k a n t a v e saire gibi müessese m u t f a k l a r ı n d a tecdidi h a v a y a e h e m m i y e t v e r m e k bilhassa lâzımdır. Bu gibi m a h a l l e r d e du-m a n v e t e b a h h u r a t f a z l a olduğundan v e du-m u t f a k l a r ekseriya asıl binanın: içinde bulunduklarından bina sakinlerini r a h a t -sız da edebilir,
Pis h a v a n ı n toplanabileceği yerlerden v e d a v l o m b a z d a n bir vantilâtör h a v a y ı e m e r e k harice atar. Basık tavanlı m u t f a k l a r d a ise bir de z e m i n seviyesinde m u t f a k dahiline h a r i ç -ten temiz h a v a almak için müteaddit m e n f e z v e aspiratörler kullanmak lâzımdır .
il
D ı ş s ı v a d a b o z u k l u k l a r
B i n a l a r ı n dış yüzündeki sıvalar senelerce yağmur, don, h a r a r e t v e f ı r t ı n a y a m u k a v e m e t etmesi l â z ı m bir duvar ö r -tüsü o l d u ğ u n d a n burada ancak e n i y i m a l z e m e v e e n itinalı işçilik tatbik edilmesi lâzım geldiği tabiîdir. R o m a l ı l a r z a -m a n d a çok dayanıklı bir sıva harcının kullanıldığını bugüne k a d a r kalmış kilise, hisar v e duvar p a r ç a l a r ı n d a n anlıyoruz. Y e n i y a p ı l a n b i n a l a r d a ise a r a d a n bir kaç yıl geçmeden, pek f a z l a t a m i r m a s r a f ı n a lüzum gösteren bozukluklar m e y d a n a geldiği bir hakikattir. Bu yüzden bilhassa b a t ı m e m l e ketlerinde y a p ı sahipleri ile m ü t e a h h i t v e m a l z e m e c i l e r a r a -sında d a v a v a k a l a r ı çoğalmıştır. P e k çok misaller üzerinde y a p ı l a n incelemeler sonunda bu sıva bozuklukları ile ses v e rutubeti tecrid için sıvaya k a t ı l a n maddeler arasında bazı münasebetler tesbit edilmiştir.
Y a l n ı z çimento, kireç v e alçı endüstrisinin g ü n d e n güne t e k â m ü l için uğraşması, sıvaların e v s a f ı için k â f i gelemez. B i r çok âmiller arasında başlıca şunları zikretmek kabildir:
1 — K i r e ç , alçı, çimento, kum v e y a su gibi h a r c ı n m ü -rekkiplerinden birinin kusurlu olması,
2 — S ı v a tatbik edilecek sahanın daimî rutubet a l m a -sı, f e n a kurutulmuş olma-sı, küherçileli tuğladan olma-sı,
3 — H a r c ı n yanlış t e r k i p edilmesi v e kusurlu işçilik, 4 — B i n a n ı n oturması, sarsıntı, h a v a î tesirler v e d u m a n tesirleri.
S ı v a d a k i bozukluklar b a z a n h e m e n m e y d a n a çıktığı gibi bazan d a aylarca, h a t t â bir kaç y ı l sonra dış yüze vurabilir. B u z a r a r l a r ı n i m k â n derecesinde önüne geçebilmek için b o -zuklukların yukarıda saydığımız başlıca âmillerini göz önün-de tutarak evvelönün-den tedbir almak l â z ı m d ı r :
1 — H a r ç malzemelerinde kusurlu evsaf,
a ) K i r e ç . Dış sıva bozukluklarında en m ü h i m âmillerden biri kireçtir. P a r ç a halindeki kireç ocakta y a n a r k e n m u h t e -lif sebeplerle mütecanis olarak y a n m a d ı ğ ı n d a n yapı yerinde söndürülüp süzülürken, bilhassa sert y a n m ı ş kısımlarda, bazı p a r ç a l a r ı n geç sönmek v e y a hiç sönmemek i h t i m a l i vardır. Bu p a r ç a l a r ı n kireç kuyusuna girmemesi için teknenin önüne konan tel süzgeçten başka kuyunun üzerine sık bir tel örgü gerilmesi de tavsiye edilebilir.
K i r e ç kuyusunun bir d e f a d a dolması d a faydalıdır. B u t a k d i r d e süzme kireç p a r ç a l a n dibe çökerler. İ k i d e f a d a d o lan çukurlarda kirecin yarısı nisbeten kurumuş bir üst t a b a
-ka teşkil edeceğinden zararlı parçalar çukurun dibine -kadar gidemez, o r t a d a kalırlar. B u kireç ile yapılan sıva sathı, çok geçmeden, fiske fiske çiçeklenir. Y a n i s ö n m e m i ş kireç parçası patlıyarak üzerine isabet eden sıva tabakasını para kutrunda atar. B u küçük patlantı ortasında kirecin d a i m a nüvesi bulunur.
Bir d e f a d a doldurulan kireç kuyularında ise d i p t e n 20 santim kadar bir kısım sıva da kullanılmıyacağından bu m a h zurun önüne geçilmiş olur. Bu 20 santmilik dip tabakası d u -v a r h a r c ı n d a kullanılır, -v e o tabaka t a m a m i l e ç ı k a r ı l m a d a n kuyuya yeniden kireç süzülmez.
K i r e c i n kuyuda y a t m a müddeti 2 aydır. Çok y a n m ı ş kireç geç sönmesinden v e renginin f a z l a k a h v e r e n g i n e y a k -laşmasından belli olur.
T o z halinde torba kirecine gelince bunda d a a y n i m a h zurlar baş gösterebilir. O n u n için torba kirecinin d e k u l l a -n ı l m a d a -n evvel e -n az, 2 h a f t a yatması faydalıdır.
S ö n m e m i ş kirecin h a c m i söndüğü z a m a n i k i misli olur. Bu d a üst sıva tabakasını atmasını intaç eder. B o z u l a n s ı -v a l a r ı n t a m i r i için acele etmemelidir. B i r çok y a p ı l a r d a sı-va bittikten 8 a y sonraya kadar çiçeklenme hâdisesi tesbit e d i l miştir. A r a d a n böyle uzun bir müddet geçtikten sonra y a p ı l a -cak esaslı t a m i r d e sıvayı t a m a m e n söküp yeniden y a p m a k en doğru harekettir.
T o z halinde torba kireçlerinde baş gösteren büyük b i r m a h z u r daha vardır. F a z l a yanmış kireç ince toz h a l i n e g e t i -rildiği takdirde sıva sathında fiske fiske çiçeklenme görülm e z ise de buna görülmukabil bütün sıva sathının kısıgörülm kısıgörülm d ö -külmesi hâdisesi n a d i r değildir. Çünkü kirecin t o z haline gelmesile sönerken büyüme hassası kaybolmuş değildir. B u dökülme evvelâ kabarcıklarla başlar, sonra bu kabarcıklar p a t l ı y a r a k sıva dökülür. H e r torbada muhakkak zararlı t a neler o l m ı y a c a ğ ı n d a n sıvanın dökülmiyen kısımları m ü k e m -mel olarak pek çok seneler durabilir. D ö k ü l m e n i n hususiyet-lerinden biri d e dökülen sıva kısmının t a m a m i l e toz h a l i n e gelmesidir.
B a z ı halde sıvanın alt tabakasına çimento v e y a kireç k a -tılır. O z a m a n y a l n ı z ince v e üst tabakanın döküldüğü v e alt tabakanın sağlam kaldığı vakidir.
b ) Alçı. A l ç ı yüzünden olduğu t a h m i n edilen sıva kusurl a r ı n ı n incekusurlenmesi neticesinde m a kusurl z e m e d e n z i y a d e işçikusurlik h a -taları tesbit edilmiştir.
A l ç ı l ı kireç harcında, alçı f a z l a b a y a t v e y a henüz sıcak olduğu t a k d i r d e sıvada bozukluklar hâsıl olabilir. B a y a t alçı-da b a ğ l a m a k u v v e t i z a y ı f t ı r , sıcak olduğu z a m a n l a r d a priz çabuk olur, alçı toplanır. Bu toplantıyı bir gevşeklik takip eder, sıva bozulur.
c ) Ç i m e n t o . Portlarfd çimentolarından hâsıl olmuş sıva kusurları kaydedilmemiştir, ç ü n k ü b e t o n a r m e işleri için u y -gun e v s a f ı h a i z çimento, sıva için fazlasile k â f i gelmektedir. T a t b i k a t t a ç i m e n t o sıvalarda hâsıl olan bozukluklar İçin başka sebepler a r a m a k icap eder. ( S ı v a n ı n f e n a v e küherçileli d u -v a r üzerine yapılmış olması, h a r c a lüzumundan f a z l a kireç katılmış olması, rütubet don gibi b a y a t ve kesik çimento tablatile sıvada da kullanılmıya salih değildir.
d ) K u m . B i r a z killi v e y a balçıklı kum sıvacılarca kolay işlenmek ve harcı yağlı göstermek itibarile makbul tutulmaktadır. Halbuki bu çeşit kumlarla y a p ı l a n n o r m a l d o z a j da bir h a r c a n a z a r a n temiz kumla, f a k a t eksik d o z a j d a y a pılmış bir harç tercih edilmelidir. K i l l i k u m ile y a p ı l a n h a r ç -ta esaslı bir priz o l a m a z ; harcın m u k a v e m e t i eksik k a l ı r ; h a r ç parçaları p a r m a k arasında ufalanabilir. Bilhassa kireci v e y a çimentosu az katılmışsa zarar d a h a f a z l a olur. O n u n için biraz kili i h t i v a eden bir k u m kullanılmak zaruretinde kalınırsa d o z a j ı n ı n f a z l a olmasına itina etmek f a y d a l ı d ı r . H e r h a l d e dış sıvalarda böyle bir harç kullanmak kat'iyen doğru değildir.
B i r d e k u m haline gelmiş u f a k taş kırıntılarını k u m yerine k u l l a n m a m a l ı d ı r . İ n c e taş taneleri h a r e m priz için l â zım olan rütubetini cebedeceği için prizin icabı veçhile t a -m a -m l a n -m a s ı n a -m a n i olurlar.
D o n m u ş k u m d a harcın m u k a v e m e t i n i kıran â m i l l e r d e n -dr, ve sıvada kullanılması caiz değildir. Çünkü kum taneleri-n i taneleri-n her biri g a y e t itaneleri-nce bir buz tabakasile kaplıdır. H a r ç içitaneleri-n kullanılan su d a esasen soğuk olduğundan buzun k o l a y c a çö-zülmesi mevzuubahs değildir. A n c a k h a r ç sıva h a l i n d e duv a r a tatbik edildikten sonra buzlar çözüleceği için harç u y gunsuz bir z a m a n d a f a z l a sulanmış olur v e p r i z y a pek k i f a -yetsiz olur v e y a hiç olmaz.
S ı v a d a bunlardan başka uzvî maddelerle karışmış ve k i r -lenmiş k u m da kullanmak caiz değildir.
2 — F e n a z e m i n ve yapı rütubeti.
a ) R u t u b e t l i duvar. Rutubetli duvarda alçı sıva y a p ı l -maz. A l ç ı ıslaklığı çeker v e bu ıslaklık da alçılı h a r c ı n esaslı bir surette sertleşmesine m a n i olur. A l ç ı priz y a p t ı k t a n sonra rütubetin tesirile t e k r a r yumuşar v e sonra kurusa da esas selâbetini iktisap edemez.
b ) D u v a r lekeleri. D u v a r d a kolay tahallül eden milhler bulunursa sıvada lekeler hâsıl olur ve sıva sathı z a m a n l a b o zulur, dökülür. Ö y l e duvarlara yapılacak her çeşit sıva m a h -zurludur. Bu m a h z u r l a r ı n sıva için hakikî bir tehlike teşkil etmesi milhlerin cinsine tâbidir. D u v a r l a r d a görülen bütün lekelere ve k ü f l e r e yanlışlıkla küherçile ismi verilmektedir. K ü h e r ç i l e her n e kadar sıvanın en tehlikeli bir düşmanı ise de küherçileye daha ziyade ahırlarda veya gübre çukurları ci-v a r ı n d a tesadüf edilir. Esasen küherçilenin teşekkülüne d a h a ziyade haricî tesirler v e duvarın yerden massettiği rütubet â m i l olmaktadır.
Bir duvarda tahallüle müsait m i l h l e r i n mevcudiyeti, d a -h a sıvadan evvel duvar sat-hında -hâsıl olacak lekelerle
anla-şılır. Eğer duvar iyice kurutulur ve sıvanmazdan evvel çiçeklerten yerleri fırçalanırsa v e Kosmospappe v e y a kumlu b i -t u m ile izole edilirse sonradan hiç bü' ârıza husule gelmez.
c ) D o n m u ş duvar: Islak duvardaki mahzurlar a y n e n bunda da vardır. D o n m u ş duvar, hariçten bakılırsa t a m a m e n kurumuş görünür. F a k a t aslında su zerreleri içerde donmuş ve dışarıya v u r m a z bir hale gelmiştir, y a n i kuruma hâdisesi bir tevakkuf devresi geçirmektedir.
B ö y l e donmuş bir duvar sıvandığı takdirde m ü l â y i m h a -v a l a r ı n gelmesile donmuş olan su eriyerek m e y d a n a çıkar, sıva, evvelce izah edildiği veçhile tekrar rütubetlenir, ve m u k a v e m e t i n i kaybeder. Şiddetli rütubet tesirile henüz n i h a -yet bulmıyan priz, zarar görür v e y a t a m a m e n durur. E ğ e r haricî satıh buz ile kaplı ise sıva t a m a m e n düşebilir. D o n m u ş duvar u m u m i y e t l e şöyle anlaşılır: y a bütün dış satıh veya harç derzleri su kristallerile kaplıdır.
3 — Kusurlu inşaat v e kusurlu tatbik. a — Z a y ı f duvar.
İ n ş a a t ı ucuza ç ı k a r m a k için ekseriya haricî d u v a r l a r a ebad verilirken m u k a v e m e t hesabatımn gösterdiği kalınlığı tatbik e t m e y e çalışılır. Bu takdirde rütubetin übyük z a r a r l a r ika edeceğini düşünmez. M a l û m olduğu üzere 25 Can' k a l ı n lığında bir tuğla duvar dışarıdan giren rütubete m a n i o l a -maz. B ö y l e senelerce g i r e n rütubet dahilî sıva, boya v e duvar kâğıtlarını h a r a p eder. Bu gibi hallerin önüne ancak duvarı münasip şekilde tecrid plâklarile izole etmekle geçilir.
b — Z a y ı f ahşap kirişler.
D u v a r l a r d a k i sebeplerin ayninden dolayı senelerin m ü rurile kirişlerde f a z l a bir z a y ı f l ı k hâsıl olur. O n d a n sonra h a -f i -f tahmiller neticesinde de, kirişlerde o m i k t a r d a bir inhina olur ki alttaki sıvalar bu gerilmelere t a h a m m ü l edemezler. Böylece y a kirişlerin boyunca v e y a mail istikamette az v e y a çok çatlaklıklar olur.
T a v a n sıvasında çatlaklıklar yapan sebeplerden biri de ahşap döşemenin çakılmasından mütevellit sarsıntılardır. D i ğ e r bir sebep te sıvanın f e n a yapılmış ve işlenmiş olması
teşkil eder.
c — Müstakil d u v a r l a r ı n üstlerinin iyi örtülü olmaması, silme, pencere denizliği gibi çıkıntılarda k â f i eb'ad v e damlalık bulunmaması, ek yerlerinin iyi birleştirilmiş olmaması belli başlı mahzurlardandır. Cepheden aşağı doğru İ n e n sular en küçük çizgilere girerler ve don z a m a n ı n d a sıvayı ç a t -latırlar.
d — Bilhassa kalkan duvarlı cephelerde çatının b a z a n saçaksız yapılması, damlalıklı bir silme y a p m a d a n d o ğ r u dan doğruya k i r e m i d i n duvar üzerine harçla bastırılması b ö y -le binalarda kısa bir z a m a n d a mahzurlar tevlit eder. Sıvalar k i r e m i d i n a l t m d a n bozulmıya başlar.
e — Eğer fasadda su basman olmazsa cephenin sıvası hiç bir z a m a n t o p r a ğ a kadar indirilmemelidir. A l t sıva t a m a -m e n çi-mento harç ile sıvan-malıdır. Sıçrıyan sulara karşı su basmanın en alt kısmı piyer artifsiyel sıva yapılmalıdır.
f — B i t ü m ve m a n t a r levhalarile isolation.
-ması v e s ı v a m n yarıl-masıdır. A ş a ğ ı d a buna ait bazı misal-ler zikredilmiştir.
B i r çok büyük inşaatlarda harici duvarlardan seslerin yukarılara intikal etmemesi için, b e t o n a r m e döşemelerin h a ricî duvarlara tesadüf eden kısımların 1.5 ilâ 2 santim m a n -tar plâkları konulmuştur. H a r i c î sıva iyi v e itinalı yapılmış v e her hususta k â f i bir sertlik göstermiştir.
S ı v a işlerinin i k m a l i n d e n bir iki sene sonra her katın beton a r m e döşemesi hizasında sıvada kuvvetli şişkinlikler hâsıl olmuş ve bunlar büyük sıva kısımlarının düşmesini in-taç etmiştir.
•
B u sıva arızalarının tecrid maddesinin üzerinde olması
s ı v a m n kireç ârızalarıııda olduğu gibi yuvarlak kabarcıklarla değil, uzun kısımlarla t a z y i k görüp patladığını gösterir. B i l -hassa dış sıva duvara iyi yapışmamışsa bu hâdise daha çabuk v e d a h a kolaylıkla m e y d a n a gelebilir.
