Bilgi Edinme Hakkı
Doç. Dr. Aslı Yağmurlu
Referanslar
BM Genel Kurulunun 10 Aralık 1948 tarihli İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, Md. 19:
«Herkesin düşünce ve anlatım özgürlüğüne
hakkı vardır. Bu hak düşüncelerinden dolayı
rahatsız edilmemek, ülke sınırları söz konusu
olmaksızın, bilgi ve düşünceleri her yoldan
araştırmak, elde etmek ve yaymak hakkını
gerekli kılar.»
4 Aralık 1950 tarihli, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Md 10:
1. Herkes görüşlerini açıklama ve anlatım özgürlüğüne sahiptir.
Bu hak, kanaat özgürlüğü ile kamu otoritelerinin müdahalesi ve ülke sınırları söz konusu olmaksızın haber veya fikir alma ve verme özgürlüğünü de içerir. Bu madde, devletlerin radyo, televizyon ve sinema işletmelerini bir izin rejimine bağlı tutmalarına engel değildir.
2. Kullanılması görev ve sorumluluk yükleyen bu özgürlükler, demokratik bir toplumda zorunlu tedbirler niteliğinde olarak, ulusal güvenliğin, toprak bütünlüğünün veya kamu emniyetinin korunması, kamu düzeninin sağlanması ve suç işlenmesinin
önlenmesi, sağlığın veya ahlakın, başkalarının şöhret ve
haklarının korunması veya yargı gücünün otorite ve tarafsızlığının
Mad. 74 VII. Dilekçe, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkı
(Değişik: 3.10.2001-4709/26 md.) Vatandaşlar ve karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla Türkiye’de ikamet eden yabancılar kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikâyetleri hakkında, yetkili makamlara ve Türkiye Büyük Millet Meclisine yazı ile başvurma hakkına sahiptir.
(Değişik: 3.10.2001-4709/26 md.) Kendileriyle ilgili başvurmaların sonucu, gecikmeksizin dilekçe sahiplerine yazılı olarak bildirilir.
(Değişik Fıkra: 7.5.2010 5982/8)Herkes, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkına sahiptir.
(Ek Fıkra: 7.5.2010 5982/8) Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına bağlı olarak kurulan Kamu Denetçiliği Kurumu idarenin işleyişiyle ilgili şikâyetleri inceler.
(Ek Fıkra: 7.5.2010 5982/8) Kamu Başdenetçisi Türkiye Büyük Millet Meclisi
tarafından gizli oyla dört yıl için seçilir. İlk iki oylamada üye tamsayısının üçte iki ve üçüncü oylamada üye tamsayısının salt çoğunluğu aranır. Üçüncü oylamada salt çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamada en çok oy alan iki aday için dördüncü oylama yapılır; dördüncü oylamada en fazla oy alan aday seçilmiş olur.
(Ek Fıkra: 7.5.2010 5982/8)Bu maddede sayılan hakların kullanılma biçimi, Kamu Denetçiliği Kurumunun kuruluşu, görevi, çalışması, inceleme sonucunda yapacağı işlemler ile Kamu Başdenetçisi ve kamu denetçilerinin nitelikleri, seçimi ve özlük
Dilekçe hakkı, bireylerin kendileriyle veya kamusal işlerle ilgili olarak, tek başlarına veya topluca yargı dışında kalan devlet organlarına, dertlerini, sorunlarını,
şikayetlerini, uğradıkları haksızlıkları ileterek
çözüm bulmalarını istemelerinden ibaret bir
insan hakkı olarak tanımlanmıştır. Dilekçe
hakkı siyasi haklar bölümüne girer.
23 OCAK 2004 tarihli Dilekçe ve Bilgi Edinme Hakkının Kullanılması hakkında Başbakanlık Genelgesi
Dilekçe hakkı, sorulara cevap almak suretiyle bilgi edinmeyi, ş̧ikayette bulunmak suretiyle denetlemeyi, dilek ve öneride bulunmak
suretiyle de demokratik katılımı sağlayan
siyasal haklardandır.
Bilgi Edinme Hakkı
Bilgi edinme hakkı 3. kuşak haklar arasında.
1. kuşak haklar, edilgen haklar, kişinin maddi ve manevi varlıklarını güvence altına alan
haklar.
2. kuşak haklar, toplumsal ve ekonomik gelişmeyi talep eden halklar.
3. kuşak haklar, dayanışma hakları. Çevre
hakkı, internet hakkı, GDOsuz besin hakkı
gibi.
Bilgi Edinme Hakkı K. Gerekçe
Demokrasinin ve hukukun üstürdüğünün gereklerinden olan bilgi edinme hakkı, bireylere daha yakın bir yönetimi, halkın denetimine açıklığı, şeffaflığı sağlama
işlevlerinin yanı sıra halkm devlete
karşıduyduğu kamu güvenini daha yüksek düzeylere çıkarmada önemli bir rol
oynamaktadır. Kullanılan bu hak sayesinde hem halkın devleti denetimi kolaylaşmakta hem de devletin demokratik karakteri
güçlenmektedir.
Şeffaflık ve gizliliğin iki yönü bulunmaktadır.
Bunlardan birincisi, kurum ve kuruluşların
"bilgi verme ödevi", ikincisi ise vatandaşların
"bilgi edinme hakkı"dır. Kurum ve kuruluşlar;
bilgi edinme hakkının kullanılması konusunda yapılan başvuruları cevaplandırmak, bilgi
veya belgeye erişimde gereken kolaylıklar ısağlamak yoluyla şeffaf yönetimin
sağlanmasına katkıda bulunabilirler.
4982 Bilgi Edinme Kanunu
Bu Kanunun amacı; demokratik ve şeffaf
yönetimin gereği olan eşitlik, tarafsızlık ve
açıklık ilkelerine uygun olarak kişilerin bilgi
edinme hakkını kullanmalarına ilişkin esas ve
usulleri düzenlemektir.
Bilgi verme hakkı-yükümlülüğü
Bilgi edinme hakkı, Herkes bilgi edinme hakkına sahiptir.Türkiye'de ikamet eden
yabancılar ile Türkiye'de faaliyette bulunan yabancı tüzel kişiler, isteyecekleri bilgi
kendileriyle veya faaliyet alanlarıyla ilgili olmak kaydıyla ve karşılıklılık ilkesi
çerçevesinde, bu Kanun hükümlerinden yararlanırlar.Türkiye'nin taraf olduğu
uluslararası sözleşmelerden doğan hak ve
Bilgi verme yükümlülüğü, Kurum ve
kuruluşlar, bu Kanunda yer alan istisnalar dışındaki her türlü bilgi veya belgeyi
başvuranların yararlanmasına sunmak ve bilgi edinme başvurularını etkin, süratli ve
doğru sonuçlandırmak üzere, gerekli idarî ve teknik tedbirleri almakla yükümlüdürler.Bu Kanun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren
diğer kanunların bu Kanuna aykırı hükümleri
uygulanmaz.
Bilgi Edinme Hakkının Sınırları
Yargı denetimi dışında kalan işlemler
Devlet sırrına ilişkin bilgi veya belgeler
Ülkenin ekonomik çıkarlarına ilişkin bilgi veya belgeler
İstihbarata ilişkin bilgi veya belgeler
İdarî soruşturmaya ilişkin bilgi veya belgeler
Adlî soruşturma ve kovuşturmaya ilişkin bilgi veya belgeler
Özel hayatın gizliliği
Haberleşmenin gizliliği
Ticarî sır
Fikir ve sanat eserleri
Kurum içi düzenlemeler
B. E. H. K. UYGULANMASINA İLİŞKİN ESAS VE USULLER HAKKINDA YÖNETMELİK 2004/7189
Bu Yönetmelik; merkezi idare kapsamındaki kamu idareleri ile bunların bağlı, ilgili veya
ilişkili kuruluşlarının, köyler hariç olmak üzere mahalli idareler ve bunların bağlı ve ilgili
kuruluşları ile birlik veya şirketlerinin, T.C.
Merkez Bankası, İMKB ve üniversiteler de dahil olmak üzere kamu tüzel kişiliğini haiz olarak
enstitü, teşebbüs, teşekkül, fon ve sair adlarla kurulmuş olan bütün kamu kurum ve
kuruluşlarının ve kamu kurumu niteliğindeki
meslek kuruluşlarının faaliyetlerinde uygulanır.
Kurum ve kuruluşların görevleri
a) Görev ve hizmet alanlarına giren konulardaki bilgi veya belgelerin konularını ve bunların hangi birimde mevcut olduğunu ihtiva eden kurum dosya planlarını,
b) Görev ve hizmet alanlarına giren konulardaki temel nitelikli karar ve işlemlerini, mal ve hizmet alımlarını, satımlarını,
projelerini ve yıllık faaliyet raporlarını,
c) Görev ve hizmet alanlarına giren konulardaki kanun, tüzük, yönetmelik, Bakanlar Kurulu kararı veya diğer düzenleyici
işlemlerin neler olduğunu, yayımlanmışsa hangi tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlandığını, görev ve hizmet
alanlarıyla ilgili mevzuatın değişiklikleri işlenmiş halini, bilgi iletişim teknolojilerini kullanmak suretiyle kamuoyunun
Kurum ve kuruluşlar, Kanun ve bu Yönetmelik hükümleri çerçevesinde, bilgi edinme hakkının etkin olarak kullanılabilmesi ve bilgi edinme
başvurularından kaynaklanan iş yükünün en aza indirilebilmesi amacıyla kurumsal internet
sayfalarını bu madde hükümlerine göre yeniden
şekillendirir. Bu Yönetmelik kapsamındaki kurum ve kuruluşlar, bu bilgileri tek tek birimler bazında,
aynı kurumsal internet sayfası üzerinden; zorunlu hallerde kurumsal internet sayfasından link
verilmek suretiyle birime ait internet sayfası üzerinden kamuoyunun bilgisine sunarlar.
Kurumların internet sayfalarında bulunacak belgeler
a) Teşkilat yapısı, görevler, bütçe, gelir ve giderler hakkındaki bilgi veya belgeler,
b) Personel sayısı ve statüleri hakkındaki bilgiler,
c) Verilen hizmetlere ilişkin bilgiler,
d) Karar alma, hizmet sunma ve politika oluşturma yöntemlerine ilişkin bilgiler,
e) Kamuyu etkileyen kararlar ve gerekçeleri, politikalar, bunlar hakkında idare tarafından yapılan değerlendirmeler ve bu
kararların alınmasına dayanak teşkil eden temel bilgiler ve veriler,
f) Kayıt, dosyalama ve arşiv düzeninin tanıtımına ilişkin bilgiler,
g) Şikayet ve başvuruların yapılma usulü ve verileceği merci veya yetkili kişi hakkında bilgiler,
İlgili birim
Kurum ve kuruluşların basın ve halkla ilişkilerle görevli birimlerinde, bilgi edinme hakkının etkin olarak
kullanılabilmesi ve bilgi veya belgelere erişimin zamanında sağlanabilmesi amacıyla bilgi edinme birimleri oluşturulur.
Bünyesinde basın ve halkla ilişkilerle görevli birimi veya bu birime benzer görevler ifa eden birim bulunmayan kurum ve kuruluşlar, bilgi edinme hakkının etkin olarak kullanılabilmesi ve bilgi veya belgelere erişimin
zamanında sağlanabilmesi amacıyla, kurum ve kuruluş içindeki bir birim bünyesinde bilgi edinme birimleri
oluştururlar veya doğrudan kurum yöneticisine bağlı bilgi edinme yetkilisi görevlendirirler.
Kim başvurabilir
Gerçek kişiler tarafından yapılacak bilgi
edinme başvurusu; başvuru sahibinin adı ve soyadı, imzası, oturma yeri veya iş adresini içeren dilekçeyle, istenen bilgi veya belgenin bulunduğu kurum ve kuruluşa yapılır.
Tüzel kişiler tarafından yapılacak bilgi edinme başvurusu; tüzel kişinin unvanı ve adresi ile yetkili kişinin imzasını ve yetki belgesini
içeren dilekçeyle, istenen bilgi veya belgenin
Başvuru usulü
Dilekçe
İnternet başvurusu
Cevap süresi
Yasa, kamu kurum ve kuruluşlarını, istenen bilgi ve belgeye erişimi 15 iş günü içinde sağlamakla yükümlü kılınıyor. Başvurunun içeriği birden fazla kurum veya kuruluşu ilgilendiriyorsa bu süre 30 iş gününe kadar uzatılabiliyor. Bilgi edinmeyle ilgili itirazlar ise Başbakanlık’ta bulunan Bilgi Edinme ve Değerlendirme Kurulu’na 15 gün içinde
sadece yazılı olarak yapılabiliyor
Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu
22 Ekim 2003 tarihli ve 25269 sayılı Resmi
Gazetede yayımlanan 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu (BEHK), 24 Nisan 2004
tarihinde yürürlüğe girmiştir. 4982 sayılı Kanunun 14 üncü maddesi uyarınca, bilgi
edinme başvurusuyla ilgili yapılacak itirazlar üzerine verilen kararları incelemek ve kurum ve kuruluşlar için bilgi edinme hakkının
kullanılmasına ilişkin olarak kararlar vermek
üzere, Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu
oluşturulmuştur.
Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu
4982 sayılı Kanunda belirtilen süreler içinde, kurum ve kuruluşlar tarafından başvuru sahibine olumlu veya olumsuz herhangi bir cevap verilmemesi halinde
başvuru, 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 10 uncu maddesi uyarınca altmış günün geçmesiyle
reddedilmiş sayılır. Bu durumda başvurusu
reddedilmiş sayılan başvuru sahibi, yargı yoluna başvurmadan önce dava açma süresinin başladığı tarihten itibaren on beş gün içinde Kurula yazılı
olarak itiraz edebilir. Kurul, bu konudaki kararını otuz iş günü içinde verir. Kurula itiraz, başvuru sahibinin
