KAHRAMANMARAŞ İL TURİZM STRATEJİSİ
VE EYLEM PLANI
2012-2015
KAHRAMANMARAŞ İL TURİZM STRATEJİSİ
VE EYLEM PLANI
KAHRAMANMARAŞ İL TURİZM STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI
1
KAHRAMANMARAŞ İL TURİZM STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI 6
KAHRAMANMARAŞ İL TURİZM STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI 7
İÇİNDEKİLER
GRAFİKLER LİSTESİ ... 8
TABLOLAR LİSTESİ...9
1. KAHRAMANMARAŞ İLİ TURİZM STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI ÖZETİ ...10
2. GİRİŞ ...14
3. TURİZM SEKTÖRÜNDEKİ KÜRESEL GELİŞMELER ...16
3.1. Yakın Dönemde Yaşanan Gelişmeler ...17
4. TURİZM SEKTÖRÜNDEKİ GELİŞMELER:TÜRKİYE ...22
4.1 Türk Turizminin Ekonomik Ve Sosyal Önemi ... 24
4.2 Türk Turizm Endüstrisi Ve Artan Küresel Rekabetin Sonuçları ... 34
5. KAHRAMANMARAŞ ... 38
5.1. TARİHİ ... 38
5.2. KAHRAMANMARAŞ TURİZM POTANSİYELİ ... 46
5.3. TURİZM ÇALIŞTAYI ... 47
5.3.1. Tanıtım Eksikliği ... 47
5.3.2. Ulaştırma Ve Altyapı Eksiklikleri ... 47
5.3.3. Turizm Varlıklarına İlişkin Sorunlar ... 48
5.3.4. Merkezi Düzenlemeler ... 48
5.3.5. Eğitim, Farkındalık Ve Girişimcilik Sorunları ... 48
5.3.6. Koordinasyon Sorunları ... 48
5.4 KAHRAMANMARAŞ’IN TURİZM’DE GÜÇLÜ YÖNLERİ ... 49
5.4.1. Artan Farkındalık ... 49
5.4.2. Güvenli Ve Huzurlu Bir Şehir ... 49
5.4.3. Ulaştırma Ağlarının Merkezinde Bulunması... 49
5.4.4. Ilıman İklimi ... 50
6. TURİZM SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM ... 52
7. VİZYON... 56
8. TURİZM 2023 PROJEKSİYONU ... 58
8.1. Turist Sayıları Ve Turizm Gelirleri ... 58
8.2. Turizm İstihdamı ... 62
9. İL TURİZM STRATEJİSİ, KURGU VE GELİŞME EKSENLERİ ... 66
9.1 Kültür ve Turizm Varlıklarının Belirlenmesi ... 67
9.2. Kültür ve Turizm Varlıklarının İyileştirilmesi ... 68
9.3. Konaklama ve Ulaşım Altyapısının Geliştirilmesi ... 68
9.4. Turizm İşgücünün Geliştirilmesi ... 68
9.5. Farkındalık, Tanıtım ve Pazarlama Stratejisi ... 69
EK 1: KAHRAMANMARAŞ ÖRNEK TUR PROGRAMLARI ... 70
EK 2: VAKIF ESERLERİNİN RESTORASYON DURUMU ... 77
EK 3: KAHRAMANMARAŞ KALELERİ VE TESCİL DURUMLARI ... 78
EK 4: KAHRAMANMARAŞ YEREL TURİZM VARLIKLARI ... 79
KAHRAMANMARAŞ İL TURİZM STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI 8
KAHRAMANMARAŞ İL TURİZM STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI 9
GRAFİKLER LİSTESİ TABLOLAR LİSTESİ
Grafik 1. Uluslararası turizm gelirleri, Milyar Dolar, 2008. ... 16
Grafik 2: Uluslararası ziyaretçi sayıları ve ortalama büyüme, yüzde, 2003-2008. ... 17
Grafik 3: Uluslararası turizm: Bölgelere göre pazar payları, 1950-2008. ... 18
Grafik 4. Turizm gelirleri ve dış ticaret dengesi, 2000-2010. ... 25
Grafik 5. Turizm gelirleri ve dış ticaret kompozisyonu, 2000-2009. ... 25
Grafik 6. Turizm işletme belgeli yatak kapasitesi dönemsel artışlar, ortalama bileşik büyüme, yüzde. ... 28
Grafik 7. Toplam turizm gelirlerinin kompozisyonu, Bin Dolar, 2001-2010. ... 34
Grafik 8. Ziyaretçi sayıları ve ortalama turizm gelirleri, 2001-2010... 35
Grafik 9 : Yurt dışı (Yerli+Yabancı) ve Yurt içi ziyaretçi sayıları projeksiyonu ... 60
Grafik 10: Yurt dışı (Yerli+Yabancı) ve Yurt içi ziyaretçi turizm gelirleri projeksiyonu ... 61
Grafik 11: 2012-2023 işsiz sayıları ve turizm istihdamı projeksiyonu ... 63
Tablo 1. Bilgi iletişim teknolojilerinin turizm KOBİ’leri üzerindeki etkileri ... 19
Tablo 2: Dünyanın en çok ziyaret edilen 15 şehri, 2009. ... 26
Tablo 3: Teşvik belge sayıları ve tutarları, seçilmiş yıllar için, 1991-2009. ... 28
Tablo 4: Teşvik belge sayıları ve tutarları, 2011. ... 29
Tablo 5: Turizm sektörüne sağlanan teşviklerin bazı ülkelerle karşılaştırması ... 30
Tablo 6: 5084 sayılı Yatırım ve İstihdamın Teşviki Hakkındaki Kanun kapsamında sağlanan destek unsurları ... 32
Tablo 7: Türkiye’de turizm işletme ve girişimlerinin yararlanabileceği teşvikler ... 33
Tablo 8: Yıllar itibarıyla yabancı ziyaretçi sayıları ve turizm gelirleri (TR ve TR632) ... 52
Tablo 9: Turizm İşletme Belgeli konaklama tesislerinde geliş ve geceleme sayıları (2010): ... 53
Tablo 10: Yurt içi ve dışı ziyaretçi sayıları ve turizm gelirleri projeksiyonu (2012-2023): ... 60
Tablo 11: Yıllar itibarıyla istihdam, işgücü ve işsizlik sayıları ve oranları projeksiyonu(2012-2023) ... 62
KAHRAMANMARAŞ İL TURİZM STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI 10
KAHRAMANMARAŞ İL TURİZM STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI 11
Köklü tarihiyle bir çok medeniyete beşiklik etmiş olan Kahramanmaraş’ın turizm potansiyelini daha etkin kullanabilmek, saklı turizm değerlerini gün yüzüne çıkarabilmek, alternatif turizm çeşitlerini ilde yaygınlaştırabilmek ve turizmin il ekonomisine olan katkısını arttırabilmek için Kahramanmaraş İli Turizm Stratejisi ve Eylem Planı hazırlanmıştır.
Kahramanmaraş ili Eshab-ı Kehf Külliyesi, Ulucami ve Taş Medrese gibi cami ve türbeleriyle inanç turizmi, Ekinözü içmeleri ve ılıca gibi jeotermal kaynaklarıyla sağlık turizmi, Başkonuş, Yavşan Yaylaları, Uludaz Tepesi, Menzelet Barajı gibi doğal alanlarıyla ekoturizm, zengin mutfak kültürü ile gastronomi turizmi gibi bir çok turizm çeşidini bir arada bulundurabilecek potansiyele sahip ve bu sebeplerle Ortadoğu’dan Avrupa ve Uzakdoğu’ya kadar bir çok coğrafyadan turistin ilgisini çekebilecek bir ildir. Tarihi, Turistik ve kültürel alanlarını, doğal kaynaklarını tanıtıp Kahramanmaraş iline ilişkin yurt dışında farkındalık yaratmak adına aşağıdaki fuarlara katılımın sağlanması gerekmektedir.
1. KAHRAMANMARAŞ İLİ TURİZM STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI ÖZETİ
İL TURİZM STRATEJİSİ, KURGU VE GELİŞME EKSENLERİ
Kahramanmaraş Turizm Sektörü Mevcut Durumu Yabancı Ziyaretçi Sayısı (2010): 5.586 Yerli Ziyaretçi Sayısı (2010): 78.828 Toplam Ziyaretçi Sayısı (2010): 84.414 Turizm Geliri (Yabancı): 3.551 Bin$
Turizm istihdamı(2011): 1000 ( yaklaşık olarak) 2023 Projeksiyonları
Yurt dışı Ziyaretçi (yerli+yabancı): 56.702 Yurt İçi Ziyaretçi: 277.000 Toplam Ziyaretçi Sayısı: 303.702 Yurt dışı ziyaretçi geliri (yerli+yabancı): 21.649 Bin $ Turizm İstihdamı (2023): 17.297
Yurtiçi Yurtdışı
Avrupa Ortadoğu Uzakdoğu
EMITT ITB Berlin Dubai Arabian Travel Market Japonya Jata
Travel Turkey İzmir FiturMadrid Abu Dabi GIBTM Kore KOTFA
YÖREX WTM Londra Lübnan AWTTE
İzmir Enternasyonal Fuarı BİT Milan MITT Moskova Utreht Turizm Fuarı
1 2 3 4 5
• Kültür ve Turizm Varlıklarının Belirlenmesi
• Kültür ve Turizm Varlıklarının İyileştirilmesi
• Konaklama ve Ulaşım Altyapısının Gelilştirilmesi
• Turizm İşgücünün Gelilştirilmesi
• Farkındalık Tanıtım ve Pazarlama Stratejisi
İsmail Kemal Bey Çeşmesi
2. GİRİŞ
Eshab-ı Kehf Mağarası
Geben Kalesi
KAHRAMANMARAŞ İL TURİZM STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI 14
Turizm sektörü ekonomilerdeki kırılganlıkların, istihdam ve üretim üzerindeki baskıların arttığı son yıllarda gelişmekte olan ve gelişmiş ülkeler için giderek daha büyük bir önem kazanmaktadır. Son yirmi yılda, dünyada turist sayısı ve turizm gelirinin ortalama artışı, ortalama Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) artış hızlarının üstünde seyretmektedir. Bu gelir üretme süreci bir yandan emek yoğun yapısı ile istihdamı artırarak işsizlik oranlarının düşürülmesine yardımcı olmakta, diğer yandan da döviz elde edici faaliyetler olması sebebiyle ülkelerin cari işlemler dengesi üzerinden de önemli katkıları olmaktadır.
Bu artış oranı gelişmekte olan ülkeler için gelişmiş ülkelere kıyasla çok daha yüksektir. Başta Çin olmak üzere bu ülkelerde yaşanan uzun dönemli ekonomik büyüme, orta sınıfı zenginleştirmekte, bu ise önce yurt içi seyahatlerde, zamanla yakın ülkelerden başlayarak yurt dışı seyahatlerde artışları beraberinde getirmektedir.
Turizm endüstrisi özellikle konaklama kapasitesinin iyileştirildiği ilk yatırım hamlesi döneminde inşaat sektörü istihdamına önemli katkı yapmaktadır. Hizmet sunumu aşamasında ise doğrudan ve dolaylı olarak 32 faaliyet dalında istihdam yaratan turizm sektörü, özellikle genç nüfusu ve işgücü yüksek ülkelerde önemli sosyal dışsallıkları beraberinde getirmektedir.
Türkiye’de 1980’li yıllarla birlikte Turizmi teşvik politikaları ile turistik tesis ve yatak sayısı hızla artmış, bu genişlemenin neticesinde de 30 milyon ziyaretçi ve 20 milyar $’ın üstünde turizm geliri seviyesine ulaşılmıştır. Ancak son yıllarda, turist sayısındaki artışlara rağmen, turizm gelirlerinde benzer bir artış kaydedilememektedir. Turizmde artan küresel rekabet ve piyasaya giren yeni oyuncular, hizmet sunumu üzerindeki maliyet baskısını artırmakta, bu ise işletme karlarının giderek azalmasına yol açmaktadır. Böyle bir konjonktürde, Türkiye yeni bir turizm vizyonu ve stratejisi geliştirmek, katma değeri kıyaslamalı olarak daha yüksek olan, kongre turizmi, sağlık turizmi, kültür ve inanç turizmi gibi alanlara da yoğunlaşarak ürün ve hizmet farklılaştırmasına yönelmek durumundadır.
Kahramanmaraş Turizm Stratejisi ve Eylem Planı, dünyada ve Türkiye’de böyle bir ortamda hazırlanmıştır. Son dönemde, sanayi, ticaret ve tarım sektörlerinde yaptığı hamlelerle ön plana çıkan Kahramanmaraş, benzer bir ivmelenmeyi henüz turizmde kaydedememiştir. İpek ve Baharat Yolları üzerindeki konumuna, Doğu, Güneydoğu, Akdeniz ve İç Anadolu’nun kesişim noktasında bulunmasına, pek çok farklı iklim özellikleri göstermesine ve tarihin ilk yerleşim yerlerine ev sahipliği yapmasına rağmen ili ziyaret eden yabancı ziyaretçi sayısı 10 bini bile bulmamaktadır.
Ancak yukarıda değinilen özellikler ve yakın dönemde artan turizmin gereğine ve önemine dair farkındalık, Turizm Stratejisinin başarısı için kritik önemi haiz güçlü yönler olarak sıralanabilir.
Strateji ve Eylem Planı, kamu kurum ve kuruluşları, özel sektör temsilcileri ve Sivil Toplum Kuruluşları ile elbirliği içerisinde benimsendiği ve uygulandığı takdirde, 2023 itibarıyla 330 bini aşkın yerli ve yabancı ziyaretçi sayısına ve 100 milyon $’ı aşkın turizm gelirine ulaşmak mümkün olabilecektir.
Bu dönüşüm gerçekleştirildiğinde, bugün ildeki her iki işsizden birisi önümüzdeki dönemde Turizm yatırımlarından ve turizm hizmetinden sağlanacak istihdamda kendisine yer bulabilecektir.
Bir başka ifadeyle, 2012–2023 döneminde ilde yaratılacak her dört istihdamdan birisi turizm ile doğrudan ilgili bir alanda olacaktır.
3. TURİZM SEKTÖRÜNDEKİ KÜRESEL GELİŞMELER
2. GİRİŞ
Kahramanmaraş Kalesi
KAHRAMANMARAŞ İL TURİZM STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI 16
KAHRAMANMARAŞ İL TURİZM STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI 17
3. TURİZM SEKTÖRÜNDEKİ KÜRESEL GELİŞMELER
Bu bölüm turizm sektöründe farklı gelişmişlik seviyelerinde bulunan bölge ve ülkelerin istatistikleri ve turizm politikalarından yola çıkılarak, turizm piyasalarındaki kısa, orta ve uzun vadeli değişim ve dönüşümleri analiz etmeyi amaçlamaktadır. Bu çerçevede sadece farklı ülkelerin turizm stratejileri ve verileri değil aynı zamanda Dünya Bankası, Dünya Turizm Örgütü, İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD), turizm bakanlıkları, düşünce kuruluşlarının çalışmaları, akademik yayınlar vb. gibi oldukça geniş kapsamlı bir tarama faaliyeti gerçekleştirilmiştir.
Uluslararası turizm talebi son yıllarda artış eğilimini devam ettirmiş ve 2000-2010 döneminde yüzde 39,5 oranında artarken, turizm gelirleri aynı dönemde yaklaşık yüzde 93,3 oranında artmıştır. 2010 yılında uluslararası turist sayısı bir önceki yıla göre yüzde 6,6 oranında artarak 940 milyon, turizm gelirleri ise yüzde 7,9 oranında artarak 918 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir. 2011 yılında dünyadaki turist sayısının yüzde 4,3 oranında artarak 980 milyon kişi, turizm harcamalarının ise yüzde 4 oranında artarak 955 milyar ABD doları olarak gerçekleşmesi beklenmektedir.
12008 yılında Amerikan finans piyasalarında yaşanan bozulmalar ile başlayan ve 2009 yılında bütün dünyayı etkisi altına alan küresel ekonomik kriz, gelir esnekliği yüksek bir sektör olan turizmi de önemli ölçüde etkilemiştir. Bu etki sadece, turist ve geceleme sayılarında azalma ile değil, aynı zamanda azalan talebin, daha yakın ve daha ucuz turizm alternatiflerine yönelmesini de beraberinde getirmiştir.
Ekonomik krizin etkileri 2010 itibarıyla azalmış ve Dünya Turizm Örgütünün 150 ülkede gerçekleştirdiği araştırmaya göre 2010 yılı Ağustos ayı itibarıyla turizm sektörü hızla ekonomik krizin etkisinden çıkmaya başlamıştır.
22009 yılındaki yaklaşık yüzde 54’lük düşüşün ardından, 2010 yılı itibarıyla küresel turist sayısı yaklaşık %7’lik bir artışla 940 milyona yükselmiştir. Burada önemli bir husus artışın önemli bir bölümünün gelişmekte olan ülkeler kaynaklı olmasıdır.
3Grafik 1: Uluslararası turizm gelirleri, Milyar Dolar, 2008.
Kaynak: Dünya Turizm Örgütü.
Gelişmiş ülkelerde yaklaşık %5 olan artış oranı, gelişmekte olan ülkeler için ise yaklaşık %8 oranındadır. Artışın bölgeler itibarıyla dağılımına bakıldığında ise, Asya bölgesinde %13, Afrika kıtasında % 6, Ortadoğu’da %14,Amerika’da
%8 ve Avrupa’da ise %3’lük bir artış görülmektedir.
2009 yılında turistlerin seyahat amaçları incelendiğinde,turistlerin yaklaşık % 51’inin boş zaman aktivitesi, eğlence ve tatil için seyahat ettiğini, %15’inin iş ve profesyonel amaçlarla seyahat ettiğini, %27’sinin ise arkadaş ve akraba ziyareti, inanç ve sağlık turizmi için seyahat ettiği gözlemlenmektedir.
43.1. Yakın Dönemde Yaşanan Gelişmeler
Bilgi ve iletişim teknolojilerinde yaşanan ilerlemeler ile giderek belirginleşen küreselleşme süreci, iktisadi ve sosyal hemen her sektörde olduğu gibi turizm sektöründe de önemli dönüşümleri beraberinde getirmektedir.
Bu dönüşümlerin birincisi gelişmekte olan ülkelerin turizm sektörünü hem arz hem de talep yönlü olmak üzere daha çok etkilemesidir.
Gelişmekte olan ülkeler, dünya turist pastasından giderek artan oranlarda pay almaktadır. Örneğin, 2003-2008arası dönemde tüm dünyada ziyaretçi sayıları ortalama yüzde 7,1; OECD bölgesinde büyüme ise yıllık ortalamada sadece yüzde 4,8 olmuştur. Bir başka ifadeyle dünya genelindeki ziyaretçi sayısı artış oranı, OECD bölgesi ziyaretçi sayısı artış oranının 1,5 katıdır. Aynı dönemde yüzde 13,6 gibi bir oranla, Türkiye’yi tercih eden turist sayısında yaşanan hızlı büyüme, dünya ve OECD ortalamasından birkaç kat fazladır.
Gelişmekte olan ülkelerin artan önemi
1
2011 Yılı Programı
2
United Nations World TourismOrganization (2010), World Tourism Barometer.
3
International Tourism 2010: Multi-speedrecovery
http://85.62.13.114/media/news/en/press_det.php?id=7331&idioma=E
4
UNWTO TourismHighlights,
Grafik 2: Uluslar arası ziyaretçi sayıları ve ortalama büyüme, yüzde, 2003-2008.
Kaynak: Dünya Turizm Örgütü.
KAHRAMANMARAŞ İL TURİZM STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI 18
KAHRAMANMARAŞ İL TURİZM STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI 19
Grafik 3: Uluslararası turizm: Bölgelere göre pazar payları, 1950-2008.
Kaynak: Dünya Turizm Örgütü, OECD.
Bu bölgelerin turizm pastasından giderek daha çok pay aldığını gösteren grafik aşağıda sunulmaktadır.
Bu eğilimin üç temel sebebi bulunmaktadır. Birincisi, gelişmekte olan ülkeler, yakaladıkları ekonomik büyüme çizgisi ve artan gelirlerin etkisiyle, turizm varlıklarını ve turizm altyapılarını, daha nitelikli hale getirmeye başlamış ve hizmet sunumunu geliştirmişlerdir. Artan ve gelişen turizm varlıkları, artan gelir seviyesi ve orta sınıf etkisiyle öncelikle iç turizm ziyaretçi sayılarının ve gelirlerinin artması yoluyla kendisini göstermektedir.
İkinci sebep ise, gelişmiş ülkelerden yurt dışına turistik seyahatlerde turistler sıklıkla daha önce görmedikleri, yeni yerleri ve güzellikleri tercih etmektedirler. Bu ülkelerdeki orta ve üst sınıf, yakın ülkelerden başlayarak, eğlence ve tatil zamanlarını yurt dışında geçirme eğilimini artırmaktadırlar.
Üçüncüsü ise göreli fiyat avantajlarıdır. Satın alma gücü farklılıklarının da etkisiyle bu ülkeler fiyat açısından oldukça cazip bir alternatif olmaktadır.
Yakın dönemde turizm sektöründeki yaşanan dönüşümlerin ikinci temel aktörü olarak bilgi ve iletişim teknolojilerinde yaşanan gelişmeleri belirtmek gerekir. Bilgi ve iletişim sektöründe yaşanan hızlı değişim ve gelişmeler, hemen bütün iktisadi ve sosyal sektörde, yerel, bölgesel, ulusal ve uluslar arası ölçeklerde mal ve hizmet üretim ve tüketim süreçlerini, iş yapma biçimlerini önemli ölçüde değiştirmektedir.
Geniş bant teknolojilerinin yayılması, bütün iş kollarını olduğu gibi turizm sektörünün yapısını ve organizasyonunu da ciddi bir biçimde etkilemektedir.
Avrupa Komisyonunun gerçekleştirdiği bir ankete göre 2002 yılı başında internet yoluyla sipariş verilen turizm Bilgi ve İletişim teknolojilerinde yaşanan gelişmeler
5
European Online Travel Report (2009), Eyefortravel, www.events.eyefortravel.com.
6
Aktaran www.etourismnewsletter.com.
paketleri sadece birkaç istisnai ülkede ortalama yüzde 1 civarında bir pazara sahip iken geçen 6 sene içerisinde turistik ziyaretlerini çevrimiçi bağlantılardan (internet yoluyla) tedarik eden turistlerin oranı Fransa’da yüzde 18’e, Almanya’da yüzde 22’ye, Hollanda’da yüzde 26’ya, İngiltere’de yüzde 27’ye ve Norveç’te yüzde 45’e yükselmiştir.
Artık ziyaretçiler turizm planlamasını giderek artan oranlarda internet üzerinde yapmaktadırlar. Bu durum ziyaretçilere, sadece daha çok opsiyon arasından tercih yapma imkanı tanımakla kalmayıp, aynı zamanda daha özelleştirilmiş tatil paketleri oluşturmalarına yardımcı olmaktadır.
Bilgi ve iletişim teknolojilerini hizmet sunumuna daha iyi entegre edebilen turizm işletmeleri ise giderek artan sayıdaki rakipler arasında öne çıkabilmektedir.
İnternet teknolojileri sayesinde tüketiciler tercihlerini şekillendirmek ve karar vermek için gerekli bilgiye doğrudan erişim sağlayabilmektedirler. Doğrudan ya da dolaylı dağıtım kanallarını seçebilmekte, mal ve hizmetlerin standart ve fiyatlarını mukayese edebilmekte ve hatta tüketim sepetlerini tam olarak belirleyebilmektedirler. Tüketiciler aldıkları hizmetlere ilişkin internet aracılığıyla geri bildirimler yapmakta ve sektörel talebin formasyonunda önemli bir rol oynamaktadırlar.
Avrupa Çevrimiçi Seyahat Raporu (2009)’na göre 2008 yılı sonunda Avrupa çevrimiçi turizm piyasası 60 milyar Avroya ulaşmıştır. Geleneksel turizm aracılarının satışları 2002-2008 döneminde yıllık ortalamada yüzde 0,6 azalırken, çevrimiçi satışlar aynı dönemde yüzde 13 artış göstermiştir. 2012 yılına kadar söz konusu pazarın yılda ortalama yüzde 11,4 büyüyerek 91 milyar Avroya ulaşması beklenmektedir.
5Yesawich, Pepperdine ve Brown Yankelovich Partners (2002)’ın araştırmasına göre, Amerika Birleşik Devletleri turizm müşterilerinin yüzde 66’sı internet sitelerinin geleneksel turizm aracılarıyla karşılaştırıldığında çok daha nitelikli hizmetler sunduğunu düşünmektedir.
6Tablo 1. Bilgi iletişim teknolojilerinin turizm KOBİ’leri üzerindeki etkileri
Fırsatlar Tehditler
Potansiyel müşterilere doğrudan erişim KOBİ’lere uygun düşük maliyetli ve kolay kullanılabilen system ve uygulamalarının geliştirilmesi
Pazarlama ve satış maliyetlerinden tasarruf KOBİ’ler için standart BİT ve e-ticaret uygulamalarının oluşturulması.
Hizmet ve ürün arzının talep koşullarına hızlı bir
biçimde uyarlanabilmesi Çok kanallı stratejilerin tatbik edilmesi
Kolaylaştırıcılar Engeller
KOBİ’ler arasında ağ yapı sistemlerinin inşası KOBİ’lerin BİT ve e-ticarete yatırım yapmakta isteksiz oluşları E- ticaret uygulamaları için müşteri odaklı talep Rol modellerinin ve gerçek hayat uygulamalarının yetersizliği Büyük firmaları KOBİ’lere yol açması ve liderlik etmesi İşletme yönteminde uzun erimliilgi ve motivasyonun sağlanabilmesi
Kaynak: E-business Watch (2004), Electronic Business in Tourism, Report 07-II, August 2004, European Commission, Brussels’dan uyarlanmıştır.
4. TURİZM SEKTÖRÜNDEKİ GELİŞMELER:TÜRKİYE
Hatuniye Camii
KAHRAMANMARAŞ İL TURİZM STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI 22
KAHRAMANMARAŞ İL TURİZM STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI 23
4. TURİZM SEKTÖRÜNDEKİ GELİŞMELER:TÜRKİYE
Türkiye tarihi derinliği, kültürel mirası ve doğal zenginlikleri ile turizmde önemli bir birikime ve çeşitliliğe sahiptir.
Sahip olduğu jeostratejik konum, tarihin hemen her bölümünde Anadolu’yu Hitit, Sümer, Roma, Antik Yunan, Persler ve Bizans gibi medeniyetlerin beşiği haline getirmiştir.
Özellikle Selçuklu ve Osmanlı Devletleri döneminde Anadolu, Türk idarecilerin yönetiminde yeni bir döneme girmiş ve hem İslam medeniyetinin hem de modern batı kültürünün ekonomik, siyasi ve askeri gelişiminde büyük rol oynamıştır. Böylelikle jeo-stratejik ve jeo-ekonomik yönden, devamlı bir kavşak noktası olarak Türkiye’nin konumlandığı topraklar herhangi bir batı ya da doğu coğrafyası ile karşılaştırıldığında emsali az bulunan bir tarihi ve kültürel birikime sahne olagelmiştir.
Uzun tarihi ve kültürel birikimin yanı sıra, sahip olduğu zengin tabiat varlıkları, doğa ve plaj turizminden termal turizme kadar pek çok turizm türünde Türkiye’nin kıyaslamalı rekabet üstünlüklerinin ana unsurlarını oluşturmaktadır. Akdeniz, Ege, Marmara ve Karadeniz kıyıları doğa ve plaj turizmi açısından verimli bir tabiat altyapısı sağlamaktadır. Bitki örtüsü, ormanlar ve floral kaynaklar dünyaca ünlü bir kapsama ve zenginliğe sahip bulunmaktadır. Ülkemizin turizm varlıkları potansiyelinin daha iyi değerlendirilebilmesi amacı ile son otuz yıl boyunca turizm yatırım ve girişimlerine sağlanan yoğun kamusal destek programı sonucunda turizm sektörü, gerek ulusal gerekse uluslararası seviyede başat bir ekonomik sektör ve önemli bir sosyal değer haline gelmiştir (Kutu 1).
Bu hamleler neticesinde ülkemiz, dünya turizm pazarında turist girişleri açısından yüzde 3, turizm gelirleri açısından ise yüzde 2,3 pay ile en büyük 20 turizm varış noktası içinde turist girişleri açısından yedinci, turizm gelirleri açısından onuncu sıradadır. Türkiye,Avrupa turizm pazarında turist girişlerinde yüzde 6, turizm gelirlerinde ise yüzde 5,1 paya sahiptir.
7Türkiye’de turizm sektörünün gelişimi, planlı dönem öncesi (1923-1963) ve 1963’ten günümüze planlı dönem olmak üzere iki kategoride değerlendirilebilir. Planlı dönem öncesinde turizm sektörü ile ilgili gelişmeler son derece sınırlı olmakla birlikte, turizmin devlet gündeminde yer aldığı görülmektedir. Yerli ve yabancı yatırımcılar için vergi indirimleri ve bazı teşvik unsurlarını içeren “Turizm Endüstrisini Teşvik Kanunu” 22 Mayıs 1953’te yürürlüğe girmiştir.
Turizm sektöründeki asıl gelişme planlı dönemde gerçekleşmiş ve devletin politik tercihleri önem kazanmıştır.
Planlı dönem, 1963-1983 yılları arasında, devletin turizm gelişimini sağlamak üzere şartları oluşturduğu ve öncü olduğu “devlet ağırlıklı dönem” ve 1983’ten günümüze süregelen “liberalizasyon dönemi” olarak iki alt dönemde ele alınabilir.
1963-1983 döneminde, turizm politikasının temel hedefi, turizm gelirleriyle ödemeler dengesine katkıda bulunmak; döviz gelirlerini arttırmak; yeni iş alanları yaratmak ve Türk vatandaşlarına tatil olanakları sağlamaktır.
Söz konusu hedefleri gerçekleştirebilmek için organizasyonlar, yasal ve finansal düzenlemeler, özel projeler olmak üzere birçok araç kullanılmıştır. Diğer bir yönetim aracı ise yatırımlara kredi desteği ile birlikte proje ve teknik destek sağlamak üzere 1955 yılında kurulan Turizm Bankası’dır. Ayrıca 1972 yılında, Türkiye Seyahat Acenteleri Birliği (TÜRSAB) kurulmuş ve etkin bir yönetim aracı olarak devreye girmiştir.
1983’ten günümüze kadar turizm politikalarında piyasa odaklı yaklaşımlar ve araçlar kullanılmıştır. Daha liberal bir dönemi başlatan en önemli yasal ve finansal araç, 1982 yılında yürürlüğe giren 2634 sayılı “Turizmi Teşvik Kanunu”dur. Kanun turizm işletmelerinin arazi tahsisi, mali teşvikler, kredi imkânı vb. çeşitli destek unsurlarına erişimini hedeflemiş ve uygulamada turizm endüstrisinin yüksek oranlı büyüme kaydetmesinde tetikleyici olmuştur. Devlet Planlama Teşkilatı ve Turizm Bakanlığı anılan dönemde turizm teşviklerinin başarıyla uygulanmasında etkin rol oynayan kuruluşlardır.
2003 yılında 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu’nda değişiklik yapılarak 4957 sayılı “Turizmi Teşvik Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” çıkarılmıştır. Anılan kanunun ana teması turizm teşvik mekanizmalarının daha şeffaf ve bütüncül bir anlayışa kavuşturulmasını sağlamaktır. Bu doğrultuda Kanun turizm işletmelerinin kapasite artışları ve modernizasyonun desteklenmesi amacıyla arazi geliştirme modeli, çağdaş bir arazi tahsis modeli, varış noktası hedefli planlama ve yönetim sistemleri gibi yeni bazı yaklaşımlar ve düzenlemeler öngörmektedir.
Kutu 1: Turizm politikalarına ilişkin tarihi perspektif
Kaynak: DPT (2007), Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara.
7
2012 Yılı Programı
Süleymanlı Kanlı Köprü
KAHRAMANMARAŞ İL TURİZM STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI 24
KAHRAMANMARAŞ İL TURİZM STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI 25
4.1. Türk Turizminin Ekonomik ve Sosyal Önemi
Turizm altyapısının geliştirilmesine dönük yoğun teşvik programı ve yatırımların neticesinde özellikle 1990’lı yıllardan itibaren önemli ilerlemeler kaydedilmiş ve 1991-2009 döneminde yabancı ziyaretçi sayısı, 5,5 milyondan 27 milyona, turizm gelirleri de 2,6 milyar ABD dolarından 21,3 milyar ABD dolarına yükselmiştir. 1999-2009 dönemine baktığımızda ise yabancı ziyaretçi sayısının, 7,5 milyondan 27 milyona çıkarak yüzde 261 arttığı, aynı dönem itibarıyla turizm gelirlerinin de 5,2 milyar ABD dolarından 21,3 milyar ABD dolarına yükseldiği görülmektedir.
8Bir başka ifadeyle turist sayısında ve turizm gelirlerindeki artışın çok önemli bir bölümünün 1999-2009 döneminde gerçekleştiği görülmektedir.
Dünya Turizm Örgütü verilerine göre doğrudan ve dolaylı olarak 32 faaliyet dalında istihdam yaratan turizm sektöründe, Türkiye’de doğrudan yaratılan istihdam 2010 yılında yaklaşık 3,3 milyon kişidir.
Gelen yabancı ziyaretçilerin yaklaşık %21,2’si Rusya Federasyonu’nun dahil olduğu Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ülkelerindendir. 2010 yılında ülkemize en çok ziyaretçi gönderen ülke sıralamasında Almanya yüzde 15,3 ile birinci, Rusya Federasyonu yüzde 10,9 ile ikinci, İngiltere ise yüzde 9,3 ile üçüncü sırada bulunmaktadır.
2010 yılında ülkemize gelen turist sayısı 28,6 milyon kişi, turizm gelirleri ise 20,8 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiş, Kültür ve Turizm Bakanlığından belgeli yatak sayısı 2.699 tesiste 645 bine, belediye belgeli yatak sayısı ise 9.185 tesiste 528 bine ulaşmıştır.
Bütün bu genişleme neticesinde bugün Antalya ilindeki 5 yıldızlı otel sayısı, Avrupa’nın en önemli turizm destinasyonlarından birisi olan İspanyadaki toplam 5 yıldızlı otel sayısından daha fazladır.
Türk turizminin ekonomik değeri yalnızca hızlı gelişme gösteren bir sektör olmasında yatmamakta, turizm faaliyetleri aynı zamanda döviz açlığı çeken Türk ekonomisine hatırı sayılır bir yabancı para girişi sağlamaktadır (Grafik 4). Özellikle sermaye çıkışları ile karakterize edilen kriz yıllarında (Örneğin 2001), turizm sektörünün ekonomiye kazandırdığı döviz varlıkları, finansal ve makroekonomik istikrarın sağlanmasına ve yeniden toparlanma hamlelerine dolaylı veya doğrudan kanallarla büyük katkılar yapmaktadır. Her ne kadar dış ticaret açığını bütünüyle kapamaya yetmese de, turizm gelirleri gerek sermaye hareketlerinden gerekse döviz kuru dalgalanmalarından kaynaklanabilecek makro- ekonomik şoklara karşı Türk ekonomisine belirli bir dayanıklılık kazandırmaktadır.
Böylelikle özellikle son on yılda, dış ticaretin kompozisyonunda turizm sektörü güçlü bir pozisyon kazanmıştır.
Ülkemizin hizmet ihracat kalemlerinin yüzde 65 gibi büyük bir ağırlığı turizm sektörü tarafından üstlenilmektedir.
Toplam mal ihracatına oranlandığında ise, ihracat kalemlerinin kapsam ve büyüklük olarak daha fazla genişlemesine mukabil turizm gelirlerinin oransal açıdan bir miktar gerilediği, bununla birlikte toplam mal ihracatının beşte biri nispetinde bir büyüklüğe sahip olduğu görülmektedir (Grafik 5).
Son yirmi yıllık dönemde oldukça etkileyici bir büyümeyle, yabancı ziyaretçi sayısı 5 kat; turizm gelirleri ise 8 kat artış kaydetmiştir.
Bu yirmi yıllık dönemin ilk on yılı turizm yatak kapasitesi artışının yaşandığı ilk bölüm ve bu artışın turist sayısına ve gelirlere yansıdığı ikinci bölüm olarak değerlendirmek mümkündür.
Turizm gelirleri, gerek sermaye hareketlerinden gerekse döviz kuru dalgalanmalarından kaynaklanabilecek makro- ekonomik şoklara karşı Türk ekonomisine belirli bir dayanıklılık kazandırmaktadır.
Grafik 4: Turizm gelirleri ve dış ticaret dengesi, 2000-2010.
Grafik 5: Turizm gelirleri ve dış ticaret kompozisyonu, 2000-2009.
Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, Merkez Bankası.
Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, Merkez Bankası.
8
Turizm gelirleri, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, TÜİK ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın ortak çalışması kapsamında, TÜİK tarafından yürütülen “Çıkış Yapan Ziyaretçiler Anketi”nden elde edilmektedir. Anket çalışmasında ülkemizi ziyaret ederek yurtdışına çıkış yapan yabancılar ile ödemeler dengesi metodolojisi çerçevesinde yurtdışında yerleşik sayılan vatandaşlarımızın ülkemizde yaptıkları turizm harcamaların saptanmaktadır.
Anketler, çıkış yollarına göre hudut kapılarında milliyet bazında üçer aylık dönemleri kapsayacak şekilde yılda dört dönem olmak üzere yapılmaktadır. Anket sonucunda yabancı ziyaretçiler için milliyet bazında, geceleme yapanlar ile günübirlikçiler ayrımlarına göre ve turla gelenlerin tura ödedikleri bedellerin Türkiye’de kalan kısımları da değerlendirilerek elde edilen ortalama harcamalar; ilgili döneme ait Emniyet Genel Müdürlüğü kayıtlarından sağlanan kişi sayılarıyla genişletilmektedir.
Aynı şekilde, yurtdışında yerleşik vatandaşlarımızın anketten elde edilen ortalama harcamaları, kişi sayısının saptanması için gerçekleştirilen anket sonuçları ile genişletilmektedir. Turizm giderleri ise yine TÜİK tarafından yürütülmekte olan “Vatandaş Giriş Anketi” sonuçlarından elde edilmektedir.
9
2012 Yılı Programı
10
http://www.dunya.com/turizmde-ucuzculuk-başa-bela-tevfik-güngör_18_0_yazar.html
KAHRAMANMARAŞ İL TURİZM STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI 26
KAHRAMANMARAŞ İL TURİZM STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI 27
Turizm endüstrisi istihdam olanakları oluşturmada ve kırsal ekonomileri canlandırmada önde gelen ekonomik faaliyet alanlarından birisidir. Ancak ülkemizde turizm sektörünün katma değer ve istihdam etkisini net olarak belirleyebilmek için gerekli veri eksikliği turizm sektörünün doğrudan ve dolaylı üretim ve istihdam etkilerinin analizini oldukça güçleştirmektedir.
Bununla birlikte yüksek yoğunluklu benzer turizm varış noktalarına sahip ülkeler incelenerek bazı makro tahminler geliştirilebilir. OECD ülkelerinin mevcut istatistikleri dikkate alındığında; turizm sektörünün yoğun girdi kullandığı ulaştırma, enerji, tarım ve hayvancılık, gıda sınaîleri vb. gibi sektörler de hesaba katılarak, dolaylı etkileriyle birlikte Türk turizm sektörünün ülke istihdamına önemli katkıları olduğunu söylemek mümkündür.
2009 yılı itibarıyla Türkiye’yi ziyaret eden yabancıların başlıca turizm merkezleri itibarıyla dağılımı incelendiğinde ise, yüzde 31,2’sinin Antalya, yüzde 27,7’sinin ise İstanbul’u tercih ettiği görülmektedir. Toplam yolcuların yüzde 71,1’i Türkiye’ye ulaşım için havayolunu tercih etmektedir.
Bu gelişmeler neticesinde Türkiye dünya turist pazarından ve gelirinden gittikçe artan oranlarda pay almaya başlamıştır. 2009 yılı itibarıyla, ülkemiz uluslararası ziyaretçilerin yüzde 2,9’una, turizm gelirlerinin ise yüzde 2,5’ine varan bir pazar büyüklüğüne ulaşmıştır. Böylelikle turist sayısında dünyada 7. sıraya yerleşirken, turizm gelirlerinde ise 9. sırada konumlanmıştır.
112009 yılı itibarıyla Antalya dünyanın en çok ziyaret edilen 5. şehri; İstanbul ise 9.
şehri haline gelmiştir (Tablo 2).
12Yukarıda bahsedilen sayılar ve sıralamalarında ortaya koyduğu üzere artık Turizm endüstrisi Türk ekonomisinin en önemli sektörlerinden birisi haline gelmiştir. Turizm büyümeyi desteklemekte, makro-ekonomik istikrara katkıda bulunmakta, özellikle küçük işletmeler ve girişimciler için yeni gelir ve istihdam olanakları oluşturmaktadır. Bütün bunları yaparken emek yoğun ve önemli ölçüde ara elemana dayalı yapısı ile gelir dağılımı üzerinde de önemli iyileştirici etkileri olmaktadır.
Ancak Türk turizmi, turizm altyapısı ve ziyaretçi sayısına kat ettiği önemli mesafelere rağmen, turizm geliri yaratma konusunda aynı ölçüde başarılı olamamıştır.
Türkiye 30 milyona yakın ziyaretçiden yaklaşık 21 milyar dolar gelir elde edebilirken, İspanya’da 52 milyon turist yaklaşık 52 milyar dolarlık bir gelir bırakmaktadır. İtalya’yı ziyaret eden 42 milyon ziyaretçinin bıraktığı turizm geliri ise yaklaşık 35 milyar dolar seviyesindedir.
14Kurumsal Faktörler ve Mekanizmalar: Turizm Teşviklerinin Tarihi Evrimi ve Yapısı Türkiye’deki turizm sektörüne yönelik teşvik politikaları, doğru tasarlanmış ve yoğun bir şekilde uygulanan teşvik politikalarının sektörün rekabet gücünün artırılmasında ne denli kilit bir rol oynayabileceğine dair güzel bir vaka çalışması olarak nitelendirilebilir. Bu bölümde mevcut durumda ve cari mevzuatta, turizm yatırımlarına yönelik teşvik enstrümanları kısaca aktarılacaktır.
Her şeyden önce teşvik araçlarının etkin bir biçimde turizm sektöründe uygulanması 1982 ve sonrası dönemde ortaya çıkan bir gelişmedir. 1982 tarih ve 2634 Sayılı Turizmi Teşvik Kanunu’nun tanımladığı destekleri uygulamak suretiyle, Türkiye turizm endüstrisinin kurulması ve yükselmesi amacıyla turizm altyapısına ve yatak kapasitesine büyük yatırımlar yapmıştır.
Yabancı ziyaretçilerin yüzde 57,2’si AB ülkelerinden gelmekte, turistlerin yaklaşık yüzde 60’ı Antalya ve İstanbul’u tercih etmekte, ulaşım için yoğunlukla (yüzde 71,1) havayolunu tercih edilmektedir.
Tablo 2: Dünyanın en çok ziyaret edilen 15 şehri, 2009.
13Şehir Sıralama Turist Sayısı
(1.000 kişi)
% Büyüme 2008/2009
Londra 1 14.059 -4.7
Bangkok 2 9.985 -2.2
Singapur 3 9.682 -4.3
Kuala Lumpur 4 9.400 5.2
Antalya 5 8.867 3.5
New York 6 8.479 -10.7
Dubai 7 7.783 2.6
Paris 8 7.749 -6.9
İstanbul 9 7.543 7.0
Hong Kong 10 7.010 -3.8
Mekke 11 6.985 6.1
Roma 12 5.543 -1.5
Miami 13 5.241 -9.4
LasVegas 14 4.784 -14.9
Los Angeles 15 4.510 -8.0
Kaynak: Euromonitor,
Turizm sektöründe ülkemiz küresel bir oyuncu haline dönüşmüştür. 2009 yılı itibarıyla Türkiye yabancı turist sayısında 7inci, turizm gelirlerinde ise 9uncu sırada yer almaktadır.
Türkiye turizm endüstrisinin kurulması ve yükselmesi amacıyla1982 tarih ve 2634 Sayılı Turizmi Teşvik Kanunu ile birlikte turizm altyapısına ve yatak kapasitesine büyük yatırımlar yapmıştır
11
Turizm Yatırımcıları Derneği, url : http://www.ttyd.org.tr/tr/page.aspx?id=1823
12
http://www.euromonitor.com/_Euromonitor_Internationals_Top_City_Destinations_Ranking
13
Euromonitor, url:http://www.euromonitor.com/_Euromonitor_Internationals_Top_City_Destinations_Ranking
14
http://www.dunya.com/”dünyada-ve-türkiyede-turizmde-yeni-bir-dönem”-tevfik-güngör_18_139302_yazar.html?
KAHRAMANMARAŞ İL TURİZM STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI 28
KAHRAMANMARAŞ İL TURİZM STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI 29
Grafik 6: Turizm işletme belgeli yatak kapasitesi dönemsel artışlar, ortalama bileşik büyüme, (%).
Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
Kaynak:Turizm Yatırımcıları derneği web sitesi. url: http://www.ttyd.org.tr/tesvikli-yatirimlar.html,
Özellikle turizm sektöründe yeni bir dönemin açıldığı ve piyasa odaklı kamusal destekleme programlarının uygulandığı 1983-1997 döneminde, konaklama kapasitesinde yıllık ortalama bileşik büyüme oranı yüzde 12,1’e yükselmiştir (Grafik 6). Türkiye bu hızlı tempoyu 14 yıl boyunca sürdürmüş ve böylelikle bugünkü turizm altyapısının önemli bir bölümü söz konusu dönemde tamamlanmıştır. 1997’den bu yana, yine yüksek olmakla birlikte, konaklama kapasitesi artışları daha ılımlı bir patikaya; yıllık bileşik ortalamada yüzde 9,5’lik bir seviyeye yerleşmiştir.
Ziyaretçi sayısındaki ve turizm gelirlerindeki gelişmelere paralel bir şekilde, son on yıllık dönemde;
• Turizm Bakanlığı belgeli konaklama kapasitesi 325 binden 609 bine,
• Yatırım teşvik belgesi tutarı 715 milyon $’dan 1,4 milyar $’a,
• Seyahat acentesi sayısı ise 4.400’den 6.376’ya, ulaşmıştır.
152011 yılı incelendiğinde teşvik yatırımlarının artarak devam ettiği görülmektedir. 2011 yılında 224’ü yeni yatırım için olmak üzere toplam 280turizm teşvik belgesi verilmiştir. Bu teşviklerin tutarı ise yaklaşık 3,3 milyar TL düzeyindedir.
Uygulanan teşvikler kapsamında 1991-2009 arası ülke genelindeki 61.484 teşvik belgesinin 3.269’u (yüzde 5,3) turizm sektörüne tahsis edilmiştir. Yatırım Teşvik Belgeleri tutarlarına bakıldığında ise turizm teşvik tutarlarının toplam teşviklerin yaklaşık yüzde 8’ine denk geldiği görülmektedir (Tablo 3).
Tablo 3: Teşvik belge sayıları ve tutarları, seçilmiş yıllar için, 1991-2009.
16Tablo 4: Teşvik belge sayıları ve tutarları, 2011.
Yatırım Teşvik Belgeleri Tutarı
Belge Adedi Turim (3) Toplam (4)
Turizm (1)
Toplam (2)
1/2
(%) Cari Bin TL Milyon ABD
Doları Cari Bin TL Milyon ABD
Doları 3/4(%)
1991 146 1.775 8,2 1.527 366 38.175 9.155 4
1995 137 4.954 2,8 20.657 452 2.187.011 47.851 0,9
2000 153 3.521 4,3 323.331 520 8.761.378 14.050 3,7
2005 228 4.303 5,3 2.964.000 2.212 24.296.946 18.132 12,2
2009 166 2.492 6,7 2.226.060 1.436 19.878.018 12.825 11,2
Toplam 3.269 61.484 5,3 17.786.967 17.331 221.285.093 320.993 8,0
Türkiye turizm teşvik araçlarının çeşitliliği ve kapsam alanlarının genişliği bakımından önde gelen ülkelerden birisidir.
Dönemi Belge Sayısı
Toplam Yatırım (TL)
İstihdam (KISI)
Yatak Sayısı
Komple Yeni Yatırım
Top. Yat
(TL) Yatak Sayısı
OCAK 27 223.113.287 1.008 7.583 23 190.747.202 3.869
ŞUBAT 30 420.034.578 1.684 12.404 25 391.180.555 7.426
MART 20 117.388.940 686 4.310 13 90.310.825 2.814
NİSAN 8 137.591.998 274 2.957 5 114.925.383 1.532
MAYIS 33 303.306.317 1.090 7.201 29 253.780.895 4.998
HAZİRAN 23 261.392.754 959 5.915 19 251.740.992 4.123
TEMMUZ 14 137.479.578 370 3.323 12 127.126.732 2.362
AĞUSTOS 31 476.498.406 1.721 10.590 23 440.745.596 7.008
EYLÜL 9 113.564.151 429 2.127 9 113.564.151 2.127
EKİM 19 188.534.511 744 6.522 16 139.641.775 3.464
KASIM 21 243.252.099 1.015 8.579 14 177.274.805 3.695
ARALIK 45 711.602.636 3.114 16.536 36 645.138.302 11.426
TOPLAM 280 3.333.759.255 13.094 88.047 224 2.936.177.213 54.844
15
Türkiye’de, konaklama tesislerinin belgelendirme işlemleri, Kültür ve Turizm Bakanlığı ve yerel yönetimler tarafından yapılmaktadır. Bu iki belgelendirme sisteminde yer alan sınıf ve türler, birbirinden farklıdır. Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan belgeli konaklama tesislerinde yıldız sistemi geçerli iken belediye belgeli konaklama tesislerinde sınıf sistemi geçerlidir. Her iki sisteme ilişkin istatistikî veriler ayrı kaynaklardan derlenmekte ve uyumlu olarak değerlendirilememektedir.
16
Hazine Müsteşarlığı web sitesi, url: www.hazine.gov.tr
Bazı AB ve Akdeniz Ülkeleri ile Türkiye’de Devlet Tarafından Uygulanan Turizm Yatırım Teşviklerinin kıyaslamasına
ilişkin tablo aşağıda sunulmaktadır (Tablo 4). Sofistike bir turizm endüstrisine sahip Fransa, İspanya ve İtalya gibi
ülkeler arazi tahsisi ve KDV istisnası araçlarını kullanmamakta, bunun yerine kurumlar vergisi istisnası, finansman
kolaylıkları ve eğitim ve istihdam teşvikleri gibi üretkenlik artırıcı araçlara odaklanmaktadırlar. Mevcut ülkeler arasında
sadece Mısır ve Türkiye turizm girişimlerine arazi tahsis imkânı tanımaktadır. Türkiye teşvik araçlarının çeşitliliği ve
kapsam alanlarının genişliği bakımından önde gelen ülkelerden birisidir.
KAHRAMANMARAŞ İL TURİZM STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI 30
KAHRAMANMARAŞ İL TURİZM STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI 31
Turizm Teşvik Sisteminin Ana Unsurları
Türkiye’de mevcut turizm teşvik sistemi doğrudan ve dolaylı çeşitli kanallara sahiptir. Bunları aşağıdaki şekilde gruplandırmak mümkündür:
17• Küçük ve Orta Ölçekli Sanayiyi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB)’nca sağlanan teşvik ve destekler,
• Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Bakanlar Kurulu Kararı kapsamında uygulanan teşvikler,
• 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu kapsamında sağlanan teşvikler,
• 5084 sayılı Yatırımların ve İstihdamın Teşviki ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Kapsamında Enerji Gideri İndirimi,
• 1319 sayılı Emlak Vergisi Kanunu’nda yer alan muafiyetler.
KOSGEB Teşvikleri
• KOSGEB Kanununda 2009 yılında yapılan değişiklikler ile KOBİ tanımında yer alan sanayi ibaresi çıkartılarak yalnızca işletme ibaresi kullanılmış, böylelikle KOSGEB hizmetleri kapsamına hizmet sektörleri de dâhil edilmiştir.
18Bu çerçevede KOSGEB Destekleri Yönetmeliği’ne ilişkin hizmet sektörlerini kapsayacak şekilde gerekli revizyon çalışmaları devam etmektedir.
• Kanun değişikliğinin ardından KOSGEB tarafından yapılan çalışmalar neticesinde;
• Oteller ve moteller
Ülke Arazi Tahsisi
KDV
İstisnası Hibe Kredi Faiz Desteği
Leasing Desteği
Kurumlar Vergisi İstisnası
Yatırım indirimi
İstihdam Teşviği
Eğitim Teşviği
Diğer Vergi İstisnaları
İspanya - - + + + - - - + + -
Portekiz - - + + + - + - + + +
Fransa - - + - - - + - + + +
İtalya - - + + + - + - + + -
Yunanistan - - + - - + - + + - -
Polonya - - + - - - + - + + +
Macaristan - - + - - - + - + + +
Mısır + - - - - - + - - + +
Türkiye + + - - + - + - + - +
Tablo 5: Turizm sektörüne sağlanan teşviklerin bazı ülkelerle karşılaştırması
Kaynak: TYYD.
• Kamp yerleri ve diğer kısa süreli konaklama yerleri,
• Gençlik hostelleri ve dağ barınakları
• Kamp yerleri (Karavan alanları dâhil)
• Başka yerde sınıflandırılmamış diğer konaklama yerleri
• Lokantalar, pastaneler vb yerler,
Seyahat acenteleri ve tur işletmelerinin faaliyetleri, başka yerde sınıflandırılmamış turistlere yardımcı faaliyetler destek kapsamına alınmıştır.
19KOSGEB’in KOBİ’ler için sağladığı hizmet ve destekler aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir:
• Danışmanlık ve Eğitim Desteği
• Teknoloji Araştırma ve Geliştirme Destekleri
• Sınaî Mülkiyet Hakları Desteği
• Bilgisayar Yazılım Desteği
• Genel Test Analiz ve CE İşaretlemesine İlişkin Test ve Analiz Desteği
• Sistem Belgelendirme Desteği
• Yurt içi sanayi fuarlarına ve uluslararası sanayi ihtisas fuarlarına katılım desteği
• Milli Katılım dâhilinde (ve dışındaki ) Yurt dışı fuarlara katılım desteği
• Tanıtım ve Markaya Yönlendirme Desteği
• İhracat Amaçlı Yurtdışı iş gezisi ve Eşleştirme Desteği
• Yerel Ekonomik Araştırma Desteği
• Ortak kullanım amaçlı Makine Teçhizat Desteği
• Nitelikli Eleman İstihdamı Desteği
• Yeni Girişimci Desteği
KOSGEB destek ve hizmetlerinden yararlanmak için Başkanlığa başvuru ve değerlendirme işlemleri çevrimiçi olarak, http://destek.kosgeb.gov.tr adresi üzerinden yapılmaktadır.
Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Bakanlar Kurulu Kararı Kapsamında Uygulanan Teşvikler
2012 yılında konu ile ilgili olarak yayımlanan Bakanlar Kurulu Kararı ve bu Karara ilişkin Tebliğ hükümleri çerçevesinde teşviklerin kapsamı belirlenmiştir.
20Bu çerçevede Turizm sektörüne ilişkin sağlanan teşvik araçları şunlardır:
Genel Teşvik Uygulamaları
• Gümrük vergisi muafiyeti
• KDV İstisnası
17
Türkiye’de Turizm Sektörüne Sağlanan Teşvik ve Destekler, Kültür ve Turizm Bakanlığı,Teşvik Çalışma Grubu, Aralık 2009 Ankara.
18
3624 sayılı Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı Hakkında Kanun
19
KOSGEB Tarafından verilecek Hizmetler ve Desteklerden Yararlanacak Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelere İlişkin Sektörel ve Bölgesel Önceliklerin Belirlenmesi Hakkında Karar (Resmi Gazete No:27353)
20
19.06.2012 tarihli ve 28328 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 15.06.2012 tarihli 2012/3305 karar sayılı Yatırımlarda devlet Yardımları hakkında
karar Tebliği
KAHRAMANMARAŞ İL TURİZM STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI 32
KAHRAMANMARAŞ İL TURİZM STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI 33
Bölgesel Teşvik Uygulamaları
Kahramanmaraş ili 3 yıldızlı oteller kapsamında
• Gümrük vergisi muafiyeti.
• KDV istisnası.
• Vergi indirimi.
• Sigorta primi işveren hissesi desteği.
• Yatırım yeri tahsisi.
• Faiz desteği
Bakanlar Kurulu Kararında “teşvik edilmeyecek yatırımlar” aşağıdaki gibi sıralanmıştır:
• Turizm yatırım/işletme belgeli oteller, butik oteller, tatil köyleri, özel konaklama tesisleri ve dağ/yayla evleri dışında kalan turizm konaklama tesisleri.
• Lokantalar, kafeteryalar, eğlence yerleri, günübirlik tesisler, termal kür tesisleri, sağlıklı yaşam tesisleri, yüzme havuzları.
3 yıldız ve üzeri otel yatırımlarına destek sağlanacak iller Düzey 2 bölgeleri itibarıyla belirlenmiş durumdadır.
Bilindiği üzere, TR 63 bölgesi ve Kahramanmaraş ili bu Kanun kapsamında V. Bölgede yer almaktadır (Tablo 6). Bu çerçevede TR63 Bölgesinde gerçekleştirilecek olan turizm yatırımları, kapsamı ve niteliği anılan Kanun hükümlerine tabi olmak kaydıyla çeşitli teşvik unsularından yararlanabilmektedir.
Bu Kanun kapsamına giren teşviklerden yararlanabilmek için Hazine Müsteşarlığına Teşvik Belgesi başvurusunda bulunmak gerekmektedir.
2634 Sayılı Turizmi Teşvik Kanunu Kapsamında Sağlanan Teşvikler
2634 Sayılı Turizmi Teşvik Kanunu Kapsamında Kültür ve Turizm Koruma ve gelişim bölgeleri, Turizm merkezleri öncelikli bölgeler olarak tanımlanmıştır. Sağlanan teşvikler şu şekilde gruplandırılabilir:
• Hazine ve orman arazilerinin kanunda belirtilen süreler dâhilinde ve şartlar altında turistik tesis yapımına tahsisi, Tablo 6: 5084 sayılı Yatırım ve İstihdamın Teşviki Hakkındaki Kanun kapsamında sağlanan destek unsurları
Tablo 7: Türkiye’de turizm işletme ve girişimlerinin yararlanabileceği teşvikler
Destek Unsurları
31.12.2013 TARİHİNDEN ÖNCE YATIRIMA BAŞLAYANLAR
V.BÖLGE
01.01.2014 TARİHİNDEN SONRA YATIRIMA BAŞLAYANLAR
V.BÖLGE
Vergi İndirimi 40
Yatırıma Katkı Oranı, Yüzde 80 30
Vergi İndirim Oranı, Yüzde 7 Yıl 6 Yıl
TL Kredisi (puan) 5 5
Dövize Endeksli Kredi/Döviz
Kredisi (puan) 2 2
Yatırım Yeri Tahsisi Bölgesel desteklerden yararlanabilecek tüm yatırımlar Tüm bölge ve sektörlerdeki teşvik belgeli yatırımlar KDV İstisnası Tüm bölge ve sektörlerdeki teşvik belgeli Tüm bölge ve sektörlerdeki teşvik belgeli yatırımlar Gümrük Vergisi Muafiyeti Tüm bölge ve sektörlerdeki teşvik belgeli Tüm bölge ve sektörlerdeki teşvik belgeli yatırımlar
• Elektrik, havagazı ve su giderlerinde sağlanan kolaylıklar. Turizm Belgeli yatırım ve işletmeler elektrik ve su ücretlerini o bölgedeki sanayi ve meskenlere uygulanan tarifelerden en düşüğü üzerinden öderler.
21• Yabancı personel istihdamı
• Haberleşme kolaylıkları
Bu teşviklere ilaveten enerji giderleri indirimi ve emlak vergisi indirimi gibi indirimler de mevcuttur. Türkiye’de turizm yatırımlarına sağlanan teşviklere ilişkin özet tablo aşağıda sunulmaktadır:
Turizm sektörüne yönelik teşviklerin yönetiminde açık ve net bir güdüleme örneği gösteren asıl önemli mekanizma 2634 Sayılı Kanundur. Bununla birlikte, turizm girişimcilerinin KOSGEB ya da Hazine Müsteşarlığı kaynaklı teşvik araçlarına ve fonlarına erişim sağlayabilmeleri, başarı şansını artıracak önemli bir faktördür.
Kapsam ve Nitelik Destek Unsurları KOSGEB 2012/3305 Sayılı Kanun)
2634 Sayılı
Kanun Emlak Vergisi Kanunu
Komple yeni yatırımlar, Tevsi (genişletme, yayma) yatırımları, Modernizasyon, Ürün çeşitlendirme, Entegrasyon Yatırımları
Vergi indirimi +
Sigorta pirimi işveren desteği +
Yatırım yeri tahsisi +
Gümrük vergisi muhafiyeti +
KDV istisnası +
Faiz desteği +
Eğitim, Araştırma İstihdam Destekleri
Danışmanlık desteği +
Eğitim desteği +
Teknolojik Ar-Ge destekleri + Sinai mülkiyet hakları desteği + Bilgisayar yazılım desteği + Yerel ekonomik araştırma desteği + Nitelikli eleman istihdamı desteği +
Yeni girişimci desteği +
Arsa, İletişim, İşletme giderleri
Hazine ve orman arazilerinin tahsisi +
Havagazı ve su ücretleri +
Yabancı personel istihdamı +
Haberleşme kolaylıkları +
Diğer Enerji gideri indirimi
Emlak vergisi muhafiyeti (5 yıl) +
21
16.07.2009 tarihinde yayımlanan 2009/15199 sayılı Karar ile elektriğe ilişkin uygulamaya son verilmiş olup Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Enerji Bakanlığı arasında
elektrik ücretleri konusunda anlaşma sağlanmış olup uygulama devam etmektedir.
KAHRAMANMARAŞ İL TURİZM STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI 34
KAHRAMANMARAŞ İL TURİZM STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI 35
Türkiye’de turizm teşvik sisteminin genel teşvik mekanizmalarının pek çok unsuruyla çakıştığı gözlemlenmektedir.
Bu bir yönüyle teşvik mekanizmasının epey dağınık bir mevzuat yapısıyla idare edilen geniş bir kapsam ve muhtelif unsurlara sahip olmasından kaynaklanmaktadır. Bütün sektörlerin eşit olarak teşvik edildiği bir sistemin etkililiği ciddi bir soru işaretidir. Bu itibarla turizm sektörüne yönelik teşviklerin yönetiminde, araçlarının oldukça kısıtlı olmasına rağmen, açık ve net bir güdüleme örneği gösteren asıl önemli mekanizma 2634 Sayılı Kanundur. Bununla birlikte, turizm girişimcilerinin KOSGEB ya da Hazine Müsteşarlığı kaynaklı teşvik araçlarına ve fonlarına erişim sağlayabilmeleri, başarı şansını artıracak önemli bir faktördür.
4.2 Türk Turizm Endüstrisi ve Artan Küresel Rekabetin Sonuçları
Türk turizminin hızla uluslararası bir çekim merkezi haline gelmesine rağmen, toplam turizm gelirlerinin yaklaşık yüzde 25’lik bir kısmı, Türk vatandaşlarının yurt ziyaretleri sırasındaki harcamalardan müteşekkildir. (Grafik 7). Bu gelir kompozisyonunun son on yılda korunduğu görülmektedir. 2010senesinde, vatandaşlarımızın toplam harcama tutarı yaklaşık 5 milyar ABD Dolarına ulaşarak yaklaşık 21 milyar ABD Dolarlık toplam turizm gelirlerinin önemli bir kaynağını oluşturmuştur.
Turizm gelirlerinin unsurları daha detaylı bir şekilde incelendiğinde, vatandaş ve yabancı ziyaretçi sayılarının düzenli olarak artmasına mukabil ortalama turizm gelirlerinin her iki grup için de cari fiyatlarla ölçüldüğünde bile hissedilir oranda azaldığı anlaşılmaktadır (Grafik 7). Ziyaretçi başına gelirlerdeki bu hissedilir düşüş, Türk vatandaşlarında 1230 $ seviyesinden 1158 $ seviyesine ciddi bir gerilemeye tekabül etmekte; yabancı ziyaretçilerde ise ortalama harcamaların 750 $ platosundan 600 $ ve altına indiği görülmektedir.
Grafik 7: Toplam turizm gelirlerinin kompozisyonu, Bin Dolar, 2001-2010.
Grafik 8: Ziyaretçi sayıları ve ortalama turizm gelirleri, 2001-2010.
Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
