COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ
Dr.Öğr.Üyesi EMRAH YILDIRIM
• Bilgilerin şekilde toplanması, depolanması, işlenmesi ve anlamlı hale dönüştürülmesi için oluşturulmuş sistemlere bilgi sistemi denir.
• Bilgi sistemlerinin temel fonksiyonu karar verme işlemini kolaylaştırmak ve bu süreci kısaltmaktır.
Kaynak: https://acikders.tuba.gov.tr/course/view.php?id=30
https://datastudio.google.com/embed/u/0/reporting/2a6ef23e-4f71-4f26-92df-27fe3e864489/page/9ZtIB
• Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS), mekansal kökenli bilgilerin (grafik ve öznitelik) bilgisayar ortamında toplanması, girilmesi, saklanması, sorgulanması, mekansal analizlerinin yapılması, görüntülenmesi ve farklı formatlarda çıktı alınması için oluşturulan bir bilgi sistemidir (Aranoff 1991).
• CBS’nin bilgi sistemlerinden farkı; sistemin değişik nesnelere ait öz nitelik bilgilerine ilave olarak konum bilgilerini de içermesidir.
Kaynak: https://acikders.tuba.gov.tr/course/view.php?id=30
Kaynak: https://covid19.who.int
• CBS'nin temel çalışma prensibi belli bir coğrafi bölge için grafik (konumsal) ve öznitelik (grafik/konumsal olmayan) verilerinin ilişkilendirilerek farklı katmanlar halinde saklanması ve bu katmanları kullanarak istenilen analizlerin yapılmasına dayanmaktadır. Öznitelik bilgileri ilişkisel bir veri tabanı yönetim sistemi ile çizelgesel veriler olarak sistemde saklanırken aynı zamanda ilgili grafik veri katmanı ile bağlantılıdır.
Kaynak:Düzgün, Ş. 2008. Madencilikte Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Yardımcı Teknolojiler. Maden Mühendisliği - Açık Ocak İşletmeciliği - El Kitabı. TMMOB Maden Mühendisleri Odası. Ankara, 678 s.https://acikders.tuba.gov.tr/course/view.php?id=30
Kaynak:https://datastudio.google.com/embed/u/0/reporting/2a6 ef23e-4f71-4f26-92df-27fe3e864489/page/9ZtIB
Kaynak: https://covid19.saglik.gov.tr/
COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİNİN ELEMANLARI
Kaynak: İŞLEM GIS 2004. ArcGIS 9 Uygulama Dokümanı. İşlem Şirketler Grubu Eğitim Dokümanları. Ankara, 218 s.
YAZILIM 1. ArcGIS 2. MapInfo 3. TNTMips 4. IDRISI…….
VERİ
1. Grafik veriler (Haritalar, uydu görüntüleri, hava fotoğrafları vb.) 2. Öznitelik verileri
(grafik veri ile
ilişkilendirilmiş her türlü tablosal veri YÖNTEMLER
Sistemin başarılı çalışmasını sağlayan kurallar ve bu
kuralların birbirleriyle olan ilişkilerini düzenleyen
mantık zincirlerinden oluşan matematiksel yapılardır
DONANIM
1. Bilgisayarlar 2. Ağ yapıları
3. İnternet üzerinden
WWW’e dayalı sistemler 4. Mobil cihazlar
Kaynak: https://acikders.tuba.gov.tr/course/view.php?id=30
VERİ
Kaynak: https://acikders.tuba.gov.tr/course/view.php?id=30
Veri temininde ve CBS’de kullanımında verinin kalitesine ait özelliklerin
değerlendirilmesi gerekir. Veri kalitesi değerlendirmesi için ana ölçütler şunlardır.
• Doğruluk: Verinin gerçek olguyu temsil derecesini belirler
• Hassasiyet: Verinin ayrıntı düzeyini dolayısıyla ölçeğini belirler
• Sıklık: Verinin toplanma sıklığını belirler
• Güncellik: Verinin ne kadar güncel olduğunu belirler
• Kapsama alanı: Yeryüzünde temsil ettiği alanı belirler
VERİ KAYNAKLARI
Arazi Çalışmaları Uzaktan Algılama
Yöntemleri Kopyalama ve Çevirim İstatistik ve Metinsel Veriler
• GPS
• Jeodezik ölçme
• Teodolit
• Distomat
• Total Station
•
• Uydu teknolojileri
• Fotogrametrik yöntemler
• Harita ve planlardan kopyalama
• Önceki CBS
uygulamalarından transfer
• Diğer çalışmalardan kopyalama
• Liste verileri,
Araştırma raporları
• PC bilgi bankası verileri
• Sayısal veri dönüş
VERİ DEPOLAMA FORMATLARI
Coğrafi Bilgi Sisteminde yeryüzüne ait bilgiler, vektör ve raster formatlarda birbirlerinden soyutlanmış farklı tabakalar şeklinde depolanırlar. Coğrafi Bilgi Sisteminde bu iki format, coğrafi analizlerde ve sorgulamalarda etkin bir biçimde kullanılır. Bu sorgulama ve analizlerde, Vektör ve Raster formatların birbirlerine göre üstün ve zayıf yönleri vardır.
Kaynak: İŞLEM GIS 2004. ArcGIS 9 Uygulama Dokümanı. İşlem Şirketler Grubu Eğitim Dokümanları. Ankara, 218 s.
Vektörel veri modelinde, nokta, çizgi ve poligon (x,y,z) koordinat değerleriyle kodlanarak depolanırlar. Vektörel model mekansal objelerin kesin konumlarını tanımlamada son derece yararlı bir modeldir.
Kaynak: Erdoğan, M.A. 2020. CBS’de Veri/Kaynak Analizi Ders Notu. Çukurova Üniversitesi Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Mimarlık ve Şehir Planlama Bölümü Coğrafi Bilgi Sistemleri Programı.
Raster görüntü, birbirine komşu grid yapıdaki aynı boyutlu hücrelerin bir araya gelmesiyle oluşur. Hücrelerin her biri piksel (pixel) olarak da bilinir.
Fotoğraf görüntüsü özelliğine sahiptir.
Vektör ve raster veri modellerinden biri genelde CBS uygulama biçimine göre tercih edilerek kullanılır.
Kaynak: Erdoğan, M.A. 2020. CBS’de Veri/Kaynak Analizi Ders Notu. Çukurova Üniversitesi Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Mimarlık ve Şehir Planlama Bölümü Coğrafi Bilgi Sistemleri Programı.
VEKTÖR Veri Tercihi
• Vektör veri modelleri raster veri modellerinden çok daha karmaşık bir yapıya sahiptir.
• Sınırları, çizgisel ve noktasal objeleri vektör veri modelinde göstermek daha doğrudur.
• Vektör veri modeli kullanılarak, raster veri modeline göre çok daha doğru harita çıktıları elde edilir.
• Ağ analizi yapılacaksa (minimum yol mesafesi ölçülecekse ya da en uygun ulaşım güzergahı seçilecekse) vektör veri modeli kullanmak daha iyidir.
• Verilerin geometrik olmayan (öznitelik) verileri varsa ve bunların çalışmada kullanılması gerekiyorsa vektör veri modeli kullanılmalıdır.
RASTER Veri Tercihi
• Çakıştırma (overlay) analizi yapmayı, yani farklı katmanları çakıştırarak çalışmayı gerektiriyorsa raster veri modeli kullanmak daha iyidir.
• Eğer 3 boyutlu bir çalışma yapılacaksa sayısal yükseklik modeli(SYM) kullanmak gerekir ki bu raster veri modelidir.
Kaynak: Erdoğan, M.A. 2020. CBS’de Veri/Kaynak Analizi Ders Notu. Çukurova Üniversitesi Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Mimarlık ve Şehir Planlama Bölümü Coğrafi Bilgi Sistemleri Programı.
VEKTÖR-RASTER VERİ TERCİHİ
Kaynak: Erdoğan, M.A. 2020. CBS’de Veri/Kaynak Analizi Ders Notu. Çukurova Üniversitesi Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Mimarlık ve Şehir Planlama Bölümü Coğrafi Bilgi Sistemleri Programı.
VEKTÖR-RASTER VERİ KARŞILAŞTIRMASI
Vektör Veri
Avantajlar
Veri genelleştirme yapılmadan orijinal çözünürlüğünde gösterilebilir.
Grafik olarak baskıya daha elverişlidir (tasarımlanma açısından).
Hassas coğrafi konum bilgisi elde edilebilmektedir.
Üzerinde değişiklik yapılmaya, ağ analizlerine, topolojik işlemlere uygun yapıdadır.
Dezavantajlar
Analiz edilmesi zordur, bu amaçla fonksiyonel veri takımlarına ihtiyaç vardır.
Etkili analizler için topolojik ilişkiler düzeltilmeli, yeniden kurulmalıdır.
Yükseklik verisi gibi sürekli verilerin vektör yapıda ifadesi zordur, enterpolasyona ihtiyaç vardır.
Raster Veri
Avantajlar
Nicel analizlere uygundur.
Tür, doku gösterimlerine uygundur.
Yazıcı ve çizicilere (mürekkep püskürtmeli-lazer) uygun yapıdadır.
Dezavantajlar
Pikselin boyutu çözünürlüğü belirler.
Veri boyutu ve ihtiyaç duyulan depolama alanı büyüktür
Coğrafi Bilgi Sistemi grafik ve grafik olamayan verilerin birbirleri ile bütünleşik olarak sorgulanmasına olanak tanır. Buna göre grafik veriden sözel verilere, sözel verilerden de grafik (konumsal veriye) verilere hızlı bir erişim sağlanmış olur.
Kaynak: İŞLEM GIS 2004. ArcGIS 9 Uygulama Dokümanı. İşlem Şirketler Grubu Eğitim Dokümanları. Ankara, 218 s.
SORGULAMA
Coğrafi Bilgi Sistemi’nde depolanan veriler üzerinde konuma dayalı kararlar verebilme coğrafi verinin sorgulanması, görüntülenmesi ve analizler ile mümkün olmaktadır. Konumsal analiz işlemlerinde, mevcut girdilerden yararlanılarak, yeni bilgi kümeleri üretilir.
Kaynak: İŞLEM GIS 2004. ArcGIS 9 Uygulama Dokümanı. İşlem Şirketler Grubu Eğitim Dokümanları. Ankara, 218 s.
ANALİZ
•Tampon Bölgeleme (Buffer)
•Bindirme Analizleri (Overlay)
•Yakinlik Analizleri (Proximity)
•Yogunluk analizleri (Density Analysis)
•Adres Haritalama (Adress Geocoding)
•Dinamik Bölümler (Dynamic Secmentation)
•Kisayol ve Altyapı Yönetim Analizleri (Network Analysis)
•Yüzey Analizleri (3D, Aspect, Slope,
Elevation, Visibility, Line of Site, Cut&Fill)
Sistemde depolanan vektör veriler, veritabanı bilgilerine göre sınıflandırılarak farklı özelliklerde görüntülenebilirler. Sistemde yer alan semboloji kütüphanesi ile, vektör verilere çizgi tipleri, tarama, renk ve grafik semboller atayarak harita görüntüleme işlemleri hızlı bir şekilde gerçekleştirilir.
Kaynak: İŞLEM GIS 2004. ArcGIS 9 Uygulama Dokümanı. İşlem Şirketler Grubu Eğitim Dokümanları. Ankara, 218 s.
VERİ GÖRÜNTÜLEME VE HARİTA ÇIKTI İŞLEMLERİ
CBS’de Vektör ve Raster veri görüntüleme özelliklerinin yanısıra veri tabanı bilgilerinin Etiketlenmesi, Raporlanması ve Grafikler ile gösterimleri de mümkündür.
Kaynak: İŞLEM GIS 2004. ArcGIS 9 Uygulama Dokümanı. İşlem Şirketler Grubu Eğitim Dokümanları. Ankara, 218 s.
Her sektörden binlerce kullanıcı, haberleşmek, analiz yapmak, bilgi paylaşmak ve karmaşık problemlerin çözümü için CBS’den faydalanmaktadır.
Kaynak: https://www.esri.com.tr/tr-tr/cbs-nedir/genel-bakis#image1
COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ İLE NELER YAPILABİLİR
Coğrafi Bilgi Sistemleri, coğrafi verilerin söz konusu olduğu her alanda uygulanabilir bir yapı sunmaktadır.
Teknolojik gelişmelerle beraber farklı birçok uygulamayı içine alan Coğrafi Bilgi Sistemleri sorunlar karşısında, iş ve hizmetlerin tıkanma noktasına geldiği, mevcut yerleşim yerlerinde ya da planlanan yerleşimlerde, yerel yöneticiler için bir çözüm yolu olarak en çok önerilen yöntemdir ve birçok kullanım alanı bulunmaktadır.
Kaynak: https://www.chip.com.tr/haber/hayat-eve-sigar-yayinda-hayat-eve-sigar-uygulamasi-android-ve-ios_87615.html
COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİNİN KULLANIM ALANLARI
Kaynak: İŞLEM GIS 2010. ArcGIS 10 Uygulama Dokümanı. İşlem Şirketler Grubu Eğitim Dokümanları. Ankara, 208 s.
Kaynak: https://v3.arkitera.com/h39912-istanbul-cevre-duzeni-planinda-belirsizlikler.html
Çevre Yönetimi: Çevre düzeni planları, çevre koruma alanları, ÇED raporu hazırlama, göller, göletler, sulak alanların tespiti, çevresel izleme, hava ve gürültü kirliliği, kıyı yönetimi, meteoroloji, hidroloji…
Kaynak: İŞLEM GIS 2010. ArcGIS 10 Uygulama Dokümanı. İşlem Şirketler Grubu Eğitim Dokümanları. Ankara, 208 s.
Kaynak:https://www.kgm.gov.tr/sayfalar/kg m/sitetr/otoyollar/otoyollar.aspx
Doğal Kaynak Yönetimi: Arazi yapısı, su kaynakları, akarsular, havza analizleri, yaban hayatı, yer altı ve yer üstü doğal kaynak yönetimi, madenler, petrol kaynakları…
Mülkiyet‐İdari Yönetim: Tapu‐Kadastro, vergilendirme, seçmen tespiti, nüfus, kentler, beldeler, kıyı sınırları, idari sınırlar, tapu bilgileri, mücavir alan dışında kalan alanlar, uygulama imar planları…
Bayındırlık Hizmetleri: İmar faaliyetleri, otoyollar, devlet yolları, demir yolları ön etütleri, deprem zonları, afet yönetimi, bina hasar tespitleri, binaların cinslerine göre dağılımları, bölgesel kalkınma dağılımı…
Kaynak: İŞLEM GIS 2010. ArcGIS 10 Uygulama Dokümanı. İşlem Şirketler Grubu Eğitim Dokümanları. Ankara, 208 s.
Kaynak: http://www.dsi.gov.tr/docs/sempozyumlar/afet-y%C3%B6netimi-ve-sel- riskde%C4%9Ferlendirilmesi-(d-%C5%9Fahin).pdf?sfvrsn=2
Eğitim: Araştırma‐inceleme, eğitim kurumlarının kapasiteleri ve bölgesel dağılımları, okuma‐yazma oranları, öğrenci ve eğitmen sayıları, planlama…
Sağlık Yönetimi: Sağılık‐coğrafya ilişkisi, sağlık birimlerinin dağılımı, personel yönetimi, hastane vb. birimlerin kapasiteleri, bölgesel hastalık analizleri, sağlık tarama faaliyetleri, ambulans hizmetleri…
Kaynak: İŞLEM GIS 2010. ArcGIS 10 Uygulama Dokümanı. İşlem Şirketler Grubu Eğitim Dokümanları. Ankara, 208 s.
Kaynak: https://medium.com/@cbsmedya/yerli-covid-19-harita-uygulamalar%C4%B1-56975f08d936
Belediye Faaliyetleri: Kentsel faaliyetler, imar, emlak vergisi toplama, imar düzenlemeleri, çevre, park bahçeler, fen işleri, su‐kanalizasyon‐ doğal gaz tesis işleri, TV kablolama, uygulama imar planları, nazım imar planları, halihazır haritalar, altyapı, ulaştırma planı toplu taşımacılık, belediye yolları ve tesisleri…
Ulaşım Planlaması: Kara, hava, deniz ulaşım ağları, doğal gaz boru hatları, iletişim istasyonları, yer seçimi, enerji nakil hatları, ulaşım haritaları…
Kaynak: İŞLEM GIS 2010. ArcGIS 10 Uygulama Dokümanı. İşlem Şirketler Grubu Eğitim Dokümanları. Ankara, 208 s.
Kaynak: http://kentrehberi.izmir.bel.tr/izmirkentrehberi
Kaynak: www.botas.gov.tr
Turizm: Turizm bölgeleri alanları ve merkezleri, turizm amaçlı uygulama imar planları, turizm tesisleri, kapasiteleri, arkeoloji çalışmaları…
Orman ve Tarım: Eğim‐bakı hesapları, orman amenajman haritaları, orman sınırları, peyzaj planlama, milli parklar, orman kadastrosu, arazi örtüsü, toprak haritaları…
Ticaret ve Sanayi: Sanayi alanları, organize sanayi bölgeleri, serbest bölgeler, bankacılık, pazarlama, sigorta, risk yönetimi, abone, adres yönetimi…
Savunma ve Güvenlik: Askeri tesisler, tatbikat ve atış alanları, yasak bölgeler, sivil savunma, emniyet, suç analizleri, suç haritaları, araç takibi, trafik sistemleri, acil durum…
Kaynak: İŞLEM GIS 2010. ArcGIS 10 Uygulama Dokümanı. İşlem Şirketler Grubu Eğitim Dokümanları. Ankara, 208 s.
Kaynak:https://antalyaobm.ogm.gov.tr/Sayfalar/
Kurulusumuz/GenelBilgiler.aspx
Kaynak: https://testsite.ktb.gov.tr/ktmordu/TR-9773/oymapinarturizm-kenti.html
Kaynak: Öztürk, M. ve Doygun, H. 2016. Peyzaj Karakter Analizinde Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Algılama Teknikleri Kullanımı: Gaziantep Kenti Örneği. 6. UZAKTAN ALGILAMA-CBS SEMPOZYUMU (UZAL-CBS 2016), 5-7 Ekim 2016, Adana/Türkiye, s. 859-864.
Kaynak: Öztürk, M. ve Doygun, H. 2016. Peyzaj Karakter Analizinde Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Algılama Teknikleri Kullanımı: Gaziantep Kenti Örneği. 6. UZAKTAN ALGILAMA-CBS SEMPOZYUMU (UZAL-CBS 2016), 5-7 Ekim 2016, Adana/Türkiye, s. 859-864.
Gaziantep Peyzaj Karakter Tipleri İçin Geliştirilen Tanımlama Sistemi
Jeoloji
Q-Ayrılmamış Kuveterner E-Neritik Kireçtaşı-Eosen M-Neritik Kireçtaşı-Miyosen B-Bazalt-Üst Miyosen
Büyük Toprak Grupları
F-Kırmızımsı Kahverengi Topraklar K-Kolüvyal Topraklar
T-Kırmızı Akdeniz Toprakları X-Bazaltik Topraklar
Peyzaj tipi
KD-Q-F-VII-V
Çakıştırma sırasına göre (Alan kullanımları, Jeoloji, Büyük toprak grupları, Toprak yetenek sınıfları, Jeomorfoloji) Kuveterner arazide, 7.sınıf kırmızımsı kahverengi toprak ile kaplı vadi üzerinde bulunan kentsel yerleşimler Alan Kullanımları (2.Düzey)
KD-Kentsel Doku
YK-Yeşil Kentsel Alanlar TA-Tarımsal Alanlar KO-Karışık Ormanlar İ-İbreli Ormanlar
BA-Bitki Örtüsü Az Olan Alanlar Ç-Çıplak Kayalıklar
S-Su Yapıları
Toprak Yetenek Sınıfları I.Sınıf
II.Sınıf III.Sınıf IV.Sınıf VI.Sınıf VII.Sınıf
Jeomorfoloji D-Dağlık Alan P-Plato
O-Ova
V-Vadi
Kaynak: Öztürk, M. ve Doygun, H. 2016. Peyzaj Karakter Analizinde Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Algılama Teknikleri Kullanımı: Gaziantep Kenti Örneği. 6. UZAKTAN ALGILAMA-CBS SEMPOZYUMU (UZAL-CBS 2016), 5-7 Ekim 2016, Adana/Türkiye, s. 859-864.
Gaziantep Kenti Peyzaj Karakter Tipleri
Kaynak: Turgut, H. ve Tırnakçı, A. 2020. Korunan Alanlarda Peyzaj Karakter Analizi Hatila Vadisi Milli Parkı Örneği. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 51(1): 8-20.
Kaynak: Turgut, H. ve Tırnakçı, A. 2020. Korunan Alanlarda Peyzaj Karakter Analizi Hatila Vadisi Milli Parkı Örneği. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 51(1): 8-20.
Karakter anahtarı
Kaynak: Turgut, H. ve Tırnakçı, A. 2020. Korunan Alanlarda Peyzaj Karakter Analizi Hatila Vadisi Milli Parkı Örneği. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 51(1): 8-20.
Kaynak: Turgut, H. ve Tırnakçı, A. 2020. Korunan Alanlarda Peyzaj Karakter Analizi Hatila Vadisi Milli Parkı Örneği. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 51(1): 8-20.
Karakter tipleri haritası
1052 peyzaj karakter tipi
Kaynak: Turgut, H. ve Tırnakçı, A. 2020. Korunan Alanlarda Peyzaj Karakter Analizi Hatila Vadisi Milli Parkı Örneği. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 51(1): 8-20.
Baskın özellik gösteren karakter tip alanları
Kaynak: Koç, A. ve Yılmaz, S. 2020. Peyzaj Karakter Analizi ve Değerlendirmesi: Pasinler-Köprüköy (Erzurum) İlçeleri Örneği. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 51(2): 126-139.
Kaynak: Koç, A. ve Yılmaz, S. 2020. Peyzaj Karakter Analizi ve Değerlendirmesi: Pasinler-Köprüköy (Erzurum) İlçeleri Örneği. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 51(2): 126-139.
Peyzaj karakter kodlama sistemi
Kaynak: Koç, A. ve Yılmaz, S. 2020. Peyzaj Karakter Analizi ve Değerlendirmesi: Pasinler-Köprüköy (Erzurum) İlçeleri Örneği. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 51(2): 126-139.
Kaynak: Koç, A. ve Yılmaz, S. 2020. Peyzaj Karakter Analizi ve Değerlendirmesi: Pasinler-Köprüköy (Erzurum) İlçeleri Örneği. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 51(2): 126-139.
Peyzaj karakter tipleri haritalarını oluşturmak için kullanılan model
Kaynak: Koç, A. ve Yılmaz, S. 2020. Peyzaj Karakter Analizi ve Değerlendirmesi: Pasinler-Köprüköy (Erzurum) İlçeleri Örneği. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 51(2): 126-139.
Çalışma alanına ait
peyzaj karakter özellikleri
ova
Yüksek dağ Ova ve dağ
Dağ ve vadi
Kaynak: Koç, A. ve Yılmaz, S. 2020. Peyzaj Karakter Analizi ve Değerlendirmesi: Pasinler-Köprüköy (Erzurum) İlçeleri Örneği. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 51(2): 126-139.
Çalışma alanına ait peyzaj karakter alanları
Kaynak: Koç, A. ve Yılmaz, S. 2020. Peyzaj Karakter Analizi ve Değerlendirmesi: Pasinler-Köprüköy (Erzurum) İlçeleri Örneği. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 51(2): 126-139.
Çalışma alanına ait peyzaj karakter tipleri ön sınıflaması
TEŞEKKÜR EDERİM
Çalışma alanı: 521 km²
Düden Çayı bölgesi : 150 km²
Aksu Çayı bölgesi : 242 km²
Köprüçay bölgesi : 129 km²
https://corine.tarimorman.gov.tr/corineportal/
CORINE (Coordination of Information on the Environment - Çevresel Bilginin Koordinasyonu), Avrupa Çevre Ajansı tarafından belirlenen Arazi Örtüsü/Kullanımı Sınıflandırmasına göre uydu görüntüleri üzerinden bilgisayar destekli görsel yorumlama metodu ile üretilen arazi örtüsü/kullanımını verisidir.
Avrupa Çevre Ajansı’nın belirlediği kriterler ve sınıflandırma sistemi doğrultusunda AÇA’ya üye tüm ülkelerde, arazideki çevresel değişimlerin belirlenmesi, doğal kaynakların rasyonel biçimde yönetilmesi ve çevre ile ilgili politikaların oluşturulması amaçlarına yönelik, aynı temel verilerin yönetilmesi ve standart bir veritabanının oluşturulmasıdır. Avrupa Çevre Ajansı kriterleri ve sınıflama
birimlerine göre (44 sınıf), uydu görüntüleri üzerinden arazinin izlenmesine yönelik arazi örtüsü/ arazi
kullanımındaki değişiklikler uzaktan algılama ve coğrafi bilgi sistemleri yardımıyla tespit edilmektedir.
https://corine.tarimorman.gov.tr/corineportal/
1990-2000-2006-2012-2018 Min. 25 ha
Min. 100 m
44 sınıf
https://corine.tarimorman.gov.tr/corineportal/
Birikim bölgesindeki, düşük eğim nedeniyle sediment birikimi ve su
miktarı artar, taşkın alanları genişler. Ayrıca kanaldaki yavaş akıntı,
yeni gelişen bataklık vejetasyonuna ve yüzer köklü bitkilerin
yetişmesine olanak sağlar
Kuvaterner Dönem, halen devam eden, en yeni ve en kısa jeolojik çağdır. Alanda daha çok alüvyon,
kumullar ve eski akarsu taraçaları şeklinde görülmektedir. Bütün kıyı boyunca kıyı kumulları ve
hemen arkalarında da kumul alanları bulunmaktadır.
https://www.tarimorman.gov.tr/Belgeler/Mevzuat/Talimatlar/ToprakAraziSiniflamasi StandartlariTeknikTalimativeIlgiliMevzuat_yeni.pdf
Alüviyal Topraklar: Bu topraklar çoğunlukla tabansuyunun etkisi altındadır. Tarım bakımından çok önemli olan bu topraklar, iklimin elverdiği bütün kültür bitkilerini yetiştirmeğe elverişlidir.
Regosoller: Fazla kumlu, su tutma kapasitesi düşük, fazla geçirgen sığ topraklardır.
Kırmızı Akdeniz Toprakları: Bu toprakların en belirgin karakteristikleri bütün profilin kiremit kırmızısı rengi ve üst topraktaki organik
madde azlığıdır. Bu topraklar çoğunlukla sığ, taşlı ve kayalıdır. Drenajları iyi olduğundan, bu topraklarda tuzluluk problemi yoktur.
Meşcere: Yaş, ağaç türü, ağaç türü karışımı, büyüme ve gelişme özelliklerinden biri,
birkaçı ya da tamamı bakımından kendini çevresinden ayıran ve en az 1 hektar
büyüklüğünde olan orman parçasına meşcere denir.
KALEİÇİ
Kaleiçi, yaklaşık iki bin yıl kadar önce II. Attalos tarafından kurulmuştur ve at nalı şeklinde içten ve dıştan surlarla çevrilidir. Surlar, Helenistik, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı devirlerinde kullanılmış ancak günümüzde büyük bir bölümü yıkılmış ve yok olmuştur. Surların içinde kiremit çatılı 3000 kadar ev bulunmaktadır.
1972 yılında Antalya iç limanı ve Kaleiçi semti, özgün dokusu nedeniyle "Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu"
tarafından "SİT bölgesi" olarak koruma altına alınmıştır.
(Kaleiçi Kentsel ve III. Derece
Arkeolojik Sit Alanı)
PERGE ANTİK KENTİ
Perge, Hitit Dönemi'nde varlığını sürdürdüğüne inanılan ve "Parha" diye bilinen kent Roma Dönemi'nde Anadolu'nun en düzenli kentlerinden biri olmuştur.
Perge şehir planının esasını biri doğu-batı,
diğeri ise kuzey-güney yönünde uzanan iki
ana cadde oluşturmaktadır. Kültürel yapılar
arasında dikdörtgen planlı agora, yüksek
kuleler, anıtsal çeşmeler, hamamlar ve
sütunlu caddeler yer alır. 15 bin izleyici
kapasiteli tiyatrosu ve hemen kuzeyindeki
stadyum oldukça iyi korunmuştur.
ASPENDOS (BELKIS) ANTİK KENTİ
Şehir, bölgenin en büyük nehirlerinden Köprüçay yakınlarındaki tepe düzlüğünde kurulmuştur.
Aspendos, Akdeniz’in en iyi korunmuş Roma Dönemi tiyatrolarından birine sahip olmasıyla ünlüdür. Roma tiyatro mimarisinin ve yapım tekniğinin son çizgilerini sergileyen tiyatrosudur ve yaklaşık 15 bin kişi kapasiteye sahiptir.
Atatürk'ün 1930 yılında ziyaret ederek
onarılmasını istediği Aspendos Tiyatrosu'nda
Kültür ve Turizm Bakanlığı organizatörlüğünde her
yıl aynı isimle 'Opera ve Bale Festivali'
düzenlenmektedir. Ayrıca, Aspendos bölgede
kendi adına madeni para bastıran ilk şehirlerden
biridir.
DÜDEN ÇAYI
Yeraltı akışıyla gelen su Düdenbaşı mevkisinde yeryüzüne çıkar. Bu suyun maksimum debisi 94 m³, ortalaması ise saniyede 15-16 m³’tür.
Düdenbaşı’nda yukarıdan şelale yaparak akan su Kepez hidroelektrik santralından gelen sudur.
Düden Çayı yaklaşık 15 km sonra Antalya’nın doğusunda 40 metre yüksekliğindeki traverten bir eşikten şelale yaparak Akdeniz’e dökülür.
Düden Şelalesi ve Çayı Doğal Sit Alanı 03/07/2020
tarihinde “Doğal Sit-Nitelikli Doğal Koruma
Alanı” olarak tescil edilmiştir.
AKSU ÇAYI
Aksu Çayı’nın debisi 140 m³/sn’dir. Isparta yakınlarındaki Akdağ (2276 m) ile Davras Dağı’ndan (2635 m) suyunu alan Aksu Çayı önce, güneydoğu doğrultusunda akar ve kendinden daha büyük olan Göksu Deresi ile birleşir. Bunun sonucu olarak hızlı akışlı bir ırmak haline gelerek güneye iner, ovada daha çok genişler ve Aksu Ovası’nı sulayarak denize dökülür. Uzunluğu ise yaklaşık 163 km’dir.
3-4 Kasım 1995 günleri yağan yağışlarla Aksu Çayının denize döküldüğü yerdeki sel debisi 3724 m³/sn olarak hesaplanmıştır.
02-06 Aralık 2002 tarihleri arasında meydana gelen yağışlarda Aksu Çayı’nın denize döküldüğü yerdeki sel debisi 1052 m³/sn olarak hesaplanmış olup, 10 yıl yinelenmeli debiye karşılık geldiği görülmüştür.
08 Şubat 2010 tarihinde Aksu Çayında, sel debisi 920 m³/sn olarak hesaplanmıştır.
09 Ekim 2011 tarihinde meydana gelen sel Haskızılören Köyünün içinden geçen Küçük Aksu çayı, eni yaklaşık 6 metre,
su yüksekliği ise yaklaşık 50 cm’dir. 9 Ekim 2011 akşamı başlayıp 10 Ekim 2011 günüde devam eden aşırı yağış
sonucunda, köyün üst tarafında bulunan vadiden yaklaşık 60 metre genişliğinde ve 3 metre yüksekliğinde gelen su,
köyün içindeki dere ile birleşip sel afetini meydana getirmiştir.
AKSU ÇAYI
KÖPRÜÇAY
Köprü Çayı, kaynağını Isparta ilinin Aksu ilçe
sınırlarında bulunan 2.151 metre yükseklikteki
Sorkun yaylasındaki Başpınar karstik
kaynaklarından almaktadır. Ayvalı Çayı ve Kartoz
Çayı’nı bünyesine katan akarsu Köprü Çayı ismini
alarak kanyona girmektedir. Kanyon çıkışında
Boyalı Çayı’nı bünyesine katan Köprü Çayı debisini
daha da artırarak Köprülü Kanyon Milli Parkına
doğru akmaktadır. 14 km uzunluğundaki Köprülü
Kanyon’un duvarlarındaki asılı karstik kaynak
özelliği gösteren debisi oldukça yüksek onlarca
kaynaktan beslenmektedir. Köprülü Kanyon’da
debisini neredeyse iki kat arttıran Köprü Çayı irili
ufaklı dereleri bünyesine katarak Serik ovasını
geçtikten sonra Boğazkent’te Akdeniz’e
ulaşmaktadır.
KÖPRÜÇAY
Akarsuyun denge profiline ulaştığı noktalarda menderes çizerek ilerlemesi ve mendereslerin sürekli akışı yavaşlatmasıyla menderesli vadiler oluşur. Buna bağlı olarak menderesli vadi gelişimi aşağı havzada alçak plato yüzeyi ve Serik ovasında daha fazla gelişmiştir. Bu vadi tipi havzanın ova kısmını oluşturan Serik ovasında görülmektedir. Özellikle akarsuyun denize ulaştığı alan yakınlarında çok sayıda menderesli vadi oluşmuştur. Serik Ovası Köprü Çayı’nın taşıdığı alüvyonlarla oluşmuş bir kıyı ovasıdır.
Antalya kıyı ovasının doğu kısmını oluşturan ova, havzanın yükseltisi en az ve az eğimli kısımlarını oluşturmaktadır.
Köprü Çayı 178.8 km’lik yatağı boyunca aşındırdığı
ince unsurlu kumlu malzemeler ve çakıllar ile Serik
Ovası’nın güneyinde geniş bir plaj sahası
oluşturmuştur.
FALEZLER
Kıta ile deniz arasında sınır teşkil eden dik yamaçlara «Falez» adı verilmektedir. Antalya, falezler üzerine kurulmuş bir kenttir ve Cumhuriyet dönemine kadar kent Kaleiçi olarak bilinen alanda sınırlı iken özellikle 1980’li yıllardan sonra turizmin gelişmesi ve şehir nüfusunun artması sonucu Kaleiçi’nin doğusu ve batısındaki falezler boyunca yapılaşma artmıştır. Antalya kıyı falezleri, batıda Konyaaltı plajı ile doğuda Karpuzkaldıran arasında yer alır ve yaklaşık 17 km uzunluğundadır. Falezler, batıda Konyaaltı plajı, doğuda ise Lara plajı ve Yamansaz sulak alanının gerisinde devam etmektedir.
Kıyı falezleri
Kumsal gerisi
falezleri
FALEZLER
Antalya kentinde Lara Kıyı Bandı 1979 yılında, 1.
derece doğal sit alanı olarak ilan edilmiştir. "Doğal
Sit" olarak belirlenen sit sınırının kara yönündeki
mesafesi 150 m olarak saptanmıştır. Fakat
Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma
Yüksek Kurulu'nca 10 Eylül 1983 tarihinde verilen
bir kararla bu mesafe kıyıya paralel olarak 35
m.'ye indirilmiştir.
YAMANSAZ
Yamansaz, kısmen göl ve bataklık karakterinde bir tatlı sulak alandır. Yapılaşma nedeniyle büyük bir baskı altında kalan alan, güneyinden kumul karakterli alanlar, kuzeyden ise 40-50 m’ye kadar yükselen falezler ile çevrilidir. Oldukça sığ bir sulak alan olan Yamansaz, ilkbahardan başlamak üzere yaz dönemi boyunca su üstü bitkileri ile kaplıdır. Sulak alanın kuzey ve güneyinin bazı bölgeleri tarım alanı olarak kullanılırken büyük bir kısmı ise yapılaşmaya açılmıştır. Alan 1. Derecede Doğal Sit Alanı olmasına karşın, sazlığı tehdit eden müdahaleler gün geçtikçe artmaktadır.
Antalya ili, Muratpaşa ilçesi, sınırları içinde yer alan
“Yamansaz Bataklığı Doğal Sit Alanı” koruma statüsü 30.03.2021 tarihinde “Nitelikli Doğal Koruma Alanı”
olarak tescil ilan edilmiştir.
LARA KUMULLARI VE KUMUL ORMANLARI
Antalya‘nın doğusunda yer alan Lara Kıyı Bandı, kumsal ve kayalık iki farklı özellikte doğa yapısına sahip olan bir kıyı bölgesidir. Lara bölgesi toplam 18,5 km. uzunluğundadır. Bu bölge alçak kıyılar sınıfına giren «Lara kumsal bölgesi»‖ ile yüksek dar kıyılar sınıfına giren «Lara falez bölgesi» nden oluşmaktadır.
Lara kumsal bölgesi; 10 km. uzunluğunda, bazı kısımlarda eni 250 m‘ye ulaşan kumsallık alanı içine almaktadır . Lara Kumul Ormanları ise, kıyıdaki plaj alanının hemen gerisinde, kıyıdan itibaren alanın kuzey sınırını oluşturan ve Antalya kent merkezini Kundu bölgesine bağlayan yola kadar uzanan kumullar ve onların üzerindeki orman alanından oluşmaktadır. Antalya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu‘nun 14.10.1992 tarih ve 1607 sayılı kararıyla Lara Kumul Ormanları II. Derece Doğal Sit Alanı olarak tescil edilmiştir.
Antalya Kentsel Gelişiminin Lara Kumul Ormanları Üzerine Etkileri. Arzu Altuntaş, Ahmet Benliay, Veli Ortaçeşme. 2011.
