Tempolu Büyüme İçin Yerel Kapasite Nasıl İnşa Edilir?
Güven Sak
Kütahya, 22 Ocak 2007
Çerçeve
n Üniversite sanayi işbirliğinde problem nedir?
è TEPAVDünya Bankası eğitim projesi bulguları
è Bilgi üretip ticarileştirebiliyor muyuz?
n TOBB’un yerel kapasite inşası projesinin anlamı nedir?
è İhtiyacın kaynağı: Türkiye’nin tempolu büyüme kapasitesinin artırılması
è Yerel düzeyde politika tasarım ve uygulama kapasitesinin önemi
è Avrupa Birliği sürecini bu çerçeveden nasıl değerlendirebiliriz?
n Ne yapmalı?
è yeni riskler, yeni öncelikler, yeni politikalar
Üniversite sanayi işbirliğinden ne anlamalıyız?
n Üniversite, insanlığın bilgi birikimini
korumak, gençlere aktarmak ve yeniden üreterek, geliştirmekle görevlidir.
n Buradan iki işlev çıkartabilmek mümkündür:
è Eğitim
è Araştırmageliştirme faaliyetleri (ARGE)
n ARGE faaliyeti esasen bir pozitif dışsallık olarak kendiliğinden ortaya çıkmaktadır.
n Üniversite kendi kendine ARGE için
örgütlenebilir mi?
Kim kimi bulmalıdır?
n
Üniversitelerimiz ARGE’yi içselleştirecek bir biçimde örgütlenmiş değildir.
n
Şirketlerimiz ARGE için proje hazırlayarak, üniversitelerin örgütlenmesine katkı sağlayacak güçte değildir.
è Türkiye’nin en büyük 500 sanayi kuruluşunun 2005 yılı toplam satış değeri 106 milyar dolarken Microsoft 364 milyar dolarlık satış gerçekleştirmiştir
è Ortada bir koordinasyon problemi, bir piyasa aksaklığı vardır.
è TÜBİTAK kaynakları umut kaynağı olmalıdır. Ama hedef eksikliği dikkat çekmektedir.
è Hedefler için öncelikleri bilmek gerekir. Odaların üstlenecekleri roller artmaktadır.
n
Öte yandan, rekabet gücü için “bilgi” daha belirleyici hale gelmektedir. Şirketlerimiz için ortam değişmiştir, rekabet artmıştır. Katma değer yaratmak eskisi kadar kolay
değildir.
è Üniversitelerin işlevi hayatileşmektedir.
è Peki, Türkiye’deki durumla ilgili ne biliyoruz?
Türkiye’deki durum: Yüksek Öğretim Sektörü Çalışması
n
TEPAV ve Dünya Bankası ortaklığı
n
Cevabını aradığımız sorulardan bazıları;
è
Yüksek öğretim kurumlarımız Türkiye ekonomisinin ihtiyaçlarına ne kadar duyarlı?è Yüksek öğretim kurumlarından mezun olanlar iş verenlerin taleplerinin ne kadarını karşılayabiliyor?
è Özel sektör ve üniversiteler arasındaki kopukluğun kaynakları neler?
n
Şimdiye kadar yapılmış en kapsamlı çalışma
è 14 ilde 120 firma ve 24 üniversitenin üst düzey yetkilileri ile yüz yüze görüşmeler yaptık
è TOBB vasıtasıyla 364 oda ve borsaya anketler gönderdik ve 1845 tane şirketten geri dönüş elde ettik
Resmin tamamını görmeyi hedefledik;
artık bir fikrimiz var.
Sanayiciye göre üniversite eğitim veriyor.
n Çalışmanın bulgularına göre sanayiciler yüksek öğretim kurumlarını kendilerine eleman yetiştiren kurumlar olarak görüyorlar.
è Stajyer öğrenci kabul etmeye oldukça hevesliler
è Göreli olarak üniversitelerin yetiştirdiği öğrencilerden yerel düzeyde memnuniyet var n Sanayici çalıştırdığı elemanın mevcut üretim süreçlerini öğrenmesine daha çok
önem veriyor. O yüzden iş başında eğitim üniversitelerin düzenlediği kursların önüne geçiyor.
28,8 36,2
24,9 İlimizdeki üniversite ihtiyaç duyduğumuz nitelikte
insan yetiştiriyor
36,7 37,6
25,5 İlimizdeki üniversite ihtiyaç duyduğumuz iş alanlarnda
insan yetiştiriyor
42,9 38
19,1 İlimizdeki üniversite mezunlarnn kalitesini
beğeniyoruz
Kesinlikle katlyorum
(%) Ksmen
katlyorum (%) Hiç
katlmyorum (%) Üniversitelerle ilgili aşağdaki ifadeler katlp
katlmadğnz söyleyiniz
19 75
7 Üniversitelerle ortak ARGE dş projeler yürütüyoruz
22 70
9 Üniversiteler ile ortak ARGE faaliyeti yürütüyoruz
32 57
11 Üniversitelerin açtğ ksa süreli kurslardan faydalanyoruz
22 67
Üniversitelerden araştrmac veya akademisyenleri 11
eğitim/ARGE faaliyetleri için danşman olarak tutuyoruz
20 70
11 Çalşanlarmzn üniversitelerdeki sertifika programlarna katlmasna
veya üniversitelerde yüksekokul/lisans/yüksek lisans eğitimi almalar
için sponsor oluyoruz
18 72
Üniversitelerin teçhizatlarn veya testkontrol hizmetlerini 11 kullanyoruz
Hayr ama ileride
belki (%) Hayr
(%) Evet
Yükseköğretim kurumlaryla işbirliği ile ilgili aşağdaki ifadelere katlp (%) katlmadğnz belirtiniz
ARGE henüz hayatın bir parçası değil…
n Üniversiteler nitelikli, donanım sahibi eleman yetiştirerek verimliliğe ve dolayısıyla özel sektörün rekabet gücüne katkı yapabilir
n Ama tek başına bu yeterli değildir. Üniversitelerin innovasyon sürecinde katalizör olması gerekirken
n Türkiye’de ...
Bir koordinasyon eksikliği mi var?
n Üniversitelerle işbirliği yapma konusunda hiçbir girişimde bulunmayanların yüksekliği de dikkat çekici. İşbirliği bir kere başladı mı sorunları çözmek daha kolay
n TOBB ve yerel odalar koordinasyon eksikliğini ortadan kaldırabilir
n Sanayicilere göre akademisyenlerin danışmanlık ücretleri olması gerekenden daha fazla
è Bunun belki de en önemli nedeni aldıkları ücretlerin bir kısmını üniversiteye bırakmak zorunda olmaları
n Daha da çarpıcı olan ise akademisyenlerin iş dünyasının sorunlarına uzak olduğunun düşünülmesi. Teori ve pratik çelişkisi, terfi kriterleri
47,7 27,5
24,7 Üniversiteler bizimle işbirliği yapma konusunda çok istekli değil
54,9 22,8
22,3 Bugüne kadar üniversiteler ile işbirliği yapma konusunda
girişimde bulunmadk
56 27,2
16,7 Akademisyenler iş dünyasnn sorunlarndan çok uzak,
gelişmeleri takip edemiyorlar
56,9 24,5
18,5 Akademisyenlerin danşmanlk maliyeti çok yüksek olduğundan
hizmet alamyoruz
Kesinlikle katlyorum
(%) Ksmen
katlyorum (%) Hiç
katlmyorum (%) Üniversitelerle ilgili aşağdaki ifadeler katlp katlmadğnz
söyleyiniz
Teknolojik yenilenme önemini her geçen gün daha çok arttırıyor
n
TÜİK tarafından yayınlanan teknolojik yenilenme istatistiklerine göre
è
İmalat sanayi sektöründe faaliyet gösteren firmaların %40’ı 20022004 yılları arasında en az bir sefer teknolojik yenilenme yapmış n
Bu oran üniversite sanayi işbirliklerinin yaygınlaşmasıyla
birlikte yükseltilemez mi?
n Teknolojik yenilik yapmanın sektörlerin verimlilik ve
ihracatlarına katkısı oluyor mu?
Sektörlerde teknolojik yenilenme verimliliği de getiriyor
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90
15% 10% 5% 0% 5% 10% 15% 20% 25%
Verim l i li k artışı oranı (20022005)
Teknolojik yenilenme yapanların %'si
Kaynak: TUİK
Teknolojik yenilenme, verimlilik ve büyüme
%1 21.93
%0.07 Giyim Eşyası
%0 12.08
%3.85 Tütün Ürünleri
%0 25.78
%1.88 Tekstil Ürünleri
17.66 %1
%4.57 Dabaklanmış Deri, Bavul, El Çantası, imalatı
%11 52.63
%11.06 Kimyasal Madde ve Ürünler
42.61 %15
%7.31 Tıbbi Aletler; Hassas Optik Aletler ve Saat
%27 80,61
%11.32 Radyo, Televizyon, Haberleşme Teçhizatı ve Cihazları
%37 35.62
%10.9 Büro, Muhasebe ve Bilgi İşleme Makinaları
Büyüme (20022005) Teknolojik
yenilenme yapanların %'si Verimlilik
artışı (20022005)
n
Hızlı büyüyen sektörler, yıllık ortalama verimlilik artışları
daha yüksek olan ve daha fazla sayıda şirketin teknolojik
yenilenmeye yöneldiği sektörler aynı zamanda.
Daha çok teknolojik yenilik yapan ihracatını daha hızlı arttırıyor
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%
İhr acat büyüm es i (20022005)
Teknolojik yenilenme yapanların %'si
Kaynak: TUİK
Tüm bunların anlamı nedir? (1)
n Üniversitesanayi işbirliği veya teknolojik ilerleme kendi başlarına amaç değildir.
è Bu konuların neden önemli olduğunu görmek için daha geniş bir çerçevede bakmakta fayda vardır.
n Türkiye’de temel sorun:
è Ekonomimiz bir türlü gelişmiş ülkeler düzeyine
yaklaşamamaktadır; aradaki fark kapanmamaktadır.
Türkiye’nin son yıllardaki yakınsama performansı
Türkiye/ABD Türkiye/AB
6%
7%
8%
9%
10%
11%
12%
13%
14%
15%
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Türkiye Kişi Başına GSMH’nin AB ve ABD’ye oranı, 19992006, 2000 sabit fiyatlarıyla
Biz aslında şu anda bir kaç krizle
kaybettiklerimizi geri kazanmaya çabalıyoruz…
Türkiye/ABD Türkiye/AB
4%
6%
8%
10%
12%
14%
16%
18%
1968 1970
1972 1974
1976 1978
1980 1982
1984 1986
1988 1990
1992 1994
1996 1998
2000 2002
2004 Türkiye Kişi Başına GSMH’nin AB ve ABD’ye oranı, 19682006, 2000 sabit fiyatlarıyla
Kaybetmek kader değil, iyi yönetilen
ekonomiler “mucizeyi” başarabiliyorlar...
Kore/AB Irlanda/AB
Çin/AB Türkiye/AB
0%
20%
40%
60%
80%
100%
120%
140%
1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
İrlanda, Kore, Türkiye ve Çin için Kişi Başına GSMH’nin AB’ye oranı, 19752006, 2000 sabit fiyatlarıyla
Türkiye de son dört yılda büyüdüğü gibi
büyüyebilirse AB’yi bir kuşakta yakalayabilir
2019
2033
Türkiye Kişi Başına GSMH’nin AB’ye oranı, 19752047, 2000 sabit fiyatlarıyla,
AB için son 10 yıllık büyüme ortalaması olan %2,14 baz alınmıştır.
Tüm bunların anlamı nedir? (2)
n Biz de mucizeyi başarmak istiyorsak,
büyüme kapasitemizi artırmamız zorunludur.
n Bunu yapmak için tempolu büyüme sürecini sürdürülebilir kılmalıyız. Fakat önce
risklerimizi iyi yönetmek zorundayız.
è Cari açık
è İşsizlik
è Yaratıcı yıkım
Rekor seviyelerdeki cari açık
n
Yeni dönemde bütçe açıkları yerini cari açığa bıraktı.
n
Kamu tasarruf ederken özel kesim borçlanmasını arttırdı
K amu kesimi bütçe dengesi /
GSMH
Car i denge / GSMH
20%
15%
10%
5%
0%
5%
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Kamu kesimi bütçe dengesi / GSMH
8%
6%
4%
2%
0%
2%
4%
Cari denge / GSMH
Kaynak: TCMB, Maliye
Kamu kesimi bütçe dengesi ve cari denge’nin GSMH’ye oranı (20002006)
Bazı sektörlerin yapısal olarak daha fazla ithal ara girdiye ihtiyacı var
n
Cari açığın sanayinin değişen yapısından kaynaklanan bir boyutu mu var?
n
Asimetrik büyüme süreci yapısal değişime mi işaret ediyor?
Kaynak: TÜİK 2006 ve TEPAV Hesaplamaları
-1
%29
Giyim Eşyası İmala tı
0
%14
Tütün Ürünleri İmalatı
0
%20
Tekstil Ürünleri İmalatı
1
%23
Deriden İşlenmiş Bavul, Çanta vb. İmala tı
11
%41
Kimya sal M adde Ürünleri İmala tı
15
%37
Tıbbi, H assas ve Optik Alet, Saat İmalatı
27
%43
Radyo,TV H a berleşme Cihazla rı İmalatı
37
%34
Büro Muha sebe ve Bilgi İşleme Makineleri İmalatı
Ortala ma Büyüme (2002-2005)
(%) İthalat
Gereği Sektörler
Son zamanlardaki istihdam eğilimleri: iyi ama yeterli değil..
Source: TÜİK and WDI
Tar ım İs t ih d am Hizm etler İs tihdam
İm alat is t ihd am
Toplam İs tihdam Çalış m a ç ağındak i
nüfus
San ayi Ür e t im En de k s i
70 80 90 100 110 120 130 140
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
n Son dönemde büyümenin iş yaratmadığı doğru değil. Ancak yeterli seviyede iş yaratılamıyor. İşsizlik devam ediyor.
è Tarım sektörünün küçülmesi ve açığa çıkan istihdam
è Artan çalışma çağındaki nüfus
è Bunlara ek olarak: şirketler üstündeki rekabet baskıları, istihdam üzerindeki yüksek vergiler ve artan verimlilik oranları
Türkiye’de İstihdam ve Nüfus Artışı Eğilimleri, 19892005
Gençlerdeki ümitsizlik kaygı verici boyutlara ulaşıyor
50 100 150 200 250 300
1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
bin kişi
İş bulma ümidini kaybedenler, 1524 yaş arası, bin kişi, 19892006
Kaynak: TÜİK
İşsizlerin büyük bir bölümü bir yıldan daha uzun bir süredir işsiz
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
45%
2000 Ç1
2000 Ç3
2001 Ç1
2001 Ç3
2002 Ç1
2002 Ç3
2003 Ç1
2003 Ç3
2004 Ç1
2004 Ç3
2005 Ç1
2005 Ç3
2006 Ç1
Bir yıldan daha uzun süredir işsiz olanların tüm işsizler içerisindeki payı
Dönüşüm süreci hem şirketleri hem de esnaf ve sanatkarları doğrudan etkiliyor
100,000
50,000 0 50,000 100,000 150,000 200,000
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Tescil olunan Terkin olunan esnaf ve sanatkar sayıları (19962006)
Kaynak: TESK
Tüm bunların anlamı nedir? (3)
n Riskleri iyi yönetmek günü kurtarmamıza yardımcı olur. Ancak bunun ötesine geçip, büyüme
tempomuzu artırabilecek önlemleri de almamız gerekmektedir.
è İşsizliği azaltmak için eğitim seferberliği
• Özel sektörün yeni ihtiyaçlarına göre beceriler
• Beceri dönüşümü; kadınların işgücüne katılımı
è Cari açığın finansman biçimini kalımlı hale getirmek için yatırım ortamı engellerinin kaldırılması
• Finansmana erişim, rekabet ortamı, devlet yardımları.
• Altyapı reformları: enerjiulaştırmatelekomünikasyon.
è Katma değeri artırmak, cari açığı azaltmak için
bölgelerimizin rekabet güçlerini artıracak tedbirlerin hayata geçirilmesi
• Yerel kümelenmelerin güçlendirilmesi
n Kümelenme yaklaşımını benimsemek zorunda olduğumuz bir dönemdeyiz
n Rekabet gücü ve kümelenmeye dayalı sanayi politikaları önem kazanacak
n Küresel düşünüp, yerel davranabilme kapasitemizi arttırmamız gerekiyor.
è
Küresel düşünebilmek için malumat ihtiyacı
è
Sektörel ve bölgesel eksenlerde kurulacak diyalog mekanizmaları
è
Doğru bir yabancı yatırım stratejisi ile mevcut kümelenmeler güçlendirilebilir, yenilerinin tohumları atılabilir
Şirketlerimizin rekabet gücünü yükseltmek için bölgesel düşünebilme ve hareket edebilme
kabiliyeti gerekiyor
Bundan sonraki sürecin nasıl olması gerekiyor?
n
BKA’ların kurulma süreci başladı, ancak bu yeterli değildir.
n
İlk olarak: Yerel kamu kapasitesinin inşa gereği
è Yerelleşme sürecinin başlaması gerekiyor.
è Etkin hizmet ulaştırma kapasitesinin ve becerilerinin yerel düzeyde geliştirilmesi önem kazanıyor.
è Düşünme kapasitesi ise bir sonraki adım.
è TEPAV’ın rolü
n
İkinci olarak:Yerel sivil kapasitenin inşa gereği
è Odaların rolü; merkezden yerel düzeye
è Yerel politika analizi ve politika tasarım kapasitesinin geliştirilmesi
è Karar alma süreçlerinde şeffaflığın önemi ve medyanın rolü è Üniversiteoda işbirliği
è TEPAV’ın rolü:
• Akademik ve Yerel Medya Network Projeleri
TEPAV Nedir?
n Sivil Toplum Kuruluşu değildir. Düşünce üreten bir kuruluştur.
è “Bağımsız yapıda kurulması” kararı.
n NGO’dur ama kamu ile birlikte çalışır. Politika
analizi yapar, ortak düşünme platformu oluşturur.
n Amaç, günlük olayları anlık kararlarla karşılama geleneğini kırmak, günlük olaylara uzun vadeli ve üzerinde önceden düşünülmüş bir perspektiften bakabilmektir.
n Türkiye özellikle son dönemde acil kararları etraflıca düşünemeden almaktadır.
è “Stratejik Derinlik” kararları.
TEPAV Projelerinden bazıları:
n
Özel sektörün hükümetle kuracağı politika diyalogu için araçlar geliştirmek, gündemin bilgi içeriğini doldurmak
è IX. Kalkınma Planı için Sanayi Politikası Raporu ( DPT ile birlikte) è Yatırım Ortamı Değerlendirme Projesi (Dünya Bankası ile)
è Rekabet Ortamı Değerlendirme Projesi (FIAS ve Rekabet Kurumu ile) è Yükseköğretim Sektörü Projesi (Dünya Bankası ile)
n
Ekonomik gelişim sürecinin yönetişimi
è Etki analizi kapasitesi oluşturulması
èYerelleşme çalışmaları, yerel kalkınma çerçevesi (İç İşleri Bakanlığı ve yerel idareler ile)
è Mali izleme ve Şeffaflık İzleme n
Bölgesel Entegrasyon
è Barış için Sanayi GirişimiFilistin (TOBB ile) è Karadeniz ve Avrasya Projesi (TOBB ile)
TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi
n
Demografik geçiş çok önce başladı, ancak değerlendiremedik:
è Becerilerin dönüşümü en az eğitimi kadar önemlidir n
Ülkenin en çok ihtiyacı olan becerilerin verilmesi
è Tüm öğrenciler sanayi ile yakın ilişki içindeler
è Küresel ekonomide faaliyet gösteren iş adamları yetiştirmek:
• Yabancı dil, eleştirel düşünmeyi teşvik, farklı alanlarda eğitim è Sektörlerde ticari yenilik yapabilecek mühendisler
• Yoğun bir üniversitesanayi işbirliği
è Politika analiz edebilen ve tasarlayabilen kamu yöneticileri
• Kamu Yönetimi Yüksek Lisans Programı (Harvard ve SAIS)
• Çok sayıda ülkedeki vaka çalışmalarına odaklanarak, doğru ve yanlış tecrübelerin incelenmesi
• Bölgeden kamu yöneticileri arasında “network” kurulması n
