BBY245 Modern Çağ ve Kütüphanecilik Felsefesi I
Prof.Dr.Tülay Oğuz
DTCF, 2018
AMAÇ
• Modernleşme bir teknolojik yenileşme midir?
• Modernleşme bilginin toplumsallaşmasında ne tür etkiler yaratmıştır?
• Kütüphaneler modernleşme projesinin neresindedir.?
• Bilgi anlayışı nasıl değişmiştir?
• Modern ya da modernleşme ile kastettiğimiz çağa ayak uydurma
amacıyla yenileşme; oysa modern/modernleşme gelenekselden kopuşu simgeleyen bir dönüşümü ifade etmektedir. Tartışmalı da olsa bazı
kesimlerce bir uygarlaşma süreci olarak kabul edilmektedir. “Modern
kütüphanecilik” modernite projesinin bir ürünüdür”. O halde bu projeyi ve felsefesini anlamak için onun arkaplanına bakmak gerekir
Modernleşme, Modernizm ve Postmodernite
• Modernleşme/modernite ile modernizm kavramları, çoğu
zaman modernleşme sürecini ifade etmek için modern çağ ile eş anlamlı olarak, bazen de birbirlerinin yerine geçecek biçimde
kullanılmaktadır.
• Kavramsal olarak modernite modern çağ ve modernizm ile ilişkilidir ama ayrı bir kavramdır.
• Marshall Berman’a göre modernite 3 evreye ayrılır:
• Erken Modernite: 1500–1789 (veya 1453–1789 )
• Klasik Modernite:1789–1900
• Geç Modernite:1900–1989 (Berman: 1983, 16-17)
• Kısacası modernite ve modernizmi kapsayan modern çağ İstanbul’un fethi(Batı Roma’nın yıkılışı) ile15.yy’da başlamış ve 1990’lara kadar sürmüştür.
• Lyotard ve Baudrillard gibi yazarlar modernitenin 20.yy’ın ortalarında bittiğine inanırlar ve bu nedenle sonrasını Postmodernite olarak
adlandırırlar. Bu kuramcılar, Berman gibi sürecin gelişerek devam ettiğini düşünmezler ve 20.yy sonlarından günümüze kadar olan dönemi
modernitenin bir başka aşaması olarak kabul ederler
• Modernite tipik olarak geleneksel sonrasına/ortaçağ sonrasına işaret eder; feodalizmden kapitalizme, endüstrileşmeye, sekülerleşmeye,
rasyonalleşmeye, ulus-devlete ve onu oluşturan kurumlara ve gözetim biçimlerine işaret eder. (Barker 2005, 444).
• Modernite politik ve kültürel (felsefe, bilim, sanat ve tarih) açıdan değerlendirilebilir.
• Politik olarak, modernitenin erken evresinde Niccolò Machiavelli'nin eserleri etkili olmuştur. Machiavelli eserlerinde “şeylerin nasıl olması
gerektiği” hakkındaki fikirlerin karşılaştırılması şeklinde yapılan Ortaçağa özgü politik analiz biçimini reddetmiş ve onun yerine ”şeyler gerçekte
nasıldır” şeklindeki yaklaşımı savunmuştur.
• Machiavelli‘nin fikirleri zamanla monarşiye karşı özgür cumhuriyet savunucusu olarak görülmeye başlamıştır.
• İlk kez en açık biçimde Montesquieu tarafından dile getirilen yönetimde kuvvetler ayrılığı da etkili bir doktrin olmuştur.
• Diğer taraftan Bacon ve Descartes’ın yeni modern fizik bilimlerinin yöntemlerinin insanlığa ve politikaya uyarlanması önerileri de etkilidir.
• Modernist cumhuriyetçilik Hollanda Ayaklanması (1568–1609) İngiliz İç Savaşı (1642–1651) Amerikan Devrimi (1775–1783) Fransız Devrimi
(1789–1799) vb ayaklanmalarla cumhuriyetlerin kuruluşunu etkilemiştir.
• Modernist politik düşüncenin ikinci aşaması Rousseau ile başlar.
• Felsefi gücünü 18.yüzyıl Aydınlanma felsefesinden alan modernite, aklı ve insanı merkeze oturtur, toplumsal yaşamı rasyonalize eder, dini
toplumsal yaşamda arka plana iter ve laikliği ilke olarak benimser.
Öznenin ve özgürlük fikrinin yaygınlaşıp güçlenmesi ve bunların tüm siyasal ve felsefi düşüncelerin merkezi durumuna gelmesiyle anlamını bulur.
• Terimin anlamı, 18. ve 19. yüzyılların keşifleri ve buluşlarıyla bağlantılı olarak yeni boyutlar kazanmış ve genişlemiştir.
• Özet olarak modernite, düşünsel olarak Aydınlanma Çağı'na, politik olarak Fransız Devrimi'ne ve ekonomik olarak da Sanayi Devrimi'ne bağlıdır.
• Kültürel olarak, modernite, tipik olarak geleneksellik sonrası veya ortaçağ sonrası tarihsel dönem olarak tanımlanır. (Heidegger 1938, 66–
67). Modernitede esas olan dinden özgürleşme (özellikle de Hıristiyanlık hegamonyasından) ve bunun sonucunda sekülerleşmedir. Modernite
insanlığı cehalet ve mantıksızlıktan kurtarmayı vaat eden ilerlemeci bir güç olmayı amaçlamıştır
• 16.yy ve 17.yy’da, Copernicus, Kepler, Galileo vd bilim insanları fizik ve astronomide yaptıkları çalışmalarla insanların şeyler hakkındaki
düşünme biçimlerini değiştiren yeni yaklaşımlar geliştirmişlerdir.
Örneğin Copernicus, insanlığın evi olan dünyanın artık merkezde olmadığı yeni bir güneş sistemi modeli sunmuştur.
• Bacon, bilimin doğayı anlama arayışının yalnız anlamakla sınırlı
kalmaması gerektiğini, bilimin aynı zamanda doğayı kontrol etmesi gerektiğini söyler ve deneyi bilimde yeni bir yaklaşım olarak sunar.
• Hem Galileo'nin yeni fiziğinden hem de Bacon’dan etkilenen René
Descartes, matematik ve geometrinin bilimsel bilginin küçük adımlarla nasıl oluşturulacağı hususunda bir model sağladığını iddia eder.
• Sanatsal olarak modernist politik düşüncenin Fransa’da geniş çapta bilinir hale gelesinden sonra Rousseau'nun insan doğasına yönelik incelemesi, muhakemenin değeri konusunda yeni bir tartışmaya yol açar; bunun
sonucunda sanat gibi daha az akılcılığa dayalı insan faaliyetlerinde yeni bir anlayış oluşur. Bu anlayışın ilk etkisi 18. ve 19.yy’larda Alman
İdealizmi ve Romantizmi olarak bilinen hareketler üzerinde olur. O nedenle modern sanat yalnızca modernitenin geç aşamasıyla ilgilidir
• Teknolojik yenilikler, sanatta kullanılan teknikleri ve üretim yollarını etkiler ve sanatın olanaklarını ve toplumdaki statüsünü hızla değiştirir.
Fotoğraf, resmin yerine gözünü diker. Yapılarda çeliğin kullanımı mimariyi değiştirir.
Moderniteyi karakterize eden özellikler: Bireycilik, sekülerleşme, bilimsel devrimler, teknoloji, akıl çağı ve aydınlanmadır.
Modern akılcı bilim, kesin gerçeklere ulaşma hedefiyle kurulmuş ve vizyonunu ideal bir toplum tasarımıyla birleştirerek genişletmiş olması
nedeniyle, modernist yaklaşımda toplum bir oluş biçimi olarak değil akılcı bir tasarım olarak değerlendirilmiştir… Bu tasarımda tarih, devamlı iyiye ve mükemmelleşmeye doğru evrimsel bir yöneliş olarak yorumlanır.
Modernleşme süreci içinde, tarihin bütün tortuları atılır ve akıl ve bilimin süzgecinde sürekli bir aydınlanmaya doğru gidilir… (Gültekin, 2007, s. 82)
Modernizm
• Modernleşme ve Modernizm birbiriyle ilişkilidir ama ortak bir bağlama dayansalar da tarihsellikleri açısından ve ifade ettikleri anlam alanları bakımından birbirlerinden ayrılırlar.
• Modernizm kavramı farklı bir alanı ifade eder; modern düşüncenin 19.
yüzyılın ortalarından itibaren sanatsal ve kültürel alanda bir eğilim ya da hatta bir akım haline gelmesiyle ilgili olarak ortaya atılmış bir terimdir.
Modernizm ile modernite arasında açık ve örtük ilişkiler söz konusudur ve bunları değerlendirmek gerekmektedir; ancak bu kavramları birbirine
indirgememek de gerekir.
• Modernizm sosyoloji bilimine ait bir terimdir.
• Modernite Batıda keşifler, Rönasans ve Reform hareketlerinden sonra 16. ve 17.yüzyıllarda başlayan bir fikir hareketi iken,
• Modernizm 18.yüzyıldan sonra gittikçe gelişen ve 20.yüzyılda II.Dünya Savaşına kadar etkileri yoğun bir şekilde hissedilen sanat ve edebiyat akımıdır.
• Modernist yazarlar, geleneksel romancıların aksine, kişilerin iç dünyalarına yönelir ve "dün-bugün-yarın"dan oluşan çizgisel zaman zincirini kırarlar.
Karakterlerinin yolculukları "iç"e yöneliktir. Karakterlerin anılarını ve bilgilerini, kafalarından neler geçtiğini, dillerinden dökülmeyip kalplerine gömdüklerini okuyucuya aktarabilmek için bilinç akışı, iç konuşma ve iç diyalog gibi teknikler kullanırlar.
• Yazarlar sinemadan aldıkları geriye dönüş (flashback - mazi koridoru) tekniği ile katı zaman zincirini kırmayı amaçlarlar.
• Romanlarda neden-sonuç ilişkisi ortadan kalkmıştır. Roman, en baştan başlamak veya belirli bir sonla bitmek zorunda değildir. Yazar, insan
dışındaki dünyayı yalın biçimde yansıtmaktan kaçınır; geleneksel
anlatımın dışına çıkar, yer yer alegorik anlatımdan yararlanır, sözcüklerin çağrışım gücünden yararlanarak şiirsel bir dil kullanır.
• F. Kafka, A. Camus, J. P. Sartre’ın öncülüğünü yaptığı varoluşçuluk akımının edebiyatta önemli bir yeri olmuştur.
• Bu akım, bireyin kendi özünü bulması gerektiğini, özgürlüğün önemli
olduğunu, kişinin geleceğini, kendisinin verdiği kararların oluşturduğunu ve bu yüzden bireyin kendini sorgulaması gerektiğini savunur.
• Modernizmin, Türk edebiyatındaki temsilcileri: Oğuz Atay
(Tutunamayanlar), Yusuf Atılgan (Anayurt Oteli), Ferit Edgü’(Hakkâri’de Bir Mevsim) gibidir.
Poastmodernite-Postmodernizm
• Postmodernite postmodern olma durumu veya koşuludur – postmodernizm sanatta modernden sonra olan veya ona olan reaksiyondur.
• Felsefede ve eleştiri kuramında postmodernite, moderniteden sonraki toplumun durumunu, işaret eder.
Bu kullanım düşünür Jean-François Lyotard ve Jean Baudrillard’a atfedilir.
Eleştirel teori; Immanuel Kant, Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Max Weber, Karl Marx, ve Sigmund Freud'un düşüncelerinin etkisi ile sosyal ve beşeri bilimlerde toplum ile kültür inceleme ve eleştirisine dayanan sosyal teoridir. Kökleri sosyoloji ve
edebiyat teorisine dayalıdır. Ama eleştirel teori, genel olarak eleştiri üzerine kurulu teoriler için de kullanılmaktadır. Eleştirel teorinin temelleri Frankfurt Okulu'ndan beş teorisyen,
tarafından oluşturulmuştur. Frankfurt Okulu, Almanya’da 1923 yılında kurulan ve sosyoloji, siyaset bilimi, psikanaliz, tarih, estetik, felsefe, müzikoloji gibi farklı disiplinlerden insanları bir araya getiren Toplum Araştırmaları Enstitüsü`nün bir düşünce akımı olarak ifade edilmesidir. Okulun genel yaklaşım biçimi eleştirel teori olarak adlandırılmaktadır.
Bu okuldan Jürgen Habermas ile eleştirel teori, Alman idealizminden uzaklaşmış ve Amerikan faydacılığına yaklaşmıştır
Ludwig Wittgenstein, Ferdinand de Saussure, George Herbert Mead, Noam Chomsky, Hans-Georg Gadamer, Roland
Barthes, Jacques Derrida gibi düşünürlerin etkisiyle dilbilim, sembolizm, yapısal dilbilim, yorumbilim, göstergebilim,
yapısökümcülük gibi akımlar sosyal ve beşeri bilimlerin teori alanında görülmeye başlamıştır. 1970 ve 1980'li yıllarda
Jürgen Habermas, eleştirel teoriyi bir "iletişim teorisi" olarak yeniden tanımlamıştır. http://
tr.wikipedia.org/wiki/Ele%C5%9Ftirel_teori
• Frankfurt Okulu, henüz postmoderniteden söz edilmezken düşün
dünyasına postmodernitenin tohumlarını atmıştır. Özellikle modernite ve modern toplum bağlamında yaptığı kapitalist toplumun eleştirisi,
günümüzün postmodern söylemi olarak okunabilir. Örneğin moderniteyi aklı araçsallaştırdığı, aklı dogmalardan kurtarayım derken aklın kendisini dogmaya dönüştürdüğü için eleştirmiştir. Yine kültür endüstrisi
bağlamında, kapitalist topluma yoğun eleştirilerde bulunmuş, kapitalizmin tüm bireyleri birbirine benzeterek bireyi tek boyutlu kıldığını iddia etmiştir
• Postmodernitenin söylemini anlayabilmek için göreli iki ayrı aşamayı irdelemiş olmak gerekir. İlki 1940’lı yıllarda başlayıp soğuk savaş ile sonlanan analog medya dönemi ve ikincisi soğuk savaşın bitiminden sonra başlayan -kablolu televizyonun yayılması ve dijital tabanlı
enformasyon yayımına ve yayıncılığa olanak veren- şimdiki medya dönemi.
• Televizyonun başlıca haber kaynağı haline geldiği ilk evrede postmodernitenin toplumdaki deneyimi ile büyüyen ve bebek
bombardımanı kuşağı(baby boom generation) olarak adlandırılan
gençlerin politika, kültür ve eğitimin güç yapılarında yer almayı talep ettiği bir kültür patlaması yaşanmıştır.
• Bu dönemin gençleri savaşa, ırk ve kadın ayrımcılığına, muhalefet
etmişlerdir; müzikte (rock music), tiyatroda popüler kültür stilleri ortaya
çıkmış ve her yerde bulunabilen televizyon ve radyo, bu değişimlerin geniş kültürel bağlamda görünürlüğünü sağlamıştır. Bu dönemin
düşünürlerinden olan ve medya kültüründe yaşamanın sonuçlarına
odaklanan Marshall McLuhan’ın eserleri dikkat çekicidir. Ona göre kitle kültürünün parçası olmak hem gerçekte yayımı yapılan içeriği
gölgelemekte hem de yerel toplumsal normatif standartları zayıflatarak özgürleştirmektedir..
• Postmodernitenin ikinci evresi, "dijitallik" olarak tanımlanır. Kişisel ve dijital iletişim araçlarının artan gücü önemli ölçüde postmodernite
durumunu değiştirmiştir.
• Dijital enformasyon üretimi bireylere medya çevresinin her yönünü sanal olarak yönetme imkanı sunmaktadır. Bu durum üreticilerle tüketicileri
entelektüel sermaye ve entelektüel mülkiyet konularında karşı karşıya getirmiş ve yeni ekonominin yaratılmasına neden olmuştur.
• Dijital olmanın postmoderniteden ayrı bir durum olarak ortaya çıktığını
savunanlar, World Wide Web’in popüler kültürün öğelerini işleme yeteneği, bilginin dizinlenmesinde arama motorlarının kullanımı ve
telekomünikasyonun yükselişi ile katılımcı kültür olarak etiketlenen bir yakınsama ürettiğini söylemektedir..
• Postmodernitede mesafe ortadan kalktı,
• Postmodern çağda kültürün toplumsal işlevi değişti,
• İmalat, dağıtım ve yayım hiç olmadığı kadar ucuzlarken sosyal bağlılık, topluluk seyrekleşti
• Postmodernitede televizyon ve popüler kültür hakim oldu, enformasyon geniş çapta ulaşılabilir hale geldi
• Postmodernite çevrecilikte ve savaş karşıtlığı hareketinde
görülebileceği gibi ilerleme adına fedakarlık yapmaya direnç gösterdi
• Postmodern politik alanda vatandaşlığın birçok olası biçimi ve politik mücadelede eylem çeşitliliği, baskı ya da yabancılaşma karşıtlığı görülmeye başladı.
• Postmodernist görüşte baskın söylem biçimi özneler arasılık, nesnel olmayan bilgi
• Okuyucu ile okunan, gözlemci ile gözlemlenen, üretenler ile tüketenler arasındaki ilişkiler temelden değişmekte.
• Postmodern düşünüş tartışmalı biçimde 19.yy’da Nietzsche’nin gerçek, dil ve toplumla ilgili değerlendirmelerinden çıkmıştır Postmodernistlerin gerçek hakkındaki şüpheleri sonuçta göreliliğe vardı; Nietzsche’den Max Weber’e ve Sigmund Freud’a ve son olarak Jacques Derrida’ya Michel
Foucault’a kadar diğer çağdaş postmodernistlerle yol aldı.
Ders Kapsamında Yararlanılan Kaynaklar
Leahey, Thomas H. (2017) A History of psychology, from antiquity to modernity. 7th ed. Content Technologies Inc https://
books.google.com.tr/books?id=G2zSCwAAQBAJ&pg=PT205&lpg=PT205&dq=barker+2005+modernity&s ource=bl&ots=3x2UmHQ7Y
Berman, Marsshal. (1983) All that is solid melts Into air: The Experience of modernity. London: Verso https ://books.google.com.tr/books?isbn=0860917851
Fenerci, Tülay. (2015) «Sosyal kuramların bilginin düzenlenmesine sunduğu yaklaşımlar». Prof.Dr.İrfan Çakın’a Armağan içinde (82-101) Yay.Hazl. Umut Al ve Zehra Taşkın. HÜ Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Fenerci, Tülay.(2004) «Bilgi politikaları açısından kapitalist ekonomik sistemde bilgi toplumu olgusu», Bilgi Dünyası 5(1) 74-92 http://bd.org.tr/index.php/bd/article/view/224/213
Gültekin, Metin.(2007) «Charles Baudelaire ve Modernizm», Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 6(19) 82-94 www.e-sosder.com
Sander, Oral. (2005) Siyasi Tarih; İlkçağlardan-1918. 19.Baskı Ankara: İmge yayınları Tanilli, Server. (2002) Uygarlık Tarihi. 8. Basım İstanbul: Adam Yayınları
• Korkmaz, Ömer.(2002) «Tarihsel süreç içerisinde evrensellik düşüncesi», Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 4(3) 154-197
• Lemarie, İsabelle Rieusset.(1998) “P. Otlet’s Mundenaum and the international perspective in the
history of documentation and information science“, in Historical Studies in Information Science. Ed by Trudi Bellardo Hahn and Michael Buckland. ASIS Monograph Series. American Society for Information Science. https://books.google.com.tr/books?id=4crkFsx73msC&pg=PA34&lpg=PA34&dq=%
C4%B0sabelle+Rieus
• Heuvel, Charles Van Den. (2008) Building Society, Constructing Knowledge, Weaving the Web: Otlet’s Visualizations of a Global Information Society and His Concept of a Universal Civilization (127-133) in European modernism and the information society: Informing the present, understanding the past. Ed.
By Boyd W. Rayward. Hampshire: Ashgate Publishing Ltd
• Rayward, Boyd W.(1975) The Universe of information:The Work of Paul Otlet for documentation and international organisation. Moscow: FID
• Yates, Frances A.(1966) The Art of Memory. London: Art Paperbacks
• Rayward, Boyd W(1997) «The Origins of information science and the International Institute of
Bibliography/International Federation for Information and Documentation (FID)», Journal of the American Society for Information Science 48(4):289–300
• Burke, P. (2004). Bilginin Toplumsal Tarihi (Çev: Mete Tunçay). Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul
• Fenerci, Tülay.(2012) «Paul Otlet’in monograf İlkesi ve evrensel onlu sınıflama sistemi», Prof. Dr. K. Gülbün Baydur’a Armağan içinde (29-35) Ankara: Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü
• Hapke, Thomas.(2003) «From the world brain to the first transatlantic information dialogue: activities in information and documentation in Germany in the first half of the 20th century»», World Library and Information Congress: 69th IFLA General Conference and Council 1-9 August 2003, Berlin
• Schama, Simon.(1979) «Book Review: The Business of Enlightenment: A Publishing History of the
‘Encyclopédie:1775-1800 by Robert Darnton Harvard, September 1979 624 pp», London Review of Books 1(5, 1979) 1-4 https://www.lrb.co.uk/v01/n05/simon-schama/revolution-and-enlightenment-in-france
• «Fransız Salonları», http://
www.encyclopedia.com/women/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/salonnieres-fl-17th-and-18th-c
• Johnson, Ben. «English Coffeehouses, Penny Universities», http
://www.historic-uk.com/CultureUK/English-Coffeehouses-Penny-Universities/
• Malone, John C.(2009) Psychology : Pythagoras to Present, MIT Press,. ProQuest Ebook Central, http://
ebookcentral.proquest.com/lib/ankara/detail.action?docID=3339004
• N. E. Cronk http://www.voltaire.ox.ac.uk/about-voltaire/voltaire-and-enlightenment
• Felluga, Dino Franco. Introductory guide to critical theory. https://www.cla.purdue.edu/english/theory/
• Wayne A. Wiegand. (1999) «Tunnel Vision and Blind Spots: What the Past Tells About the Present;
Reflections on the Twentieth Century History of American Librarianship», Library Quarterly 69(1) 1-32
• Lynch, Beverly P. (2008) Library Education: Its Past, Its Present, Its Future. Library Trends 56 (4) 931-953
