9. Sınıf COĞRAFYA ÖZET

(1)

COĞRAFYA ÖZET 9. SınıF

Sevgili Öğrenciler,

Bu özet kitap, okul müfredatına uygun olarak hazırlanmıştır. Kitaptaki ko- nular, ders kitabınızla uyumlu olarak sıralanmış ve açıklanmıştır.

Özet kitabımızın hazırlanış amacı, sizleri yoğun ve boğucu ayrıntılarla dolu yardımcı kaynaklardan kurtarmaktır. İhtiyacınız olan her bilgiyi öz ve anla- şılır olarak kitabımızda bulacaksınız. Uzun konu anlatımları yok, gereksiz bilgi yığınları yok, yorucu ayrıntılar yok. Doyurucu, eksiksiz ama yormayan bir kitap bu. Tam ihtiyaç duyduğunuz bir kaynak.

Konu anlatımlarında çok önemli noktaları larla belirttik. Bazı konu- ları daha anlaşılır görsellere çevirdik. Ünite sonlarında tarama testlerine yer verdik. Kendinizi sınamanız için dört yazılı sınav ve iki deneme sınavı koyduk. Ayrıca üniversite giriş sınavlarına hazırlanmanız amacıyla, konu anlatımlarının içine sık sık çözümlü YGS-LYS soruları yerleştirdik.

Kitaptaki tüm yazılı ve test-deneme sorularının ayrıntılı çözümleri

www.deltakitap.comda yer almaktadır.

Derslerinizde ve tüm sınavlarınızda yararlı olacağını umar, başarılar dileriz.

Delta Kültür Yayınevi

Bu kitabın bütün basım, yayın hakları Delta Kültür Basım Yayın Dağıtım Kırtasiye Ltd. Şti'ne aittir.

Yayınevinin yazılı izni olmadan tamamı veya bir kısmı mekanik, elektronik, fotokopi ve benzeri yöntemlerle 2016 ©

Yazar Adile Dokak

Yayın Yönetmeni Vedat Aydoğan Editör Tufan Şahin

Yayın Koordinatörü Yusuf Doğan Dağıtım Sorumlusu Metin Keskin Redaksiyon Benek Büyükyılmaz Kapak ve Düzenleme Deltakitap

Y.S. No 16479 Ağustos 2016

ISBN 978-605-9716-24-6

Baskı - Cilt Altan Özyurt Matbaacılık

Hatay Sokak 17/B Kızılay / ANKARA

T +90 312 433 17 72

F +90 312 433 17 76

info@deltakitap.com

www.deltakitap.com

(2)

(3)

1. DÖNEM 1. YAZILI SINAV (SAYFA 22)

1.

Litosferi oluşturan doğal unsurlar;

Taş, toprak, dağlar, ovalar, platolar, vadiler vs.'dir.

2.

Türkiye: Konik projeksiyon yöntemiyle çizildiğinde hatası en az olur.

Brezilya: Silindirik projeksiyon yöntemiyle çizildiğinde haritasında bozulma daha az olur.

Kanada: Kuzey kutup noktasına teğet olarak alınan düzlem projeksiyon yöntemiyle çizildiğinde bozulmalar daha az olur.

3.

Aynı boyuttaki kâğıtlara çizilen alanlar büyükse ölçekleri küçük olur. Dolayısıyla verilen bölgeler en büyükten en küçüğe doğru; Dünya Siyasi Haritası, Türkiye Beşeri Haritası ve Marmara Bölgesi Fiziki Haritası şeklinde sıralandığında, ölçekleri de en küçükten en büyüğe doğru sıralanmış olur.

4.

Soruda gerçek uzunluk istenmektedir.

Gerçek Uzunluk = Harita Uzunluğu x Ölçeğin Paydası

İstanbul ile Ankara arasındaki gerçek uzunluk = 20 cm x 2.000.000 cm = 40 0 0 0 0 0 0 cm. .

= 400 km'dır.

5.

Bir çizimin harita sayılabilmesi için; o yerin kuş bakışı görüntüsü alınmalı ve mutlaka belli bir oranda küçültme yapılmalı yani ölçek kullanılmalıdır.

6.

• Canlıların yaşadığı doğal ortama biyosfer denir.

• Paralel dairelerinin uzunluğu kutuplara doğru kısalır.

• Ölçek büyüdükçe ayrıntı artar.

• 180 tane paralel dairesi bulunur.

• Gölgelendirme yöntemiyle çizilen haritalardan yükselti bulunamaz.

7.

25° Batı 0° 10° Doğu

? 15.00

Boylam farkı: 25° + 10° = 35°

Zaman farkı: 35° x 4 dk = 140 dk = 2 saat 20 dakika

Batıda yerel saat geri olduğu için 25° batı meridyeninin yerel saati; 15.00 – 02.20 = 12.40'tır.

8.

Soruda çizgi ölçeğin boyunun 5 cm olduğu verilmiştir. Çizgi ölçekte çentiklerin arası 1'er cm'dir.

10

1 cm 1 cm 1 cm 1 cm 1 cm

0 10 20 30 40 km =

10 km 10 km 10 km 10 km 10 km

1 cm 10 km

1 1.000.000

9.

Klimatoloji iklim bilgisidir ve Türkiye'nin iklimini inceleyen bilim adamının yararlandığı bilim dallarından biri meteorolojidir.

Cevap B'dir.

10.

(D) Türkiye'de Akdeniz ikliminin görülmesi matematik konumun sonucudur.

(D) Türkiye + 2. ve +3. saat diliminde yer alır.

(Y) Meridyenlerin arasındaki uzaklık her yerde aynıdır. (Aralarındaki uzaklık kutuplara doğru azalır.) (D) Eğim hesaplama ve profil çıkarma topoğrafya haritalarından elde edilir.

(D) Doğu-batı doğrultuda geniş yer kaplayan ülkeler birden fazla ortak saat kullanırlar.

(4)

1.

^5°

5°

0°

10°

X 10°

15°

X'in enlemi; 10° güney, boylamı 5° doğudur.

2.

Fiziki haritalarda yer şekillerinin gösterildiği yöntemler; renklendirme, tarama, gölgelendirme, kabartma ve izohips yöntemidir.

3.

Ekvator'dan Kutuplara Gidildikçe

Kalıcı kar sınırı azalır.

Tan ve gurup süresi artar.

Çizgisel hız azalır.

Yer çekimi artar.

Yerleşmenin üst sınırı azalır.

4.

(D) 21 Aralık'ta gölge boyu Oğlak dönencesinde en kısadır.

(D) Şubat ayının 28 gün olmasının nedeni yörüngenin elips olmasıdır.

(Y) Ekvator ile dönenceler arasındaki kuşağa Orta Kuşak denir. (Orta kuşak, dönencelerle kutup daireleri arasındadır. Ekvatorla dönenceler arasındaki kuşak tropikal kuşaktır.)

(D) Ekinokslarda aydınlanma dairesi kutup noktalarına teğet geçer.

(Y) Dönenceler dışındaki bölgelerde gölge boyu 1 kez sıfır olur. (Dönenceler dışındaki bölgelere ışınlar dik gelmediği için gölge kesinlikle sıfır olmaz.)

5.

Sıcaklık kuşaklarını etkileyen faktörler yer kürenin şekli, okyanus akıntıları, kara ve denizlerin dağılışı ve genel hava dolaşımıdır. Eksen eğikliği sıcaklık iklim kuşaklarını değil, matematik iklim kuşaklarını etkiler.

Yanıt: E

6.

Bakırçay, Bafra, Adapazarı Ovası ve Çukurova kıyıda bulunan, yükseltisi 500 metreden az olan ovalardır.

Hepsinin rengi yeşildir. Iğdır Ovası'nın yükseltisi yaklaşık 900 metredir ve rengi sarıdır.

Yanıt: A

7.

İzohips haritalarında deniz seviyesini gösteren kıyı çizgisi 0 metre ile gösterilir. Bu yüzden doğru cevap kıyı çizgisidir.

Yanıt: B

1. DÖNEM 2. YAZILI SINAVI (SAYFA 32)

(5)

2. DÖNEM 1. YAZILI SINAVI (SAYFA 65)

1.

Güneş ışınlarının geliş açısı; enlem, günün saatleri, bakı, mevsimler, yer şekillerinin eğim ve bakısına göre değişir.

2.

Termik kökenli basınçlar: 0° ve 90° enlemlerinde,

Dinamik kökenli basınçlar: 30° ve 60° enlemlerinde oluşur.

3.

Musonların mevsimlik devirli rüzgârlar olmasının nedenleri; kara ve denizlerdeki sıcaklık ve basınç farkı, yer ekseninin yörünge düzlemine eğik olması, Dünya'nın Güneş etrafında dönmesidir.

4.

Çöl iklimine Kuzey Afrika, Arap Yarımadası, Orta Asya, Avustralya'nın ortası ve batı kıyıları ile Amerika Kıtası'nın dönencelere rastlayan batı kıyılarında rastlanır.

5.

Türkiye'yi etkileyen basınç merkezleri:

– İzlanda alçak basıncı – Basra alçak basıncı – Sibirya yüksek basıncı – Asor yüksek basıncı

6.

Karayel ve Poyraz kuzeyden geldiği için sıcaklığı düşürür. Fön ve Kıble sıcak rüzgarlardır. Günbatısı aynı enlem üzerinde estiğinden sıcaklığı fazla etkilemez.

Yanıt: D

7.

Dünyada ilk yerleşim alanlarına Eski Dünya Karaları'nda (Asya, Afrika, Avrupa) rastlanır. Bu yüzden Asya'da bulunan İndus, Ganj, Fırat ve Dicle ile Afrika'da bulunan Nil Nehri'nin çevresinde yerleşim alanları kurulmuş- tur. Amerika kıtası coğrafi keşiflerle keşfedildiği için bu kıtada bulunan Amazon Nehri'nin çevresinde ilk yerle- şim alanlarına rastlanmaz.

Yanıt: D

8.

• Yerleşmenin üst sınırı kutuplara doğru azalır.

• Türkiye'de Karadeniz Bölgesi'nde orografik yağışlar görülür.

• Soğuk çöllere Antarktika kıtasında rastlanır.

• Meltemler günlük devirli rüzgarlardır.

• Dinamik yüksek basınca 30° enlemlerinde rastlanır.

9.

• (D) En kurak bölge Güneydoğu Anadolu'dur.

• (Y) Yaylalar kalıcı köy altı yerleşmeleridir. (Yaylalar geçici yerleşmelerdir.)

• (Y) Rüzgarın hızını etkileyen en önemli faktör yer şekilleridir. (En önemli faktör basınç farkıdır.) • (D) Alçak basınç merkezlerinde hava bulutlu ve yağışlıdır.

• (D) İzoterm eğrileri Güney Yarım Küre'de daha az sapmaya uğrar.

(6)

2. DÖNEM 2. YAZILI SINAVI (SAYFA 75)

1.

Karain (Antalya), Göbeklitepe (Şanlıurfa), Çatal höyük (Konya), Hacılar (Burdur), Çayönü (Diyarbakır), Alişar (Yozgat), Alacahöyük (Çorum), Truva (Çanakkale)

2.

Akdeniz iklimi Türkiye'nin güney ve batı kıyılarında görülür. Karadeniz bölgesinde bu iklim görülmez,Karadeniz iklimi görülür.

Yanıt: A

3.

Beşeri coğrafyanın alt dalı olan siyasi coğrafya uluslararası ve bölgesel örgütleri inceler

Yanıt: C

4.

Tuz Gölü çevresi, Iğdır Ovası, Ergene Havzası, Doğu Anadolu'daki alçak ovalar

5.

Ilgaz, Erciyes, Sarıkamış, Saklıkent, Davraz

6.

İdari kentler başkentlerdir. Örnek: Ankara, Londra, Roma, Paris Dini kentler: Mekke, Kudüs, Roma

7.

Doğal özelliklerine göre bölgeler; yer şekillerine, iklim tiplerine ve bitki örtüsüne göre bölgelerdir.

1. Yer şekillerine göre bölgeler

Örnek: Amazon dağlık bölgesi, Çukurova düz bölgesi 2. İklim tiplerine göre bölgeler

Örnek: Akdeniz iklimi bölgesi 3. Bitki örtüsüne göre bölgeler Örnek: Maki bölgesi

8.

Asit yağmurları, hava kirliliği, küresel ısınma, canlı türlerinin yok olması, ozon seyrelmesi, çölleşme, erozyon insanların doğayı bilinçsiz kullanmaları sonucunda ortaya çıkan çevre sorunlarıdır.

9.

• (D) Japonya'da yapay adaların üzerine hava alanı yapılmıştır.

• (D) Limanların ard bölgesine hinterland denir.

• (Y) Dünya'daki en yüksek kent Dikson'dur. (En yüksek kent La Paz'dır. Dikson en kuzeydeki kenttir.) • (Y) Toplu yerleşmeler Karadeniz Bölgesi'nde yaygındır. (Karadeniz'de dağınık yerleşmeler yaygındır.) • (D) Teknolojik gelişmeler çevre sorunlarının nedenlerinden biridir.

(7)

www.deltakitap.com

1.

A, C, D, E seçeneklerinde yer şekilleri, iklim gibi doğal özelliklerin insana etkileri örneklenmiştir. B seçeneğinde ise tam tersi insanın doğaya etkisin- den bahsedilmiştir. İnsanlar akarsuların taşması- nı önlemek için barajlar yaparlar.

Yanıt: B

2.

Dünya doğuya doğru dönmektedir. Seçeneklerde verilen boylamlar çizildiğinde:

70° Batı 40° Batı 0° 10° Doğu50° Doğu 80° Doğu

En doğudaki 80° Doğu boylamında Güneş en erken doğar. Ancak soruda ters yönde dönseydi denildiğine göre en batıda bulunan 70° Batı boy- lamında Güneş en erken doğardı.

Yanıt: D

3.

Aynı boylam üzerindeki iki noktada yılda iki gün sadece 21 Mart ve 23 Eylül'de Güneş aynı anda doğar ve aynı anda batar. Bu tarihlerde A, B, C ve E seçeneğinde verilen özellikler doğrudur.

Ekinoks adı verilen 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerin- de Dünya'nın her yerinde gece ile gündüz süresi eşittir. Kuzeye ya da güneye gidildiğinde gündüz süresi uzamaz, her yerde gündüz süresi 12 saat- tir.

Yanıt: D

4.

Enlem ve boylamın sonuçları, matematik konumun sonuçlarıdır. Tuzluluk oranı, tan süresi, kalı- cı karın başladığı sınır enlemin; Güneş'in doğuşu ise boylamın sonucudur. A seçeneğinde verilen Toroslarda kalıcı karların oluşması yükseltinin yani özel konumun sonucudur. Toroslar Akdeniz Bölgesindedir. Bu bölgede kar çok az yağar. An- cak Toroslarda yükseldikçe sıcaklık her 200 m'de 1°C azaldığından doruklarında kalıcı karlar olu- şur.

Yanıt: A

5.

^26° Doğu

(En batısı) (En doğusu)

?

14.00 ileri

45° Doğu

Boylam farkı:

45° – 26° = 19°

Zaman farkı:

19° x 4 dk = 76 dk = 1 saat 16 dakika Doğuda yerel saat ileri olacağından

14.00 + 01.16 = 15.16 olur.

Yanıt: D

6.

X 600

1000

400 400

600 800

800

Akarsuyun çevresinde bulunan izohips eğrilerinin yükseltileri aynıdır. İzohips aralığı 200 m'dir.

X'in yükseltisi 1000 m'dır.

Yanıt: E

7.

Konik projeksiyon yöntemiyle çizilen haritalarda orta kuşak ülkelerinde hata daha az olur. Türki- ye de orta kuşak ülkesi olduğu için haritası konik projeksiyon yöntemiyle çizilir.

Yanıt: C

8.

Tarama yönteminde yer şekillerinin engebesiz ve eğimin az olduğu düz yerlerde çizgiler daha uzun ve seyrek olur. Verilen iller arasında engebesi en az olan Diyarbakır doğru cevaptır.

Yanıt: B

TARAMA TESTİ: DOĞAL SİSTEMLER (SAYFA 33)

(8)

??????

1.

• Kuzey Yarım Küre'de yıllık sıcaklık farkının daha fazla olması–Kara ve denizlerin dağılışıy- la

• Dağların güneşe bakan yamaçlarında tarım alanlarının daha yoğun olması–Bakıyla

• Avrupa’nın batı kıyılarının, aynı enlemdeki Kanada’nın doğu kıyılarından daha sıcak olma- sı–Okyanus akıntılarıyla

• Bitkilerin Ekvator'dan kutuplara gidildikçe yay- van, karışık ve iğne yapraklılar şeklinde sıralan- ması–Enlemle açıklanır.

D seçeneğindeki nem miktarı açıkta kalır.

Yanıt: D

2.

Gerçek sıcaklık ile indirgenmiş sıcaklık arasında- ki fark yükseltiye bağlıdır. Yükselti artıkça fark da fazla olur. Buna göre;

I. Merkezde fark; 15 – 10 = 5 °C dir.

II. Merkezde fark; 8 – 4 = 4 °C dir.

III. Merkezde fark; 14 – 3 = 11 °C dir.

Kentlerin yükseltisinin en fazladan en aza doğru sıralanışı III, I, II'dir

Yanıt: E

3.

Lodos ve meltem yerel rüzgârlardır. Yerel rüzgârlar iklimlerin oluşumunda etkili değildirler.

Sürekli ve mevsimlik rüzgârlar iklimleri etkilerler.

Batı rüzgârları ılıman okyanus iklimini, muson rüzgârları muson ikliminin oluşumunu etkiler.

Cevap I ve II'nin olduğu A'dır.

Yanıt: A

4.

Yüksek basınç alanlarında alçalıcı hava hareketi yağışı engeller ve kuraklık olur. Bu yüzden II. dinamik yüksek basınç ve IV. termik yüksek basınç alanlarında kuraklık olur. Cevap II ve IV'ün olduğu D'dir.

Yanıt: D

5.

Sibirya yüksek basıncı Türkiye'yi etkilediğinde kışlar çok soğuk ve kar yağışlı geçer.

Yanıt: B

6.

• Yıllık sıcaklık ortalaması 15 - 20°C’dir. Yıllık yağış miktarı 600 - 1000 mm’dir. Yazlar kurak, kışlar yağışlıdır. Akdeniz iklimi

• Sıcaklık ortalaması 20°C’nin üstündedir. Yaz dönemi yağışlı, yılın geri kalanı kuraktır; yıllık yağış miktarı 1000 - 1200 mm’dir. Savan iklimi • Yıllık ortalama sıcaklık 40°C civarındadır. Yıllık

ve günlük sıcaklık farkları fazladır. Yıllık yağış miktarı 100 mm’den azdır. Çöl iklimi

• En sıcak ay ortalaması 10°C’yi geçmez. Kışın sıcaklık -30, -40 C’ye iner. Yıllık yağış miktarı 200 - 250 mm’dir. Tundra iklimi

Kutup iklimiyle ilgili bilgi verilmemiştir.

Yanıt: D

TARAMA TESTİ: ATMOSFER VE İKLİM–TÜRKİYE'NİN İKLİMİ (SAYFA 61)

(9)

7.

Sıcak ve soğuk hava kütlelerinin karşılaşarak so- ğumasıyla cephe yağışları oluşur. Bu yağışlara en çok orta kuşakta ve Akdeniz iklimi bölgelerin- de kışın rastlanır. Dolayısıyla Akdeniz ikliminin görüldüğü Türkiye'de kış mevsiminde cephe ya- ğışları oluşur.

Yanıt: B

8.

Türkiye'de kuzeye gidildikçe sıcaklıklar ve kurak- lık enleme bağlı olarak azalır. Bu yüzden harita verilen noktalardan en kuzeyde olan ve Akdeniz ikliminin görüldüğü IV numaralı alanda yaz ve kış sıcaklıkları daha düşüktür.

Yanıt:D

9.

Torosların güney yamaçlarına güneş ışınlarının geliş açısı daha büyük (fazla) olduğundan sı- caklık ortalaması da fazla olur. Doğru cevap I ve III'un bulunduğu C'dır. Güney yamaç daha sıcak olduğundan topraktaki nem miktarı ve ürünlerin olgunlaşma süreli daha kısadır.

Yanıt:C

10.

Bağıl nem ile sıcaklık arasında ters orantı vardır.

Sıcaklık düştükçe bağıl nem artar. Bu yüzden ba- ğıl nemin en fazla olduğu hava kütlesinin sıcaklığı en düşüktür.

Yanıt:E

11.

Fön rüzgarı sıcak yerel rüzgar olduğu için ulaştığı yerde sıcaklığı artırır.

Yanıt:E

12.

Ters Alizeler 60° AB (D)

60° AB (D) 30° YB (D)

30° YB (D) 0° AB (T)

Sürekli Rüzgârlar

0 3000 km

KUTUP RÜZGÂRLARI

KUTUP RÜZGÂRLARI BATI RÜZGÂRLARI

BATI RÜZGÂRLARI ALİZELER

ALİZELER

Yukarıdaki şekilde de görüldüğü gibi verilen ba- sınç merkezleri arasında esen rüzgar Alizelerdir.

Yanıt:A

(10)

1.

Dünyada ilk yerleşmeler yerşekillerinin sade, iklimin elverişli, toprakların verimli, su kaynaklarının bol olduğu yerlerde kurulmuştur. Maden bakımın- dan zengin olması bu yerlerin ortak özelliği değil- dir.

Yanıt: E

2.

Başkentler idari şehirdir. Ankara (Türkiye), Paris (Fransa), Moskova (Rusya), Roma (İtalya) baş- kent olduğu için idari şehirdir. C seçeneğindeki Barselona başkent değildir.

Yanıt: C

3.

Haritada I. Yıldız Dağları, II. Doğu Karadeniz IV.

Menteşe Yöresi ve V. Hakkari Yöresi dağlık oldu- ğu için az nüfuslanmıştır. III. Tuz Gölü'nün güne- yinde nüfusun az olmasının nedeni kuraklıktır.

Yanıt: C

4.

Evlerde kullanılan yapı malzemesini etkileyen en önemli faktör iklimdir. Karadeniz Bölgesi'nin kıyı- sında görülen Karadeniz ikliminde ahşap evler, iç kısımlarında görülen karasal iklimde kerpiç evler yaygındır.

Yanıt: A

5.

Kırsal alanlarda yerleşmeyi etkileyen en önemli faktör yerşekilleridir. Karadeniz gibi dağlık bölge- lerde yerleşme dağınık iken, İç Anadolu ve Gü- neydoğu Anadolu gibi düz bölgelerde yerleşme topludur.

Yanıt: A

6.

Anadolu'daki en eski yerleşme Şanlıurfa'da bulunan Göbeklitepe'de kurulmuştur.

Yanıt: B

7.

Soru kökünde evlerin bir meydanın etrafında top- lanmasından bahsedilmektedir. Yani cevap A se- çeneğindeki dairesel planlı yerleşmedir.

Yanıt: A

8.

Ticaret şehirleri önemli ulaşım yolları üzerindedir ve tüketici nüfus fazladır. Doğru cevap I ve II'nin bulunduğu B'dir. Kültürel etkinlikler kültür şehirle- rinde ön plandadır.

Yanıt: B

TARAMA TESTİ: BEŞERİ SİSTEMLER (SAYFA 70)

(11)

1.

Yeryüzü şekilleri (A), iklim (B), bitki örtüsü (C) ve doğal afetler (E) bölgeleri oluşturan doğal özellik- lerdir. D seçeneğinde verilen kültür bölgesi beşeri özelliklere göre belirlenmiştir.

Yanıt: D

2.

Türkiye'deki volkanlar aktif değil, sönmüştür. Bu yüzden C seçeneğinde verilen aktif volkan bölge- si Türkiye'de yer almaz.

Yanıt: C

3.

Sınırları aynı olan yani birbirine daha çok benze- yen bölgeler ılıman iklim bölgeleri ile yoğun nü- fuslu bölgelerdir. Doğru cevap I ve II'nin olduğu A'dır.

Yanıt: B

4.

Paragrafta Orta Doğu'nun özellikleri verilmiştir.

Yanıt: B

5.

A, B, C ve E seçeneğinde verilen örgütlerde üye sayısı genelde aynıdır. Bu yüzden sınırları fazla değişmez. Fakat D seçeneğinde bulunan Avrupa Birliği Bölgesi'ne sürekli yeni ülkeler üye olduğu için sınırları genişlemektedir.

Yanıt: B

6.

Seçeneklerde verilen kentler içinde sanayinin en az geliştiği kent Sivas'tır. Bu yüzden Sivas'ta hava kirliliği daha az yaşanır.

Yanıt D

7.

Ozon tabakası ve küresel iklim değişikliği tüm dünyayı etkilediği için etkisi küreseldir. Fakat toprak kirliliği ve doğal kaynakların azalması gibi azalması gibi sorunlar oluştuğu bölgeyi etkiler.

Yani etki alanı daha dar olduğundan yereldir.

Yanıt: B

8.

Hava limanı, sahil yolu, tünel ve park insanların teknolojiye bağlı olarak yaptıkları beşeri unsur- lardır. E seçeneğindeki İstanbul Boğazı doğaldır.

Varlığının teknolojik imkanlarla ilgili yoktur.

Yanıt E

TARAMA TESTİ: BÖLGELER VE ÜLKELER – ÇEVRE VE TOPLUM (SAYFA 76)

(12)

1.

İnsanlar doğaya müdahale ederek tüneller, yollar, hava alanları yapmaktadırlar. Bu yüzden I. ve II.

özellikler insanın doğa üzerindeki etkisine örnek- tir. III. ve IV. özellikler ise doğanın insan üzerinde- ki etkilerine örnek verilmiştir.

Yanıt: A

2.

Yer altı suları, rüzgârlar, bitki, deprem gibi konu- ları fiziki coğrafya inceler. Dağınık yerleşme be- şeri coğrafyanın konusudur.

Yanıt: C

3.

Litosfer, taş küredir. Kayaçlardan oluşur. Kıtaların kayması, yer sarsıntıları, volkanik püskürmeler ve toprak aşınması yer kabuğunda meydana gelen olaylardır. Bulut oluşumu ise atmosfer de gerçek- leşir.

Yanıt: E

4.

Büyük ölçekli haritalarda ayrıntı fazla olur. Büyük ölçekli kesrin paydası küçük olacağı için 1/20.000 olan A seçeneği doğru cevaptır.

Yanıt: A

5.

Silindirik projeksiyon yöntemiyle çizilen haritalarda hata ekvator çevresinde en az, kutuplarda en fazladır. Bu yüzden kutba en yakın olan Norveç'te hata en fazla, Ekvator'a en yakın olan Brezilya'da hata en azdır. Bu ülkelerin verildiği B seçeneği doğru cevaptır.

Yanıt: B

6.

Türkiye'nin fiziki haritası farklı ölçeklerle çizildiğin- de haritadaki uzunluk ve haritadaki alan değişir.

Marmara Denizi'nin gerçek alanı ve Kızılırmak Nehri'nin gerçek uzunluğunu ölçek etkilemez.

Cevap III ve IV'ün olduğu E'dir.

Yanıt: E

1. DÖNEM SONU DENEME SINAVI (SAYFA 34)

(13)

7.

Eğimin fazla olduğu yerlerde izohips eğrileri sık çizilir. Falez, deniz kıyısında oluşan uçurum şek- lindeki diklikdir. Falezlerde eğim çok olduğu için izohips eğrileri sıktır. Boyunlar, plato yüzeyleri, delta ovalarında eğim azdır. Dağ yamaçları eğim- li olabilir ama falezlerde eğim daha fazladır. Bu yüzden diğer yer şekillerinin bulunduğu yerlerde izohips eğrileri seyrektir.

Yanıt: E

8.

1/2.000.000 ölçekli haritada 30 cm 1/4.000.000 ölçekli haritada x Payda

2 kat artmış

Uzunluk 2 kat azalmalı

Bu sorunun çözümünün kısa yolu vardır. Önce kesir ölçeklerin paydaları karşılaştırılır. Birinci öl- çekte payda 2.000.000 iken ikincisinde 4.000.000 olmuş yani 2 kat artmıştır. Uzunlukta da tam tersi 2 kat azalma olmalıdır. 30 cm_______

2 = 15 cm olur.

Yanıt: A

9.

⁸ ⁰ ⁸ ¹⁶ ²⁴ ^32 km

2 cm 2 cm 2 cm 10 cm

2 cm 2 cm

2 cm 8 km ise

1 cm x

________________________

x = 4 km olur.

4 km = 400.000 cm 1

_______

400.000

Yanıt: C

10.

^65° Batı ^0°

12.20 ileri ?

12° Doğu

Boylam farkı = 65° + 12° = 77°

Zaman farkı = 77° x 4 dk = 308 dk = 5 saat 08 dk Doğuda yerel saat daha ileri olduğundan 12°

Doğu boylamında yerel saat 12.20 + 5.08 = 17.28 olur.

Yanıt: D

11.

Türkiye'de yaz saati uygulamasında 45° Doğu boylamındaki Iğdır'ın, yerel saati ulusal saat olarak kullanılır. Bu nedenle Iğdır'da yerel saat ile ulusal saat arasındaki fark en azdır, batıya gidil- dikçe fark artar. Seçeneklerde verilen en batıdaki il İzmir'dir.

Yanıt: A

12.

Yerel saat için seçeneklerde verilen bölgelerin boylam farkına bakılmalıdır. En fazla boylam farkı C seçeneğindeki bölgededir.

15° Batı + 30° Doğu = 45° lik boylam farkı bulunur. Bu bölgede yerel saat farkı da en fazladır.

Yanıt: C

(14)

13.

Fiziki haritalarda renkler yükselti aralığına göre değişir. 0-500 m arası yeşil, 500 - 1000 m ara- sı sarıyla gösterilir. Sonuçta Gediz ve Konya Ovası'nın rengi farklı olduğuna göre yükseltileri farklıdır.

Yanıt: A

14.

20° 22° 24° 26°

16°

14°

12°

10°

Mutlak konum, matematik ko- numdur. Bir yerin matematik konumu açıklanırken en kuzey, en güney, en batı ve en doğu- dakiler söylenir.

Bu durumda; 10° kuzey, 16° kuzey, 20° doğu ve 26° doğu bölgenin mutlak konumunu verir.

E seçeneğinde verilen 12° kuzey taralı bölgenin içinden geçtiği için mutlak konumda söylenmez.

Yanıt: E

15.

Enlem ve boylamla ilgili sonuçlar mutlak konum hakkında bilgi verir. Kalıcı kar sınırı, tarım ürün- leri; sıcaklık farkı, denizlerdeki tuzluluk oranı enleme göre değişir. Fakat A seçeneğinde verilen maden rezervi enleme ve boylama bağlı değildir, özel konumdan etkilenir.

Yanıt: A

16.

İki merkezi aynı şekil üzerinde gösterelim:

X

Doğu Batı

Y 45°

45°

X'te yerel saat 12.00'dir ve gölge daha kısadır.

X ile Y arasında 45° lik boylam farkı,

45° x 4 dk = 180 dk = 3 saatlik zaman farkı vardır.

Y'de yerel saat 3 saat daha geridir. Bu durumda 12.00 - 3.00 = 09.00'dur yani daha geridir. X ken- tinde saat 12.00'dır. Yerel saati daha ileri oldu- ğuna göre X daha doğudadır, Güneş daha önce doğar ve önce batar. D seçeneği yanlıştır.

Yanıt: D

17.

Meridyenlerin arasındaki uzaklık Ekvator'da 111 km iken, kutuplara doğru azalır. Bu yüzden 1000 km doğuya gidildiğinde kutba yakın enlem- lerde daha fazla meridyen geçileceği için daha fazla yerel saat farkı görülür. Cevap güney kut- buna en yakın olan 80° Güneyin bulunduğu A'dır.

Yanıt: A

18.

Soru kökünde verilen bilgilere bakıldığında coğ- rafya bilimine katkıları açıklanan bilim adamı Biruni'dir.

Yanıt: D

(15)

19.

180° meridyenine tarih değiştirme çizgisi denir.

Bu meridyen geçildiği an tarih bir gün değişir. Bu yüzden 180° meridyeninin doğusu ile batısı ara- sıda 1 günlük zaman farkı vardır.

Yanıt: E

20.

^? ^0°

Londra 1 saat 40 dk

geri

1 saat 40 dakika = 100 dk 100 dk

_______

4 dk = 25° Batı

Yanıt: C

21.

Dünya'nın geoit olmasının en önemli sonucu yer çekiminin farklı olmasıdır. Geoit olması ekvator yarıçapının kutup yarıçapından daha uzun olma- sına neden olmuştur.

Kutuplar yerin merkezine daha yakındır. Bunun sonucunda yer çekimi kutuplarda daha fazladır.

Yanıt: C

22.

Yörüngenin elips olması mevsim sürelerini etkiler.

Dünya Güneş'e yaklaştığında yörüngesindeki dönme hızı artar ve kış kısa olur. Yörüngesinden uzaklaştığında dönme hızı yavaşlar ve yaz mev- simi uzun olur.

Yanıt: E

23.

Tarih ne olursa olsun, gece ile gündüz süresi ara- sındaki fark her zaman Ekvator'da en azdır, kutuplara yaklaştıkça artar. E seçeneğinde verilen Oslo kutba en yakın olduğundan gece ile gündüz süresi arasındaki fark en fazladır.

Yanıt: E

24.

İlkbahar ekinoksu 21 Mart'ta yaşanır. A, C, D ve E seçeneğinde verilen özellikler 21 Mart'a aittir.

21 Mart'ta aydınlanma dairesi kutup dairelerine değil, kutup noktalarına teğet geçer

Yanıt: B

(16)

25.

B seçeneğinde verilen yer ekseninin yörünge düzlemine eğik olması diğer seçeneklerde veri- lenlerin nedenidir.

Yanıt: B

26.

Gece gündüz süresi arasındaki fark tarihe göre değişmez. Yıl boyunca Ekvator'a yakın yerlerde gece ve gündüz süresi arasındaki fark en az- dır. Verilen kentlerden en güneyde olan Adana Ekvator'a en yakın olduğundan gece ile gündüz süresi arasındaki fark en azdır.

Yanıt: C

27.

Güneş ışınlarının geliş açısı büyümeye başladı- ğında gölge boyu kısalmaya başlar. Kuzey Yarım Küre ışınları 21 Aralık'ta en küçük açıyla alır ve gölge boyu en uzundur. Bu tarihten sonra ışınla- rın geliş açısı büyümeye başlar ve gölge boyu da kısalır.

Yanıt: A

28.

A, B, C ve D seçeneğindeki özellikler 21 Haziran'a aittir. Bu tarihte Aydınlanma Dairesi kutup nokta- sına değil, kutup dairelerine teğet geçer.

Yanıt: E

29.

Yengeç dönencesi 23° 27' kuzey paraleline verilen isimdir. Bu paralelden daha kuzeyde olan böl- gelerde en kısa gölge daima kuzeye bakar. 40°

kuzeyin olduğu B seçeneği doğrudur.

Yanıt: B

30.

Dinamik basınçlar, yerel saat farkları, mekanik çözülmeler ve meltem rüzgârları Dünya'nın ken- di ekseni etrafındaki hareketinin sonuçlarıdır. V.

bilgide verilen haritalardaki bozulmaların nedeni;

Dünya'nın küresel şeklidir.

Yanıt: E

(17)

??????

1.

Ekvator'da kalıcı kar sınırının yüksek olması En- lem

Norveç'te sıcaklıkların Brezilya'dan düşük olması Enlem

Ekvatordan kutuplara gidildikçe bitkilerin kuşaklar halinde uzanması Enlem

Ekvatordan gelen rüzgarların sıcaklığı artırması Enlem

Havanın açık olduğu günlerde ısı kaybının artma- sı Nem miktarı

E seçeneğinde nem miktarından bahsedilmiştir.

Yanıt: E

2.

I 90° YB

90°YB

60° AB 60°AB

30° YB 30°YB 0° AB II

III IV V

Yüksek basınç (YB) kuşaklarında alçalıcı hava hareketleri gö- rülür. Dünya'da 30°

ve 90° enlemlerinde yüksek basınç oluş- tuğundan cevap II ve IV'ün olduğu D'dir.

Yanıt: D

3.

Okyanuslar ve denizlerden gelen rüzgârlar bol nem taşıdıkları için bol yağış bırakırlar. Bu durumda Atlas Okyanusu'ndan gelen batı rüzgârı ve Hint Okyanusu'ndan gelen muson rüzgârı ulaştığı yerlere bol yağış bırakır. İzmir'de esen imbat Ege Denizi'nden geldiği hâlde yağış bırakmaz. Çünkü fazla nem taşımaz. Hamsin çöllerin bulunduğu Kuzey Afrika'da estiği için kurudur ve yağış bırak- maz. Cevap I ve IV'un olduğu B'dir.

Yanıt: B

4.

Bağıl nem, mutlak nemin maksimum neme oranı- dır. I. hava kütlesinde mutlak nem 15 gr, maksimum nem 30 gr'dır.

Bağıl Nem: 15

x 100 = %50'dir.

30

Diğer hava kütlelerinin de bağıl nemleri hesap- landığında I. hava kütlesinin bağıl neminin en az olduğu görülür.

Yanıt: A

5.

Basıncı etkileyen en önemli faktör sıcaklıktır. Dört mevsiminin yaşandığı ve sıcaklık değişiminin fazla olduğu orta kuşak iklimlerinden biri olan karasal iklimde basınç yıl içinde daha fazla değişir.

Yanıt: B

6.

Soruda makilerin özellikleri anlatılmıştır. Makiler, Akdeniz ikliminin görüldüğü Orta Şili, Kaliforniya Yarım Adası, Kap Bölgesi ve İspanya kıyıları gibi yerlerde bulunur. Bu yüzden E seçeneğinde verilen ve çöl ikliminin görüldüğü Orta Asya'da maki- lere rastlanmaz.

Yanıt: E

2. DÖNEM SONU DENEME SINAVI (SAYFA 77)

(18)

7.

8.

9.

10.

11.

12.

7.

Ekvatoral iklim bölgeleriyle ilgili A, B, C ve D se- çeneğinde verilen bilgiler doğrudur. E seçeneği yanlıştır. Ekvator çevresinde alçak basınç etkili olduğu için alçalıcı değil yükselici hava hareketi görülür.

Yanıt: E

8.

Herhangi bir yerin enlemi ve boylamı verilmişse mutlak konumdan bahsedilmiştir. Buna göre doğ- ru cevap A'dır.

Yanıt: A

9.

Fiziki haritalar genel haritalardır. Kıvrım dağları gibi veriler çizgi halinde gösterilir. Doğru cevap I ve II'nin bulunduğu D'dir. Bu haritaların genelde inşaat amaçlı kullanılması bilgisi yanlıştır

Yanıt: D

10.

Türkiye'de yükselti, karsallık, dağların uzanışı ve yerel rüzgarlar iklimi etkileyen ülkemize ait yerel faktörlerdir. Türkiye'nin enlemi küresel faktördür.

Yanıt: C

11.

Güneş ışınlarının geliş açısı, gece gündüz süre farkı, denizlerin tuzluluk oranı ve makilerin yük- selti sınırı enleme bağlı olarak kuzeye gittikçe değişir. Fakat C seçeneğindeki yağış miktarının özel konumla (denize göre konum, yerşekilleri) ilgisi vardır.

Yanıt: C

12.

Konveksiyonel yağışlar İç Anadolu'daki Konya, Ankara, Kayseri ve Kırşehir'de ilkbahar da görü- ür. A seçeneğinde verilen Ardahan'da ise yazın görülür.

Yanıt: A

(19)

13.

Soru kökünde Göbeklitepe'den bahsedilmiştir.

Yanıt: E

14.

Türkiye'de Teke ve Menteşe Yöresi, Hakkari çev- resi, Yıldız Dağları fazla yağış aldığı halde az nüfuslanmıştır. C seçeneğindeki Zonguldak bu duruma uymaz.

Yanıt: C

15.

Parçada yayla hakkında bilgi verilmiştir.

Yanıt: B

16.

Türkiye'de nüfusun dağılışını etkileyen en önemli faktör sanayidir. Sanayi kuruluşlarının yoğun ol- duğu yerlerde nüfus fazla olur.

Yanıt: B

17.

Türkiye'de karstik ovalar geçirgen olduğu için sarp araziler ise çok dağlık olduğu için nüfus yo- ğunluğu azdır. Cevap II ve IV'un olduğu C'dır.

Yanıt: C

18.

Kırsal alanlarda tarımsal faaliyetler sırasında kul- lanılan tarım ilaçları toprak kirliliğine neden olur.

Gürültü, hava, radyoaktif ve görüntü kirliliği daha- çok kentlerde görülür.

Yanıt: E

(20)

19.

Soru kökünde verilen özellikler dünyanın en so- ğuk kenti olan Ust Nera'ya aittir.

Yanıt: C

20.

Yer şekillerinin engebeli olduğu ve su kaynakları- nın fazla olduğu bölgelerde kır yerleşmeleri dağı- nıktır. Cevap I ve II'nin bulunduğu A'dır.

Yanıt: A

21.

Bilimsel çalışmaların yapıldığı teknokentte örnek olarak D seçeneğindeki Hong Kong verilmiştir.

Marsilya liman kenti, Essen sanayi kenti, Roma idari, turizm kentidir.

Yanıt: D

22.

Tarım, sanayi ve turizm bölgesi olan ilk İzmir'dir.

Yanıt: E

23.

Türkiye'de iklimin çeşitli olmasını dağların uzanı- şı, yarımada olması, orta kuşakta bulunması ve çevresindeki kara parçaları etkiler. Bitki örtüsü- nün çeşitli olması neden değil sonuçtur.

Yanıt: B

24.

İç Anadolu düz bölgedir, tahıl bölgesidir, bozkırlar bulunur ve volkanik dağlar vardır. Fakat fay hatla- rı uzanmadığı için deprem bölgesi değildir.

Yanıt: E

(21)

25.

İdari sınır ülkenin veya ilin sınırlarıdır. Uluslarara- sı veya bölgesel olan örgütlerden oluşan bölge- lerle ülkelerin idari sınırları çakışır.

Yanıt: B

26.

Yer şekilleri, iklim, bitki örtüsü gibi doğal özellik- lere göre oluşturulan bölge sınırları daha uzun sürede değişeceğinden Cevap A'daki Toroslar dağlık bölgesidir. Nüfus ve ekonomi (tarım, sanayi, turizm, maden) gibi beşeri özelliklere göre oluşturulan bölgeler daha kısa sürede değişir.

Yanıt: A

27.

Ovalarda tarım yapılması, taraçalar, baraj ve vi- yadüklerin yapılması insanın doğaya etkisine ör- nektir. Deprem oluşumunda insanın etkisi yoktur.

Yanıt: C

28.

Seçeneklerde verilen faaliyetler içerisinde en çok zarar verenler termik santrallerdir. Termik sant- rallerden çıkan gazlar ve küller, küresel ısınma, asit yağmurları, hava kirliliği gibi ciddi ve küresel sorunlara neden olur.

Yanıt: B

29.

Dünya'da nüfusun hızla artması çevre sorunlarını artırmıştır. Nüfusun doğal kaynakları hızla tüket- mesi, sanayileşme gibi durumlar çevre sorunları- na neden olur.

Yanıt: A

30.

Dünyada ilk yerleşim yerleri Eski dünya karala- rında (Avrupa, Asya, Afrika) kurulmuştur. Ameri- ka kıtası yeni dünya kıtasıdır ve ilk yerleşmelere rastlanmaz. Cevap I'in bulunduğu A seçeneğidir.

Yanıt: A