BİYOLOJİ 9. Sınıf

Redaksiyon

Duygu ÖZTÜRK

Hasan ALTINIŞIK

Ceren KURT

Ebru KARADAĞ

P

AL ME

Y

A YIN CI LIK

An ka ra 2 014

BİYOLOJİ

9. Sınıf

Banu KARAAĞAÇ

Bilgehan PERİ

SORU KİTABI

Pınar SEYFİTTİNOĞLU

Öğretim programında yaptığı son güncelleme doğrultusunda

YENİDEN

DÜZENLENMİŞTİR.

II

P

ALME

Y

AYINLARI: 793

Biyoloji 9. Sınıf Soru Kitabı

/

Banu KARAAĞAÇ – Bilgehan PERİ – Pınar SEYFİTTİNOĞLU

Yayın Editörü

: Cemil AYAN

Yayına Hazırlama

: PALME Dizgi–Grafik Tasarım Birimi

Yayıncı Sertifika No

: 14142

Palme Yayıncılık © 2014

ISBN

: 978-605-355-168-3

Baskı

: Tuna Matbaacılık San. ve Tic. A. Ş.

Baskı Tarihi

: 2014

Basımevi Sertifika No : 16102

Bu kitap 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre kısmen ya da tamamen basılamaz, dolaylı dahi

olsa kullanılamaz, teksir, fotokopi ya da başka bir teknikle çoğaltılamaz. Her hakkı saklıdır,

PALME YAYINCILIK’a aittir.

“Benim Manevi Mirasım BİLİM ve AKILDIR”

M. Kemal ATATÜRK

IV

Son yıllarda ilk ve ortaöğretimde uygulanmaya başlanan öğretim programlarının ana felsefesi, yaşam temelli yaklaşımı esas almasıdır. Bu yaklaşımla, soyut gibi algı-lanan birçok kavram gerçek yaşamla ilişkilendirilmiş, somut hale getirilmiştir. Bu yak-laşım okullarımızdaki öğretim sürecine tam olarak yerleştirildiği ve uygulandığı zaman öğrencilerimizin derslere olan ilgi ve motivasyonları ciddi bir biçimde artacaktır. Tüm bu gelişmelerin sonucu olarak bilişim toplumunun gerektirdiği becerilere sahip, objek-tif ve analitik düşünebilen, yaratıcı bir kafa gücüne sahip kuşaklar yetişecektir. Böyle yetişen genç insanlar, ezberden uzak kalacak, sağlıklı iletişim kurabilme yetileri geli-şecek; kendini iyi tanıyan, çevresiyle barışık bireyler olacaktır.

Palme yayıncılığın hazırladığı bu kitap serisinin içeriği yukarıda belirtilen bakış açısı çerçevesinde oluşturulmuştur. Ayrıca bu kitaplar değişen yeni sınav sistemine (YGS–LYS) uygun bir niteliğe sahiptir. Üniversite sınavlarında sorulacak soruların kapsamı ve ağırlık düzeyine uygun bir konu akışı sağlanmıştır.

Bu kitapların hazırlanmasında büyük bir özveriyle bana destek veren Palme Ya-yıncılıkʼın genel müdürü sayın İlhan Budakʼa teşekkür ederim.

Palme Yayıncılıkʼtan çıkan bu kitap serisinin tüm öğrencilere yararlı olması ve onların gelişimine bir katkı sağlaması dileğiyle...

Cemil AYAN ayancemil@hotmail.com 2014

Ankara

EDİTÖR

Sevgili Öğrenciler,

Liselerde eğitimin 4 yıla çıkarılması ile biyoloji müfredatı yeniden düzenlenmiştir. Milli Eğitim Bakanlığı'nın müfredatına bağlı kalarak hazırladığımız bu soru kitabının öğrencilere yeni sistemde yardımcı olacağına inanıyoruz.

Değerli öğrenciler, biyoloji dersini anlamanın ve bu derste başarılı olmanın temel kuralı, kavramları anlamak ve kavramlar arasındaki ilişkileri doğru kurabilmektir. Bu amaca yönelik olarak hazırladığımız kitabımızda, konu özetleri, mini sınavlar, konu test-leri ve üniversite sınav soruları bulunmaktadır.

Mini sınavlar kavramları algılamanıza, konu testleri ise bu kavramları pekiştirme-nize yönelik hazırlanmıştır. Bu sayede okul sınavları öncesinde konularla ilgili kavram-ları hatırlamanız daha kolay olacaktır.

Bu kitabı hazırlamamızda bize destek olan Palme Yayıncılık Genel Müdürü Sn.İlhan BUDAK'a, editörümüz Sn. Cemil AYAN'a, tüm dizgi ve grafik çalışmalarını yapan Palme Yayıncılık çalışanlarına teşekkür ederiz.

Kitabımızı tercih eden tüm meslektaşlarımıza ve sevgili öğrencilerimize başarı di-leklerimizle… 2014 Ankara

ÖNSÖZ

VI

İÇİNDEKİLER

BÖLÜM 1 : BİLİM, CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ VE İNORGANİK BİLEŞİKLER

Konu Özeti . . . .9

Mini Sınavlar . . . .13

Konu Testleri . . . .17

BÖLÜM 2 : ENERJİ VEREN BESİNLER Konu Özeti . . . .23 Mini Sınavlar . . . .27 Konu Testleri . . . .37 BÖLÜM 3 : ENZİMLER VE VİTAMİNLER Konu Özeti . . . .45 Mini Sınavlar . . . .49 Konu Testleri . . . .57

BÖLÜM 4 : NÜKLEİK ASİTLER VE ATP Konu Özeti . . . .65

Mini Sınavlar . . . .69

Konu Testleri . . . .75

Üniversite Sınav Soruları . . . .83

Sayfa No

CANLILIĞIN TEMEL BİRİMİ HÜCRE

Mini Sınavlar . . . .93

Konu Testleri . . . .103

BÖLÜM 2 : HÜCRE ORGANELLERİ VE ÇEŞİTLERİ Konu Özeti . . . .113

Mini Sınavlar . . . .117

Konu Testleri . . . .125

Üniversite Sınav Soruları . . . .135

CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ VE SINIFLANDIRILMASI

YAŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ

ÜNİTE

1

CANLILAR DÜNYASI

ÜNİTE

2

GÜNCEL ÇEVRE SORUNLARI VE İNSAN

Konu Özeti . . . .203

Mini Sınavlar . . . .209

Konu Testleri . . . .213

GÜNCEL ÇEVRE SORUNLARI

ÜNİTE

3

Sayfa No

ÜNİTE 2 : CANLILAR DÜNYASI . . . .226

ÜNİTE 3 : GÜNCEL ÇEVRE SORUNLARI . . . .236

MİNİ SINAV ÇÖZÜMLERİ

Mini Sınavlar . . . .175

Konu Testleri . . . .185

8

BİTKİ BİYOLOJİSİ

ÜNİTE –

1

Bitkilerin Y

apısı

Bölüm –

1

Sitoplazma

Ökaryotik hücre

Çekirdek

Organeller

Prokaryotik hücre

1

YAŞAM BİLİMİ

BİYOLOJİ

BÖLÜM–1

BİLİM, CANLILARIN ORTAK

ÖZEL-LİKLERİ VE İNORGANİK

BİLEŞİK-LER . . . .9

Bilimsel Bilginin Doğası ve Biyoloji . . . .9

Canlıların Ortak Özellikleri . . . .10

İnorganik Bileşikler . . . .12

Mini Sınavlar (1 – 2) . . . .13

Konu Testleri (1 – 3) . . . .17

BÖLÜM–2

ENERJİ VEREN BESİNLER . . . . .23

Karbonhidratlar . . . .23

Yağlar

. . . .25

Proteinler

. . . .25

Mini Sınavlar (1 – 5) . . . .27

Konu Testleri (1 – 4) . . . .37

BÖLÜM–3

ENZİMLER VE VİTAMİNLER . . . . .45

Enzimlerin Yapısı . . . .45

Enzimlerin Özellikleri . . . .45

Enzimlerin Çalışmasını Etkileyen Faktörler .46

Vitaminler . . . .47

Mini Sınavlar (1 – 4) . . . .49

Konu Testleri (1 – 4) . . . .57

BÖLÜM–4

NÜKLEİK ASİTLER VE ATP . . . . .65

Nükleik Asitler . . . .65

DNA

. . . .66

RNA

. . . .66

ATP

. . . .67

Mini Sınavlar (1 – 4) . . . .69

Konu Testleri (1 – 4) . . . .75

Üniversite Sınav Soruları . . . .83

A. BİLİMSEL BİLGİNİN DOĞASI VE BİYOLOJİ

1. Bilim

¡Bilim sözcüğü latincede “bilmek” anlamına gelir. Bilim, bir öğrenme yolu olup doğal dünyayı anlamamıza katkı sağlar.

¡Bilimin kalbinde sorgulama yer alır. Sorgulama, bilgi ve açıklama getirmek için araştırma yapmaktır.

¡Başarılı bilimsel sorgulamanın formülü yoktur. Bütün araştırmalarda olduğu gibi, bilim dikkatli planlama, nedenselleştirme, yaratıcılık, işbirliği, rekabet, sabır ve olumsuz-lukların üstesinden gelmek için sürekliliğin yanı sıra zorluklara karşı koyma, macera ve şans ögelerini içerir.

1. Bilimsel Çalışma Süreçleri

¡ Bilim insanları, bir sorgulama süreci kullanarak doğal olayların nasıl çalıştığını an-lamaya çalışır. Bu sorgulama süreci, gözlem yapma, mantıklı bir hipotez kurma ve bun-ların sınanmasını içerir.

¡ Bilimsel çalışma sürecinin başında çözüm aranacak problemin net bir şekilde or-taya konulması gerekir. Bu amaçla gözlemler yapılır.

¡ Gözlem bilgi toplamak için algılarımızın kullanılmasıdır. Kayıt altına alınmış göz-lemler veri olarak adlandırılır.

¡ Gözlemler, iyi kurgulanmış bir hipotezin kurulmasına yol göstericiliği yapar. Bi-limde hipotez bir soruya verilen geçici yanıttır.

¡ Bir sonraki basamakta, sonuçların tahmin ettiğimiz gibi olup olmadığını görmek için, hipotezi sınamak üzere kontrollü deneyler ve gözlemler yapılır. Kontrollü deneyler hipotezi doğrulamıyorsa hipotez terk edilir.

¡ Bilimsel bir teori, hipoteze göre çok daha geniş kapsamlıdır ve çok daha fazla bulgu tarafından desteklenir. Bilimsel teori ve bilimsel kanun kavramları birbirinden farklı anlamlara sahiptir. Teoriler, doğada gerçekleşen olaylar hakkında yapılan ve arkasında güçlü deliller bulunan açıklamalardır. Bilimsel kanunlar doğal olayların “nasıl” gerçekleş-tiği sorusuna cevap verirken, teoriler kanunları açıklar ve “neden” sorusuna cevap ver-meye çalışır.

2. Bir Bilim Olarak Biyoloji

¡ Biyoloji, teknolojideki gelişmeler ve diğer bilim dallarındaki keşiflerin etkisiyle büyük bir gelişim kaydetmiştir.

BÖLÜM

BİLİM, CANLILARIN ORTAK

ÖZELLİKLERİ VE

İNORGANİK BİLEŞİKLER

KONU ÖZETI

1

Y

AŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ

ÜNİTE – 1

Bilim, Canlıların Ortak Özellikleri ve İnorganik Bileşikler

Bölüm –

¡ Bu gelişimler, insanoğlunun karşı karşıya kaldığı bir çok problemin (gıda sıkın-tısı, küresel iklim değişikliği, sağlık sorunları ve çevre kirliliği gibi) çözümüne büyük katkı sağlamıştır.

B. CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ

1. Hücresel Yapı

¡ Hücre canlıların biyolojik aktivite gösteren en küçük birimidir.

¡ Hücreler yapısına göre prokaryot ve ökaryot olmak üzere ikiye ayrılırlar. ¡ Prokaryot hücrelerde, çekirdek ve zarla çevrili organeller bulunmaz. Bakteri ve arkeler prokaryot hücre yapısına sahiptir.

¡ Ökaryot hücrelerde, çekirdek ve zarla çevrili organeller bulunur. Protista, mantar, bitki ve hayvanlar ökaryot hücre yapısına sahiptir.

2. Beslenme

¡ Canlılar metabolik aktivitelerini devam ettirebilmek için gerekli enerjiyi sağlayan molekülleri beslenme ile temin ederler. Canlılar beslenme biçimine göre ototrof ve hete-rotrof olmak üzere ikiye ayrılır.

3. Solunum ve Enerji Üretimi

¡ Canlılar besin monomerlerini solunum reaksiyonları ile parçalayarak ATP üretir-ler. Solunum reaksiyonları oksijenli ve oksijensiz solunum olmak üzere iki şekilde ger-çekleştirilir.

4. Metabolizma

¡ Canlı hücrelerde meydana gelen yapım ve yıkım tepkimelerinin tamamına “me-tabolizma” denir. Metabolizma anabolizma ve katabolizma olmak üzere ikiye ayrılır.

¡ Basit moleküllerin birleştirilerek daha karmaşık moleküllere dönüştürülmesine “anabolizma”, kompleks moleküllerin parçalanarak daha basit moleküllere dönüştürül-mesine “katabolizma” denir.

5. Organizasyon

¡ Canlılarda çeşitli vücut alanlarının belirli kurallar dahilinde özelleşerek oluştur-dukları düzene “organizasyon” denir. Çok hücreli canlılarda yapı ve görevleri aynı olan hücreler dokuları, dokular organları, organlar sistemleri, sistemlerde organizmayı oluştu-rur.

6. Hareket

¡ Hayvanlarda hareket yer ve yön değiştirme şeklinde gerçekleşir. Bu tip hareket-lere aktif hareket denir. Bitkilerde hareket sadece yön değiştirme şeklinde gerçekleşir. Bu tip hareketlere ise pasif hareket denir.

10

Y

AŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ

ÜNİTE – 1

Bilim, Canlıların Ortak Özellikleri ve İnorganik Bileşikler

Bölüm –

1

Hücre iflleri için enerji Katabolizmadan sa€lanan enerji ADP + ATP Pi ATP Döngüsü

Prokaryot ve ökaryot hücrelerin genel görü-nümü.

Vaşak avlanmak, kar tavşanı ise yaşamını devam ettirebilmek için enerji harcar.

7. Çevresel Uyarılara Tepki

¡ Tüm canlılar çevreden gelen uyarılara farklı tepkiler gösterirler.

¡ Bitki köklerinin suya yönelmesi, gözbebeklerimizin parlak ışıkta küçülmesi çok hücreli canlıların gösterdiği tepkilerden bazılarıdır.

8. Üreme

¡ Canlıların soylarını devam ettirebilmek için yeni bireyler oluşturmasına üreme denir.

¡ Üreme, eşeyli ve eşeysiz olmak üzere ikiye ayrılır.

¡ Eşeysiz üreyen canlıların genetik özellikleri ata canlı ile aynıdır.

¡ Eşeyli üreyen canlıların genetik yapıları ata canlıdan ve birbirlerinden farklıdır.

9. Boşaltım

¡ Metabolizma sonucu vücutta oluşan atık maddelerin hücrelerden dışarı atılma-sına “boşaltım” denir.

¡ Çok hücreli canlılarda özelleşmiş yapılar ile boşaltım gerçekleşir.

10. Adaptasyon

¡ Canlıların yaşama ve üreme şansını artıran kalıtsal özelliklerinin tamamına “adaptasyon” denir.

¡ Bukalemunun bulunduğu ortama göre renk değiştirmesi bir adaptasyon örneği-dir.

11. Büyüme

¡ Tek hücreli canlılarda büyüme sitoplazma hacminin, çok hücreli canlılarda ise hücre sayısının ve kütlesinin artması sonucu gerçekleşir.

12. Homeostasi (İç Denge)

¡ Çevre şartlarının değişmesine rağmen, canlıların iç çevrelerini dengede tutma-sına homeostasi (iç denge) denir.

13. Protein Sentezi

¡ Prokaryot ve ökaryot tüm canlılar, ribozomlarında kendilerine özgü protein mo-leküllerini sentezlerler.

Y

AŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ

ÜNİTE – 1

Bilim, Canlıların Ortak Özellikleri ve İnorganik Bileşikler

Bölüm –

1

Canlılar çevrelerindeki uyarılara tepki verirler.

Tavşanın büyük kulakları fazla ısının vücut dı-şına atılmasına yardımcı olarak homeostasinin devamına katkı sağlar.

Beyaz kuyruklu orman tavuğunun beyaz tüyleri, onu karla kaplı çevrede hemen hemen görün-mez kılar.

C. İNORGANİK BİLEŞİKLER

Canlıların yapısına katılan temel bileşenler iki grupta incelenir.

İNORGANİK BİLEŞİKLERİN ÖZELLİKLERİ

1)Genellikle karbon (C) atomu içermezler.

2) Canlıların doğadan hazır olarak almak zorunda oldukları moleküllerdir. 3)Sindirime uğramadan hücre zarından geçebilirler.

4) Enerji vermezler. A – Su

¡ Canlıların yaşamaları için gerekli olan temel maddedir.

¡ Bitkiler suyun kohezyon ve adhezyon özelliklerini kullanarak, topraktan aldıkları suyu yerçekimine zıt yönde taşıyarak yapraklara ulaştırırlar.

¡ Su; özgül ısı değeri yüksek olan, buharlaşma, çözücülük ve donma özelliğine sahip bir moleküldür.

B – Asitler

¡ Bir çözeltinin hidrojen iyonu (H+) derişimini artıran bileşiklere asit denir. Asitler, mavi turnusol kağıdını kırmızıya çevirirler.

C – Bazlar

¡ Suda çözündüklerinde hidroksil iyonu (OH–) veren maddelere baz denir. Baz-lar, kırmızı turnusol kağıdını maviye çevirirler.

pH Cetveli

¡ Bir çözeltinin asitlik ve baziklik derecesini ölçmek üzere hidrojen iyonu derişimi kullanılarak pH cetvelinden yararlanılır.

D – Tuzlar ve Mineraller

¡ Asitlerle bazlar birleşerek tuzları oluşturur. Asidin H+iyonu ile bazın OH–iyonu birleşip su açığa çıkar.

¡ Mineraller organizmanın yapısında az bulunmalarına rağmen canlılığın devamı için doğadan hazır olarak alınan maddelerdir. Hücrenin yapısına katılabileceği gibi dü-zenleyici olarak da görev yapabilirler.

¡ Kalsiyum, fosfor, iyot, demir, sodyum ve potasyum gibi maddeler minerallere örnek olarak verilebilir.

HCl NaOH NaCl H O

Asit Baz Tuz _Su2

$

+ +

• Karbonhidratlar • Ya€lar

• Proteinler • Enzimler

• Vitaminler • Nükleik asitler

• ATP

• Su • Asitler • Bazlar

• Mineraller • Tuzlar

Canl›lar›n Temel Bileflenleri

‹norganik Bileflikler Organik Bileflikler

12

Y

AŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ

ÜNİTE – 1

Bilim, Canlıların Ortak Özellikleri ve İnorganik Bileşikler

Bölüm –

1

Su molekülleri arasındaki hidrojen bağ-ları: Bir su molekülündeki hidrojen atomu ile diğer su molekülündeki oksijen atomu arasında hidrojen bağı kurulur. Böylece su molekülleri birbirine tutunur (kohezyon).

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Nötr Asidik Bazik pH cetveli

1.

Yukarıda canlıların ortak özellikleri verilmiştir. Numaralandırıl-mış kısımlara eksik olan ortak özellikleri yazınız.

I →...

II →...

III →...

2. Aşağıda canlıların ortak özelliklerinden olan hücresel yapı ve organizasyona ait bazı özellikler verilmiştir. Özelliklerle ilgili olan bu ifadelerden doğru olanların yanına "D", yanlış olanla-rın yanına "Y" harfi yazınız.

a. Prokaryot hücrelerde, çekirdek ve zarla çevrili orga-neller bulunmaz.

b.Ökaryot hücrelerde, yönetici molekül olan DNA sito-plazmada bulunur.

c. Bakteri, amip ve paramesyum gibi canlılar tek hücreli-dir.

d.Tüm canlılar hücresel yapıya sahiptir.

e. Canlılardaki en büyük organizasyon birimi organdır. f. Çok hücreli canlılarda hücreler dokuları, dokular

or-ganları oluşturur.

g.Fotosentez yapan prokaryot hücrelerde klorofil pig-menti kloroplast organelinde bulunur.

h.Protista, mantar, bitki ve hayvanlar âlemindeki canlılar ökaryot hücrelidir.

ı. Ökaryot bir hücrede hücre zarı, sitoplazma, zarlı orga-neller ve çekirdek bulunur.

j. Canlılarda organlar özgül olarak organize olduklarında sistemleri oluştururlar.

3.

Yukarıda farklı hücre tiplerinde bulunan bazı yapılar verilmiş-tir. Bu yapıların bulundukları hücre çeşitlerini Venn diyagramı üzerinde gösteriniz.

4. Aşağıda el fenerinin sönmesi üzerine kurulu olan bir bilimsel çalışma örneği verilmiştir.

Bu şemayla ilgili aşağıdaki ifadelerden doğru olanların yanına “D”, yanlış olanların yanına “Y” harfi yazınız.

a. Hipotezlerin doğruluğu öngörülerin sınanması sonu-cunda ortaya çıkar.

b.Gözlemler sonucu elde edilen veriler, hipotezlerin ku-rulmasında kullanılır.

c. Hipotezler, doğruluğu tamamen kanıtlanmış bilimsel bilgilerdir.

d.Bir gözleme dayanarak birden fazla hipotez kurulabilir.

Pro

kary

ot hücre Ökaryot hücre

1. DNA 2. RNA 3. Ribozom 4. Hücre zarı 5. Çekirdek 6. Mitokondri 7. Golgi cisimciği 8. Endospor

Canlılar›n ortak özellikleri Protein sentezi Beslenme Tepki verme II Organizas-yon Boflalt›m _Hareket III Solunum Üreme I Büyüme

Mini Sınav

Y

AŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ

ÜNİTE – 1

Bilim, Canlıların Ortak Özellikleri ve İnorganik Bileşikler

Bölüm –

1

Gözlemler

Soru

Hipotez #1:

Piller bitmiş Hipotez #2:Ampul yanmış

Öngörü: Pilleri değiştirmek sorunu çözer Öngörü: Ampulü değiştirmek sorunu çözer Öngörünün sınanması Öngörünün sınanması

5. Canlıların ortak özellikleri ile ilgili aşağıdaki soruların cevabı olan kavramları boş bırakılan kısımlara yazınız.

1. Hücrede meydana gelen yapım ve yıkım olaylarının ta-mamına ne denir?

...

2. Canlılar besin monomerlerini hangi reaksiyonlar ile par-çalayarak ATP sentezlerler?

...

3. Bir canlının yaşama ve üreme şansını artıran kalıtsal özelliklerin tamamına ne denir?

...

4. Canlılarda metabolik faaliyetler sonucunda oluşan atık maddelerin vücutlarından uzaklaştırılmasına ne denir? ...

5. Canlıların nesillerini devam ettirebilmek için yeni bireyler oluşturmasına ne denir?

...

6. Bir canlının değişken çevre koşullarına rağmen iç denge-sini kararlı halde tutabilmesine ne denir?

...

6. Canlıların, yaşamsal olaylarını devam ettirebilmek için ger-çekleştirdikleri bazı biyokimyasal tepkimeler aşağıda numa-ralandırılarak verilmiştir. Üretici ve tüketici canlılar bu tepkimelerden hangilerini gerçekleştirebilir?

7. Aşağıda canlılarda gerçekleşen bazı yapım ve yıkım tepki-meleri karışık olarak verilmiştir. Tepkime çeşidini okun üzerin-deki kutucuğa yazınız.

8. Aşağıda inorganik bileşiklere ait bazı özellikler verilmiştir. Bu özelliklerden doğru olanların yanına "D", yanlış olanların ya-nına "Y" harfi yazınız.

a. Bir çözeltinin hidrojen iyonu (H+) derişimini artıran bi-leşiklere “asit” denir.

b.Mineraller inorganik yapıda olduklarından sindirime uğ-ramazlar.

c. İnsan kanının pHʼı 7,4 civarındadır.

d.Sulu çözeltilerin pH değerinin değişmesini önleyen çö-zeltilere “tuz çözeltisi” denir.

e. Asitlerle bazlar birleşerek tampon çözeltileri oluşturur-lar.

f. Klor (Cl) ve sodyum (Na) minerallerinin ana besinsel kaynağı sofra tuzudur.

g.İyot (Ι) minerali eksikliğinde hayvanların diş çürümele-rinde hızlanma görülür.

h.Suyun özısısı yüksek olduğundan, sudaki sıcaklık de-ğişimleri hızlı olmaz.

ı. İnorganik bileşikler, hücrede enerji verici moleküller olarak kullanılırlar.

j. Laktik asit (C₃H₆O₃) organik, hidroklorik asit (HCl) ise inorganik asitlere örnektir.

‹norganik maddeler Organik

monomerler Organikpolimerler ‹norganik maddeler ve ATP I II III a) Üretici canl›lar ……… b) Tüketici canl›lar ……… a) (n) Glikoz Niflasta + (n – 1) H₂O b)Protein+(n–1)H₂O (n) Amino asit c) Gliserol+3 Ya€ asiti Ya€ + 3H₂O d)C6H12O6 + 6O2 6CO2 + 6H2O e) Glikojen + (n–1)H₂O (n) Glikoz

f) Glikoz + Fruktoz Sükroz + H2O

14

Y

AŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ

ÜNİTE – 1

Bilim, Canlıların Ortak Özellikleri ve İnorganik Bileşikler

Bölüm –

1.

Aşağıdaki şekillerde bir bitkinin organizasyon düzeyleri karışık olarak gösterilmiştir.

Tabloda verilen organizasyon düzeyi ile ilgili kavramları kutu-cuk numaralarını kullanarak aşağıdaki şekillerle örnekteki gibi eşleştiriniz.

2. Aşağıdaki I numaralı sütunda biyoloji ile ilgili bilim insanları, II numaralı sütunda ise yaptıkları çalışmalar verilmiştir. Uygun eşleştirmeleri yapınız.

3. Aşağıda canlılara ait bazı özellikler verilmiştir. Canlılarda ortak olarak gözlenen bu özelliklerin yanındaki kutucuklara (4), ortak olmayan özelliklerin yanındaki kutucuklara (X) işaretini koyunuz.

1. İnorganik maddelerden organik madde sentezleme 2. Çevreden gelen uyarılara karşı tepki gösterme 3. Hareket etmek için özelleşmiş organlara sahip olma 4. Protein sentezini ribozom organelinde gerçekleştirme 5. Besin monomerlerini solunum reaksiyonları ile

par-çalayarak ATP üretme

6. Eşeyli üreme ile tür içi genetik çeşitliliği sağlama 7. Yönetici molekül olan DNAʼyı sitoplazmada

bulun-durma

8. Boşaltım atıklarını böbrekleri aracılığıyla vücuttan uzaklaştırma

9. Belirli bir görev için özelleşmiş hücrelerden oluşan dokuları içerme

10. Metabolik aktiviteleri için gerekli enerjiyi sağlayan mo-lekülleri beslenme ile temin etme

• Hücre • Molekül • Organ • Doku • Organizma • Organel

6 5 4 3 2 1 Doku

Mini Sınav

Y

AŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ

ÜNİTE – 1

Bilim, Canlıların Ortak Özellikleri ve İnorganik Bileşikler

Bölüm –

1

I

1. Anton Van Leeuwenhoek 2. James Watson ve Francis Crick 3. Charles Darwin 4. Louis Pasteur II a. DNA molekülünün yapısının anlaşılması b. Bakterilerin mikros-kopla gözlenmesi c. Kuduz aşısının geliştirilmesi d. Evrim teorisinin geliştirilmesi

16

Y

AŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ

ÜNİTE – 1

Bilim, Canlıların Ortak Özellikleri ve İnorganik Bileşikler

Bölüm –

1

4. Canlıların temel bileşenleri inorganik ve organik maddeler olmak üzere ikiye ayrılır.

Aşağıdaki tablolara canlıların temel bileşenlerini yazınız.

5. Aşağıda canlıların sahip oldukları bazı özellikler ve bu özelik-lere ait görseller verilmiştir. Verilen özelliği ilgili görsel ile eş-leştirerek, doğru numarayı kutucuk içine yazınız.

6. Canlıların ortak özelliklerinden olan üreme olayı eşeyli ve eşeysiz olmak üzere iki şekilde gerçekleştirilir.

Aşağıda eşeyli ve eşeysiz üreme ile ilgili bazı özellikler veril-miştir. Venn diyagramı üzerinde bu özellikleri karşılaştırınız.

1. Canlıların soy devamlılığı sağlanır. 2. Temeli mitoz bölünmeye dayanır. 3. Zigot oluşumu görülür.

4. Temel olayları mayoz bölünme ve döllenmedir.

5. Ata canlı ile genetik yapısı aynı olan bireylerin oluşmasını sağlar.

7. Aşağıdaki tabloda bazı mineraller A sütununda, bu mineral-lerin vücuttaki temel işlevleri ise B sütununda verilmiştir. Ve-rilen mineralleri ilgili temel işlevi ile eşleştirerek doğru numarayı mineralin yanındaki kutucuk içine yazınız.

8. Aşağıdaki terimleri boşluklara uygun biçimde yerleştirerek metni tamamlayınız.

... ve ... canlıların

tama-mında ... organeli bulunur. Tüm canlılar

...ʼlarındaki genetik bilgiye göre ...

ʼle-rini birleştirip, kendilerine özgü yapıda olan ... moleküllerinin sentezini bu organelde gerçekleştirirler.

A B

Kalsiyum (Ca) 1. Mide özsuyunun üretiminde ve hor-monların çalışmasında etkili olma

Fosfor (P)

2. Kemik ve diş oluşumu ile kanın pıhtılaşma mekanizmasında görev alma

Klor (Cl)

3. Asit – baz dengesinin korunma-sında, sinir hücrelerinin çalışma-sında ve kalp ritminin

düzenlenmesinde etkili olma Potasyum (K) 4. ATPʼnin ve nükleik asitlerin

yapı-sına katılma

• ribozom • ökaryot • DNA

• protein • amino asit • prokaryot

I. Adaptasyon A.

II. Büyüme ve geliflme B.

III. Etki – tepki C.

Efle

yli üreme Efleysiz ürem_e

1) 2) 3) 4) 5) 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7)

1. Bilimsel çalışma sürecinde,

I. kontrollü deneyler ile hipotezi sınama, II. gözlemler yaparak veri toplama, III. eldeki verilere uygun hipotez kurma basamakları hangi sıra ile uygulanmalıdır? A) I – II – III B) II – I – III C) II – III – I

D) III – I – II E) III – II – I

2. Bilimsel çalışmanın bir basamağı olan kontrollü deneyler ile ilgili,

I. Bir deney grubu ile bir kontrol grubunu karşılaştırmak için tasarlanır.

II. Bir problem ile ilgili veri toplayarak hipotezin kurulmasına yardımcı olur.

III. Sonuçları hipotezi desteklemiyorsa hipotez değiştirilir. ifadelerinden hangileri yanlıştır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III

3. Aşağıdaki bilim adamlarından hangisi biyoloji alanında önemli bir çalışma yapmamıştır?

A) Ernest Rutherford B) Louis Pasteur C) Gregor Mendel D) Charles Darwin E) Anton Van Leeuwenhoek

4. Bilimsel çalışmaya ait olan,

I. öngörülerin doğruluğunu kontrollü deneyler ile araştırma, II. problem ile ilgili veriler toplama,

III. hipotez ile ilgili tahminler yapma

basamaklarından hangileri hipotez kurulmadan önce ger-çekleştirilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

5. Aşağıdakilerden hangisi nicel(sayısal) bir gözlemdir? A) Karada yaşayan canlılar su kaybını azaltmak için

amon-yağı üre ya da ürik asite dönüştürürler.

B) Bitkiler klorofil pigmentini üretmek için güneş ışığına ihti-yaç duyarlar.

C) Kurak bölgelerde yaşayan bitkilerin yaprakları iğne şeklin-dedir.

D) Sağlıklı bir bireyin vücut sıcaklığı 36,5°C dir.

E) Tüm canlılar gaz alış verişini difüzyonla gerçekleştirir.

6. Bilimsel süreçle ilgili,

I. Kayıt altına alınmış gözlemlere veri denir.

II. Hipotez, iyi kurgulanmış bir soruya verilen geçici bir ya-nıttır.

III. Teorilerin geçerliliği hipotezlerden fazladır. ifadelerinden hangileri doğrudur?

A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

TEST – 1

Y

AŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ

ÜNİTE – 1

Bilim, Canlıların Ortak Özellikleri ve İnorganik Bileşikler

Bölüm –

7. Aşağıdaki organizmalardan hangisi inorganik maddeleri organik maddelere dönüştürerek ihtiyacı olan besinleri üretebilir?

8. Gözlemlerin toplanması ve analiz edilmesi, bir çeşit mantığa dayanan önemli sonuçlara götürebilir. Bu mantık tümevarım olarak isimlendirilir.

Buna göre,

I. Bütün organizmalar hücrelerden yapılmıştır. II. Güneş daima doğudan doğar.

III. Prokaryot hücrelerde çekirdek bulunmaz.

kavramlarından hangileri tümevarım olarak kabul edilebi-lir?

A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

9. Canlıların tamamında, I. enerji üretimi, II. protein sentezi, III. karbon dioksit kullanımı

olaylarından hangileri ortak olarak gerçekleşmez? A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II

D) I ve III E) II ve III

10. Aşağıdakilerden hangisi biyoloji biliminin çalışma alanına girmez?

A) Canlıların birbirleri ve çevreleri ile olan ilişkilerini inceleme B) Kalıtsal karakterlerin bir nesilden diğer nesile aktarımını

araştırma

C) Canlıları ortak özelliklerine göre gruplama D) Işığın maddelerle etkileşimini inceleme

E) Hastalığa neden olan mikroorganizmaların yapısını ince-leme

11. Sıcaklığın DNA sentezi hızına etkisini inceleyen bir bilim in-sanı elde ettiği verileri kullanarak aşağıdaki grafiği çizmiştir.

Bu grafiğe göre,

I. Sıcaklığın sürekli artırılması DNA sentez hızını olumlu et-kiler.

II. Sıcaklığın değiştirilmesi DNA sentez hızını etkilemez. III. DNA sentezi için en uygun sıcaklık 36 °C civarıdır. yorumlarından hangileri yapılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

12. Aşağıdaki sorulardan hangisinin yanıtı biyolojinin araş-tırma konusu olamaz?

A) Küresel ısınmayı önlemek için neler yapılmalıdır? B) Barajlarda elektrik nasıl elde edilir?

C) Bitkiler kendi besinlerini nasıl üretirler?

D) Kalıtsal hastalıklar gen tedavisi yöntemi ile önlenebilir mi? E) Virüsler antibiyotiklerden etkilenirler mi?

A) B) C) D) E) DNA sentez hızı Sıcaklık(°C) 0 10 20 30 3640 50 60 18 1) C 2) B 3) A 4) B 5) D 6) E 7) D 8) E 9) B 10) D 11) C 12) B

Y

AŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ

ÜNİTE – 1

Bilim, Canlıların Ortak Özellikleri ve İnorganik Bileşikler

Bölüm –

TEST – 2

Y

AŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ

ÜNİTE – 1

Bilim, Canlıların Ortak Özellikleri ve İnorganik Bileşikler

Bölüm –

1

1. Fotosentez yapabilen prokaryot bir hücrede, I. ribozom,

II. kloroplast, III. mitokondri

organellerinden hangileri bulunur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

2.

Yukarıdaki deney düzeneğinde saf suya bırakılan, I. potasyum,

II. vitamin, III. nişasta

moleküllerinden hangileri bağırsak torbanın içine geçe-mez?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

3. İnorganik bileşiklerle ilgili olarak,

I. Canlı vücudunda üretilemeyen ve karbon iskeletine sahip olmayan bileşiklerdir.

II. Sindirime uğramadan hücre zarından geçebilirler. III. Enerji kaynağı olarak kullanılmazlar.

ifadelerinden hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

4. Aşağıda verilen organizasyon basamakları, çok hücreli bir canlıyı oluşturmak üzere basitten karmaşığa doğru sı-ralandığında baştan 4. sırada hangisi yer alır?

A) Organ B) Hücre C) Doku

D) Organizma E) Sistem

5.

Yukarıdaki şemada gösterilen olaylardan hangileri tüm canlı hücrelerde ortak olarak gerçekleşir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III

6.

Yukarıda gerçekleşen metabolik aktivitelerden hangileri hayvan hücrelerinde gerçekleşen anabolik olaylardandır? A) Yalnız II B) II ve IV C) I ve III

D) II, IV ve V E) III, IV ve V

7. Canlıların ortak özelliklerinden olan, I. anabolizma,

II. üreme, III. enerji üretimi

olaylarından hangileri bir canlının yaşamı boyunca ger-çekleşmek zorundadır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III Ba€›rsak torba Saf su Iflık CO₂ O₂ I H2O Besin

Isı enerjisi ATP

II III Biyolojik olaylar Glikojen I II Glikoz III IV ATP V CO₂ + H₂O

8.

Yukarıda üç farklı bireye ait anabolizma ve katabolizma mik-tarlarının grafikleri verilmiştir.

Buna göre,

I. P bireyinde anabolizma olayları katabolizma olaylarından daha fazladır.

II. N bireyinde anabolizma ve katabolizma olayları birbirine eşittir.

III. R bireyi N ve P bireylerinden daha gençtir. yorumlarından hangileri yapılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

9. Aşağıdakilerden hangisi tüm canlı türlerinin ortak özel-liklerinden birisi değildir?

A) Metabolizma olaylarını gerçekleştirme B) Organik ve inorganik maddelerden oluşma C) Uyarılara tepki verme

D) CO₂ʼyi organik besin yapımında kullanma E) Boşaltım olayını gerçekleştirme

10.

Bir hücrede gerçekleşen yukarıdaki anabolizma tepkime-siyle ilgili,

I. ATP harcanır.

II. Tüm canlılarda gerçekleşir. III. Dehidrasyon tepkimesidir. ifadelerinden hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

11. – Hemoglobinin yapısına katılır. – Elektron taşıma sistemi elemanıdır.

– Eksikliğinde anemi (kansızlık) hastalığı ortaya çıkar. Yukarıda özellikleri verilen mineral çeşidi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Demir (Fe) B) Kalsiyum (Ca) C) Selenyum (Se) D) Bakır (Cu) E) Kükürt (S)

12. Canlılarda gözlenen,

I. organik moleküllerden enerji üretmek, II. yadımlama ürünlerini vücut dışına atmak, III. organik maddeleri inorganik maddelere çevirmek, IV. özümleme ürünlerini depolamak

olaylarından hangisi solunumun, hangisi boşaltımın temel amacıdır?

13.

Yukarıdaki şekilde gösterildiği gibi, bazı böcekler su üzerinde yürüyebilirler.

Bu durum suyun aşağıdaki özelliklerinden hangisiyle açıklanabilir?

A) Çözücü özelliği B) Donma özelliği C) Yüzey gerilimi özelliği D) Buharlaşma özelliği E) Adhezyon özelliği R N P P N R Anabolizma Katabolizma Miktar Miktar Birey Birey

n Amino asit $ Protein+ n-1 H O₂

^ h ^ h Solunum Boşaltım A) I III B) I II C) II III D) IV II E) II IV 20 1) A 2) B 3) E 4) E 5) C 6) A 7) C 8) D 9) D 10) E 11) A 12) B 13) C

Y

AŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ

ÜNİTE – 1

Bilim, Canlıların Ortak Özellikleri ve İnorganik Bileşikler

Bölüm –

1. Aşağıdaki tabloda prokaryot ve ökaryot iki hücre karşılaştırıl-mıştır.

(+: var; –: yok)

Bu tablodaki verilere göre K, L ve M ile gösterilen yapılar için aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğrudur?

2. Bir insanın hayat evreleri ve bu evrelerde gerçekleşen özüm-leme ve yadımlama olaylarının oranları aşağıdaki piramitlerde gösterilmiştir. (Ö = özümleme, Y = yadımlama)

Tablodaki hayat evreleri ile ilgili aşağıda yapılan eşleştir-melerden hangisi doğrudur?

3. Canlılarda enerji dönüşümünün gerçekleşmesini sağla-yan,

I. hücrelerde organik moleküllerin solunum reaksiyonları ile yıkılması sonucu ATPʼnin üretilmesi,

II. ışık enerjisinin fotosentez olayı ile kimyasal bağ enerji-sine dönüşmesi,

III. ATPʼnin yapısındaki fosfat bağlarının yıkılması ile oluşan enerjinin kullanılması

yollarından hangileri tüm canlı hücreler için ortaktır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

4. Prokaryot yapılı M ve N hücreleri, koşulları aynı olan kapalı kaplarda 24 saat süreyle bekletiliyor. Bu süre içerisinde gaz değişimleri belirlenerek aşağıdaki grafikler çiziliyor.

Bu hücrelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söyle-nemez?

A) M hücresi metabolik aktiviteleri sırasında CO₂ üretmiştir. B) N hücresi ototrof beslenme biçimine sahiptir.

C) M ve N hücreleri solunum olayını gerçekleştirir. D) N hücresi ışık enerjisini kimyasal enerjiye dönüştürür. E) N hücresinde kloroplast bulunurken, M hücresinde

bulun-maz.

5. Bitki hücrelerinde gerçekleşen,

I. inorganik maddelerin organik maddelere dönüşümü, II. mitoz bölünme ile hücre sayısının artırılması, III. genetik şifreye göre protein sentezi

olaylarından hangileri hayvan hücrelerinde gerçekleşe-mez?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III Prokaryot Ökaryot K – + L + + M + + Yapılar Hücreler K L M

A) Çekirdek Kloroplast Ribozom

B) Hücre zarı Ribozom Mitokondri

C) Mitokondri Ribozom Hücre zarı

D) Ribozom Mitokondri Çekirdek

E) Mitokondri Çekirdek Kloroplast

Hayat evreleri Metabolizma piramitleri

P N R Ö Y Y Ö Ö Y P N R

A) Gençlik Olgunluk Yaşlılık

B) Yaşlılık Gençlik Olgunluk

C) Yaşlılık Olgunluk Gençlik

D) Olgunluk Gençlik Yaşlılık

E) Gençlik Yaşlılık Olgunluk

Gaz yüzdesi Zaman O2 CO2 Gece Gündüz Gaz yüzdesi Zaman O2 CO2 Gece Gündüz M hücresi N hücresi

Y

AŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ

ÜNİTE – 1

Bilim, Canlıların Ortak Özellikleri ve İnorganik Bileşikler

Bölüm –

1

22 1) C 2) B 3) C 4) E 5) A 6) A 7) C 8) E 9) C 10) E 11) B 12) D

Y

AŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ

ÜNİTE – 1

Bilim, Canlıların Ortak Özellikleri ve İnorganik Bileşikler

Bölüm –

1

6. Bir hücrede gerçekleşen,

I. yağ asitlerinin karbondioksit ve suya parçalanması, II. amino asitler arasında peptit bağlarının kurulması ile

pro-tein sentezi,

III. glikozun fazlasının glikojen olarak depolanması

olaylarından hangileri katabolik tepkimelere örnek olarak verilebilir?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) II ve III

7. Aşağıdaki âlemlerden hangisindeki canlılar ökaryot hücre yapısına sahip değildir?

A) Bitki B) Protista C) Bakteri

D) Hayvan E) Mantar

8. Aynı türe ait iki bireyin metabolizma hızlarının farklılığına, I. yaş,

II. cinsiyet, III. vücut büyüklüğü

faktörlerinden hangileri neden olabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

9. Bir hücrede aşağıda verilen olaylardan hangisi gerçekle-şirken, önce ATP yıkımı sonra ATP yapımı gözlenir? A) Üreme

B) Boşaltım

C) Hücresel solunum D) Büyüme

E) Protein sentezi

10. Kurak ortam bitkisi olan kaktüs türleri sahip oldukları adap-tasyon sayesinde yüksek sıcaklıklarda yaşamaya uyum sağ-lamışlardır. Aşağıdaki grafik dört ayrı kaktüs türünün ortam sıcaklığına bağlı gelişimini göstermektedir.

Grafiğe göre, numaralandırılmış kaktüs türlerinden han-gileri 40ºCʼnin üzerindeki sıcaklıklarda da yaşamaya uyum sağlamışlardır?

A) Yalnız 3 B) Yalnız 4 C) 1 ve 2

D) 2 ve 3 E) 3 ve 4

11. Kanda kalsiyum (Ca), ve fosfor (P) tuzlarının azalması, aşağıdaki sistemlerden hangisini en fazla etkiler? A) Endokrin sistemi

B) İskelet ve kas sistemi C) Boşaltım sistemi D) Üreme sistemi E) Solunum sistemi

12.

Yukarıda bazı sulu çözeltilere ait pH değerleri verilmiştir. Buna göre,

I. Mide enzimleri asidik ortamda çalışır.

II. Deniz suyu yutan bir bireyin kanındaki pH değeri düşer. III. Leke çıkarıcı maddeler baziktir.

yorumlarından hangileri yapılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

14 13 12 11 10

9 8 7 6 5 4 3 2 1 0

Ya€ çözücü temizlik

maddesi Çamafl›r suyu s›v›s› Amonyakl› temizlik hidroksit s›v›s› Magnezyum Deniz suyu ‹nsan kan› Saf su ‹drar Ya€mur suyu Sade kahve Domates suyu flarap, kola Sirke, bira, limon suyu Mide s›v›s›,

pH Ölçe€i Nötral [H + ] = [OH – ] Asidite art›fl› [H+] > [OH–] Baziklik art›fl› [H+] < [OH–] Kaktüs sayısı Sıcaklık(°C) 0 10 20 30 40 50 60 4 3 1 2

¡ Canlıların yapısında bulunan başlıca organik maddeler; karbonhidratlar, yağlar, proteinler, vitaminler, enzimler, nükleik asitler ve ATPʼdir.

¡ Organik bileşiklerin yapıtaşı olan monomerlerin biraraya gelmesinden oluşan büyük moleküllere polimer adı verilir.

¡ Organik bileşik çeşitlerinden olan karbonhiratlar, yağlar ve proteinler hücrelerde enerji verici olarak kullanılır.

A – KARBONHİDRATLAR

¡ Yapılarında karbon (C) , hidrojen (H) ve oksijen (O) atomu bulundururlar. ¡ Enerji verici ve yapı maddesi olarak kullanılırlar. İçerdikleri enerji miktarı az

ol-masına rağmen, solunum olayı ile parçalanmaları kolay olduğundan hücrelerin enerji üretiminde tercih ettikleri ilk organik bileşiklerdir.

¡ Karbonhidratlar monosakkarit, disakkarit ve polisakkarit olmak üzere üç grupta incelenir.

1. Monosakkaritler

¡ Monosakkaritler monomer yapılı bileşiklerdir. Sindirime uğramazlar ve hücre za-rından geçebilirler.

¡ Karbon sayıları üç ile sekiz arasında değişir.

¡ Hücrelerde en fazla bulunanlar beş karbonlu (pentoz) ve altı karbonlu (heksoz) olanlarıdır.

¡ Pentozlara örnek olarak riboz ve deoksiriboz verilebilir. Riboz RNA ve ATPʼnin; deoksiriboz DNAʼnın yapısına katılır. Bu moleküller hücrede enerji verici olarak kullanılmazlar.

¡ Heksozlara örnek olarak glikoz, fruktoz ve galaktoz verilebilir. En önemli heksoz glikozdur.

Glikoz:

¡ ATP üretmek için ilk tercih edilen organik bileşiktir.

¡ Sağlıklı insanların 100 ml kanında yaklaşık 90 – 100 mg glikoz bulunur. Kan-daki miktarı insülin, glukagon ve adrenalin hormonlarının denetiminde belirli de-ğerler arasında sabit tutulur.

¡ Glikoz beynin en önemli yakıtıdır ve kandaki yoğunluğu en düşük düzeydeyken bile önce beyni besler.

¡ Vücuda alınan fruktoz ve galaktoz karaciğerde glikoza çevrilir ve kana karışır.

BÖLÜM

ENERJİ VEREN BESİNLER

KONU ÖZETI

Y

AŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ

ÜNİTE – 1

Enerji V

eren Besinler

Bölüm – 2

2

2. Disakkaritler

¡ İki molekül monosakkaritin glikozit bağı ile birleşmesi sonucu oluşurlar. ¡ Küçük moleküller birleşirken suyun açığa çıkmasıyla gerçekleşen olaya

dehid-rasyon sentezi denir.

¡ Canlılardaki en önemli disakkaritler maltoz, laktoz ve sükrozdur. Bunlardan mal-toz ve sükroz bitki hücrelerinde, lakmal-toz ise hayvan hücrelerinde üretilir. ¡ Büyük moleküllerin su kullanılarak monomerlerine ayrıştırılmasına hidroliz

denir.

¡ Dehidrasyon olaylarında ATP harcanırken, hidroliz olaylarında ATP harcan-maz. Bu yüzden dehidrasyon olayları sadece canlı hücrelerde gerçekleşirken, hidroliz olayları cansız ortamlarda da gerçekleşebilir.

¡ Disakkaritler yapı birimlerine ayrılmadan kana ve hücre içine geçemez.

3. Polisakkaritler

¡ Çok sayıda monosakkaritin glikozit bağı ile bağlanması sonucu oluşan büyük moleküllü karbonhidratlara polisakkarit denir.

¡ Polisakkaritlerin temel yapı birimi glikozdur.

¡ Polisakkaritler deposal ve yapısal olmak üzere iki grupta incelenirler. Nişasta ve glikojen deposal, selüloz ve kitin ise yapısal polisakkaritlere örnektir. ¡ Dehidrasyon reaksiyonlarında açığa çıkan su sayısı ile monomerler arasında

kurulan bağ sayısı eşittir.

¡ Nişasta, glikozun bitki hücrelerindeki depo formudur.

¡ Glikojen, glikozun hayvan, bakteri ve mantar hücrelerindeki depo formudur. ¡ Selüloz, bitkilerin hücre duvarında bulunan yapı maddesidir.

¡ Kitin, böcek ve örümcek gibi eklem bacaklı canlıların dış iskeletinde bulunan bir polisakkarittir. Kitin selüloza benzer, ancak selülozdan farklı olarak yapısında azot bulunur. n(Monosakkarit) Dehidrasyon Hidroliz Polisakkarit + (n – 1) H₂O Glikoz

Glikoz + Dehidrasyon Maltoz + H₂O

Hidroliz (Arpa flekeri) Fruktoz Glikoz + Dehidrasyon Sükroz (Sakkaroz) + H2O Hidroliz (Çay flekeri) Galaktoz Glikoz + Dehidrasyon Laktoz + H₂O Hidroliz (Süt flekeri) 24

Y

AŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ

ÜNİTE – 1

Enerji V

eren Besinler

Bölüm – 2

Uzam›fl polimer

Ba€lanmam›fl monomer HO H

(a) Polimer sentezindeki dehidrasyon tepkimesi: Her monomerin eklenmesi bir molekül suyun uzaklaflt›r›lmas› ile gerçekleflir.

2

1 3

1 2 3 4

4

Hidroliz ile bir su molekülü eklenir ve bir ba€ k›r›l›r.

H2O

HO H

HO H + HO H

(b) Bir polimerin hidrolizi: Hidroliz, dehidrasyonun tersidir. Bu tepkimede bir su molekülünün eklenmesiyle, monomerler aras›ndaki ba€lar k›r›l›r.

1 2 3 4

1 2 3 4

B – YAĞLAR (LİPİTLER)

¡ Yağlar karbon (C), hidrojen (H) ve oksijen (O) atomlarının birleşmesi ile olu-şurlar.

¡ Yağlar, karbonhidrat ve proteinlerden daha fazla hidrojen atomu içerir. Bu yüz-den solunumla parçalandıklarında daha fazla enerji açığa çıkarırlar.

¡ Biyolojik açıdan önemli olan yağlar; yağ asitleri, trigliseritler, fosfolipitler ve ste-roitlerdir.

¡ Karbon atomları arasında tek bağ bulunan yağ asitlerine doymuş, çift bağ bu-lunan yağ asitlerine doymamış yağ asididenir. Doymuş yağ asitleri hayvansal kaynaklı, doymamış yağ asitleri ise bitkisel kaynaklıdır.

¡ Vücutta sentezlenemeyen ve vücuda dışarıdan alınması gereken yağ asitlerine

temel (esansiyel) yağ asitleridenir.

¡ Trigliseritler (nötr yağlar) üç molekül yağ asidinin, bir molekül gliserole ester bağları ile bağlanması sonucu oluşur.

¡ Fosfolipitler proteinlerle birlikte hücre zarının yapısına katılan lipit grupların-dandır.

¡ Steroitler, hormon ve vitaminlerin yapısına katılarak düzenleyici görevi yapar. ¡ Yağlar hücrelerde oksijenli solunumla parçalandıklarında bol miktarda enerji ile

beraber metabolik su açığa çıkar.

C – PROTEİNLER

¡ Canlıların yapısına en fazla katılan organik moleküllerdir.

¡ Yapılarında karbon (C), hidrojen (H), oksijen (O) ve azot (N) atomları bulunur. ¡ Proteinlerin temel yapı birimi amino asitlerdir. Tüm canlılarda 20 çeşit amino

asit bulunmasına rağmen, protein yapısına katılanların sayısı, dizilişi ve çeşit-leri farklıdır. Bu yüzden canlılarda bulunan proteinler çeşitlilik gösterirler. ¡ Amino asitler arasında peptit bağları kurularak proteinler sentezlenir. Peptit

bağ-ları bir amino asitin amino grubu (NH₂) ile diğer amino asitin karboksil grubu (COOH) arasında su çıkışıyla oluşur.

¡ İnsanlarda vücutta üretilmeyip, besin yoluyla alınması zorunlu olan amino

asit-lere temel (esansiyel) amino asitler denir. İnsanlarda 12 çeşit amino asit

vü-cutta sentezlenebilir. Geriye kalan 8 çeşit amino asit temel amino asittir. ¡ Proteinler enzim ve hormon gibi metabolik olayları düzenleyen moleküllerin

ya-pısına katılır.

¡ Vücutta bağışıklığın sağlanmasında görev alırlar. ¡ Solunum gazlarının taşınmasında görev yaparlar. ¡ Kanın pıhtılaşmasında görev alırlar.

¡ Kas kasılmasında görev yaparlar.

¡ Eşit miktarlarının içeriği enerji miktarı: Yağ > Protein > Karbonhidrat

¡ Hücrede enerji için kullanım sırası: Karbonhidrat – Yağ – Protein

¡ Hayvan hücrelerinde yapıya katılım miktarı: Protein > Yağ > Karbonhidrat ¡ Karbonhidrat, yağ ve protein moleküllerinin monomerlerinin oksijenli

solu-numla parçalanmaları sırasında yan ürün olarak karbondioksit ve su açığa çıkar. Protein monomerlerinin oksijenli solunumla parçalanması sırasında bunlara ek olarak amonyak (NH₃) açığa çıkar.

Y

AŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ

ÜNİTE – 1

Enerji V

eren Besinler

Bölüm – 2

Yağ molekülü:Bir yağ mo le kü lü bir baş ile üç adet hid ro kar bon kuy ruk tan olu şur. Bu kuy ruk lar ener ji de po lar ve yağ la rın hid ro fo bik dav ra nı dan so rum lu dur.

H N H C C H R O OH

Tüm amino asitlerdeki amino ve karboksil grup-ları aynıdır. Radikal grup yerine 20 farklı molekül bağlandığından 20 çeşit amino asit oluşur.

Eriflkin insanlar için sekiz temel amino asit M›s›r ve di€er tah›llar Fasulye ve di€er baklagiller Tiriptofan Methionin Valin Threonin Fenilalanin Lösin ‹zolösin Lizin

Vejetaryen beslenmesinde temel amino

asit-ler: Erişkin bir insan, sekiz temel amino asitin

26

Y

AŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ

ÜNİTE – 1

Enerji V

eren Besinler

Bölüm – 2

DERS NOTLARI

1. Glikoz molekülü bitki ve hayvanların çeşitli dokularında farklı amaçlar için tüketilebilir. Aşağıda glikoz molekülünün tüketim amaçları gösterilmiştir.

Bu şemayla ilgili aşağıdaki soruları cevaplayınız.

a) Glikoz molekülü hayvanlarda vücuda fazla alındığında, hangi moleküle dönüşerek hücrelerde depolanır?

...

b) Glikoz molekülünün solunum olayında ilk tercih edilen mole-kül olmasının nedenini açıklayınız.

... ...

c) Glikoz molekülü bitki ve hayvan hücrelerinde hangi yapı poli-sakkaritlerini oluşturur?

... ...

d) İzomer bileşik kavramının tanımını yaparak, glikoz molekü-lüne izomer olan bileşiklerin isimlerini yazınız.

...

...

...

2. Aşağıdaki tabloda bazı polisakkaritlerin görevleri ve bulun-dukları hücre çeşitleri verilmiştir. 1, 2, 3 ve 4 ile gösterilen boşlukları tamamlayınız.

3. Karbonhidratlar ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden doğru olanların yanına “D”, yanlış olanların yanına “Y” harfi yazı-nız.

a. Karbonhidratların içerdiği enerji miktarı yağ ve prote-inlerden azdır.

b.Pentozlar hücreye en fazla enerji veren şekerlerdir. c. Beyin hücrelerinin temel enerji kaynağı glikozdur. d.Büyük moleküllerin su kullanılarak monomerlerine

ay-rıştırılmasına hidroliz denir.

e. Nişasta ve glikojen yapısal, selüloz ve kitin deposal po-lisakkarittir.

f. Bitkiler glikozun fazlasını plastitlerinde nişasta olarak depolar.

g.Hayvanlar, bakteriler ve mantarlar glikozun fazlasını selüloz şeklinde depolar.

h.Kitin böcek gibi eklem bacaklıların dış iskeletinde bu-lunan bir polisakkarittir.

ı. Bazı hayvanlar bitkilerden aldığı selülozu sindiremez. j. Hayvanlarda glikojen, kas ve karaciğer hücrelerinde

depolanır.

Polisakkarit Görevi Bulunduğu hücre

Nişasta Depo maddesi 1. ...

2. ... Yapı maddesi Hayvan

Glikojen 3. ... Hayvan

4. ... Yapı maddesi Bitki

Selüloz Kitin

Depolanma

Glikoz

Yap›ya kat›lma Solunum

Niflasta Glikojen

Mini Sınav

Y

AŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ

ÜNİTE – 1

Enerji V

eren Besinler

Bölüm – 2

4.

Yukarıda bir molekül maltozun yapım ve yıkım tepkimeleri gösterilmiştir.

Bu şemayla ilgili aşağıdaki soruları cevaplayınız.

a) 1 nolu tepkimenin gerçekleşmesi için iki glikoz birimi ara-sında kurulan bağın adını yazınız.

...

b) 1 nolu olayda olduğu gibi küçük moleküllerin birleşirken, su açığa çıkarması şeklindeki tepkimelere verilen genel ismi yazınız.

...

c) 2 nolu olayda olduğu gibi büyük moleküllerin su kullanı-larak, monomerlerine ayrıştırılması şeklindeki tepkime-lere verilen genel ismi yazınız.

...

5.

Yukarıdaki özdeş üç deney tüpüne belirtilen maddeler eklen-dikten sonra su banyosunda sıcaklık 35ºCʼye ulaşıncaya kadar bekletiliyor. Numaralandırılmış tüplerdeki glikoz mikta-rını büyükten küçüğe doğru sıralayınız.

(Nişastayı hidroliz eden enzim → Tükürük sıvısındaki amilaz enzimi) (Maltozu hidroliz eden enzim → Maltaz enzimi) ...

6. Aşağıda monosakkarit ve disakkaritlere ait bazı özellikler ve-rilmiştir.

Venn diyagramı üzerinde bu özellikleri karşılaştırınız.

1. Hidrolizleri glikozit bağlarının su kullanılarak koparılması ile gerçekleşir.

2. Hücre zarından sindirime uğramadan geçebilirler. 3. Bitkisel ya da hayvansal kaynaklı olabilirler.

4. Hücrelerde en fazla bulunan çeşitleri pentoz ve heksoz gruplarıdır.

5. Canlılardaki en önemli örnekleri maltoz, laktoz ve sük-rozdur.

6. İki molekül monosakkaritin glikozit bağı ile birleşmesi so-nucu oluşurlar.

7. Fotosentez tepkimelerinin sonucunda üretilirler. 8. Yapılarında glikozit bağı bulunur.

7.

Yukarıdaki tabloda uygun koşulların sağlandığı üç farklı deney tüpünde bulunan disakkaritlerin çeşit ve miktarları ve-rilmiştir.

Bu disakkaritlerin hidrolizi sonucu oluşan monosakkaritlerin sayılarını ve çeşitlerini yazınız.

a) I. tüp → ... b) II. tüp → ... c) III. tüp →... Mon osakkaritl er Di_sakkari tler 400 g niflasta, tükürük s›v›s› ve maltaz enzimi 400 g maltoz ve maltaz enzimi 400 g glikoz I II III 25 ml 25 ml 25 ml 35°C su TÜP DİSAKKARİTLER ÇEŞİT MİKTAR I Maltoz 10 II Laktoz 6 III Sükroz 4 O H H O 1 2 + H₂O Glikoz Glikoz Maltoz 28

Y

AŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ

ÜNİTE – 1

Enerji V

eren Besinler

Bölüm – 2

Mini Sınav

1. Numaralandırılmış kutucuklarda yağlara ait bazı kavramlar ve-rilmiştir. Kutucuk numaralarını kullanarak aşağıdaki soruları cevaplayınız.

a) Hayvansal kaynaklı olup, oda sıcaklığında katı olan yağ-lara ne denir?

...

b) Yağ asitleri ile gliserol molekülünün birbirine bağlanma-sını sağlayan bağ hangisidir?

...

c) 3 molekül yağ asidinin 1 molekül gliserol ile birleşmesi so-nucu oluşan yağ molekülü hangisidir?

...

d) Bitkisel yağların karbon atomları arasındaki çift bağların koparılıp, yerine hidrojen bağlanmasıyla oluşan yağ mo-lekülü hangisidir?

...

e) Fosfat grubu içeren bir gliserol molekülü iki yağ asidine bağlandığında hangi molekül oluşur?

...

f) İnsan vücudunda sentezlenemeyip, besinlerle alınması zorunlu olan yağ asitlerine ne denir?

...

g) Suya bırakılan fosfolipitlerin kendiliğinden bir araya gele-rek oluşturdukları fosfolipit damlacığına ne denir? ...

h) Erkek ve dişi eşey hormonlarının yapısına katılan yağ mo-lekülü hangisidir?

...

ı) Nötr yağların yapısına yağ asidi ile birlikte hangi molekül katılır?

...

2. Aşağıdaki tabloda yağ moleküllerinin monomerlerine ait bazı özellikler “+” işareti ile yağ moleküllerinin monomerlerine ait olmayan özellikler ise “–” işareti ile gösterilmiştir. Tabloda nu-maralandırılmış boşlukları +/– işaretleri ile tamamlayınız.

3. Bir hücrede trigliserit sentezinin gerçekleşmesine bağlı ola-rak, aşağıda verilen grafikleri çiziniz.

Ya€ asidi miktar›

Ya€ miktar› Su miktar› Zaman A) B) Gliserol miktar› Ya€ miktar›

Ester ba€› say›s›

Zaman C) D) Doymuş yağ asidi Doymamış yağ asidi C = C bağı taşıma — 1 (...) C—C bağ taşıma + 2 (...) Hidrojenlerle doyuruldu-ğunda mar-garin oluşturma — 3 (...) Bitkisel kaynaklı olma 4 (...) + Hayvansal kaynaklı olma 5 (...) — Özellikler Moleküller 1. Doymuş yağ 2. Steroit 3. Fosfolipit

4. Ester 5. Trigliserit 6. Gliserol 7. Margarin 8. Esansiyel 9. Misel

Y

AŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ

ÜNİTE – 1

Enerji V

eren Besinler

Bölüm – 2

4. Aşağıda dört ayrı biyokimyasal reaksiyon verilmiştir. I. Doymamış yağ sentezi

II. Trigliserit hidrolizi III. Doymuş yağ hidrolizi IV. Fosfolipit sentezi

Yağ asidi miktarının arttığı ve azaldığı reaksiyonları yazınız. Yağ asidi miktarının arttığı reaksiyonlar:

...

Yağ asidi miktarının azaldığı reaksiyonlar:

...

5.

Aşağıdaki boşluklara doymuş ve doymamış yağ asitleri ara-sındaki üç farkı yazınız.

Doymuş yağ asitleri

1. ...

2. ...

3. ...

Doymamış yağ asitleri

1. ...

2. ...

3. ...

6. Aşağıda yağ ve proteinlere ait bazı özellikler verilmiştir. Venn diyagramı üzerinde bu özellikleri karşılaştırınız.

1. Enerji verici olarak kullanılma.

2. Soğuk bölgelerde yaşayan hayvanlarda ısı kaybını en-gelleme.

3. Hücre zarının yapısına katılma.

4. Canlılarda dokuların onarımında en fazla oranda kulla-nılma.

5. Sentezlerinin DNAʼnın kontrolünde ve ribozom organe-linde gerçekleşmesi.

6. Solunumla parçalandıklarında, en fazla enerji veren mo-lekül olma.

7. Sıcaklık, pH, tuz derişimi ve basınç gibi çevresel etkenle-rin değişimi ile denatüre olma.

7. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların yanına “D”, yanlış olan-ların yanına “Y” harfi yazınız.

1. Yağlar, karbonhidrat ve proteinlerden daha az hidrojen atomu içerirler.

2. Yağ çeşitlerinin ortak özelliklerinden birisi de suda az yada hiç çözünmemeleridir.

3. Doymuş yağ asitleri düz zincirler halindedir. 4. Doymamış yağ asitleri hayvansal kaynaklıdır. 5. Bir fosfolipit molekülü suyu seven bir baş ile suyu

sev-meyen iki kuyruktan oluşur.

6. Kolesterol ve safra tuzları fosfolipitlere örnek olarak ve-rilebilir.

7. Steroitler hormon ve vitaminlerin yapısına katılarak dü-zenleyici görev yaparlar.

8. Omega3 ve omega6 temel yağ asitleridir.

9. Hayvanlar birinci derecede enerji kaynağı olarak yağ-ları kullanırlar.

10.Yağlar soğuk bölgelerde yaşayan hayvanlarda deri al-tında birikerek ısı kaybını engeller.

Ya€lar Proteinler Stearik asit Çift bağ bükülmeye neden olur 30

Y

AŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ

ÜNİTE – 1

Enerji V

eren Besinler

Bölüm – 2

1.

Yukarıda bir amino asitin genel yapısı verilmiştir. 1, 2 ve 3 ile gösterilen kutucuklara eksik grupların kimyasal yapısını çize-rek, altlarındaki boşluklara grupların isimlerini yazınız.

2. Tüm canlılarda 20 çeşit amino asit bulunmasına rağmen, canlılarda bulunan proteinler çeşitlilik gösterir. Bu durumun nedenlerini numaralandırılmış boşluklara yazınız.

1 → ...

2 → ...

3 → ...

3. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların yanına “D”, yanlış olanların yanına “Y” harfi yazınız.

a. Proteinin yapısına katılan amino asitlerin bağlanma şekli aynıdır.

b.Peptit bağları bir amino asitin radikal grubu ile diğer amino asitin amino grubu arasında kurulur.

c. İnsan vücudunda 12 çeşit amino asitin sentezi ger-çekleşir.

d.Primer yapılı proteinler polipeptit zincirinin sarmal şe-kilde kıvrılmasıyla oluşur.

e. Proteinler insan vücudunda enerji verici olarak kulla-nılamaz.

f. İnsan vücudunda akyuvarların ürettiği antikorlar pro-tein yapılıdır.

g.Proteinlerin oksijenli solunumda kullanılmasıyla CO₂, H₂O ve NH₃ açığa çıkar.

4.

Yukarıdaki tabloda bazı proteinlerin tipi ve işlevleri verilmiştir. X, Y, Z ve T ile gösterilen boşlukları tamamlayınız.

X →...

Y →...

Z →...

T →...

5.

Yukarıda bir protein molekülünün denatürasyon ve renatü-rasyon olayları şematize edilmiştir.

Bu şemaya göre, aşağıdaki soruları cevaplayınız. 1. Denatürasyonu tanımlayınız?

...

2. Renatürasyonu tanımlayınız?

...

3. Denatürasyon olayına bir örnek veriniz.

... ...

Protein Tipi İşlevi

X Denetleme ve düzenleme

Yapısal proteinler Y

Z Hareket

T Kimyasal uyaranlara hücresel cevap

Denatürasyon

Renatürasyon

Normal protein Denatüre protein

C H 1 3 2 grubu grubu grup

Mini Sınav

Y

AŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ

ÜNİTE – 1

Enerji V

eren Besinler

Bölüm – 2