TASAM - TÜRKASYA STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ. Nükleer Enerji Üretiminde Kamu - Sektör İşbirliği

(1)

TASAM - TÜRKASYA STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ Nükleer Enerji Üretiminde Kamu - Sektör İşbirliği

Prof. Dr. Osman SEVAİOĞLU

Elektrik ve Elektronik Mühendisliği Bölümü, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, 06531, Balgat, Ankara

sevaiogl@metu.edu.tr

(2)

TASAM - TÜRKASYA STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ

5710 Sayılı Yasanın İncelenmesi

Madde 3/4 - TETAŞ tarafından ilana çıkılmaktadır.

Madde 3/5 – Teklifler TETAŞ tarafından değerlendirilmekte ve kazanan Firma TETAŞ tarafından belirlenmektedir.

Bakanlar Kurulu tarafından TETAŞ’a Firma ile sözleşme imzalaması hususunda izin verilmektedir.

TETAŞ tarafından uygun bulunan Firmaya EPDK tarafından lisans verilmektedir.

Lisans verilmesini müteakip TETAŞ ile Firma arasında 15 yılı geçmeyen bir süre için Alım Sözleşmesi

imzalanmaktadır^(*).

Alım Sözleşmesi

(*) Alım fiyatı için üst limit yok.

(3)

5710 Sayılı Yasanın İncelenmesi Alım Sözleşmesi - Notlar

• Yasanın 4/2 maddesinde “(Elektrik satışı için) TETAŞ’la sözleşme yapmayı talep etmeyen şirketler” şeklinde bir ibare kullanılmıştır^(*). Bu şekilde bir seçimin Firmanın üretim birim fiyatının piyasa

ortalama fiyatına göre düşük olacağı öngörüsü ile yapılacağı düşünülebilir.

• Firmanın sözleşme süresinin ardından malını ne şekilde satacağı düzenlenmemiştir. Bu sürenin sonunda Firmanın amortismanları geri kazanmış olması nedeniyle, sabit ve değişken işletme

giderlerine dayalı bir fiyat politikası ile malını serbest piyasada satmasının beklendiği söylenebilir.

(*) Bazı firmaların alım garantisi talep etmediği ifade edilmektedir.

(4)

5710 Sayılı Yasanın İncelenmesi Sözleşme Süresi

• Yönetmelikte;

• Santralın devreye girmesi gereken en geç tarih 2020 (Santralı bu tarihten sonra devreye giren Firma ile sözleşme

yapılmayacaktır),

• Santralın kurulu gücü 5000 MW ± % 25,

• Sözleşme süresinin bitim tarihi 2030 yılı olarak belirlenmiştir.

Yukarıdaki notlardan santralın 2012 -2020 yılları arasında devreye girmesinin beklendiği, gecikmelerin sözleşme süresinin kısaltılmasına yol açacağı

anlaşılmaktadır.

Sözleşme Süresi = (2030 – Santralın devreye girdiği yıl) Sözleşme Süresi ≤ 15

(5)

19 Mart 2008 tarihli Yönetmelik; MADDE 12-

(1) Yarışmaya ilişkin hazırlanacak şartnamede, asgari olarak aşağıdaki hususlar yer alır.

a) Birim satış fiyatını oluşturan bileşenlerin tanımı ve para birimi^(*),

---

(*) Tekliflerin farklı para birimleri ile yapılmasının kabul edildiği anlaşılmaktadır.

Potansiyel hukuki sorun kaynağı olarak gözükmektedir.

(Bu sorun, daha sonra çıkarılan Yönetmelikte düzeltilmiştir.)

(6)

5710 Sayılı Yasanın İncelenmesi Kapasite Faktörü

Teklif edilecek yıllık üretim Firmanın yetkisinde olmasına

rağmen, Yarışmayı^(*) kazanabilmek için sabit kapasite bedelinin düşürülmesi, bunun için de santralın % 90-95 gibi olabildiğince yüksek bir kapasite faktörü ile çalıştırılması gerektiği

anlaşılmaktadır.

---

4734 sayılı Kamu İhale Kanununa ve KİK nun denetimine tabi olmamak için

“İhale” tabiri kullanılmamaktadır.

(7)

Maliyet Esaslı Fiyat

Bitti

Piyasaya sat

Subvansiyon = 0 15 Yıllık Alım

Sözleşmesi

TETAŞ Hazine

Bitmedi Maliyet Esaslı Fiyat

Bakanlar Kurulu

X

Maliyet Esaslı Fiyat

Perakende ve Toptan Satış Lisansı Sahibi

Şirketler Maliyet Esaslı Fiyat

Perakende ve Toptan Satış Lisansı Sahibi

Şirketler

Toptan Elektrik piyasası

TETAŞ tarafından belirlenen Firma(lar)

(Firmanın Tüketimi / Türkiye Tüketimi) x Nükleer Elektrik

Perakende ve Toptan Satış Şirketlerine getirilen Alım

Yükümlülüğü

Bu Yasanın hükümlerine aykırı hareket eden toptan veya perakende satış lisansı sahibi tüzel kişiler hakkında EPDK tarafından 4628 sayılı Elektrik piyasası Yasanınun 11 inci maddesi hükümlerine göre işlem yapılacaktır.

Perakende ve Toptan Satış Şirketlerine

Getirilecek Alım Yükümlülüğü (Subvansiyonsuz Model)

Sözleşme süresi ?

(8)

Uygulanacak Alım Modeli (Subvansiyonsuz Model) Perakende ve toptan satış şirketlerine getirilecek;

(D. Firmasının Tüketimi / Türkiye Tüketimi) x Firmanın Üretimi şeklindeki alım yükümlülüğüne ilişkin usul ve esaslar ile

tarafların yükümlülükleri Bakanlık tarafından çıkarılacak Yönetmelikle^(*) belirlenecektir.

(*) EPDK nın görüşü alınmadan (Yasa üzerinde TBMM’nde yapılan görüşmeler)

(Daha sonra Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Yetkilileri bu Yönetmelik taslağının önlerine geldiğini, incelediklerini ve görüşlerini bildirdiklerini ifade etmiştir.)

(9)

Uygulanacak Alım Modeli (Subvansiyonsuz Model) Yasanın 9/1 maddesinde yer alan;

“Bu Yasanın hükümlerine aykırı hareket eden toptan veya perakende satış lisansı sahibi tüzel kişiler hakkında EPDK

tarafından 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanununun 11 inci maddesi hükümlerine göre işlem yapılır.”

şeklindeki ifadeden, üretilecek elektriğin fiyatına sübvansiyon

yapılmayacağı, bunun yerine perakende ve toptan satış şirketlerine alım yükümlülüğü getirileceği anlaşılmaktadır.

(10)

Perakende ve Toptan Satış Şirketlerine getirilen Alım Yükümlülüğü

Bu Yasanın hükümlerine aykırı hareket eden toptan veya perakende satış lisansı sahibi tüzel kişiler hakkında EPDK tarafından 4628 sayılı Elektrik piyasası Yasanınun 11 inci maddesi hükümlerine göre işlem yapılacaktır.

Getirilecek Alım Yükümlülüğü (Subvansiyonsuz Model)

Bununla birlikte, perakende ve toptan satış şirketlerine getirilen bu

yükümlülük ve yaptırımın gerekli

olmadığı görülmektedir. Zira, tablodan da görüldüğü gibi, üretilen elektriğin fiyatı piyasa ortalama fiyatına göre daha düşüktür ve perakende ve toptan satış şirketleri bu elektriği almak için isteksiz değil, tam tersine daha faz alabilmek için istekli

Bir Ünitenin Kurulu Gücü (MW) 1,000

Toplam Ünite Adedi 5

Projenin Kurulu Gücü (MW) 5,000

Birim Üretim Maliyeti (USD/kW) 2,150

Yatırımın Geceyarısı Maliyeti ( M USD) 10,750

Yıllık Faiz (Libor + Spread) (%) 6.00

5 yıllık inşaat süresi boyunca toplam faiz yükü (M USD) 2,471.59 Yatırımın Toplam Geceyarısı Maliyeti ( M USD) 13,222,00

Geri Ödeme Süresi (Yıl) 7

Taksit Sayısı / Yıl 12

Aylık Geri ödeme (M USD) 193.15

Yıllık Kapasite Faktörü (%) 90.000

Yıllık Çalışma Süresi (Saat) 7,888.500

Yıllık Kapasite (kWh) 39,442,500,000

Aylık Kapasite (kWh) 3,286,875,000

Kapasite Bedeli (Cent/kWh) 5.876

Yakıt Bedeli (Cent /kWh) (Uranium 140 USD/Lb) 0.760

URAH Fonu (Cent / kWh) 0.150

İÇH (Söküm) Fonu (Cent /kWh) 0.150

İşletme ve Bakım Giderleri (Cent/kWh) 1.280

Elektrik Maliyeti (Cent / kWh) 8.216

(11)

İştirak İlişkisi Model – 1, Kamunun Özel Sektör Hisselerine Katılması Madde 6/1 – Seçilen Firmanın bir “İktisadi Devlet Teşekkülü” ile

08.06.1984 tarihli ve 233 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri hakkında Kanun Hükmünde Kararname çerçevesinde

iştirak ilişkisi kurabilmesi öngörülmektedir.

İktisadi Devlet Teşekkülü

Yasa'nın 2. maddesinde, "şirket" kavramının, elektrik enerjisi üretimi yapmak amacıyla Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu'ndan lisans almış üretim şirketini tanımladığı belirtilmiş; 4628 sayılı Elektrik Piyasası Yasası'nın 2. maddesinin dördüncü fıkrasının (a) bendinde ise, üretim etkinliği gösterebilecek tüzel kişiler arasında, Elektrik Üretim Anonim Şirketi ve bu Şirket'in yeniden yapılandırılmasıyla oluşan diğer kamu üretim şirketleri sayılmıştır.

Dolayısıyla, incelenen Yasa'nın 6. maddesinin 2. fıkrasında geçen "kamu şirketleri"

kavramının, Elektrik Üretim Anonim Şirketi ve bu Şirket'in yeniden

yapılandırılmasıyla oluşan diğer kamu üretim şirketlerini kapsadığı açıktır.(*) , ---

(*) Cumhurbaşkanlığının 5654 Sayılı yasa ile ilgili veto yazısı

(12)

İştirak İlişkisi Model – 1, Kamunun Özel Sektör Hisselerine Katılması Firma önce üretim şirketi kurmakta ve bu şirket adı ile TETAŞ’taki Yarışma sürecini geçtikten ve seçildikten sonra EPDK’dan lisans almaktadır.

Daha sonra Madde 6/1 deki hüküm doğrultusunda EÜAŞ daha sonra bu şirkete iştirak etmektedir.

Firmanın teklif fiyatını etkileyecek önemli bir parametre olmasına rağmen, Yasada ve Yönetmelikte EÜAŞ’ın pay oranı ve iştirake katılma zorunluluğu hakkında düzenleme yoktur.

Firma EÜAŞ

% B

% A 233 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri hakkında Kanun Hükmünde Kararname

EPDK dan lisans alan üretim şirketi Yarışma kazanmış bir şirketin kağıtlarının değeri yükselir. Bu nedenle, EÜAŞ’ın bu

(13)

İştirak İlişkisi Model – 2, Kamu Hisselerinin Özel Sektöre Açılması Madde 6/2 – Bakanlığın görev vermesi halinde kamu şirketleri (EÜAŞ) bu

Kanun kapsamındaki santralları yapabilir, yurt dışında benzer yatırımları yapabilir veya yatırımlara iştirak edebilir. Bu amaçla Bakanlar Kurulunca, yurt içinde veya yurt dışında santral kurmak, kurdurmak, işletmek ve/veya işlettirmek ve üretilen elektriğin

satışını yapmak üzere özel hukuk hükümlerine tabi şirket

kurulmasına karar verilebilir. Bu kapsamda kurulacak şirkette özel sektör şirketlerinin hisse sahibi olmasına izin verilebilir.

EÜAŞ Firma

% A 233 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri % B

hakkında Kanun Hükmünde Kararname

EPDK dan lisans alan üretim şirketi

(14)

İştirak İlişkisi Model – 2, Kamu Hisselerinin Özel Sektöre Açılması

% A 233 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri % B

hakkında Kanun Hükmünde Kararname

Tercihimiz özel sektördür, olmadığı takdirde kamu özel ortak girişimidir. Eğer o da olmazsa kamunun yapmasıdır(*).

---

(*)Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı, TBMM, 5710 sayılı Yasanın görüşmeleri 08.11.2007

(15)

İştirak İlişkisi Model – 2, Kamu Hisselerinin Özel Sektöre Açılması

% A % B

233 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri hakkında Kanun Hükmünde Kararname

TC Anayasa, Madde 47 – (Ek:13/8/1999-4446/1 md.) Devletin, kamu iktisadi

teşebbüslerinin ve diğer kamu tüzelkişilerinin mülkiyetinde bulunan işletme ve varlı^kları^{n özelle}ştirilmesine ilişkin esas ve usuller kanunla gösterilir.

(Ek:13/8/1999-4446/1 md.) Devlet, kamu iktisadi teşebbüsleri ve diğ^er kamu tüzelkişileri tarafından yürütülen yatı^rım ve hizmetlerden

hangilerinin özel hukuk sözleşmeleri ile gerçek veya tüzelkiş^ilere yaptı^rabileceği veya devredebileceği kanunla belirlenir.

Potansiyel hukuki sorun olarak gözükmektedir.

(16)

5710 Sayılı Yasanın İncelenmesi Şirketin Denetimi

Madde 6/2 – Kurulacak şirketin denetimi 3346 sayılı Kamu İktisadi

Teşebbüsleri ile Fonların Türkiye Büyük Millet Meclisince Denetlenmesinin Düzenlenmesi Hakkında Yasaya göre yapılacaktır.

(17)

5710 Sayılı Yasanın İncelenmesi Santral Arazisi

Madde 7/2 – Santral arazisi Devletin veya kamu kurumlarının mülkiyetinde ise, Maliye Bakanlığı veya Bakanlar Kurulu tarafından bedelsiz olarak

Şirket lehine irtifak hakkı tesisi edilir. Arazi sökümden sonra Hazineye iade edilecektir.

(18)

5710 Sayılı Yasanın İncelenmesi Atık İşleme ve Söküm Giderleri

---

(*) Bu hususta aşağıdaki rapor referans verilebilir¹.

1000 MWe kapasiteli ve 40 yıl ömürlü bir nükleer santral için:

Atık İşleme Gideri = 0.10 Cent/kWhe, Işletmeden Çıkarma Gideri = 0.10 Cent/kWhe

1 Massachusetts Institute of Technology. The Future of Nuclear Power:

Atık işleme ve söküm giderlerinin URAH (Ulusal radyoaktif Atık

Hesabı) ve İÇH (İşletmden Çıkarma Hesabı) Fonlarından karşılanması öngörülmektedir. Firmanın santralın faaliyet süresince bu fonların her birine 0.15 Cent/kWh katkı payı ödemesi öngörülmektedir^(*).

URAH ve İÇH ta biriken yıllık kaynak:

8765 saat *0.85 *5000 MW *1000 * 0.15 / 100 = 55.88 M USD / yıl

= 2,235.08 M USD/ 40 yıl Bakanın İfadesi = 24 M USD / yıl

(19)

5710 Sayılı Yasanın İncelenmesi Atık İşleme ve Söküm Giderleri

Bir Ünitenin Kurulu Gücü (MW) 1,000

Toplam Ünite Adedi ⁵

Projenin Kurulu Gücü (MW) 5,000

Birim Üretim Maliyeti (USD/kW) ^2,575

Yatırımın Geceyarısı Maliyeti ( M USD) ^13,222

Söküm Bedeli/Geceyarısı Maliyeti Oranı (%) ^15.00

Söküm Bedeli Toplam (M USD) 1,612.50

Söküm Bedeli / Yıl (M USD) 40.31

Proje Ömrü (Yıl) ⁴⁰

Yıllık Kapasite (kWh) 39,442,500,000

Toplam Kapasite (kWh) 1,577,700,000,000

Söküm Bedeli (Cent/kWh) 0.10

0.15 Cent/kWh hesabı ile Toplam Söküm Bedeli (M

USD) 2,366.55

0.15 Cent/kWh hesabı ile Yıllık Söküm Bedeli (M USD) 59.16

Söküm giderleri İÇH Fonundan

karşılanacaktır. Fonun yetersiz kalması durumunda, İÇH kaynağının % 25 i kadar Hazineden, bunun da yetmemesi halinde ise, kalan kısmı Firma tarafından

karşılanacaktır.

IÇH Fonunun yeteceği anlaşılmaktadır