Son y llarda hastane infeksiyonlar salg nlar n n

(1)

S

on y›llarda hastane infeksiyonlar› salg›nlar›n›n s›kl›¤›nda art›fl oldu¤u gözlenmektedir. Geli- flen t›bbi teknoloji, immünyetmezli¤i olan hastala- r›n artmas› ve yaflamlar›n›n sürdürülmeye çal›fl›l- mas›, t›bbi araç ve aletlerde daha sofistike gelifl- mifllik, daha geliflmifl ancak önemli yan etkiler ya- ratabilen ilaçlar›n kullan›ma girmesi, verilen tedavi flemalar›nda kiflinin duyarl›l›¤›n›n de¤iflmesi ilk akla gelen nedenler aras›nda gösterilmektedir.

Ayr›ca, hastane infeksiyon kontrol komiteleri de hastanelerde daha duyarl› hale geldi¤i için salg›n- lar daha kolay fark edilebilmektedir (1).

Hastane infeksiyonlar› sadece riskli hastalarda de¤il, sa¤l›kl› kifliler aras›nda da salg›n fleklinde seyredebilmektedir. S›kl›kla f›rsatç› bir patojenin kolonize olmas› ve hastal›¤›n duyarl› ve vücut di- renci düflmüfl olan kiflilerde bafllayarak yay›lmas›

söz konusudur (1).

Bir hastal›¤›n bir hastane biriminde belli bir süre içerisinde beklenenden daha fazla görülmesi veya kümeleflme göstermesi “salg›n” olarak ta- n›mlanmaktad›r. Sürekli sürveyans yap›lan hastane birimlerinde, belli bir zaman dilimi içinde belli bir hastane infeksiyonunun veya belli bir mikro- organizma ile oluflan infeksiyonlar›n art›fl gösterdi-

¤i kolayl›kla fark edilebilir (2-5).

Hastanelerde Salg›n Yönetimi:

Hastane Salg›nlar›n›n Tespit ve Önlenmesinde

‹nfeksiyon Kontrol Komitelerinin Rolü

Hmﬂ. Filiz ﬁAH‹N¹

1 Cumhuriyet Üniversitesi Sa¤l›k Hizmetleri Araﬂt›rma ve Uygulama Hastanesi, ‹nfeksiyon Kontrol Hemﬂiresi, Sivas

Yaz›ﬂma Adresi:

Hmﬂ. Filiz ﬁAH‹N

Cumhuriyet Üniversitesi Sa¤l›k Hizmetleri Araﬂt›rma ve Uygulama Hastanesi, ‹nfeksiyon Kontrol Hemﬂiresi, S‹VAS

(2)

Salg›nlar hastaneler, hastalar ve sa¤l›k çal›flanlar› için istenmedik, kayg› veren, zaman efor ve maddi kaynak kayb›na neden olan, morbidite ve mortaliteyi art›ran en önemli medikal problemler aras›nda yer al›r (5). Yaflanm›fl salg›n deneyimleri- ne göre, erken tespit edilen salg›nlar›n kontrolü daha kolay, etkilenen kifli say›s› daha az ve servis kapatma olaylar› daha nadirdir. Bu nedenle salg›n- lar›n önlenmesi ve erken tespiti önemlidir (6,7).

‹nfeksiyon Kontrol Komiteleri (‹KK)’nin salg›n- lar›n tespit ve önlenmesi aflamalar›nda önemli so- rumluluklar› bulunmaktad›r. 11 A¤ustos 2005 tarih ve 25903 say›l› Resmi Gazete’de yay›nlanan “Ya- takl› Tedavi Kurumlar› Enfeksiyon Kontrol Yönet- meli¤i” gere¤ince; ‹KK’ler, hastalar veya yatakl› tedavi kurumu personeli için tehdit oluflturan bir infeksiyon riskinin belirlenmesi durumunda, gerekli incelemeleri yapmak, izolasyon tedbirlerini belir- lemek, izlemek ve böyle bir riskin varl›¤›n›n saptanmas› durumunda, ilgili bölüme hasta al›m›n›n k›s›tlanmas› veya gerekti¤inde durdurulmas› hu- susunda karar almakla yükümlüdür. Yani salg›n ön- leme faaliyetleri, inceleme ve kontrol önlemleri- nin belirlenmesi ve uygulamalar›n de¤erlendiril- mesi herfleyden önce yasal bir zorunluluktur.

‹KK’ler yaln›zca var olan salg›nlar› inceleyen, analiz eden ve kontrol alt›na almaya çal›ﬂan bir ekip mi olmal›, yoksa salg›nlar önlenebilir mi? Li- teratür bilgilerine göre infeksiyon kontrol programlar›n› iyi uygulayan hastanelerde/birimlerde salg›nlar nadir görülür (8). O halde ‹KK’lere; salg›n- lar›n analiz ve kontrolü kadar önlenmesinde de önemli görevler düﬂmektedir.

Salg›nlar, asl›nda hastaneler için bir risktir.

Hastalara teﬂhis ve tedavi hizmetlerini verirken yapt›¤›m›z t›bbi uygulamalar›n tümü olas› olum- suzluklar› da beraberinde getirir. ‹ﬂte bu olas›

olumsuz etkilere riskler denilmektedir. Bunlar› gö- ze alarak hizmetin yürütülmesine de risk yönetimi ya da risk alma denilmektedir. Hastane infeksiyonlar› salg›nlar› bu risklerden birisidir. Hastane infeksiyonlar› salg›nlar›n› kontrol edebilme, bütün hastane risk yönetim giriflimlerinin temel tafl›d›r (8). Hastane infeksiyonu salg›nlar›nda risk yöneti- mi; riskleri tan›mlamay›, de¤erlendirmeyi, onlara karfl› yürütülecek faaliyetleri belirlemeyi, sorum-

lular› tayin etmeyi, belirlenen faaliyetleri uygula- may› ve bunlar› izleyerek sonuçlar›n› de¤erlen- dirmeyi kapsayan süreçtir. Bu nedenle her hasta- ne kendi infeksiyon risk yönetim prosesini günü- müz koﬂullar›na uygun olarak haz›rlamal›, yaz›l› hale getirmeli ve belli aral›klarla güncellemelidir.

Bunlar› haz›rlarken daha önceden yaflanm›fl salg›n analizlerinden yararlan›labilir. Örne¤in, salg›nlar en çok nerelerde görülür, uygulamalardaki aksak- l›klar ile infeksiyon geliflimi aras›ndaki iliflkiler, al›- nan önlemlerin infeksiyon kontrolü üzerine etkile- ri vs. araflt›r›lmas› yard›mc› olacakt›r (9) (Tablo 1).

Yaz›l› protokollerin haz›rlanmas›n› takiben

‹KK’leri, tüm çal›ﬂanlar› infeksiyon kontrol progra- m› konusunda bilgilendirmeli, uygulamalar›n› sa¤- lamal› ve uyumu denetlenmelidir.

Salg›nlar›n önlenmesinde önemli bir nokta da hastane infeksiyonu tan›lar›n›n kriterlere uygun ve erken dönemde konulmas›d›r ki bu da ancak duyarl›, güvenilir ve kesintisiz bir sürveyans siste- miyle mümkün olabilir. Ancak bu ﬂekilde endemik durumlar ve normalden sapmalar tespit edilebilir.

Yine literatür bilgileri ›ﬂ›¤›nda sürveyans sistemi iyi iﬂleyen hastanelerde salg›nlar›n tespit edilmesi de daha kolay olmaktad›r (4). Bu nedenledir ki

‹KK’ler sürveyans ve hastane infeksiyonlar› tan›

kriterlerini iyi tan›mlamal› ve izlemelidir.

Ellerin salg›nlar›n yay›lmas›nda önemli bir rolü oldu¤u 1800’lü y›llardan bu yana bilinmektedir.

Ancak sa¤l›k çal›flanlar›n›n el hijyenine uyumu ma- alesef istendik noktada de¤ildir. ‹KK’ler, el hijyenine uyumun kurum kültürü haline gelmesi için maksimum çaba sarf etmelidir. Tüm sa¤l›k çal›flanlar›, hastalar ve ziyaretçilere el hijyeni konusunda e¤itim verilmeli, uyum denetlenmeli ve geribildi- rimlerle beslenmelidir. El hijyeni e¤itimlerinde klasik e¤itimler yerine davran›fl de¤iflikli¤i için vi- deo ve duygu uyand›ran anlat›mlar etkili olmakta- d›r.

Özellikle antibiyotiklerin uygunsuz kullan›m›- n›n çok ilaca dirençli bakteri salg›nlar›nda önemli rol oynad›¤› bilinmektedir (10). ‹KK’ler antibiyotiklerin uygun kullan›m›n›n sa¤lanmas› için gerekli düzenlemeleri yapmal›d›r. Çok ilaca dirençli bak- terilerin (vankomisine dirençli enterokok, metisili-

(3)

Tablo 1.Örnek bir risk analizi tablosu* Birimler/RiskRiskFaaliyetler ve S›ra noÜnitelerRisklerpuanlar›düzeyleriönlemlerSorumlular 6. El hijyeni program›:-Üst yönetim -Y›lda 1 kez tüm yo¤un bak›m-‹nfeksiyon kontrol komitesi personelinin el hijyen gözlemi-Birim çal›flanlar› -El hijyen e¤itimi-Hasta ve çal›flan güvenli¤i komitesi -Her hasta yatak bafl›nda ve personel çal›flma alanlar›nda el antisepti¤i zorunlulu¤u -El antiseptik kullan›m miktar›n›n 3 ayda bir takibi -Hastane bilgi sistemi üzerinden el hijyenini hat›rlat›c› mesajlar›n gönderilmesi 7.Üç ayda bir infeksiyon kontrol komite -Üst yönetim denetimlerinin yap›lmas› ve kay›tlar›n tutulmas›-‹nfeksiyon kontrol komitesi -Servis sorumlusu -Hasta ve çal›flan güvenli¤i komitesi 8. Hastane infeksiyon h›zlar›n›n kontrolü:- Üst yönetim -Yo¤un bak›m infeksiyon h›zlar›: invaziv araç-‹nfeksiyon kontrol komitesi iliflkili infeksiyon h›zlar›, etken da¤›l›mlar› ve -Servis sorumlusu direnç paternleri, çözüm önerileri ile birlikte-Birim çal›flanlar› ünitelere bildirilmesi-Hasta ve çal›flan güvenli¤i komitesi 2. Kesici-4 x 2= 8Dikkate de¤er1. Kiflisel koruyucu ekipman listesinin oluflturulmas›-Üst yönetim delici aletrisk2.Kiflisel koruyucu ekipman kullan›m› ile ilgili-Birim çal›flanlar› yaralanmas›e¤itim verilmesi ve kullan›m›n›n denetlenmesi-‹nfeksiyon kontrol komitesi 3. Kesici-delici at›k kutular›n›n temin edilmesi ve -Hastane at›k komisyonu kullan›m›n›n kontrolü-Hasta ve çal›flan güvenli¤i komitesi 4. Kan yoluyla bulaflan hastal›klar› ve kazayla yaralanmalar› önleme e¤itimi 3. Kanve vücut3 x 2= 6Kabul edilebilir1. Kiflisel koruyucu ekipman listesinin oluflturulmas›-Üst yönetim s›v›s› s›çramas› risk2. Kiflisel koruyucu ekipman kullan›m› ile ilgili e¤itim-Birim çal›flanlar› verilmesi ve kullan›m›n›n denetlenmesi-‹nfeksiyon kontrol komitesi 3. Kan yoluyla bulaflan hastal›klar› ve kazayla-Hasta ve çal›flan güvenli¤i komitesi yaralanmalar› önleme e¤itimi

(4)

ne dirençli Staphylococcus aureus gibi) sürveyans›n›n yap›lmas›, erken uyar› sistemleri ve kontrol ön- lemlerinin uygulanmas› salg›nlar›n önlenmesi ve/veya yay›l›m›n›n durdurulmas› aﬂamalar›nda önemli ölçüde katk› sa¤lamaktad›r.

Literatürde baz› invaziv giriﬂimlerin aletlerin ve bunlar›n bak›m› ile ilgili baz› uygulamalar›n s›k- l›kla hastane infeksiyonu salg›nlar›yla iliﬂkili oldu-

¤u bildirilmifltir. (Tablo 2). ‹nfeksiyon kontrol eki- binin bu iliflkiyi bilmesi salg›nlar›n önlenmesi ve incelenmesi aflamalar›nda önemli katk› sa¤laya- cakt›r (4).

Baz› durumlarda hastane infeksiyonlar› salg›n- lar›n›n saptanmas› çok kolayd›r. ‹KK’lerin salg›na dair ipuçlar›n› iyi tan›mlam›ﬂ olmas› erken tespit için önemlidir.

• Nadiren görülmesi beklenen bir infeksiyonun tek bir epizodu bile salg›n olarak kabul edilmeli ve gerekli incelemeler/kontrol çal›ﬂmalar› yap›l- mal›d›r. Örne¤in; grup A streptokoklara ba¤l› tek bir cerrahi alan infeksiyonu saptanmas› durumunda bunun salg›n olarak kabul edilmesi ve incelenmesi gerekir.

• Bunun yan› s›ra belirli ünitelerde belirli infeksiyon tiplerinin insidans›nda istatistiksel olarak anlaml› bir art›ﬂ saptanmas› bir salg›n göstergesi- dir.

• Tek bir mikroorganizman›n etken oldu¤u belirli bir infeksiyonun görülme s›kl›¤›nda art›ﬂ (bir YBÜ’de E. cloacae bakteremilerinde bir hafta içinde üç kat art›ﬂ) olmas›.

• Belirli bir infeksiyonun s›kl›¤›nda art›ﬂ, etken- ler farkl›. Örne¤in; üriner kateter bak›m›ndaki ha- talar nedeniyle belirli bir ünitede nozokomiyal üriner sistem infeksiyonu s›kl›¤›nda art›ﬂ olmas›.

• ‹nkübasyon süresi uzun olan infeksiyon hastal›klar›nda nozokomiyal salg›nlar›n fark edilmesi güç olabilir. Nozokomiyal tüberküloz veya hepatit B salg›n› gibi (4,10).

‹KK’leri tüm birimler ve laboratuvarla iyi bir iletiflim içinde olmal›d›r. Özellikle ‹KK’ler, mikrobiyoloji laboratuvar› ve servislerle iyi bir iletiflim yakalam›fl hastanelerde salg›nlar›n tespiti daha ça- buk ve daha kolay olabilmektedir (3).

Tablo 1.Örnek bir risk analizi tablosu (devam›)* Birimler/RiskRiskFaaliyetler ve S›ra noÜnitelerRisklerpuanlar›düzeyleriönlemlerSorumlular 4. ‹nhalasyon ve1 x 5= 5Kabul edilebilir1. Kiflisel koruyucu ekipman listesinin oluflturulmas›-Üst yönetim deri yoluylarisk2.Kiflisel koruyucu ekipman kullan›m› ile ilgili-Birim çal›flanlar› oluflabileceke¤itim verilmesi ve kullan›m›n›n denetlenmesi-E¤itim komitesi allerjik3.Havaland›rman›n kontrolü-‹nfeksiyon kontrol komitesi reaksiyon4.Dezenfektanlar›n kullan›ld›¤› alanlar›n -Hasta ve çal›flan güvenli¤i komitesi havaland›r›lmas› 5.‹lk yard›m e¤itimi Hastanemizdeki 12 birime/üniteye ait risk analizleri belirlenmifl ve yo¤un bak›m ünitelerinin risk analizi örnek olarak verilmifltir. * 9 no’lu kaynaktan al›nm›flt›r.

(5)

‹KK’lerin tüm bu önleme faaliyetlerine ra¤men hastane infeksiyonlar› salg›nlar› bazen kaç›n›lmaz olabilmektedir. Salg›n düflüncesi ya da salg›n olas›- l›¤› gündeme geldi¤inde; salg›n›n bir an evvel fark edilmesi ve yönetimi çok önemlidir. Bu yönden h›zl› davran›lmal›d›r. Ancak, h›zl› olmak için bilinen do¤ru cevaplar› atlamak tehlikelidir. Salg›n yöneti- mi asl›nda zor ve detayl› bir ifltir. Gerekli bilgisi ve deneyimi olmayan kiflilerce yap›lmas› ya salg›n›n gözden kaçmas›na ya da olmayan bir salg›n›n var- m›fl gibi alg›lanmas›na neden olabilmektedir. Sal- g›n tespiti durumunda, en k›sa sürede salg›n inceleme ekibi oluflturulur. ‹nfeksiyon kontrol hekimi, infeksiyon kontrol hemflireleri, mikrobiyoloji laboratuvar› sorumlusu ve varsa moleküler analizlerle ilgili bir mikrobiyoloji uzman›, varsa epidemiyolog, ilgili bölüm baflkan› veya görevlendirece¤i bir he- kim ve hemflirenin ekipte yer almas› önerilmekte- dir (3). Yönetim durumdan haberdar edilmeli ve geliflmeler hakk›nda bilgilendirilmelidir. Oluflturu- lan ekip, h›zl› bir flekilde salg›n analizi yapmal›d›r.

Tablo 3’te salg›n inceleme basamaklar› görülmek- tedir. ‹nfeksiyon kontrol ekibi tüm bu aﬂamalar hakk›nda detayl› bilgi sahibi olmal›d›r (11).

‹nfeksiyon kontrol ekibi, salg›n inceleme süre- ci içerisinde ekiple etkin ve iyi bir iletiﬂim sa¤lanmas›, gerekli bilgilendirmelerin h›zla tüm taraflara (yönetim, servis çal›ﬂanlar›, etkilenen topluluk vs.) yap›lmas› önemlidir. Bilgilendirmenin iyi olmad›¤›

durumlarda h›zla dayan›ks›z birçok bilgi yay›labilir ve gerek çal›ﬂanlar ve kurum, gerekse hastalar za- rar görebilir.

Salg›nlar›n incelenmesinde çevre kültürlerinin al›nmas› ve yorumlanmas› güçtür. Geçerli ve has- sas yöntemlerin kullan›lmas› gerekir (12). Bu nedenle infeksiyon kontrol ekibi belli bir kaynaktan ﬂüpheleniliyorsa çevre kültürlerini almal›d›r. Aksi takdirde zaman ve emek kayb›na neden olabile- ce¤i gibi, ekibi de yanl›ﬂ yönlendirebilir.

Tüm salg›n analiz ve kontrolü sürecinde, ünite çal›flanlar› veya ilgili kiflilere herhangi bir suçlama içinde olunmamal›, korku ve panik havas› olufltur- maktan kaç›n›lmal›, as›l önemli olan fleyin sorunu saptamak ve onu çözmeye çal›flmak oldu¤u unu- tulmamal›d›r.

Servis kapat›lmas› her salg›n için gerekli de¤ildir. Yüksek mortalite veya kal›c› sakatl›k, kontrol önlemlerine ra¤men yay›l›m›n durdurulamad›¤›

salg›nlarda ekip taraf›ndan iyi düﬂünülerek ve tek- rar aç›lma endikasyonlar› belirlenerek verilmesi gereken bir karard›r (3).

Tüm salg›n çal›flmalar›n›n raporlanmas› öneril- mektedir. Salg›n›n nedenleri, yap›lan önleyici ça- l›flmalar, tekrarlanmamas› için yap›lmas› gereken- ler raporda belirtilmeli ve ilgili yerlere bildirilme- lidir (3,7,10-12). ‹yi düzenlenmifl salg›n raporlar›

daha sonra olas› salg›nlar›n incelenmesinde de yol gösterici olacakt›r.

‹KK taraf›ndan erken tespit edilen ve iyi yöne- tilen salg›nlar hastaneler için bir tak›m kazan›mla- r› da beraberinde getirebilmektedir. Çevre ve or- tam düzenlemeleri, hizmet içi e¤itimlerle sa¤l›k çal›ﬂanlar›n fark›ndal›¤›n›n art›r›lmas›, antibiyotik politikalar› ile ilgili düzenlemeler vs.

Tablo 2. Çeﬂitli hastane salg›nlar›nda saptanan kaynaklar

Salg›n Kaynak

Grup A streptokoklara ba¤l› cerrahi alan infeksiyonlar› Grup A streptokok taﬂ›y›c›s› olan sa¤l›k personeli Hemodiyaliz ünitelerinde bakteremi veya Diyalizat haz›rlanmas›nda veya diyalizerlerin

pirojenik reaksiyonlar dezenfeksiyonunda kontamine su kullan›lmas›

Yo¤un bak›m ünitelerinde bakteremi Kontamine bas›nç transduzerleri Pseudomonas cepacia psödoinfeksiyonlar› Kontamine povidon iyot solüsyonu

Kandidemi Kontamine total parenteral nütrisyon solüsyonu

Yersinia enterocolitica bakteremisi Kontamine eritrosit süspansiyonu

Gram-negatif pnömoni Kontamine nebülizatörler

(6)

Sonuç olarak, hastane infeksiyonlar› salg›nlar›

geçmiflte oldu¤u gibi tüm teknolojik ve biliflsel ge- liflmelere ra¤men, hastaneler için önemli bir sorun- dur ve gelecekte belki de daha ciddi ve zor koflul- larda karfl›m›za ç›kacakt›r. Bu nedenle ‹KK’lerde görev alacak sa¤l›k çal›flanlar›n›n tümünün ça¤dafl bir infeksiyon kontrol ve epidemiyoloji program›-

n›n hangi konularda olmas› gerekti¤ini bilmesi ve eksiksiz yerine getirebilmesi için gerekli temel e¤i- timi almalar›/sürekli e¤itilmeleri ﬂartt›r (13).

Hastanelerde risk yönetimi kavram›n› ‹KK’lerin de benimsemeleri ve çal›flma hayat›na geçirmesi ile risklerin krize dönüflmesi önlenebilir, krizler iyi bir flekilde yönetilirlerse f›rsata çevrilebilir.

KAYNAKLAR

1. Ak›n L. Hastane infeksiyonlar›nda salg›n incelenmesi.

Hastane ‹nfeksiyonlar› Dergisi 1998;2:117-30.

2. Bak›r M. Çocuk kliniklerinde salg›nlar ve DAS yöneti- mi. 5. Ulusal Sterilizasyon Dezenfeksiyon Kongresi Ki- tab›. Ankara: Bilimsel T›p Yay›nevi, 2007:551-61.

3. Aygün G. Hastane kaynakl› salg›nlar. Klinik Geliﬂim 2010;23:47-50.

4. Çetinkaya ﬁardan Y. Hastane salg›nlar›n›n incelenme- si. ‹.Ü. Cerrahpaﬂa T›p Fakültesi Sürekli T›p E¤itimle- ri Etkinlikleri. Hastane ‹nfeksiyonlar›: Korunma ve Kontrol Sempozyum Dizisi No: 60 2008:53-61.

5. Gastmeier P, et al. Am J Infect Control 2006;34:603-5.

6. Gopalakrishna G, Choo P, et al. SARS transmission and hospital containmenterging infectious diseases.

www.cdc.gov/eid. 2004:395-400.

7. Soysal A. Yenido¤an ve çocuk servislerinde salg›nlar›n erken tan›nmas›, yönetimi ve kontrolü. Hastane ‹nfek- siyonlar› Kongre Kitab›. Antalya 2012:7-9.

8. Öztürk R. (2012). Hastane infeksiyonlar›nda risk yö- netimi. http://www.sdplatform.com/yazarlar›/köﬂe-ya- zarlar›/1/RecepOzturk.aspx

9. Bulut Eker H ve ark. Antalya Atatürk Devlet Hasta- nesi’nde uygulanan risk yönetiminin infeksiyon kont- rolü aç›s›ndan önemi. Hastane ‹nfeksiyonlar› Kongre Kitab›. Antalya 2012:162-5.

10. Çalangu S. Hastane epidemilerinin önlenmesi ve kont- rolü. ANKEM 2008;18(Ek 2):104-8.

11. Ergönül Ö. Salg›n analizi. Klinik Geliﬂim 2010;23:3- 7.

12. Ergönül Ö. ‹nfeksiyon hastal›klar› epidemiyolojisi. ‹.Ü.

Cerrahpaﬂa T›p Fakültesi Sürekli T›p E¤itimleri Etkin- likleri. Hastane ‹nfeksiyonlar›: Korunma ve Kontrol Sempozyum Dizisi No: 60. 2008:30-41.

13. Akal›n HE. Dünden bugüne hastane infeksiyon kont- rol programlar›. Hastane ‹nfeksiyonlar› Dergisi 2003;7:55-7.

Tablo 3. Salg›n incelemesinin aﬂamalar›

Tan›n›n onaylanmas›

Olgu tan›m›n›n geliﬂtirilmesi

Her aﬂamada bulgular›n organize edilmesi ve kaydedilmesi Kiﬂi, yer ve zaman aç›s›ndan aktif izlem

Epidemi e¤risinin oluﬂturulmas›

Epidemi h›z›n›n bazal h›zdan daha fazla oldu¤unun gös- terilmesiyle epideminin kan›tlanmas›

Sa¤l›k Bakanl›¤› veya H›fz›ss›hha ile temas Literatür taramas›

Bilgilendirilmesi gereken kiﬂilerin uyar›lmas›

Hastalardan ve ﬂüpheli kaynaklardan tüm izolatlar›n top- lanmas›

Araﬂt›r›c› ekibin oluﬂturulmas›

Tutarl› ve güvenilir bilginin sunulmas› için bir sözcü seçil- mesi

Ekibin tüm faaliyetlerinin kaydedilmesi

Tüm olgular› saptayarak demografik özellikler (yaﬂ, cins ve meslek), hastal›¤›n saptand›¤› tarih, klinik semptom ve bulgular ve muhtemel risk faktörlerinin yaz›l› olarak saptanmas›

Kaynak, rezervuar ve bulaﬂ yolu için hipotez oluﬂturulma- s›

Erken kontrol önlemlerinin oluﬂturulmas›

Olgu kontrol veya kohort çal›ﬂmas›yla hipotezin s›nanma- s›

Kaynak, rezervuar ve bulaﬂ yolunun mikrobiyolojik olarak belirlenmesi

Moleküler epidemiyolojik yöntemlerle, kaynak, rezervuar ve bulaﬂ yolunda saptanan etkenlerin belirlenmesi Kontrol önlemlerinin güncellenmesi

Gelecekte muhtemel salg›nlar›n önlenmesi için politika geliﬂtirilmesi

Sürekli izlem yoluyla kontrol önlemlerinin belirlenmesi Salg›n incelemesinin sonuçlar› ve kontrol önlemlerinin rapor edilmesi