
hazırlanacaktır. Okuyucunun dikkatine: Bu belgenin nihai şekli sadece Avrupa Komisyonu’nun sorumluluğunda olacaktır.
İşbu belge, Türkiye’de sivil toplumun gelişmesi alanında, Avrupa Komisyonu’nun mevcut siyasi ve mali araçlar vasıtasıyla uygulanacak olan desteğine ilişkin yol göstericilik yapacaktır (Ek I’e bakınız). 2011 yılında, yukarıda listelenen göstergelere dayalı bir temel değerlendirme çalışması yapılacaktır; kamuoyuyla yapılacak istişareler ve bir izleme çalışması sonrasında kaydedilen ilerleme, 2012’de değerlendirilecektir. Uygun görüldüğü şekilde, strateji yeniden değerlendirilip, revize edilecektir. Temel Değerlendirme Çalışması'nın sonuçları, kamuoyu ile paylaşılacaktır.
Ek I –Türkiye’de Sivil Toplumun Gelişmesi için Avrupa Komisyonu Desteği
Avrupa Komisyonu, sivil toplumun gelişmesine destek olmak için, aşağıdaki siyasi ve mali araçları kullanmaktadır.
• Türk Hükumetiyle, Türkiye’nin ilerlemesini izlemek ve değerlendirmek için Siyasi Toplantılar;
• İlerleme Raporları, her aday ve potansiyel aday ülkenin önceki yıl boyunca elde ettiği başarıları izlemek ve değerlendirmek için Komisyon tarafından hazırlanan, yıllık gözden geçirme çalışmalarıdır. İlerleme raporları Komisyon’un AB genişlemesine yönelik politikasını izah eden yıllık strateji belgesine paralel olarak yayımlanmaktadır;
• Katılım Öncesi Yardım Aracı (IPA) 2007-2013 dönemi için katılım öncesi sürece yönelik bir mali araçtır. Türkiye için IPA’nın beş bileşeni şunlardır: “geçiş desteği ve kurumsal kapasite geliştirme”, “sınır-ötesi işbirliği”, “bölgesel kalkınma”, “insan kaynaklarını geliştirme” ve “kırsal kalkınma”. “Sivil Toplum Aracı (CSF)” IPA kapsamında sivil toplumun gelişmesi için desteğe dair genel mali stratejiyi tanımlar; hem çok yararlanıcılı programları, hem de ülkeler özelindeki destekleri kapsar. CSF’nin üç bileşeni vardır:
1. Yerel sivil toplum girişimlerine ve kapasite geliştirmeye destek vermek, sivil toplumun rolünü güçlendirmek;
2. Gazeteciler, genç politikacılar, sendika liderlerin, öğretmen ve benzerlerinin AB kurumlarıyla irtibata geçmesini sağlayan programlar;
3. Faydalanıcı ülkelerdeki sivil toplum örgütleri, işletmeler, sendikalar ve mesleki örgütler ile AB’deki muadilleri arasında, bilgi ve deneyim alışverişini teşvik etmek için ortaklıklar oluşturulması ve ağlar geliştirilmesine destek olmak.
• Teknik Yardım ve Bilgi Değişim Aracı (TAIEX) AB mevzuatına yakınlaştırma, mevzuatı uygulama ve yürütmeye yönelik olarak ülkelere yardım etmek için oluşturulan genişlemenin bir mali aracıdır. TAIEX, kısa-vadeli teknik yardım ve öneriler, teknik konularda eğitim, akran desteği ve veritabanı araçları sağlamaktadır. TAIEX’in bir bileşeni olarak, İnsandan İnsana Programı (P2P), birey ve sivil toplum örgütlerinin, geniş kapsama sahip AB politikaları, programları, girişimleri ve iyi uygulamalarıyla tanışması için AB kurumlarını, ilgili AB şemsiye sivil toplum örgütlerini ve diğer Avrupa, ulusal ve uluslararası örgütleri ziyaret etme olanağı sağlayarak, sivil toplum örgütlerinin rolünü güçlendirmeyi hedeflemektedir; Avrupa Birliği Ziyaretçi Programı (EUVP) Brüksel, Strazburg ve/veya Lüksemburg’daki AB görevlileriyle, münferit 5 ila 8 günlük toplantı programları düzenleyerek, AB üyesi olmayan ülkelerden profesyoneller ile AB muadilleri arasında karşılıklı anlayışı artırmayı hedeflemektedir.
• Demokrasi ve İnsan Hakları için Avrupa Aracı (EIDHR) özellikle insan hakları alanında sivil toplum örgütlerini destekleyen bir mali araçtır.
Ek 2: Sivil Toplum Diyaloğu
Bu belgenin konusu olan sivil toplumun gelişimi hedefinden ayrı olarak, Avrupa Komisyonu, aday ülkeler ve AB üye devletleri arasında sivil toplum “diyaloğunu” da desteklemektedir.21 Bu, sadece proje finansmanını içermemekte, Türkiye’nin aynı zamanda Erasmus gibi belirli Topluluk programlarına katılımına da katkıda bulunmaktadır. Diyalog penceresi şu hedefleri22 gözetmektedir:
• Üye devletler ve aday ülkelerde, sivil toplumun bütün sektörleri arasında iletişimi ve karşılıklı deneyim alışverişini güçlendirmek;
• AB içinde aday ülkelere ilişkin, tarihleri ve kültürleri de dahil olmak üzere, daha iyi bir bilgi ve anlayış sağlamak ve böylece gelecekteki genişlemenin fırsat ve güçlüklerine dair daha iyi bir farkındalık yaratmak;
• Aday ülkelerde, AB’nin, kuruluş değerleri de dahil olmak üzere, işleyiş ve politikalarına dair daha iyi bilgilendirme ve anlayış sağlamak.
Bu yüzden, diyalog kapsamındaki hedefler, sivil toplum gelişimi çerçevesindekilerden farklılaşmaktadır: sivil toplum diyaloğu hem Türkiye’den, hem de AB Üye Devletlerinden bireyler ve STÖlere hitap etmektedir, Hedeflerine ulaşmak için sivil toplumun, örneğin medya ve ünversiteleri de kapsayacak şekilde, daha geniş bir kapsamını kullanmaktadır.
21Commission Communication on Civil Society Dialogue between the EU and Candidate Countries (AB ve Aday Ülkeler arasında Sivil Toplum Diyaloğuna dair Komisyon Tebliği), COM(2005)290
2217 COM(2005)290
