MESLEK LİSESİ MATBAA ALANI ÖĞRENCİLERİNİN CİNSİYETLERİNE BAĞLI OLARAK İŞLETMELERDEKİ SANAYİ STAJLARINDA KARŞILAŞTIKLARI SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

(1)

MESLEK LİSESİ MATBAA ALANI ÖĞRENCİLERİNİN CİNSİYETLERİNE BAĞLI OLARAK İŞLETMELERDEKİ SANAYİ STAJLARINDA KARŞILAŞTIKLARI SORUNLAR VE

ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

SOLUTION PROPOSALS AND PROBLEMS FACED BY VOCATIONAL HIGH SCHOOL PRINTING DEPARTMENT STUDENTS DEPENDING GENDER

DURING THE INDUSTRIAL INTERNSHIP IN BUSINESS

Sinan SÖNMEZ

Doç.Dr., ssonmez@marmara.edu.tr, Marmara Üniversite, Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu, İstanbul

Cengiz ZENGİN

Teknik Öğretmen, cengizengin78@hotmail.com, Milli Eğitim Bakanlığı Darıca Aslan Çimento Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi, Kocaeli

ABSTRACT

Educational institutions and companies collaborate to educate the labor force to participate to the employment according to its vocational education in accordance with the Law 3308 and to take some precautions to pass this period effective and productive. Their study is important to define and resolve the problems the students are facing during this period. In this study, in vocational high schools, final year students at the printing department in İstanbul were chosen. Firstly, a questionnaire was prepared after identifying the problems the students encounter in the companies during their professional education. These questionnaires were conducted to the printing department final year students in the high schools of İstanbul. In order to process the data; the data were entered into the SPSS program and the analysis were printed out. The comments were made according to the data obtained. The data showed that the collaboration between companies and schools was needed to be improved at the professional studies in the companies, during this period the students should to be kept under control, the students were needed to be considered as individuals rather than students, their thoughts should be listened and appreciated.

Keyword: Education, Internship, Printing

ÖZET

Eğitim kurumları ile işletmeler, 3308 sayılı kanuna göre yürütülen işletmelerde meslek eğitimi kapsamında istihdama katılacak olan iş gücü yetiştirilmesi için ortaklaşa çalışmalar yapmakta, bu sürecin etkin ve verimli kullanımı için çeşitli önlemler alınmaktadır. Yapılan bu çalışma bu süreçteki öğrencilerin karşılaştıkları sorunların belirlenmesi ve çözümlenmesi

(2)

aşamasında önem arz etmektedir. Yapılan bu çalışmada, evren olarak İstanbul il sınırları içindeki Meslek lisesi matbaa alanı son sınıf öğrencileri seçilmiştir. Öncelikle bu öğrencilerin işletmelerde meslek eğitimlerinde karşılaştıkları sorunlar belirlenerek anket hazırlanmıştır.

Hazırlanan bu anketler, İstanbul il sınırları içindeki Meslek lisesi matbaa alanı son sınıf öğrencilerine uygulanmıştır. Verilerin işlenmesi amacıyla SPSS programında veri girişleri yapılmış ve analiz çıktıları alınmıştır. Elde edilen veriler doğrultusunda yorumlar yapılmıştır.

Veriler göstermektedir ki, işletmelerdeki mesleki eğitimlerde okul işletme işbirliğinin güçlendirilmesi, öğrencilerin bu süreçte iken kontrol altında bulundurulmaları, işletme içinde öğrenciden çok bir birey olarak ele alınması, düşüncelerinin dinlenmesi ve önem verilmesi gerektiği ön plana çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler : Eğitim, Staj, Matbaacılık

1. GİRİŞ

Gelişmişlik düzeyi ne olursa olsun bütün ülkelerin iş hayatında mesleki ve teknik eğitimin önemi artarak devam etmektedir. Mesleki ve teknik eğitimin iş dünyasının talep ve ihtiyaçlarına cevap verebilmesi için sanayi, ticaret ve hizmet sektörleri ile çok yakın bir ilişki içerisinde bulunulması kaçınılmazdır.

Çağımızda bir ülke ekonomisinin uluslararası piyasalarda sahip olduğu konum, sunduğu ürün ve hizmetlerin kalitesi ile doğrudan ilişkilidir. Ürün ve hizmetlerin kalitesi ise, üretimden pazarlamaya kadar görev alan personelin eğitim ve kalifiye eleman olmaları ile yakından bağlantılıdır. Bu da iş piyasası ile mesleki teknik eğitim arasındaki doğrudan ve zorunlu ilişkiyi ortaya çıkarmaktadır. Aynı zamanda işletmelerin rekabet gücü açısından vazgeçilmez bir faktör haline gelen mesleki eğitimin önemi, 21.yüzyılın işletmelerinde daha belirgin bir görünüm kazanacaktır (Demir, 2003). Türk sanayinde nitelikli insan gücü ihtiyacı, uluslararası rekabet gücü kazanma çabası içerisindeki Türk ekonomisi bakımından çok önemli bir konudur. Dışa açık ekonomi politikası, işgücünün nitelik ve verim düzeyinin yükseltilmesini, bu da nitelikli insan gücünün yetiştirilerek ekonomik kalkınmayı destekleme ve hızlandırma görevinin yerine getirilmesini gerekli kılmaktadır (Tisk, 1997).

Üretim süreçlerindeki otomasyon ve sibernasyon uygulamaları, ileri düzeyde uzmanlaşmalar, teknik bilgi ve becerilerdeki hızlı değişimler hep birlikte eğitimin ekonomik boyutunu oluşturan mesleki ve teknik eğitiminde eğitimin bütünü içinde yeni bir nitelik kazanmasına neden olmuştur. Eğitimin, özellikle mesleki ve teknik eğitimin, sanayi ile yakın temasta olması, mesleki ve teknik eğitimin kendisini yenilemesine olanak sağlamaktadır (Doğan, Ulusoy ve Hacıoğlu, 1997). Okul-sanayi işbirliğinde temel amaç, sanayide bugün ve gelecek için ihtiyaç olan becerilerle, okullarda kazanılan beceriler arasındaki farklılığı azaltmak ve mevcut sistemin etkinliğini ve verimliliğini yükseltmektir (İveta, 2004). Meslek Liselerinin son sınıf öğrencilerinin sanayi stajları üretime katılımları, piyasada kullanılan teknolojiyi tanımaları ve kullanmaları açısından büyük öneme sahiptir. Ülkemizde işsizlik, yetişmiş eleman sıkıntısı, ülke ekonomisine katkı, ülke kaynaklarının israf edilmemesi gibi etkenler staj eğitiminin verimli bir şekilde değerlendirilmesini zorunlu kılmaktadır. Staj eğitiminden en yüksek seviyede verim alabilmenin yolu olumsuzlukların ortadan kaldırılarak, bu sürecin amacına uygun gerçekleştirilmesidir (Tisk, 2016).

Mesleki eğitimin önemini haiz, sanayi stajlarının incelendiği tez çalışmaları yapılmış ve konuyla ilgili makaleler yayımlanmıştır. Sakarya ilinde yapılan bir çalışmada; görüşmeler

(3)

sonucunda meslek lisesi öğrencilerinin başarı seviyelerinin diğer liselere göre daha düşük olduğu, meslek lisesi müfredatının günümüz şartlarına göre yetersizliği, meslek liselerinin sektöre paralel donanım araç gereç yetersizliği, staj yerleştirmelerinde meslek okulları ve işletmeler arası koordinasyon eksikliği, öğrencilerin işletmeler tarafından kendi alanları dışında çalıştırılmaları, öğrencilerin mesai saatleri dışında ve hafta sonları çalıştırılmaları beceri eğitimi uygulamasında öğrencinin 3 günü işletmede 2 günü okulda geçirmesinin oluşturduğu bazı olumsuzluklar ve adaptasyon sorunları, öğrenci ve velilerin beceri eğitiminin önemini kavrayamamış olmaları ve işletmelerde beceri eğitimi değerlendirme sınavının etkin yapılamaması olarak tespit edilmiştir (Tatlı ve Sarıbıyık, 2015). Benzeri bir çalışmada;

Ticaret meslek lisesi son sınıf öğrencileri üzerine yapılmış bir çalışmada; genel olarak erkek öğrencilerin kalabalık gruplar halinde staj yaptığı, erkek öğrencilerin kız öğrencilere gör daha yorucu şekilde çalıştıkları, erkek öğrencilere çalışanların daha sert davrandıkları, staj ücretinin daha önemli olduğu, kız öğrencilerin kendilerine erkek öğrenciler göre daha az güven geliştirebildikleri gibi sonuçlara ulaşılmıştır (Demirci, 2007). Yapılan benzeri çalışmalarda ise cinsiyet bağlı özel sonuçlar verilmemekle birlikte işletmelerde beceri eğitimi uygulamalarında karşılaşılan genel sorunlar görülmektedir (Gülsever, 1999; Göçen, 2007;

Samur, 2007; Nayır, 2016).

Bu çalışmada, işletmelere staja giden öğrencilerin sorunlarının cinsiyet faktörüne göre değişiklik gösterip göstermeyeceğini belirleyerek cinsiyete bağlı sorunlara çözüm önerileri getirebilmek ve pratikte bu önerilerin uygulanarak sanayi stajlarının verimine katkıda bulunmaktır.

2. METOD ve YÖNTEM

2.1. Araştırmanın Yöntemi

Araştırma kaynak araştırması sonucu oluşturulan anket için gerekli izinler alınmış, belirlenen okullardaki matbaa alanı son sınıf ve staj yapan öğrencilere aralık 2013’te uygulanmış ve veriler toplanmıştır. Anket formlarındaki veriler SPSS 15,0 programına girilmiş ve tablolar üretilmiş ve gerekli analizler yapılarak bulgular elde edilmiştir.

2.2. Evren ve Örneklem

Bu araştırma matbaa alanı bulunan meslek liselerinin 12.sınıfında okuyan ve işletmelerde beceri eğitimi gören öğrenciler üzerinde gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın evrenini, 2013–

2014 öğretim yılı içerisinde Türkiye genelinde matbaa alanı olan meslek liselerinde (881) işletmelerde beceri eğitimi gören öğrenciler oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemi evreni temsil edeceği düşünülerek ve uygulama kolaylığı açısından İstanbul ilinde bulunan meslek liselerinde matbaa alanı son sınıfta okuyan ve işletmelerde staj yapan 281 öğrenci tesadüfi örneklem yoluyla seçilmiştir.

2.3. Veri Toplama Araçları

Soruların oluşturulabilmesi ve geliştirilebilmesi için çeşitli kaynaklar incelenmiştir. Anket formunu oluşturan soruların anlaşılır, yalın ve amaca yönelik olmasına dikkat edilmiştir.

Cevaplandırması anketler üzerine yapılmış ve ayrıca bir cevap kağıdı kullanılmamıştır.

Öğrencilere araştırmanın amacı açıklanmış ve isteyen öğrencilere anket uygulamıştır. Anketin birinci bölümünde on soru maddesine yer verilmiştir. Kişisel bilgiler olarak adlandırılan

(4)

bu bölümde, öğrencilerin cinsiyetleri, yaşları, okudukları okul türü, meslek lisesi matbaa alanındaki dalı, staj yaptıkları işletmeyi kimin bulduğu, işyerinde kaç kişi staj gördükleri, işyerinde eğitim bölümünün olup olmadığı, işyerinde eğitim sorumlusu olup olmadığı, işyerinde eğitimi kimin yaptırdığı, işyerinden aldıkları ücret konularını belirlemeye yönelik soru maddelerine yer verilmiştir. Anketin ikinci bölümü, meslek lisesinde matbaa alanında okuyan öğrencilerin işletmelerde beceri eğitiminde karşılaştıkları sorunlar ve çözüm yollarını tespit etme amacına yöneliktir. Bu bölümde otuz beş soru maddesine (35) yer verilmiştir.

Anketler seçilen okullardaki öğrencilere uygulanmıştır.

2.5. Verilerin Çözümlenmesi

Anket formlarındaki veriler SPSS 15,0 for Windows programına girilerek x² testi ile istatistiksel olarak değerlendirilmiştir. Verilerin analizinde betimleyici istatistiklerden frekans (f), yüzde (%) kullanılmıştır.

Elde edilen verilerin kolay yorumlanabilmesi için bulgular bölümünde tablolar oluşturulmuş, sonuçlar kısmında bu bulgular yorumlanmıştır.

Ankette Dörtlü Likert Ölçeği kullanılmıştır. Ölçme aracında her bir maddenin ortalamalarının ne anlama geldiğini belirlemek üzere aralık değerleri hesaplanmıştır. Bu hesaplamada, ankette yer alan aralıkların eşit olduğundan hareketle (n-1/n) 4-1/4=0.75 aralık değer olarak bulunmuştur. Bu aralık değerden yola çıkarak ortalama değerlerin anlamları aşağıdaki Tablo 2.1 de verilmiştir:

Tablo 1. Ortalama Değerlerin Anlamları

Verilen Ağırlık Seçenekler Sınırı

1 Tamamen Katılıyorum 1.00 – 1.75

2 Katılıyorum 1.76 – 2.50

3 Katılmıyorum 2.51 – 3.25

4 Hiç Katılmıyorum 3.26 – 4.00

3. BULGULAR ve YORUMLAR

Araştırmaya katılan deneklerin %31.3’ü kadın, %68.7’sinin erkek öğrencilerdir. Öğrencilerin

% 50.9’u 17 yaşında, % 39.9’u 18 yaşında, % 9.3’ü de 19 ve 19 yaşından büyüktür.

Öğrencilerin % 20.3’ü Anadolu Meslek Lisesi okurken, %79.7’si Endüstri Meslek Lisesinde okumaktadır.

Tablo 2. Meslek lisesi matbaa alanı öğrencilerinin meslek lisesi matbaa alanındaki dal değişkenine göre dağılımı

Dal Frekans ( f ) Yüzde (%)

Baskı Öncesi 124 44.1

Ofset Baskı 92 32.7

Serigrafi ve Tampon Baskı 12 4.3

Baskı Sonrası 53 18.9

Toplam 281 100,0

(5)

Tablo 2 de araştırmaya katılan öğrencilerin matbaa alanı dallarından, Baskı Öncesi Dalında

% 44.1’inin, Ofset Baskı Dalında % 32.7’sinin, Serigrafi ve Tampon Baskı Dalı % 4.3’ünün, Baskı Sonrası dalında ise % 18.9’unun eğitim gördükleri görülmektedir.

Tablo 3. Deneklerin staj yaptığı işyerindeki usta öğreticinin bilgi ve becerisinin, işi öğrenmeleri konusunda yeterli olduğuna ilişkin cinsiyetlerine bağlı bulgular

Cinsiyet Staj yaptığım işyerindeki usta öğreticinin bilgi

ve becerisi, işi öğrenmem konusunda yeterlidir Kadın Erkek Toplam

Tamamen Katılıyorum 31 75 106

35,2% 38,9% 37,7%

Katılıyorum 25 83 108

28,4% 43,0% 38,4%

Katılmıyorum 17 19 36

19,3% 9,8% 12,8%

Hiç Katılmıyorum 15 16 31

17,0% 8,3% 11,0%

Toplam 88 193 281

100,0% 100,0% 100,0%

Tablo 3 incelendiğinde, deneklerden kadınların % 35,2’sinin erkeklerin %38,9’unun staj yaptığı işyerinde usta öğreticinin bilgi becerisinin işi öğrenme konusunda yeterli olduğuna tamamen katıldığı görülmektedir. Kadınların %28,4’nün erkeklerin %43,0’nın usta öğreticinin bilgi becerisinin işi öğrenme konusunda yeterli olduğuna katıldığı görülmektedir. Kadınların

%19,3’nün, erkeklerin ise % 9,8’inin bu görüşe katılmadıkları; yine kadınların %17,0’ının ve erkeklerin %8,3’nün de bu görüşe hiç katılmadıkları görülmektedir. Kadın (2.18) ve erkek (1.88) deneklerin verdikleri cevaplar arasında fark gözlenmiştir. (X²=11,996 p=0,007)

Tablo 4. Deneklerin staj yaptığı işyerine haftada üç gün gitmelerinin okula uyumlarını zorlaştırdığına ilişkin cinsiyetlerine bağlı bulgular

Cinsiyet Staj yaptığım işyerine haftada üç gün

gitmem okula uyumumu zorlaştırıyor. Kadın Erkek Toplam

38,6% 30,6% 33,1%

13,6% 23,8% 20,6%

22,7% 29,0% 27,0%

25,0% 16,6% 19,2%

Toplam 88 193 281

100,0% 100,0% 100,0%

(6)

Tablo 4’te görüldüğü gibi denekler staj yaptıkları işyerlerine haftada üç gün gitmeleri okula uyumlarını zorlaştırdığına ilişkin ifadeye kadınların %38,6’sı erkeklerin %30,6’sı tamamen katıldıkları, kadınların %13,6’sı, erkeklerin %23,8’i katıldıklarını belirtmişlerdir. Kadınların

%22,7’si, erkeklerin %29,0’ı bu ifadeye katılmazken, kadınların %25,0’ı ve erkeklerin

%16,6’sının hiç katılmadıkları görülmektedir. İstatistiksel anlamda kadınlar (2.34) ile erkeklerin (2.32) verdikleri cevaplar arasında bir fark yoktur. (X²=7,347 p=0,062)

Tablo 5. Deneklerin staj ücretinin miktarının yeterli olduğuna ilişkin cinsiyetlerine bağlı bulgular

Cinsiyet

Staj ücretinin miktarı yeterlidir. Kadın Erkek Toplam

23,9% 19,2% 20,6%

15,9% 30,1% 25,6%

9,1% 19,2% 16,0%

51,1% 31,6% 37,7%

Toplam 88 193 281

100,0% 100,0% 100,0%

Tablo 5’e göz atıldığında deneklerden kadınların %23,9’u, erkeklerin 19,2’si staj ücretlerini yeterli olduğu görüşüne tamamen katılmışlar, kadınların %15,9’u erkeklerin %30,1’i staj ücretlerinin yeterli olduğu görüşüne katıldıkları ifade etmişlerdir. Staj ücretinin yeterli olduğu görüşüne kadınların % 9,1’i katılmadıkları, %51,1’i hiç katılmadıklarını belirtmişlerdir.

Erkeklerin ise %19,2’si bu görüşe katılmadıklarını %31,6’sı hiç katılmadıklarını belirtmişlerdir. Kadınlar (2.88) ve erkeklerin (2.63) staj ücretinin yeterli olduğuna ilişkin ifadeye verdikleri yanıtlarda anlamlı bir fark gözlenmiştir. (X²=15,309 p=0,002)

Tablo 6. Deneklerin staj yaptığı işyerindeki işlerin kendilerini yorduğuna ilişkin cinsiyetlerine bağlı bulgular

Cinsiyet Staj yaptığım işyerindeki işler yaptığım işler

beni yoruyor. Kadın Erkek Toplam

26,1% 33,2% 31,0%

26,1% 35,2% 32,4%

28,4% 23,3% 24,9%

19,3% 8,3% 11,7%

Toplam 88 193 281

100,0% 100,0% 100,0%

(7)

Tablo 6 incelendiğinde deneklerin işyerinde yaptıkları işlerin yorucu olduğuna ilişkin kadınların %26,1’inin tamamen katıldıkları ,%26,1’inin katıldıkları görülmektedir. Erkeklerin 33,2’sinin tamamen katıldıkları,%35,2’sinin katıldıkları görülmektedir. Bu ifadeye kadınların

%28,4’ü katılmadıklarını %193’ü ise hiç katılmadıklarını belirtmişlerdir. Erkeklerin ise % 23,3’ü katılmazken,%8,3’ü hiç katılmamaktadır. ‘Staj yaptığım işyerindeki işler yaptığım işler beni yoruyor.’ ifadesine yanıtlar bakımından kadın (2.41) ve erkekler (2.07) arasında istatistiksel anlamda bir fark gözlenmiştir. (X²=9,396 p=0,024)

Tablo 7. Deneklerin staj yaptığı işyerinin servis, yemek vb. olanaklarından faydalandığına ilişkin cinsiyetlerine bağlı bulgular

Cinsiyet Staj yaptığım işyerinin servis, yemek vb.

olanaklarından faydalanıyorum. Kadın Erkek Toplam

55,7% 53,4% 54,1%

22,7% 33,2% 29,9%

5,7% 4,7% 5,0%

15,9% 8,8% 11,0%

Toplam 88 193 281

100,0% 100,0% 100,0%

Tablo 7’ye bakıldığında; deneklerin staj yaptıkları işyerlerinin servis, yemek vb.

olanaklarından faydalandığına ilişkin kadınların %55,7’sinin tamamen katıldıkları, %22,7’si katıldıkları görülmekte; erkeklerin %53,4’ünün tamamen katıldıkları,%33,2’sinin katıldıkları görülmektedir. Bu görüşe kadınların %5,7’sinin katılmadıkları, %15,9’unun hiç katılmadıkları görülürken; erkeklerin ise 4,7’sinin katılmadıkları,%8,8’inin ise hiç katılmadıkları görülmektedir. Kadın (1.82) ve erkeklerin (1.69) staj yaptıkları işyerlerinin servis, yemek vb. olanaklarından faydalandığına ilişkin ifadeye verdikleri yanıtlar bakımından bir fark görülmemiştir. (X²=5,149 p=0,161)

SONUÇLAR

1. Öğrenciler staj yaptıkları işyerlerinde, usta öğreticinin bilgi ve becerisinin iş öğrenmeleri konusunda yeterli olduğu görüşüne erkek öğrenciler kız öğrencilere göre daha çok katılmaktadırlar. Staj yaptıkları işyerlerinde, usta öğreticinin bilgi ve becerisinin iş öğrenmeleri konusunda yeterli olduğu görüşüne ilişkin öğrencilerin cinsiyet değişkenine göre anlamlı farklılık vardır.

2. Haftada üç gün işyerine gitmeleri okula uyumlarını zorlaştırdığı görüşüne kız öğrenciler ve erkek öğrenciler aynı şekilde katılmaktadır. Haftada üç gün işyerine gitmelerinin okula uyumlarını zorlaştırdığı görüşüne ilişkin, öğrencilerin cinsiyetlerine bağlı olarak görüşlerinde anlamlı bir farklılık yoktur.

3. Staj ücretinin miktarının yeterli olduğu görüşüne erkek öğrenciler kız öğrencilere

(8)

göre daha fazla katılmamaktadır. Staj ücretinin yeterli olduğu görüşüne ilişkin öğrencilerin cinsiyet değişkenine göre anlamlı bir farklılık vardır.

4. Staj yerinde yaptıkları işlerin yorucu olduğu görüşüne erkek öğrencilerin kız öğrencilere göre daha çok katılmaktadırlar. Staj yerinde yaptıkları işlerin yorucu olduğuna ilişkin cinsiyet değişkenine bağlı olarak görüşler arasında anlamlı bir fark gözlenmiştir.

5. İşyerinin servis, yemek gibi olanaklarından faydalandıklarına ilişkin kız öğrenciler ile erkek öğrenciler yüksek oranda katılmaktadırlar. İşyerinin servis, yemek gibi olanaklarından faydalanmaya ilişkin cinsiyet değişkenine bağlı olarak görüşler arasında anlamlı bir fark yoktur.

KAYNAKLAR

Demir, R., (2003). Endüstri Meslek Liselerinde Öğrenim Gören Öğrencilerin Mesleki Gelişimlerinde İşletmelerin Etkileri (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

Demirci, M. S., (2007). Ticaret Meslek Lisesinde Staj Yapan Öğrencilerin İşletmelerde Beceri Eğitiminde Karşılaştıkları Sorunlar ve Çözüm Yolları (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

Doğan, H., Ulusoy, A. ve Hacıoğlu, F., (1997). Okul Sanayi İlişkileri, Önder Matbaacılık, Ankara.

Göçen, A., (2007). Meslek Lisesi Son Sınıf Öğrencilerinin İşletmelerde Gördüğü Temel Beceri Eğitiminin Etkililiğine Yönelik Öğrenci Görüşlerinin İncelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.

Gülsever, A., (1999). İşletmelerdeki Beceri Eğitimi Uygulamasının İşletme ve Öğrenci Açısından Değerlendirilmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.

İveta, (2004). Mesleki ve Teknik Eğitimde Bölgesel Uluslararası İşbirliği, Ankara Üniversitesi, İVETA 2003 Bölgesel Konferansı Sonuç Raporu, 20-22 Ekim 2003, Ankara.

Nayır, İ., (2006). Ticaret Meslek Lisesi Öğrencilerinin Satj Eğitiminden Beklentileri Ve Staj Eğitimi Sırasında Karşılaştıkları Sorunlar (Yayınlamamış Yüksek Lisans Tezi) Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi, Ankara.

Tatlı, Z., Sarıbıyık, M., (2015). Sakarya İli Mesleki ve Teknik Eğitimde İşletmelerde Beceri Eğitimi Sorunları ve Çözüm Önerileri, Sakarya Üniversitesi, Teknoloji Fakültesi, Esentepe Kampüsü, Sakarya.

Tisk, (2006). Meslek Lisesi Memleket Meselesi, TİSK İşveren Dergisi, Aralık, İstanbul.

Tisk, (1997). Türkiye’de ve Dünyada Mesleki Eğitim. TİSK İnceleme Yayınları, Yayın No:168, İstanbul.

Samur, E., (2007). Endüstri Meslek Lisesi Son Sınıf Öğrencilerinin Okul Eğitiminin İşletmelerdeki Beceri Eğitimi Uygulamasına Katkısı (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.