Copyright Bu kitabın her hakkı saklıdır.

(1)

(2)

Harun DERİN

Ali GÜVEN

İnci İLKER GÖRÜR

Nuri SOYUDURU G. KOORDİNATÖR:

YAZARLAR:

EDİTÖR:

Hangi amaçla olursa olsun, bu kitabın tamamının ya da bir kısmının, kitabı yayımlayan yayınevinin önceden izni olmaksızın elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılması, yayımlanması ve depolanması yasaktır.

ISBN: 978-605-7530-69-1 2708 - 1 - 20

(3)

KÜTLENİN KORUNUMU KANUNU

2 + 8 = 10 dur.

2 g 8 g 10 g Yukarıdaki tepkimede

kütle korunmuştur.

KİMYANIN TEMEL KANUNLARI

A. Lavoisier yaptığı birçok deneyde fiziksel ve kimyasal tepkimelerde kütlenin korun- duğunu ispatlamıştır.

Kimyasal tepkimeye giren maddelerin kütleleri toplamı, ürünlerin kütleleri toplamına eşittir.

1799 yılında Joseph Proust, elementlerin birbirleri ile bileşik oluştururlarken belli oranda birleştiklerini buldu. Bugün sabit oranlar yasası olarak bilinen yasaya göre “Bir bileşiğin miktarı ne kadar olursa olsun, hangi yolla elde edilirse edilsin, bileşiği oluşturan elementlerin kütleleri arasında her zaman sabit ve değişmeyen bir oran vardır.”

Fe₂O₃ bileşiği için; (O: 16, Fe: 56)

X + Y Z

Kimyasal tepkimelerde her zaman korunan özellikler;

Kütle

Atom sayısı ve cinsi Çekirdek yapısı

Toplam temel tanecik sayısı (Proton, nötron, elektron)

ÖRNEK SORU:

ÇÖZÜM:

SABİT ORANLAR KANUNU

Tepkimeye girenlerin miktarı azalırken, ürünlerin miktarı artar ama toplam kütle değişmez.

Bu tepkimenin grafiğini aşağıdaki gibi gösterebiliriz.

CaCI₂ Kütle

Zaman HCI H₂ Ca

50 gram X katısı,

Buna göre açığa çıkan gazın kütlesi kaç gramdır?

tepkimesine göre tamamen ayrıştığında 28 gram Y katısı oluşmaktadır.

X(k) ^ısı Y(k) + Z(g)

X(k)

Kütlenin korunumuna göre 50 = 28 + a

a = 22 gram

Y(k) + Z(g) 50 gram 28 gram a gram

Elementler arasındaki kütlece birleşme oranını hesaplayalım.

m_Fe

= = =

m_O

2·56 3·16

112 48

7 3

Soru tiplerine dikkat et. İyi analiz et.

Sabit oranlardan karşına gelebilecek soru kalıpları ile ilgili her tarz soru aşağıda çözüldü!

2Fe +

0,3 kat

Fe₂O₃ O₂

3 2

2,1 gram Fe ile kaç gram O₂ artansız tepkimeye girer ve kaç gram Fe₂O₃ bileşiği oluşur, bulalım.

7 g 3 g 10 g

0,9 g O₂ kullanıldı.

3 g Fe₂O₃ oluştu.

2,1 0,9 3

Ca + 2HCI CaCI₂ + H₂

girenler ürünler

Kimyasal reaksiyonlar yukarıdaki gibi tepkime denklemi ile gösterilir.

1. BÖLÜM

(4)

HI Z

V E

RE NK



8

Kütlenin Korunumu Kanunu

7.

Aşağıdaki tabloda X ve Y elementlerinden iki farklı deneyde XY₂ bileşiğinin oluşumuna ait bazı kütle değerleri verilmiştir.

Deney X’in kütlesi (g)

Y’nin kütlesi (g)

XY₂’nin kütlesi (g)

I m₁ 18 22

II 6 m₂ 11

I. deneyde Y’den 2, II. deneyde X’den 3 gram arttı- ğına göre m₁ ve m₂ değerleri hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir?

m₁ m₂

A) 6 8

B) 4 8

C) 6 6

D) 3 5

E) 8 6

8.

14 gram CaO katısı ile bir miktar CO₂ gazının CaO(k) + CO₂(g) † CaCO₃(k)

denklemine göre artansız tepkimesinden 25 gram CaCO₃ katısı oluşmaktadır.

Buna göre,

I. Tepkime süresince katı kütlesi artar.

II. 11 gram CO₂ gazı harcanır.

III. Reaktiflerin kütlesi zamanla azalır.

yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

9.

X ve Y elementlerinden, X + Y † Z

tepkimesine göre Z oluşumu sırasında X ve Y’nin kütle- sindeki değişim aşağıdaki grafikte verilmiştir.

Kütle (g)

X Y

Zaman 16

7

Buna göre, bu tepkimede oluşan bileşiğinin kütlesi kaç gramdır?

A) 7 B) 14 C) 23 D) 25 E) 32

10.

50 gram CaCO₃ ile 36 gram HCI’nın artansız tepkimesi sonucu bir miktar CaCI₂, CO₂ ve 9 gram H₂O oluşmak- tadır.

CaCO₃ + 2HCI † CaCI₂ + CO₂ + H₂O

bu tepkime sonucu oluşan CaCI₂ kütlesi CO₂ kütle- sinin 2,5 katı olduğuna göre, CaCI₂ nin kütlesi kaç gramdır?

A) 2 B) 55 C) 64 D) 77 E) 86

11.

Kapalı bir kaba konulan Ca ve S elementlerinden CaS oluşumuna ait kütle değişimi grafikteki gibidir.

Ca kütlesi (g)

S kütlesi (g) 20

20 16

Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) 36 gram CaS bileşiği oluşmuştur.

B) 4 gram S elementi artmıştır.

C) Başlangıçta Ca elementinin kütlesi S’ninkinden faz- ladır.

D) 20 gram Ca elementi harcanmıştır.

E) Oluşan bileşiğin kütlesi, başlangıç kütlesinden azdır.

7.A 8.E 9.D 10.B 11.C

(5)

HI Z

V E

RE NK



10

Kütlenin Korunumu Kanunu

6.

Demir (Fe) ve Bakır (Cu) metallerinden oluşan 80 gramlık alaşım parçaları, içerisinde yeterince HCI sulu çözeltisi bulunan kaba atılıyor.

çözeltisiHCI Fe-Cu alaşımı

Zamanla kapta meydana gelen tepkime denklemleri madde miktarlarındaki değişim,

➤ Fe(k) + 2HCI(suda) † FeCI₂(suda) + H₂(g) X gram 72 gram 126 gram 2 gram

➤ Cu(k) + HCI(suda) † tepkime yok.

şeklindedir.

Buna göre, alaşımda kütlece % kaç Cu elementi bulunur?

A) 30 B) 40 C) 50 D) 60 E) 70

7.

Kütlenin korunumu kanunu ile ilgili, I. Lavoisier tarafından bulunmuştur.

II. Tepkimelerde atom sayısı korunduğundan toplam kütle de korunur.

III. Tepkimelerde atom sayısı ve cinsi korunduğundan molekül sayısı da her zaman korunur.

ifadelerinden hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III

8.

56’şar gram demir ve kükürdün tepkimesi için,

➤ Demir tükeniyor.

➤ Kükürtten 8 gram artıyor.

bilgileri verilmiştir.

Buna göre, oluşan Fe₂S₃ bileşiğinin kütlesi kaç gramdır?

A) 64 B) 80 C) 88 D) 104 E) 112

9.

Kimya laboratuvarında öğrenciler terazi üzerinde bir adet demir çivinin unutulduğunu ve paslandığını farke- diyorlar.

Buna göre, olayla ilgili,

I. Kimyasal değişim gerçekleşmiştir.

II. Çivinin kütlesi değişmemiştir.

III. Katı kütlesi artmıştır.

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III

10.

100 gram CaCO₃ katısı ısı etkisi ile, CaCO₃(k) † CaO(k) + CO₂(g) tepkimesine göre parçalanıyor.

Bu olayla ilgili,

➤ Toplam kütle korunmuştur.

➤ Atom cinsi korunmamıştır.

➤ Katı kütlesi değişmemiştir.

ifadelerinin sırasıyla doğru ise “ ” ve yanlış ise “

” yazılmış hali aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

A) B) C) D) E)

6.A 7.C 8.D 9.E 10.B

(6)

HI Z

V E

RE NK



15 10^dk

 Test -

5

Katlı Oranlar Kanunu

1.

Katlı oranlar kanunu için,

➤ Farklı tür elementlerden oluşan bileşikler arasında katlı oran bulunmaz.

Örnek: H₂O – H₂S

➤ Tür olarak ikiden fazla element içeren bileşikler arasında katlı oran bulunmaz.

Örnek: H₂SO₄ – H₂SO₃

➤ İyonlar arasında katlı oran bulunmaz.

Örnek: NO₃^– – NO₂^–

➤ Basit formülleri aynı olan bileşikler arasında katlı oran bulunmaz.

Örnek: C₃H₆ – C₄H₈ bilgileri verilmiştir.

Buna göre, NO₂ ile katlı oranlar yasasını uygulana- bilecek bileşik aşağıdakilerden hangisidir?

A) HNO₂ B) CO₂ C) N₂O₃ D) N₂O₄ E) HNO₃

2.

Kimya öğretmeni Elif hanım tahtaya; verilen bileşik çiftlerini yazıyor. Damla, tahtaya kalkarak aynı miktar X ile birleşen Y’lerin miktarları arasındaki katlı oran ..

III b l 3

2 olan bileşik çiftlerine “✓”, 3

2’ten farklı bir oran olan-

lara “X” işareti koyuyor.

I. bileşik II. bileşik Damla

XY₂ XY₃ X

XY X₂Y₃ ✓

X₂Y X₂Y₃ ✓

X₂Y₃ XY X

XY₃ X₃Y₂ X

Öğretmen, her doğru cevap için 5 puan verdiğine göre, Damla’nın toplam puanı aşağıdakilerden han- gisidir?

A) 25 B) 20 C) 15 D) 10 E) 5

3.

Karbon (C) ve hidrojenden (H) oluşan iki bileşik için,

➤ I. sinde 12 gram karbon 4 gram hidrojenle birleş- miştir.

➤ II. sinde 36 gram karbon 8 gram hidrojen ile bir- leşmiştir.

bilgileri veriliyor.

I. bileşiğin formülü CH₄ olduğuna göre, II. bileşiğin basit formülü aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

A) C₂H₆ B) C₃H₈ C) C₆H₆ D) C₂H₄ E) C₄H₈

4.

NO₂ – N₂O₃ bileşikleri ile ilgili,

➤ N atomlarının kütlece yüzdeleri aynıdır.

➤ Aynı miktar azot ile birleşen oksijen elementlerinin kütleleri arasındaki oran

3 4’tür.

➤ Basit formülleri aynıdır.

yargılarının doğru (D) veya yanlış (Y) olarak işaret- lenmesi aşağıdakilerden hangisinde doğru göste- rilmiştir?

A) D B) D C) Y D) Y E) Y

Y D Y D D

Y Y D D Y

5.

X ve Y elementlerinden oluşan iki farklı bileşiğin kütle- ce X yüzdesi tablodaki gibidir.

X kütlesi (%) Bileşik formülü

I. bileşik 25 X₂Y₃

II. bileşik 50 ?

I. bileşiğin formülü X₂Y₃ olduğuna göre, II. bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisinde doğru veril- miştir?

A) XY B) X₂Y C) XY₂ D) X₂Y₃ E) XY₄

1.C 2.C 3.B 4.E 5.B

(7)

HI Z

V E

RE NK

Katlı Oranlar Kanunu

18

7.

X ve Y elementlerinin oluşturduğu iki farklı bileşik için kütle değerleri tablodaki gibidir.

Bileşik X kütlesi (g) Y kütlesi (g)

XY₂ 0,9 2,4

X₃Y₂ m 11,2

Buna göre, “m” değeri kaçtır?

A) 6,8 B) 8,4 C) 12,6 D) 13,6 E) 20,4

8.

X ile Y’nin oluşturduğu bileşiklerde X’in kütlesinin, bile- şik kütlesine bağlı değişimleri grafikte verilmiştir.

X kütlesi (g)

I. bileşik II. bileşik

9

Bileşik kütlesi 15 25 (g)

Buna göre, I. ve II. bileşiklerin formülleri aşağıdaki- lerden hangisi olabilir?

I II

A) X₂Y X₃Y₄

B) X₃Y X₂Y₃

C) XY₂ X₃Y₄

D) XY₃ X₂Y

E) XY₃ X₃Y₅

9.

Selin, aşağıdaki kağıtlarda yazan madde çiftlerinin bulunduğu kağıtlardan katlı oranlar yasasına uyan kağıtları bir kutu içine atıyor.

Fe₂O₃ – Fe₃O₄ CO₂ – SO₃

CrO₃ – CrO₄^2–

NaClO₃ – NaClO₂

CuCl – CuCl₂

Buna göre, Selin’in kutuya attığı kağıtlarda toplam kaç tür element bulunur?

A) 4 B) 5 C) 6 D) 7 E) 8

10.

X ve Y’den oluşan bileşiklerin kütlece % bileşimi tabloda verilmiştir.

X Y

I. bileşik %75 %25

II. bileşik %50 %50

III. bileşik %60 %40

I. bileşiğin formülü X₂Y ise II ve III. bileşiğin formü- lü aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak veril- miştir?

I II

A) X₂Y₃ XY

B) XY₃ XY₂

C) X₃Y₂ XY

D) X₃Y₂ XY₂

E) X₂Y XY₃

11.

X ve Y elementinin yaptığı iki farklı bileşikte X’in kütlesi ile bileşik kütlesi arasındaki ilişki grafikteki gibidir.

Bileşik kütlesi (g) I. bileşik

II. bileşik 39

26

X kütlesi 9 18 (g)

I. bileşiğin formülü X₂Y₅ise II. bileşiğin formülü nedir?

A) X₃Y₂ B) X₃Y C) XY₃ D) X₂Y₃ E) XY₄

12.

Aynı miktar X elementi kullanılarak oluşturulan aşağıdaki bileşiklerin hangisinde kullanılan oksijen miktarı en azdır?

A) X₂O₃ B) X₃O₂ C) XO₃ D) X₂O E) X₄O₃

7.C 8.A 9.A 10.A 11.B 12.D

(8)

MOL KAVRAMI

TANECİK SAYISI – MOL İLİŞKİSİ

Taneciklerin miktarını belirten ölçü birimidir.

12 gram ¹²C izotopunun içerdiği atom sayısı kadar tanecik içeren madde miktarına “mol” denir.

6,02·10²³ tane tanecik 1 mol’dür. Bu sayıya Avogadro sayısı (N_A) denir. N_A = 6,02·10²³

12C izotopunun kütlesi referans kabul edilerek bulunan atom kütlesine bağıl atom kütlesi denir.

Bağıl atom kütlesi bir oranı gösterdiği için birimsizdir.

a.k.b:

Bir ¹²C izotopunun kütlesinin on ikide birine 1 akb denir.

1 mol = 1 atom-gram = 1 formül-gram = 1 iyon-gram = 1 molekül-gram

Atom sayısı X_kY_m Atom sayısı = n·a·N n = mol sayısı a = k + m

N = Avogadro sayısı

Molekül sayısı n·N

Normal koşullarda gaz yoğunluğu

İzotop Atomlar:

Proton sayıları aynı, kütle numaraları farklı olan atomlara izotop atomlar denir.

Elementler çeşitli izotoplar halinde bulunur. Bir elementin ortalama atom kütlesi hesaplanırken, izotopların ortalama atom kütlesi kullanılır.

1 tane ¹⁶O atomu 16 akb.

1 tane ⁴⁰Ca atomu 40 akb 1 akb = 1 Da (dalton) = 1u

n (Mol sayısı) = N (Tanecik sayısı) N_A (Avogadro sayısı)

3,02·10²³ tane SO₃ molekülü kaç moldür? (H:1, N: 14) Örnek:

Çözüm: n = 3,01·10²³ = 0,5 mol 6,01·10²³

KÜTLE – MOL İLİŞKİSİ

n (Mol sayısı) = m (Kütle) M_A (Mol kütlesi)

3,4 gram NH₃ gazı kaç moldür? (H: 1, N: 14) Örnek:

Çözüm:

n = = = 0,2 mol 1 mol 17 g

x 3,4 g

m M_A

M_A= 1·N + 3·H = 17 g

1. yol: 2. yol:

x = 0,2 mol 3,4

17

HACİM – MOL İLİŞKİSİ

BAĞIL ATOM KÜTLESİ

Normal koşullarda 2 mol CO₂ gazı kaç litre hacim kaplar?

Örnek:

Çözüm:

1 mol 22,4 L

2 mol x

1. yol:

x = 44,8 L

8,8 0,3

20Ne

21Ne

19 20 21 22 23

22Ne 90 g

Bulunma yüzdesi

Atom kütlesi

Ortalama atom kütlesi = M_A₁ (%)₁ + M_A₂ (%)₂+ ...

100 2 = V V= 44,8 L

22,4 n = V

22,4 Normal koşullarda (0 °C, 1 atm),

1 mol gaz 22,4 litre hacim kaplar.

Oda koşullarında (25 °C, 1atm), 1 mol gaz 24,5 litre hacim kaplar.

n = V (Hacim) 22,4

2. yol:

1 akb = 1 gram N_A

d = M_A 22,4

Oda koşullarında gaz yoğunluğu

d = M_A 24,5

2. BÖLÜM

(9)

HI Z

V E

RE NK



33 12^dk

 Test -

3

Mol - Tanecik - Hacim - Kütle İlişkisi

1.

Kütle ve Mol Sayısı İlişkisi Tanecik Sayısı ve Mol Sayısı İlişkisi

Bir maddenin bir miktarının kütlesi verilmiş ise, mol sayısını hesaplamak için, mol kütlesinin bilinmesi gerekir. Bileşiğin formülü ve elementlerin atom kütleleri verilirse mol kütlesi hesaplanabilir.

m: Verilen kütlesi

M_A : Mol kütlesi n Mm

= A n: Mol sayısı

Tanecik sayısından yararlanarak verilen maddenin mol sayısını hesaplayabilmek için sadece Avogadro sayısının bilinmesi gerekir.

N: Tanecik sayısı

N_A: Avogadro sayısı n NN

= A n: Mol sayısı

Bazı maddelerin miktarları, kütle veya tanecik sayısı olarak tabloda verilmiştir.

20 gram MgO bileşiği

(O: 16 g/mol, Mg: 24 g/mol) 3,01·10²³ tane Fe atomu

3,01·10²² tane C atomu 42 gram MgCO₃ bileşiği (C: 12 g/mol, O: 16 g/mol, Mg: 24 g/mol)

Buna göre, miktarı 0,5 mol olan maddelerin bulunduğu kutucukların taranmış hali aşağıdakilerden hangisidir?

A) B) C)

D) E)

2.

1,806·10²³ tane atom içeren MgBr₂katısı ile ilgili, I. 0,3 mol atom içerir.

II. Normal şartlar altında 2,24 litre hacim kaplar.

III. 6,02·10²² tane molekül içerir.

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III

3.

Eşit sayıda atom içeren C₃H₆ ve N₂O gazlarının aynı koşullarda hacimleri oranı V

V N O C H

2

f 3 6p aşağıdakiler-

den hangisinde doğru verilmiştir?

A) 1 B) 2 C) 1

2 D) 31 E) 32

4.

Normal şartlar altında 6,72 litre hacim kaplayan C₃H₈ gazı ile ilgili,

I. ---- moldür.

II. ---- gramdır.

III. ---- tane molekül içerir.

IV. ---- gram hidrojen atomu içerir.

verilen cümlelerdeki noktalı alanlar seçeneklerdeki değerler ile doldurulduğunda aşağıdakilerden han- gisi açıkta kalır?

(H: 1, C: 12, Avogadro sayısı: 6,02·10²³) A) 13,2 B) 1,806·10²³ C) 3,6

D) 0,3 E) 2,4

5.

16 gram C₃H_n molekülünde 1,6 mol H atomu bulun- duğuna göre formüldeki “n” sayısı kaçtır?

(H: 1, C: 12)

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

1.C 2.A 3.D 4.C 5.D

(10)

HI Z

V E

RE NK



34

Mol - Tanecik - Hacim - Kütle İlişkisi

6.

1 iyon - gram SO₄^–2

V

1 formül - gram KCI

1 mol - molekül C₃H₈

1 molekül - gram NH₃ 1 mol

1 atom - gram Ag

I

II

III IV

Yukarıda 1 mol için verilen eşitliklerden kaç tanesi doğrudur?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

7.

0,05 mol SO₄^2– iyonu ile ilgili, I. 0,05 iyon - gramdır.

II. 0,2 mol oksijen atomu içerir.

III. 3·10²² tane SO₄^2– iyonu içerir.

(¹⁶₈O, ₁₆³²S, Avogadro sayısı: 6·10²³) A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

8.

Tabloda amonyak (NH₃), su (H₂O) ve sodyum klorür (NaCI) için 1 atmosfer basınçtaki hâl değişim sıcaklık- ları verilmiştir.

Madde Erime

noktası (°C)

Kaynama noktası (°C)

Amonyak (NH₃) –78 –33

Su (H₂O) 0 100

Sodyum klorür (NaCI) 801 1413

Buna göre normal şartlarda aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

A) 0,56 litre hacim kaplayan NH₃ 0,25 moldür.

B) 11,2 litre hacim kaplayan H₂O 0,5 moldür.

C) 0,1 mol NaCI 2,24 litre hacim kaplar.

D) 0,05 mol NaCI’nin hacmi 1,12 litredir.

E) 4,48 litre hacim kaplayan NH₃ 0,2 moldür.

9.

I. Normal koşullarda 5,6 litre X₂ II. 3,01·10²² molekül Y₂

III. 6,02·10²² tane atom içeren Z₂

Yukarıda verilen X₂, Y₂ ve Z₂ gazlarının mol sayıla- rının kıyaslanışı hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir? (Avogadro sayısı: 6,02·10²³)

A) I < II < III B) I < III < II C) II < III < I D) II = III < I E) III < II < I

10.

I. 0,5 mol atom içeren CH₄ II. 1,8 mol H atomu içeren C₂H₆ III. 1,2 mol C atomu içeren C₃H₈

Yukarıda atom sayıları belirtilen maddelerin mole- kül sayıları arasındaki ilişki hangi seçenekte doğru verilmiştir?

A) I > II > III B) I > III > II C) II > I > III D) III > I > II E) III > II > I

11.

Mol kelimesi Latincede büyük yığın anlamındadır. Mol kavramı, çok büyük sayıları ifade etmekte kullanılan trilyon ve katrilyona benzemekle beraber onlardan çok daha büyük bir miktar birimidir. Nasıl ki matematikte 1 deste 10, 1 düzine 12 ise kimyada da taneciklerin sayı- sı için mol ifadesini kullanmak birim olarak kolaylık sağlar ve 1 mol, 6,02·10²³ sayısına karşılık gelir.

Buna göre,

I. 6,02·10²² tane Fe atomu, 0,1 mol Fe atomudur.

II. 3,01·10²³ tane He atomu, 0,05 mol He atomudur.

III. 0,3 mol Au atomu, 18,06·10²² tane Au atomudur.

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

12.

XYO_m$nH O₂ bileşiğinin 0,05 molünde 0,5 mol hidrojen atomu ve 0,45 mol oksijen atomu bulunmaktadır.

Buna göre, m ve n değerleri aşağıdakilerden hangi- sinde doğru olarak verilmiştir?

m n

A) 2 5

B) 3 2

C) 4 5

D) 5 4

E) 4 4

6.E 7.E 8.E 9.D 10.E 11.C 12.C

(11)

HI Z

V E

RE NK



40

akb - Bağıl Kütle - İzotop Kavramı - Mol Karışımı Problemleri

7.

Karbonun izotopları doğada nispeten sabit oranlarda:

karbon-12 %99 oranında, karbon-13 %1,00 oranında bulunur.

Buna göre, karbon atomunun ortalama atom kütle- si kaçtır?

A) 11,88 B) 12 C) 12,01

D) 12,04 E) 12,5

8.

Bağıl atom kütlesi ile ilgili;

➤ ¹²C izotopunun kütlesi referans alınarak hesaplanan atom kütlesidir.

➤ Kütlesi birimsizdir.

➤ Tüm elementler için tam sayı değerlerine sahiptir.

Buna göre, bu bilgiler sırasıyla doğru ise (D) ve yanlış ise (Y) ile hatasız belirtildiğinde aşağıdakiler- den hangisi elde edilir?

A) D B) D C) Y D) D E) Y

Y D Y D Y

D D D Y Y

9.

5,6 gram X içeren 0,2 mol X₂O_n bileşiği 15,2 gramdır.

Buna göre, X’in atom kütlesi ve n değeri kaçtır?

(O: 16)

X Y

A) 14 1

B) 14 2

C) 14 3

D) 28 3

E) 28 5

10.

0,2 mol C₂H₆ gazında bulunan hidrojen atomu sayı- sı kadar N atomu içeren NO gazı kaç akb’dir?

(N: 14, O: 16, N_A: Avogadro sayısı)

A) 30 B) N30

A C) 36

D) N36

A E) 36·N_A

11.

_N⁴⁴

A değeri ile ilgili bazı bilgiler şöyledir;

1 mol C₃H₈ molekülünün akb cinsinden kütlesidir.

1 gram CO₂ gazının molekül sayısıdır.

1 tane CO₂ molekülünün gram cinsinden

kütlesidir.

44 akb C₃H₈ molekülünün gram cinsinden

kütlesidir.

1 akb CO₂ gazındaki atom sayısıdır.

44 N_A

I

II III

IV V

Buna göre, verilen bilgilerden hangileri doğrudur?

(H: 1, C:12, O: 16)

A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III D) II ve IV E) I ve V

12.

1 tane CH₄ molekülü ile ilgili, I. 16 akb’dir.

II. 4 tane hidrojen atomu içerir.

III. N1

A moldür.

yargılarından hangileri doğrudur? (H: 1, C:12) A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

7.C 8.D 9.C 10.E 11.D 12.E

(12)

HI Z

V E

RE NK

Mol Kavramı

42

7.

0,1 moldür. 6,02·10²²

tane atom içerir.

3,6 gram C atomu içerir.

0,4 mol H atomu içerir.

Normal şartlarda 2,24 L hacim

kaplar.

II

III IV

V I

4 gram C₃H₄ gazı

Yukarıda 4 gram C₃H₄ ile ilgili verilen kavram hari- tasında kaç nolu kutucuktaki ifade yanlış verilmiş- tir?

(H: 1, C: 12, N_A: 6,02·10²³)

A) I B) II C) III D) IV E) V

8.

X elementinin doğada ⁵⁴X ve ⁵⁶X olmak üzere iki izoto- pu bulunmaktadır.

Bu elementin ortalama atom kütlesi 55,5 akb oldu- ğuna göre, ⁵⁶X izotopunun doğada bulunma yüzde- si kaçtır?

A) 20 B) 50 C) 60 D) 75 E) 90

9.

I. Normal şartlarda 13,44 litre hacim kaplayan Ne gazı

II. 12 gram SO₃ gazı

III. 4,2 gram N atom içeren NO molekülü

Yukarıdaki maddelerin atom sayıları arasındaki ilişki hangi seçenekte doğru verilmiştir?

(N: 14, O: 16, S: 32)

A) I = II = III B) I > II > III C) II > III > I D) I = II > III E) III > II > I

10.

16 gram SO₃ molekülündeki O atom sayısı kadar, N atomu içeren N₂O₃ molekülünde kaç tane O atom bulunur?

(O: 16, S: 32, N_A: Avogadro sayısı)

A) 0,1 N_A B) 0,2 N_A C) 0,3 N_A D) 0,9 N_A E) 1,2 N_A

11.

m gram C₂H₆ ve 0,4 mol C₃H_n gazlarından oluşan karışım 2,2 mol C atomu ve 6,2 gram H atomu içeriyor.

Buna göre m ve n değeri aşağıdakilerden hangisin- de doğru olarak verilmiştir? (H: 1, C: 12)

m n

A) 30 4

B) 10 8

C) 20 5

D) 15 4

E) 15 8

12.

21,6 gram N₂O₅ gazı için,

➤ ---- tane O atomu içerir.

➤ ---- akb azot atomu içerir.

➤ Normal şartlarda ---- litre hacim kaplar.

➤ ---- mol-atom içerir.

Yukarıdaki boşluklar aşağıdaki ifadelerle doldurul- duğunda hangi şık boşta kalır?

(O: 16, N: 14, N_A: Avogadro sayısı)

A) 4,48 B) 5,6 C) N_A

D) 5,6·N_A E) 1,4

7.B 8.D 9.A 10.D 11.E 12.B

(13)

HI Z

V E

RE NK

Mol Kavramı

44

7.

Aşağıdaki özdeş kaplara üzerlerinde belirtilen CH₄ ve He gazları konulmuştur.

0,5 mol CH⁴

gazı 1. kap

2. kap

Terazi

0,4 mol He gazı

Buna göre, eşit kollu terazinin dengeye gelmesi için,

I. 2. kaba 0,1 mol O₂ gazı eklemek II. 1. kaptan 0,4 mol CH₄ uzaklaştırmak

III. 2. kaba 0,3 mol atom içeren SO₂ gazı eklemek işlemlerinden hangileri tek başına yapılabilir?

(H: 1, He: 4, C: 12, O: 16, S: 32)

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

8.

Normal şartlarda 5,6 litre hacim kaplayan X gazı 1,204·10²⁴ tane atom içeriyor.

Buna göre, X gazı aşağıdakilerden hangisi olabilir?

A) H₂ B) SO₂ C) C₂H₆

D) SO₃ E) C₄H₈

9.

9,2 gram NO₂gazının 40 litre hacim kapladığı şartlarda 19,2 gram XO₂ gazı 60 litre hacim kaplıyor.

Buna göre, X’in atom kütlesi nedir?

(N: 14, O: 16)

A) 12 B) 14 C) 16 D) 32 E) 44

10.

Aşağıdaki gazlardan hangisinin normal şartlarda hacmi 11,2 litre değildir?

(H: 1, N: 14, S: 32, O: 16, N_A: Avogadro sayısı) A) N_A tane oksijen atom içeren SO₂ gazı B) 8,5 gram NH₃ gazı

C) 24 gramı O atomu içeren SO₃ gazı D) 2 mol H atomu içeren CH₄ gazı

E) Avogadro sayısı kadar oksijen atomu içeren CO gazı

11.

Tablodaki bilgiler doğru ve yanlış olma durumuna göre

“ ” ile işaretlenmiştir.

Bilgi Doğru Yanlış

I. 1 akb, ¹²C atomunun kütlesinin 12’de birine eşittir.

II. Bütün maddelerin 1 molü normal şartlarda 22,4 L hacim kaplar.

III. Molekül sayıları eşit olan gazla- rın aynı koşullarda hacimleri de eşittir.

Buna göre, hangilerinde “ ” işareti uygun yerde kullanılmamıştır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

12.

0,4 mol C₃H₄ ve 0,5 mol C₅H_n den oluşan bir karışımda toplam 7,6 mol H atomu bulunuyor.

Buna göre, n sayısı ve karışımın kütlesi aşağıdaki- lerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

(H: 1, C: 12)

n Karışımın kütlesi (gram)

A) 12 60

B) 12 52

C) 7 72

D) 6 52

E) 8 45

7.E 8.C 9.D 10.E 11.C 12.B

(14)

KİMYASAL TEPKİMELER VE DENKLEMLER

Maddenin molekül yapısının değişerek yeni özellikte maddeler oluşturmasına kimyasal değişim denir.

Kimyasal değişimler, maddelerin element sembolü veya bileşik formülleriyle basitçe gösterilebilir.

Kimyasal olayların formüllerle gösterildiği denklemlere kimyasal tepkime denklemleri denir.

Tepkime denkleminin solunda gösterilen ve reaksiyona giren maddelere reaktif, tepkime denkleminin sağında gösterilen ve reaksiyondan çıkan maddelere ise ürün denir.

Tepkime denklemlerinde maddenin fiziksel hâli (katı, sıvı veya gaz olduğu), gerekiyorsa formülünün sağ tarafına parantez içerisinde yazılır. Kimyasal reaksiyonlarda reaksiyona giren ve çıkan maddeler denklemde katı ise (k), sıvı ise (s), gaz ise (g) çözeltide ise (suda) veya (aq) şeklinde belirtilir.

Kimyasal tepkimelerde değişebilen özellikler: Kimyasal tepkimelerde değişmeyen özellikler:

Atom çapı (hacmi),

Atomların elektron dizilişi ve elektron sayıları, Toplam mol ve molekül sayısı,

Toplam hacim,

Katı, sıvı, gaz gibi fiziksel hâller

Atom sayısı ve cinsi, Toplam kütle,

Toplam proton, nötron, elektron sayısı, Toplam yük,

Toplam enerji, Çekirdek kararlılığı

Öncelikle hidrojen ve oksijen dışındaki elementler denkleştirilir.

C sayısını eşitlemek için CO₂ nin baş katsayısına 5 yazılır.

H sayısını eşitlemek için H₂O nun baş katsayısı- na 6 yazılır.

Ürünlerdeki 5CO₂ ve 6H₂O içerisinde toplam 16 tane O atomu olduğu için en son O sayısını da denkleştirmek için girenlerdeki O₂ nin baş katsıyısına 8 yazılır.

Oksijen denkleştirilmeden önce hidrojen denkleştirilir.

N₂(g) + 3H₂(g) girenler (reaktif)

2NH₃(g) ürünler

Kimyasal tepkimelerde reaksiyona giren maddelerle oluşan ürünlerin atom sayısı ve cinslerini eşit hale getirme işlemine “denklem denkleştirme” denir.

Kimyasal Tepkimelerin Denkleştirilmesi

ÖRNEK:

C₅H₁₂ + O₂ CO₂ + H₂O

C

₅

H

₁₂

+ 8O

₂

5CO

₂

+ 6H

₂

O

3. ^BÖLÜM

(15)

HI Z

V E

RE NK



53 12^dk

Tepkime Denklemleri - Sentez - Analiz - Yanma Tepkimeleri  Test -

2

1.

Denklem denkleştirilirken;

I. Genellikle en fazla atom içeren bileşiğin katsayısı 1 alınır.

II. O₂ ve H₂ nin dışındaki elementler öncelikle denk- leştirilir.

III. Bileşiklerin katsayısı kesirli olamaz.

IV. O₂, H₂, P₄ gibi moleküler elementlerin katsayısı kesirli olabilir.

Verilen bilgiye göre,

C₅H₁₀O₃+O₂ CO₂+ H₂O

öğretmenin tahtaya yazdığı tepkimeyi

C H O O CO H O

21

2 3

2

2 5 + 2$ 2+3 2

şeklinde denkleştiren Kerem denkleştirme kuralla- rından hangilerine uymamıştır?

A) I ve II B) I ve IV C) I, II ve III D) II ve III E) II, III ve IV

2.

X+2H₂O$C H_{2 2}+Ca OH( )₂

denkleştirilmiş olarak verilen tepkimede X’in for- mülü ve reaktiflerin katsayıları toplamı hangi seçe- nekte doğru olarak verilmiştir?

X Reaktiflerin katsayıları toplamı

A) C 2

B) CaC₂ 2

C) CH₄ 4

D) CaC₂ 3

E) CO₂ 3

3.

aC_{3 7}H OH bO+ ₂$cCO₂+dH O₂

tepkimesi en küçük tam sayılarla denkleştirildiğin- de maddelerin katsayılarıyla ilgili,

I. 3a = c II. b – d = 1 III. a + b = c + d

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III

4.

Kimyasal tepkimelerde tepkimeye giren maddelerin atom tür ve sayısı ürünlerinkine eşittir. Eşit değilse tepkimenin uygun katsayılarla denkleştirilmesi gerekir.

Bu bilgiye göre, aşağıdaki tepkimelerden hangisi denkleştirilmemiştir?

A) CS₂+3O₂$CO₂+2SO₂ B) NaCI AgNO+ ₃$AgCI NaNO+ ₃ C) H SO₂ ₄+NaOH$Na SO₂ ₄+H O₂ D) N₂+3H₂$2NH₃

E) C H OH_{2 5} +3O₂$2CO₂+3H O₂

5.

N g₂( )+O g₂( )$2NO g( )

( ) ( ) ( )

Fek O g Fe O k

2 23

2 $ 2 3

+

( ) ( ) ( )

H g 21O g H O s

2 + 2 $ 2

Yukarıdaki olaylar ile ilgili,

I. Zamanla tepkimenin gerçekleştiği ortamın sıcaklı- ğı artar.

II. Homojen tepkimedir.

III. Toplam atom sayısı korunur.

ifadelerinden hangileri her üç tepkime için de doğ- rudur?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

6.

Aşağıdaki kimyasal tepkime denklemi için kaç numaralı ifade yanlış verilmiştir?

N₂(g) + O₂(g) Hem yanma hem de

sentez tepkimesidir. Homojen tepkimedir.

Tepkimede toplam molekül sayısı korunmuştur.

Tepkimede toplam mol sayısı

korunmamıştır.

Endotermik tepkimedir.

2NO(g)

I II

V III

IV

A) I B) II C) III D) IV E) V

1.C 2.D 3.A 4.C 5.B 6.E