vii
İÇİNDEKİLER
ÖZET ... v
ZAMAN SÜRÜCÜLÜ FAALİYET TABANLI MALİYETLEME VE BİR HASTANE UYGULAMASI ... v
İÇİNDEKİLER ... vii
TABLO LİSTESİ ... xv
ŞEKİL LİSTESİ ... xxiii
GİRİŞ ... 3
I. BÖLÜM ... 7
GELENEKSEL MALİYET MUHASEBESİ VE TEMEL KAVRAMLAR ... 7
1.1. Maliyet Muhasebesinin Tanımı, Konusu, Amaçları ve Diğer Muhasebe Dalları ile İlişkisi ... 7
1.1.1. Maliyet Muhasebesinin Tanımı ve Konusu ... 7
1.1.2. Maliyet Muhasebesinin Amaçları ... 8
1.1.2.1. Ürün ve Hizmetlerin Birim Maliyetlerini Saptamak ... 9
1.1.2.2. Gider Kontrolüne Yardımcı Olmak ... 11
1.1.2.3. İşletme Yöneticilerine Planlamada Yardımcı Olmak ... 13
1.1.2.4. İşletme Karar Vericilerine Yardımcı Olmak ... 14
1.1.3. Maliyet Muhasebesinin Diğer Muhasebe Dalları ile İlişkisi . 15 1.1.3.1. Maliyet Muhasebesi ile Finansal Muhasebe Arasındaki İlişki ... 16
1.1.3.2. Maliyet Muhasebesi ile Yönetim Muhasebesi Arasındaki İlişki ... 18
1.2. Maliyet, Gider, Harcama, Zarar Kavramları ve Karşılaştırmalar . 20 1.2.1. Maliyet Kavramı ... 20
1.2.2. Gider Kavramı ... 22
1.2.3. Harcama Kavramı ... 24
1.2.4. Zarar Kavramı ... 25
1.2.5. Maliyet-Gider Kavramlarının Karşılaştırılması ... 26
1.2.6. Maliyet- Gider-Harcama-Zarar Kavramlarının Karşılaştırılması ... 27
viii
1.3. Geleneksel Ürün Maliyetlerinin Bileşenleri (Unsurları) ... 29
1.3.1. Direkt İlk Madde ve Malzeme Maliyeti ... 30
1.3.2. Direkt İşçilik Maliyeti ... 31
1.3.3. Genel Üretim Giderleri ... 32
1.4. Geleneksel Maliyet Sistemleri ve Amacı ... 34
1.5. Geleneksel Maliyet Sistemlerinin Gelişimi, İşlevleri ve Sınıflandırılması ... 37
1.5.1. Üretime Yüklenme Biçimi Açısından Maliyetler ... 40
1.5.1.1. Direkt Maliyetler ... 41
1.5.2. Üretim Sistemine Bağlı Olarak Belirlenen Yöntemler ... 42
1.5.2.1. Sipariş Maliyet Sistemi ... 43
1.5.2.2. Safha (Evre) Maliyet Sistemi ... 45
1.5.3. Kapsamına Göre Maliyet Sistemleri ... 47
1.5.3.1. Asal (Direkt) Maliyet ... 47
1.5.3.2. Tam Maliyet ... 48
1.5.3.3. Değişken Maliyet ... 48
1.5.3.4. Normal Maliyet ... 49
1.5.4. Saptanma Zamanına Göre Belirlenen Yöntemler ... 49
1.5.4.1. Fiili (Gerçek) Maliyet ... 50
1.5.4.2. Tahmini Maliyet ... 50
1.5.4.3. Standart Maliyet ... 51
1.6.Geleneksel Maliyetleme Sistemlerinde Genel Üretim Giderlerinin Akışı ... 53
1.6.1. Birinci Dağıtım: Genel Üretim Giderlerinin Gider Yerlerine Dağıtımı ... 57
1.6.2. İkinci Dağıtım: Yardımcı Üretim ve Hizmet Gider Yerlerinde Toplanan Giderlerin Esas Üretim Gider Yerlerine Dağıtımı ... 59
1.6.3. Üçüncü Dağıtım: Üretim Giderlerinin Ürünlere Yüklenmesi ... 60
1.7. Geleneksel Maliyet Sistemlerinin Yetersizlikleri ... 61
ix
1.7.1. Üretim Sistemindeki Değişimler ve Modern Tekniklerin
Üretimde Kullanılması ... 63
1.7.2. İşletmeler Tarafından Üretilen Ürün Çeşidinin Artması ... 66
1.7.3. Geleneksel Maliyet Sistemlerinin Finansal Olmayan Bilgiyi Sağlamaması ... 67
1.7.4. Dağıtım Anahtarlarının Yetersizlikleri ... 69
1.7.5. Maliyet Davranışında Meydana Gelen Değişiklikler ... 70
1.7.6. Standart Maliyetleme Yönteminden Kaynaklanan Sorunlar . 71 1.7.7. Maliyet Muhasebesi Kayıt Süreci ve Raporlamalarda Meydana Gelen Gelişmeler ... 72
II. BÖLÜM ... 73
FAALİYET TABANLI MALİYETLEME SİSTEMİ ... 73
2.1. Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sistemine Duyulan İhtiyaç ... 73
2.2. Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sisteminin Tarihsel Gelişimi ... 78
2.3. Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sisteminin Yapısı ve Temel Özellikleri ... 84
2.4. Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sisteminin Amaçları ... 87
2.5. Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sisteminin Varsayımları ... 88
2.6. Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sisteminin Kullanılma Zamanı ve Kullanım Alanları ... 89
2.7. Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sisteminin Temel Kavramları... 91
2.7.1. Faaliyet Kavramı ... 91
2.7.1.1. Katma Değer Yaratan Faaliyetler ... 93
2.7.1.2. Katma Değer Yaratmayan Faaliyetler ... 94
2.7.2. Kaynaklar ... 94
2.7.3. Maliyet Etkeni ... 95
2.7.4. Maliyet Havuzu ... 97
2.7.5. Faaliyet Hiyerarşisi ... 98
2.8. Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sisteminin Uygulama Aşamaları ... 102
2.8.1. Çalışanların Eğitimi ... 104
x
2.8.2. Faaliyetlerin Analizi ... 105
2.8.3. Faaliyet Merkezlerinin Belirlenmesi ... 108
2.8.4. Maliyetlerin Belirlenmesi ... 109
2.8.5. Maliyetlerin Faaliyetlere Yüklenmesi ve Maliyet Havuzlarının Belirlenmesi ... 110
2.8.6. Maliyetlerin Ürünlere Yüklenmesi ... 110
2.9. Uygulamada Çıkan Sorunlar ... 111
2.9.1. Direnç ... 112
2.9.2. Uygulamanın Özünde Bulunan Yüksek Derecede Doğal Zorluk ... 113
2.9.3. İşsizlik Tehdidi ... 113
2.9.4. İşletmenin Uzman Bulundurmaması ... 113
2.9.5. Veri Toplama Sorunları ... 114
2.10. Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Yöntemi ve Faaliyet Tabanlı Yönetim ... 114
2.11. Faaliyet Tabanlı Bütçeleme ... 119
2.12. Geleneksel Maliyetleme Sistemi ile Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sisteminin Karşılaştırılması ... 121
2.13. Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sisteminin Faydaları ... 125
2.14. Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sistemine Getirilen Eleştiriler .. 127
2.15. Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sistemine Alternatif Maliyetleme Yöntemleri ... 132
III. BÖLÜM ... 135
3.1. Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sisteminden Zaman Sürücülü Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sistemine Geçiş ... 135
3.1.1. Zaman Sürücülü Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sisteminin Ortaya Çıkışı ... 137
3.1.2. Zaman Sürücülü Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sisteminin Tanımı, Amaçları ve Özellikleri ... 140
3.1.2.1. Zaman Sürücülü Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sisteminin Tanımı ... 140
xi
3.1.2.2. Zaman Sürücülü Faaliyet Tabanlı Maliyetleme
Sisteminin Amaçları ... 141 3.1.2.3. Zaman Sürücülü Faaliyet Tabanlı Maliyetleme
Sisteminin Özellikleri ... 143 3.1.3. Zaman Sürücülü Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sisteminin Genel Yapısı ... 143
3.1.3.1. Tedarik Edilen Kaynak Kapasitesinin Birim
Maliyeti ... 147 3.1.3.2. Maliyet Özneleri Tarafından Tüketilen Kaynak
Kapasitesinin Birim Zamanı ve Hesaplanması ... 151 3.1.3.3. Zaman Sürücüleri İle İlgili Özellikli Durumlar ve
Örnekler ... 156 3.1.4. Zaman Sürücülü Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sisteminin Uygulanması ... 161
3.1.4.1. Birinci Aşama-Faaliyetlerin Gerçekleştiği
Çeşitli Kaynak Gruplarının Belirlenmesi ... 161 3.1.4.2. İkinci Aşama-Her Kaynak Grubunun Maliyet Tespitinin Yapılması ... 162 3.1.4.3. Üçüncü Aşama-Her Kaynak Grubu İçin Pratik
(Kullanılabilir) Kapasiteyi Hesaplamak ... 162 3.1.4.4. Dördüncü Aşama-Birim Maliyetlerin Hesaplanması ... 162 3.1.4.5. Beşinci Aşama-Birim Zamanın Hesaplanması ... 163 3.1.4.6. Altıncı Aşama-Faaliyetin Birim Maliyetinin
Hesaplanması ... 163 3.1.5. Zaman Sürücülü Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sisteminde Model Güncelleme ... 164 3.1.6. Zaman Sürücülü Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sistemi İle İlgili Pratik Uygulamalar ... 166 3.2. Zaman Sürücülü Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sistemi ile
Geleneksel Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sisteminin Karşılaştırılması ... 168 3.3. Zaman Sürücülü Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sisteminin
Faydaları ve Sisteme Getirilen Eleştiriler ... 175
xii
3.3.1.Zaman Sürücülü Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sisteminin
Faydaları ... 175
3.3.2. Zaman Sürücülü Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sistemine Getirilen Eleştiriler ... 179
IV. BÖLÜM ... 183
HASTANE İŞLETMELERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ VE MALİYET YAPISI ... 183
4.1. Hastane İşletmesi ve Maliyet Yapısı ... 183
4.1.1. Hastanelerin Tanımı ve Özellikleri ... 183
4.1.2. Hastanelerin Fonksiyonları ve Sınıflandırılması ... 190
4.1.3. Hastanelerde Maliyetlerin Sınıflandırılması ve Gider Merkezleri ... 197
4.1.4. Hastanelerde Maliyetleme Sistemleri ... 203
4.1.4.1. Safha (Evre) Maliyeti Sistemi ... 207
4.1.4.2. Sipariş (İş Emri) Maliyeti Sistemi ... 210
4.1.4.3. Karma Maliyetleme Sistemi ... 213
4.2. Geleneksel Maliyetleme Sisteminin Örnek Hastane İşletmesinde Uygulanması ... 215
4.2.1. Hizmet Üretim Giderlerinin Gider Yerlerine Dağıtımı ... 216
4.2.2. Gider Yerleri I. Dağıtım Toplamları ... 236
2.3.5. Gider Yerleri II. Dağıtım Toplamı ... 239
4.2.4. III. Dağıtım Sonuçları ... 241
V. BÖLÜM ... 243
ABC HASTANESİ’NDE ZAMAN SÜRÜCÜLÜ FAALİYET TABANLI MALİYETLEME SİSTEMİNİN UYGULANMASI ... 243
5.1. Araştırmanın Amacı ... 243
5.2. Araştırmanın Önemi ... 244
5.3. Araştırma Ortamı ve Veri Toplama Süreci ... 244
5.4. Hastanede İş Süreçlerinin Belirlemesi ... 245
5.5. Uygulama ... 248
5.5.1. Randevu Oluşturma Sürecinin Maliyetinin Hesaplanması .. 249
xiii
5.5.1.1. Birinci Aşama: Faaliyetlerin Gerçekleştiği Çeşitli
Kaynak Gruplarının Belirlenmesi ... 249 5.5.1.2. İkinci Aşama: Her Kaynak Grubunun Maliyetinin
Tespit Edilmesi ... 250 5.5.1.3. Üçüncü Aşama: Her Kaynak Grubu İçin Pratik
(Kullanılabilir) Kapasitenin Hesaplanması ... 250 5.5.1.4. Dördüncü Aşama: Birim Maliyetlerin, Birim
Zamanın ve Faaliyetin Birim Maliyetinin Hesaplanması ... 252 5.5.2. Hasta Kabul Süreci Maliyetinin Hesaplanması ... 270 5.5.2.1. Hasta Kabul Süreci Pratik (Kullanılabilir) Kapasitesi .. 270 5.5.2.2. Birim Maliyetlerin Hesaplanması ... 272 5.5.3. Teşhis ve Tedavi Süreci Maliyetinin Hesaplanması ... 285
5.5.3.1. Birinci Aşama: Faaliyetlerin Gerçekleştiği Çeşitli
Kaynak Gruplarının Belirlenmesi ... 285 5.5.3.2. İkinci Aşama: Her Kaynak Grubunun Maliyetinin
Tespit Edilmesi ... 285 5.5.3.3. Üçüncü Aşama: Her Kaynak Grubu İçin Pratik
(Kullanılabilir) Kapasitenin Hesaplanması ... 285 5.5.3.4. Dördüncü Aşama: Birim Maliyetlerin, Birim Zamanın ve Faaliyetin Birim Maliyetinin Hesaplanması ... 287 5.5.4. Teşhis ve Tedavi Sonrası Hizmetler Süreci Maliyetinin
Hesaplanması ... 302 5.5.4.1. Birinci Aşama: Faaliyetlerin Gerçekleştiği Çeşitli Kaynak Gruplarının Belirlenmesi ... 302 5.5.4.2. İkinci Aşama: Her Kaynak Grubunun Maliyetinin Tespit Edilmesi ... 302 5.5.4.3. Üçüncü Aşama: Her Kaynak Grubu İçin Pratik
(Kullanılabilir) Kapasiteyi Hesaplamak ... 302 5.5.4.4. Dördüncü Aşama: Birim Maliyetlerin, Birim Zamanın ve Faaliyetin Birim Maliyetinin Hesaplanması ... 304 5.5.5. Dosyalama Süreci Maliyetinin Hesaplanması ... 316
xiv
5.5.5.1. Birinci Aşama: Faaliyetlerin Gerçekleştiği Çeşitli
Kaynak Gruplarının Belirlenmesi ... 316
5.5.5.2. İkinci Aşama: Her Kaynak Grubunun Maliyetinin Tespit Edilmesi ... 317
5.5.5.3. Üçüncü Aşama: Her Kaynak Grubu İçin Pratik (Kullanılabilir) Kapasiteyi Hesaplamak ... 317
5.5.5.4. Dördüncü Aşama: Birim Maliyetlerin, Birim Zamanın ve Faaliyetin Birim Maliyetinin Hesaplanması ... 317
5.6. Dağıtım Sonuçları ... 331
5.6.1. Direkt İlk Madde ve Malzeme Gideri ile Direkt İşçilik Giderleri ... 331
5.6.2. Birim Maliyetler ... 333
SONUÇ VE ÖNERİLER ... 335
KAYNAKÇA ... 339
KİTAPLAR ... 339
MAKALELER ... 346
YAYINLANMAMIŞ TEZLER VE DİĞER YAYINLAR ... 351
İNTERNETTEN ALINAN YAYINLAR ... 353
