YEMLER
Besleme; hayvanların fonksiyonel bir ihtiyacı olup, yiyeceklerin vücuda alınarak seri halindeki kimyasal reaksiyonlarla vücudun ihtiyaçlarının ve bazı ürünlerin ortaya çıkmasıdır. Başka bir deyişle, vücut hücrelerinin ve çeşitli komponentlerin yenilenmesi, süt, yumurta, et, yapağı vb. hayvansal ürünlerin yapılabilmesidir. Bu işlemlerin olabilmesi için beslemede kullanılan maddelerin besin maddeleri bileşimine sahip olması gereklidir.
Bitkilerde besin maddelerinin büyük bir kısmını karbonhidratlar oluşturmaktadır. Karbonhidratlar bitkilerde hem yapı maddesi, hem de yedek besin maddesi olarak kullanılırken, hayvanlarda proteinler yapı maddesi olarak, yağlar ise rezerv (kullanılabilir depo) olarak bulunur.
Bitkilerdeki karbonhidratlar hayvanlar tarafından ya hemen enerji kaynağı olarak değerlendirilmekte, ya da vücut yağına çevrilmektedir.
Mineral madde yoğunluğu bakımından hayvansal organizmalar daha zengin bir yapıya sahiptir.
Gelişmesini tamamlamış, normal beslenen hayvanların vücutlarının bileşimi aşağıdaki gibidir. Ancak bu miktarlar türlere, bireylere, yaşa ve besleme durumuna göre farklılık gösterebilir.
Besin maddeleri bütün doku ve organlarda aynı oranda bulunmaz. Yağ değişik formlarda hemen bütün hücrelerde bulunur.
En fazla bulunduğu yer deri altı, bağırsak ve böbrek çevresidir. Vücut ağırlığının yaklaşık %50’sini oluşturan kaslar kuru maddede %75-80 protein içerir. Su organizmada tamamen dağılmış durumdadır. Kan ve bazı organlarda (Kalp, böbrek, akciğer) %80 civarında, kaslarda %70- 75, kemiklerde ise %20-22 düzeyinde bulunur.
Kimyasal Bileşim %
Su 55-60
Protein 15-20
Yağ 18-25
Mineral madde 3-4
2. Besin Maddeleri 2.1. Su
Hayvan vücut proteinlerinin yarısını, yağlarının tamamını kaybetmesi durumunda yaşayabilirken; vücut suyunun 1/10’unu kaybetmesi ölümüne neden olmaktadır.
Suyun vücuttaki fonksiyonları;
-Eriticilik,
-Yüksek iyonize olma özelliği nedeniyle hücre reaksiyonlarını kolaylaştırma ,
-Vücut sıcaklığını absorbe ederek dengeleme
-Eklem ve organlarda hareket esnasında sıvıların temelini oluşturma -Kulakta ses iletimi, gözde görüşle ilgili fonksiyonları sağlama
Besin maddelerinin parçalanması, sindirim sistemi, metabolizma ürünlerinin atılması ve diğer hayati fonksiyonlar için hayvanlara düzenli olarak su verilmesi gereklidir.
2.2. Organik besin maddeleri
1-Karbonhidratlar: Şeker, nişasta, selüloz ve benzeri maddeleri kapsar 2-Yağlar
3-Proteinler
Yapıları aminoasitlerden oluşur. Hayvan organizmasınca sentezlenemeyenlere esansiyel aminoasitler denir. Dengeli beslenme için mutlaka bunların yemlerle alınması gerekir. Bu aminoasitler Arginin, histidin, izolösin, lizin, metiyonin, fenilalanin, treonin, triptofan, valin
Hayvan oraganizması tarafından sentezlenebilen aminoasitler ise esansiyel olmayan aminoasitler olarak bilinir. Bunlar alanin, asparagin asit, glutamin asit, glisin, prolin, hidroksiprolin, serin, trosin, sitrullin, sistin ve sistein aminoasitleridir.
4-Protein niteliğinde olmayan azotlu bileşikler; amidler, amonyum tuzaları vb.
5-Proteini parçalayan fermentler;
2.3. Anorganik besin maddeleri
1-Makro elementler: Kalsiyum, fosfor, magnezyum, sodyum, potasyum, klor, kükürt
2-Mikro (iz) elementler: Demir, bakır, çinko, mangan, kobalt, iyot, selenyum, molibden, flor
2.4. Etkicil maddeler 1-Vitaminler;
Yağda eriyenler; Vitamin A, Vitamin D, Vitamin E, Vitamin K,
Suda eriyenler; Vvitamin B1, Vitamin B2, Niasin, Pantotenik asit, Vitamin B6, Biotin, Folik asit, Vitamin B12, Kolin, Vitamin C
2-Fermentler; Etkicil maddeler 3-Hormonlar;
4-Antibiyotikler
SİNDİRİM
Yem maddelerinin kullanılabilir parçalara ayrılacak veya emilebilecek yapılara dönüşmesidir. Hayvanlarda sindirim sisteminin özellikleri bakımından;
-Tek mideliler; Kanatlı hayvanlar, domuz ve at gibi geviş getirmeyen hayvanlarda mide tek bölümlüdür
-Çok mideliler; Geviş getiren hayvanlardan sığır, koyun ve keçide bulunur ve ön midede mikrobiyal bir sindirim sistemi gerçekleşmektedir.
Sindirim ağız (veya bazı hayvanlarda gaga) ile başlayıp, yemlerin yutulması, depolanması, fiziksel, kimyasal ve mikrobiyolojik işlemlerle sindirilmesi, vücut için yarayışlı olan kısımların emilmesi, kalan kısımların dışkı olarak atılmasından ibaret bir sistemdir. Bu sistemin uzunluğu türlere göre farklılık oluşturmaktadır.
2. YEMLER
Bir yemin kullanımını sınırlandıran etkenlerin içerisinde hayvanların yaşaması ve verim vermesi için ihtiyaç duyulan besin maddelerini içermesidir. Ayrıca besin maddeleri hayvanların yararlanabileceği formda olmalıdır. Örneğin boynuz, tırnak, kıl gibi materyaller protein içerdikleri halde hayvanlar bunlardan yararlanamadıkları için yem sayılmazlar.
Yem; uygulamada elde edilmiş deneyimlerin gösterdiği sınırlar içerisinde kalan miktar ve koşullar altında hayvanlara yedirildiği taktirde sağlıklarına herhangi bir zararlı etkisi olmayan ve hayvanların yararlanabilecekleri durumlarda organik veya inorganik besin maddeleri içeren materyallerdir
Yemler değişik özelliklerine göre aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir;
1. KABA YEMLER a-Yeşil kaba yemler b-Kuru kaba yemler c-Silo yemleri
2. YOĞUN (KESİF) YEMLER
a-Enerji kaynağı veya temel yemler b-Protein kaynağı yemler
3. YEM KATKI MADDELERİ a-Mineral ön karışımları b-Vitamin ön karışımları c-Diğer yem katkı maddeleri
1. KABA YEMLER
Özellikle ruminant hayvanlar ve selülozu iyi değerlendiren hayvanlar için önemi yüksek olan yemlerdir.
a-Yeşil-kaba yemler: Çayır ve meralar ile çayırlardan biçilen veya tarımsal üretimle elde edilen ve hayvanlara yeşil olarak yedirilen yemlerdir.
-Çayır mera yemleri,
-Baklagil yeşil yemleri; yonca, korunga, fiğ,
-Buğdaygil yeşil yemleri; mısır hasılı, sudan otu, -Diğer yeşil yem bitkileri; pancar yaprakları,
b-Kuru kaba yemler: Yeşil kaba yemlerin saklanmalarındaki kolaylıklar nedeniyle kurutularak saklanması ile elde edilen kaba yemlerdir.
-Baklagil sap-samanları, kabuk ve kavuzlar -Buğdaygil sap-samanları
c-Silo yemleri Silaj, Haylaj
2. YOĞUN (KESİF) YEMLER
Yoğun yemleri enerji ve proteince zengin yemler olarak iki grupta ele almak mümkündür.
a-Enerji kaynaklı yemler 1-Tohum ve daneler
-Buğdaygil tohumları mısır, sorgum, buğday, arpa, yulaf, çavdar
-Baklagil tohumları: Bakla, börülce, bezelye, burçak, fasulye, fiğ, lüpen, soya,
-Yağlı tohumlar ve meyveler; aspir, ayçiçeği, haşhaş, kabak çekirdeği, kenevir, keten, kolza, pamuk, susam
-Diğer dane tohum ve meyveler; at kestanesi, çitlembik, meşe palamutu
-Kök ve yumru yemler; şeker pancarı, hayvan pancarı, tapioka, patates, havuç
-Değirmencilik sanayi yan ürünleri -Şeker sanayi yan ürünleri
-Meyve işleme sanayi yan ürünleri -Yemlik yağlar
-Damıtma ürünleri
b-Protein kaynaklı yemler
-Bitkisel kökenli protein kaynakları
Küspeler: Yağlı tohumların yağı alındıktan sonra geriye kalan kısmı soya, pamuk tohumu, ayçiçeği tohumu, keten tohumu küspeleri
-Hayvansal kökenli protein kaynakları; Süt ve süt ürünleri, mezbaha kalıntıları (et unu, et-kemik unu, kan unu, tavuk unu, tüy unu, kuluçkahane atıkları unu)
-Hayvansal yağlar -Balık unu
c. Tek hücre proteinleri
d. Protein yapısında olmayan azotlu bileşikler
Üre ve Biüret bu grupta ele alınan besin maddeleridir
3. YEM KATKIMADDELERİ a.Mineral ek yemleri
Makro ve mikro minerallerin karışımından oluşturulaurlar
Ca ve P en önemli makro minerallerdir. Ca kaynağı olarak kireç taşı, mermer tozu, tebeşir tozu, deniz hayvanları kullanılır
P kaynağı olarak kalsiyum fosfat kaynaklarından yararlanılmaktadır.
b. Vitamin ek yemleri c. Aminoasit ek yemleri
d. Yemlerin korunmasını sağlayan katkı maddeleri -Antioksidanlar
-Antifungal ve organik asitler
d. Yem tüketimini arttırıcı maddeler -Peletlemede kullanılan katkı maddeleri -Yeme lezzet veren katkı maddeleri
e. Sindirime yardımcı olan katkı maddeleri -Enzimler
-Emülgatörler
-Tampon maddeler ve nötürleştiriciler -Şelatlar
f. Büyümeyi uyarıcı/veya sağlık koruyucu katkı maddeleri -Antibiyotikler
-Probiyotikler -Organik asitler
-Oligosakkaritler (Prebiyotikler) -Bitki ekstraktları
-Antikoksidiyaller
-Mikotoksin bağlayıcılar -Elektrolitler
g. Tüketici isteğine uygun ürün elde etmek için kullanılan katkı maddeleri
Yumurta sarı rengi, deri rengi vb
h. Metabolizmayı değiştirici etki yapan katkı maddeleri
KARMA YEM SANAYİİ
1. Karma yemin üstünlükleri
2. Fabrikalarda üretilen karma yemlerin üstünlükleri 3. Türkiye’de Karma yem sanayinin gelişimi
4. Türkiye’de karma yem üretimi ve kullanım düzeyi 5. Türkiye karma yem sektörünün sorunları
HAYVAN BESLEMENİN TEMEL İLKELERİ
Hayvanlardan yüksek verim alınabilmesi;
-Genetik yapılarının yüksek verime uygunluğu -Bu genetik yapıya uygun çevrenin sağlanması
Çevre : Barındırma, mera şartları, BESLEME
Çiftlik hayvanlarından istenilen verim seviyesinin alınabilmesinde en temel şartlardan birisi hayvanların ihtiyaçları doğrultusunda dengeli beslenmeleridir.
Çiftlik hayvanlarının besin madde ihtiyaçları aşağıdaki şekilde sıralanabilir;
-Kuru madde ve su -Enerji
-Protein
Mineral maddeler Vitaminler
-Diğer etkicil maddeler
Bu ihtiyaçlar hayvanların beslenmesinde kullanılan yemlerle karşılanır.
Hayvanların besin madde ihtiyaçları türüne, ırkına, canlı ağırlığına, verim yönüne, bireysel özelliklere göre değişir.
Hayvan beslemede besin madde ihtiyaçları belirlenirken;
1. Yaşama payı besin madde ihtiyaçları 2. Verim payı besin madde ihtiyaçları dikkate alınır.
Yaşama payı ihtiyacı; herhangi bir verimi olmayan, vücut yapısı değişmeyen ve iş yapmayan bir hayvanın hayati fonksiyonlarını yerine getirmesi için kullanılan besin maddeleri miktarıdır. Çiftlik hayvanları aldıkları besin maddelerinin %33-60’ını yaşama payı için kullanırlar.
Yaşama payı ihtiyacı dışında hayvanlardan optimum verim elde etmek için verilen yem miktarıdır. Süt, yumurta, et, döl verimi, sperma kalitesi, iş hayvanlarında iş yapma kapasitesi için ilave yemleme yapılmalıdır.
Süt sığırları, damızlık erkek sığır, koyun ve keçiler ve iş hayvanlarında yaşama payına ilave olarak verim payı besin maddeleri ihtiyacı söz konusu iken; sığır, kuzu, oğlak besisinde ve tüm kanatlı hayvanların beslenmesinde ihtiyaçlar yaşama payı + verim payı olarak belirlenir.
