Y U G O S L A V Y A ' D A İ L K E L G E R İ L M E L Î B E T O N .
Y E N İ İ N K İ Ş A F I N K I S A B İ R T E T K İ K İ (*)
Bina ve Bayındırlık İşleri Federal Enstitüsü Müdürü Mühendis Branko Zezelj
Çeviren : Y. Mimar Naci M E L T E M
Şekil : 1
İlkel gerilmeli beton gerek inşaat tat-bikatında gerekse araştırmalar sahasında Yugoslavyada bir yenilik teşkil etmektedir.
İkinci Cihan Harbi sırasında Zagrep civarında Hoyer sistemine göre ilkel geril-meli inşaat için bir imalâthane inşa edilmişti. Bu imalâthane bidayette döşeme kirişleri imalinde muvaffakiyetle çalışıyordu. H a r b memleketi harabe içinde bıraktı: yıkılanları acelc olarak yeniden yapmak zarureti vardı. Cck mühim inşaat işlerine girişildi. Birçok köprü, imalâthane, su tesisleri, evler ilh. in-şa olundu; maalesef bu sıralarda malzeme ve işçilik tasarrufu sağlamak suretiyle m e m -lekete büyük iktisadî hizmetler temin edebi-lecek olan ilkel gerilmeli beton tatbikatı memlekette kâfi derecede kabul edilmiş de-ğildi. Köprüler ve sanayi tesisleri için teklif edilen çok cesur teklif ve projeler o z a m a n a kadar kabul edilmiş kaidelerden ve kökleş-miş düşüncelerden kendini kurtaramayan mühendislerin mukavemeti ile karşılaştı ve bu hal ilkel gerilmeli beton inkişafının Yu-goslavya'da oldukça uzun süren bir durak-lama devresine sebep oldu.
1948 senesi içinde yazı sahibi (38 + 65 + 38) lik orta kısmı ilkel gerilmek üç açık-lıklı bir köprü projesi tanzim etti. Bu proje o sıralarda Yugoslavya'da kâfi miktarda bu-lunmayan hususi çeliği temini müşkülâtı kar-sısında neticesiz kaldı.
1949 senesi nihayetinde yazı sahibi tek-rar bir hadde fabrikası çatısı inşası için ilkel gerilmeli beton sistemini teklif etti. Yeniden bu teklifin tahakkuku aleyhinde bir mücadele başlad'. İnanılması güç olmakla beraber bu mücadele bir sene sürdüğü gibi inşaat sıra-sında da devam etti. Bu defa yeni fikirler galebe çaldı, inşaat muvaffakiyetle netice-lendi ve Yugoslavya'da ilkel gerilmeli beton inşaatı tatbikatında yeni bir yol açıldı.
1951 senesi içinde Sisakta kaynaksız bo-ru imalâthanesi büyük çatıları ilkel gerilmeli beton sisteminde inşa olundu.
H e r ne kadar bu ilk inşaatta her başlar-gıçta rastlanan müşküllerle karşılaşıldı, ehil olmayan personelle çalışmak zorunda kalın-dı, ilkel gerilme için yeni bir çalışma usulü tatbiki lâzım geldi ise de işler gecikme olma-dan ve oldukça seri cereyan etti. 16.000 m--aha kaplayan üç büyük çatı bir sene içinde tamamlandı. Halen Svetozarevo'da elektrik kablosu fabrikası binası ilkel gerilmeli be-ton sistemiyle inşa olunmaktadır. 1952 sene-sinde 26.000 m2 saha kaplayacak on dört
yeni binanın inşası düşünülüyordu. Esas ki-rişleri ilkel gerilmeli betondan olan 31 metre açıklığında bu sistemde ilk köprü inşa edil-mektedir. Halihazırda Yugoslavya'da ilkel gerilmeli betonun seri inkişafı ve tatbikatı t a m a m e n temin olunmuştur. Birçok binaların köprülerin, su depolarının, siloların, yüksek tevettürlü elektrik direklerinin, tazyikli su borularının, demiryolu traverslerinin ilh. bu sistemle inşası mutasavverdir. Bunlara mu-vazi olarak etüd mühendislerinin teşkilâtı taazzuv etmekte ve Belgrattaki büyük (Trııt-bînik) teşkilâtı bu yeni teknikte ihtisas sa-hibi clmava başlamaktadır. Bu teşkilâtı kad-rosu dahilinde yazı sahibinin yeni bulduğu sisteme göre prefabrike ve ilkel gerilmeli be-tonarme aksamı imal eden yeni bir fabrika çalışmaya başlamıştır. Yugoslavya'da ilkel
gerilmeli betonun bu derece süratle inkişafı, nafia ve bina işleri sahasında araştırmalar yapan müesseselerden biri olan (Nafia İşleri ve Binalar Enstitüsü) çalışmaları sayesinde m ü m k ü n olmuştur.
(*) Takriben 17 seneden beri muhtelif memleketlerde tatbikatı yapılmakta olan ilkel gerilmeli beton komşumuz Yugoslavya'ya ikinci Cihan Harbi sırasında girmiş olma-sına rağmen maalesef memleketimizde teş-kilât noksanlığı dolayısiyle pek az mikyasta tatbik edilebilmiştir. Bu sahada çok kıymetli bir otorite olan ve kendisiyle Belgratta 952 senesinde tanışmak şerefine nail olduğum mühendis Branko Zezelj okuyucularımıza, Precontrainte mecmuasının 952 senesi birinci nüshasında intişar eden bir yazısı ile tanıt-makla büyük haz duymaktayım.
Naci Meltem
E=E"
« ı l r
Şekil : 4
Bu sene ilkel gerilmeli betonda yeni in-şaatın tekemmülü ve araştırılması çalışma usullerinin neşri yeni çalışma usullerinde şantiyelere yardım ve tecrübeler için ilkel Tecrübe teşkilâtı kurulmuştur.
İlk yapılar:
Yugoslavya'da kullanılan sistem; evvelâ 13 metre kutrunda 500 m:t hacmında dairevî
bir su deposu ilkel gerilme tecrübelerinden geçerek 1950 senesi bidayetinde, inkişafa başladı. Şekil 1. Bu deponun dip ve çatısı betonarme olup ilkel gerilme yalnız cidar-larda tatbik edildi. Cidarlar 7 0 x 6 0 x 8 eb'a-dında ve her iki istikamette ilkel gerilmeye tâbi tutulmuş, prefabrike bloklarla teşkil edilmiş idi. Şakulî istikametteki ilkel geril-meli çubuklar cidar bloklarının ortasından geçerek kaide betonuna gömülmektedir. İlkel gerilmeli çubuklar yukardan gerilmek sure-tiyle bütün cidar ve kubbe kenar kirişinin
ilkel gerilmeye tâbi tutmuştur. Bidayette su deposunun cidarını esas ufkî ilkel gerilimi ikişer ikişer gruplar halinde üç buçuk m / m lik yüksek mukavemetli çelik çubuklarla te-min edilmişti.
Çubukların ankrajı, şimdiye kadar m a -lûm olan a n k r a j için kâfi sürtünme temini maksadiylc bir çelik m a h r u t tatbiki suretiyle yapılmıştır. Şekil 2. •
Burada 32 m m kutrunda 40 m m uzun-luğunda ortası m a h r u t şeklinde oyuk bir çe-lik parçası çubukların ankrajı için kâfi gel-miştir. Çubuklar kâfi derecede gerilince çev-resi etrafında iki yiv bulunan çelik m a h r u t aralarına' sokulmakta ve bir çekiç ile hafifçe vurulmaktadır. Hidrolik dişli tazyikinin gev-şetilmesiyle eski haline gelmeye mütemayil olan çubuklar kendilerini ankre etmek için sürtünme kâfi gelinceye kadar çelik mahrutu boru parçası içine yerleştirmektedir. Su
ha-zinesinin cidarı etrafında ilkel gerilmenin tat-biki sırasında çubukların bütün uzunlukları boyunca aynı derecede gerilme temini im-kânsızlığı karşısında çelik çubuklardaki ge-rilme randımanının nispeti mühim derecede düşmüştür. Çelik çubuğun beton cidar sür-tünmesinden çelikte meydana gelen gerilme düşüklüğünü çubukların üzerinde gerildiği merkez seviyesine tâbi olmaktadır. Bundan başka çok adette germe ve ankraj noktası işi ağırlaştırmakta ve az iktisadî hale getir-mektedir. Burada âzamî zaviye olarak dok-san derece alınmış ve bunun içinde % 18 bir zayiat kabul edilmiştir.
Bununla beraber, çubukların ankraj ve gerilmesi şekil 3 de gösterilen ankraj aletleri sayesinde iki noktada yapılmıştır. Hidrolik presler germe aleti ankraj aletinin üstüvanî kısmına dayanmakta, bu suretle germe es-nasında çubuğun aksi istikamette tebdili
Şekil : 9
mevzi etmemesini temin etmektedir. G e r m e ameliyesinden ve bir müddet geçtikten sonra cidar etrafında muhtelif noktalarda çubuk-ların gerilmeleri betona sürtünmeden müte-vellit muhtemel gerilme zayiatını meydana çıkarmak için ölçülmüştür. Bu kısa izahat notunda ölçme neticeleri hakkında geniş taf-silâta girişmek m ü m k ü n değildir. Bununla beraber delki temas neticesinde gerilme za-yiatının hesabın verdiği neticelerin dûnunda kaldığı kaydedilmiştir. İşin yapılması sıra-sındaki sademelerden dolayı germeden sonra mahrutun yerine oturtulması bazan bütün tul imîidadmca germe derecesi tamamen temin olunmuştur. Halen inşa edilmekte olan su deposu, aynı prensip dahilinde fakat daha az noktalara inhisar ettirilmek suretiyle ilkel gerilmeye tâbi tutulmuştur. Ankraj ve germe aynı zamanda 5 m m lik altı sıra çelik çubuk üzerinde tatbik edilmektedir.
Y e r i çalışma usulleri :
Enstitüde muvaffakiyetle yapılan bu bi-rinci deneme Yugoslavya'da ilkel gerilmeli b V o n u n inkişafının temelini teşkil etmiştir.
Çubukların yeni ankraj sistemi : Şekil ve büyüklükleri itibariyle muhtelif maktalı ve 2, 4, 6 gruplu çubuklarda muvaffakiyetle tatbik edilmiştir. Bu netice ilkel gerilmeli in-şaatın meydana getirilmesinde yeni bir tek-niğin inkişafı imkânını ortaya koymuştur. . Yukarda bahsedilen konik şekildeki bir
tiyle delki temin etmek prensibi altı çelik çubuğun birden ankrajını m ü m k ü n kılmakta-dır. M a h r u t u n etrafında çubukların mevkiini tesbit eden. istenilen adette yivler bulunmak-tadır. Şekil 4, 5 m m çubuklar için altı yivli standart ankrajlar görülmektedir. H e r an-krajda çubuklar altılık huzme halinde ve ince saçtan küçük yıldız halinde şekillendirilmiş parçalarla birleştirilmektedir. (Şekil 5) Böyle bir çubuk huzmesinin geçmesi için 17. 18 m m kutrunda dairevî küçük bir delik bıra-kılması kâfi gelmektedir. Çok küçük eb'at-taki elemanlarda bile maktaı zayıflatma teh-likesi olmadan bu büyüklükte delikler bıra-kılması m ü m k ü n d ü r .
İçi boş borular (32 ilâ 36 mm gibi) yek-diğerindeıı 6 santim mesafe ile konabilmek-tedir. A n k r a j aletinin tesirini betona intikal ettirmek üzere betonla borunun temas sathı-nın genişletilmesi için araya bir kama koy-mağa ihtiyaç bulunuyordu. 6 0 x 6 0 x 6 mm eb'adında ortasında bir deliği olan bir lev-hanın bu maksada kâfi geleceği tecrübe ile taayyün etmiştir. Bu levhanın altındaki beto-nun mevziî gerilmeleri tevziatın ufkî ve bu satha münhasır kabul edildiği takdirde 300 ilâ 350 k g / c m - arasında bulunmaktadır. Bir kaç bin ankraj ameliyesi sırasında bu levha-ların betona gömüldüğü müşahede edilme-miştir. İyi imal edilmemiş ve arasında boşluk kalmış betonlarda iki üç gömülme hâdisesine tesadüf edilmiştir. Çubukların bağlanması üzerinde bir başlık bulunan çok basit hidro-lik dişli vasıtasiyle yapılmaktadır. Hidrohidro-lik dişli ayağı ile a n k r a j tertibatına istinat et-mekte ve bu suretle her istenilen istikamete tevcih edilmektedir. Bu sistemdeki ankraj aletinin ufak eb'adı, kenardan 8 ilâ 10 san-tim mesafede çalışabilmesi küçük eb'attaki imalâtta ankraj yapmayı m ü m k ü n kılmakta-dır. Tekmil cer kuvveti bir noktada toplan-madığına ve her huzmeye ait olan kısımlara ayrılmış olduğundan ilkel, gerilme kuvvetini kirişlerin uçlarına uygun şekilde tevzi ve kâfi derecede muntazam tarzda tertip edil-mek suretiyle kiriş başlarına 10 ilâ 12 ton tazyik verilebilmektedir. Eğilme anlarının işaret değiştirdiği birçok mütemadilik halle-rinde cer çubuklarının geçirilmesinde karşı-laşılan müşküllerin bertaraf edilmesinde an-kraj aletinin küçük eb'atta oluşu çok şayanı dikkat neticeler vermektedir. Bu aletle kiriş-lerin kenarlarına yakın ufkî cer tabloları in-kıta ettirilerek ankre edilebilmektedir. Müte-madi açıklıktaki bir kirişte kısa ve düz cer çubukları hemen hemen beton sathına kona-bilmektedir. Ankraj aleti kiriş maktamın çok cüz'î azaltan veya hiç tesiri olmayan kirişte bırakılacak yarığa yerleştirilebilmektedir. Ki-rişin içinden 18 m m kutrunda uzanan kanal-dan kısımlarkanal-dan veya kirişin bütün tülü im-tidadınca geçen cer çubukları tazyikli
kolloi-dal bir çimento harcı ile doldurulmaktadır. Enjekte edilecek harcın ankraj mahruti ile borunun arasında kalan küçük boşluklardan geçmesi m ü m k ü n olduğundan boşluklar taz-yikli harç ile doldurulabilmektedir. Bu an-kraj aletlerinin maliyeti nedir?
Halen Yugoslavya'da bu hususî boru ve mahrutlar basit olarak makine ile yapılmak-tadır. Bununla beraber bu imalât sanayileş-tirilince trifon ve civata imalâtı gibi bu ak-samın tazyik altında dövülerek imali cihetine gidileceğinden maliyetleri çok ucuza gele-cektir.
Tatbikatta ilk inşaat hakkında bazı sözler:
Yeni metoda göre 1951 de Yugoslav-ya'da ilk büyük ilkel gerilmeli inşaat yapıl-mıştır. Bu inşaat Sisak'da kaynaksız boru imaline ait fabrikanın haddehanesidir. Ni-haî şekline göre bu fabrika yekdiğerine mu-vazi dört kısımdan teşekkül edecektir. Kısım-lar iki tane 22 metre genişliğinde iki tane de 28 metre genişliğinde binadan müteşekkil-dir. (Şekil 6) Tülü istikametinde mesnetler arası 20 metre olup bütün tül 200 metredir. Halen orta kısmın iki binası ile üçüncü bina inşa edilmiş, dördüncü bina fabrikanın tevsii için tasarlanmıştır. Bu üç bina 16.000 m -saha kaplamaktadır. İlerde bahsi geçecek olan çatıların kirişleri serbestçe müstenit yekdiğerinden beş metre mesafe aralıklıdır. Çatı örtüsü, m- 150 kilo olan içi boş prefab-rike tuğladan üstü katranlı muşamba ve bi-tlim ile kaplanmıştır. Orta kısım binalarında çatının % 2.5 meyilli kirişlerin mütehavvil irtifaı ile dış kısım binalarda ise bizzat ki-rişlere verilen meyillerle temin edilmiştir. Çatının bütün kirişleri biri diğerinin üzerine oturmak suretiyle tertiplenmiş iki mesnet üzerine mevzu basit kirişlerdir. Bütün man-zumenin kontrvantıman bakımından tek bir sistem gibi çalışması için mücavir kısımların kirişleri yekdiğeri ile ve sütunlarla irtibatlan-dırılmıştır.
İç kısım çatılar için uzunlukları 28,70 olan 84 kiriş dış kısım için ise uzunlukları 22 metre olan 42 cem'an 126 kiriş imal edil-miştir. Bütün kirişler demiryolu traversle-riyle yapılmış bir saha üzerinde yerde beton-lanmışlardır. Betonda, azamî cesameti 28 m / m olan çakıl kullanılmıştır. Dozaj metre mikâbında 400 kg. çimentodur. 28 günlük tecrübe mikâbı üzerinde yapılan deneylerde betonun ezilmeye karşı mukavemeti 400 ve 600 k g . / m - bulunmuştur. En mühim ameli-yelerden biri kirişlerin kullanılacakları yer-lere kadar kaldırılmaları idi. Kirişlerin yan istikamette oldukça zayıf olmalarına rağmen bu cihet bir mahzur temin etmemiştir. Asıl müşkülât bidayette ilkel gerilmeli kirişlerin m o n t a j esnasındaki darbe ve silkintilere
da-yanıp dayanmıyacağı ve bunların elastikiyet derecesi hakkındaki tereddütler idi ki, tatbi-katta bu korkular kısa z a m a n d a ortadan kalkmış oldu. Her şantiyenin ortasında sabit 30 ton kaldırma gücünde bir direk bulun-makta idi. Beheri 22 ton gelen kirişler bu kaldırma direğinin yanına ahşap bir nevi portik vasıtasiyle getirilmekte idi. Direk, tû-lânî tâli kirişlerin üstünde çatı kirişini kaldı-rarak 90° çeviriyordu. Kirişler kullanılacak-ları mahalle Kreyn yolu üstünde hareket eden ahşap inşaat tertibatı vasıtasiyle naklo-lıınmakta idi. Kreyni taşıyan kirişler prefab-rike olmayıp yerinde dökülmüşlerdir, bunlar kendi ağırlıklarından mütevellit tesirler için teçhiz edilmiş olup, ilkel gerilme sistemi mü-teharrik yükler tesirlerini karşılamaktadır. Orta iki büyük kısımda çok büyük aydınlık fenerleri bulunmaktadır. Bunların mertekleri uçlarından irtibatlı olmayan basit iltisaklı ilkel gerilmeli betondan imal edilmişlerdir. Bu inşaat müellifi plân ve nezareti altında (Teknika) müessesesinin Zağrep şubesi tara-fından meydana getirilmiştir.
İlkel gerilme için cer çubuklarının mevkii:
İlkel gerilmeli betonda çalışan her in-şaatçı için en mühim mesele cer demirlerinin nerede ve nasıl geçirileceğidir. Ç u b u k de-mirlerinin mevkii birçok şeye tesir etmekte-dir, inşaatın evsafı, inşaat sırasında muvaze-net, imalâtta sürat ve tasarruf ilh. gibi. Si-sak haddehane inşaatında yalnız 126 tane ki-rişin imal ve ilkel gerilmeye tâbi tutulmasına inhisar etmek üzere bu konu hakkında alı-nan neticeleri birkaç kelime ile anlatacağız. 28 metre genişliğindeki iki büyük imalâthane kısmını örtmek için 84 kirişe ihtiyaç hâsıl olmuştur. Kirişleri uzunluğu 28,70, yüksek-likleri orta 1.65 kenarlarda 1,30 kalınlık 12 cm kanad genişliği 40 cm çift (T)2 şeklin-dedir (Şekil 7). İlkel gerilme için cerre karşı mukavemeti 160 k g / c m ve elastikiyet em-sali (02 % Rezidüel uzama) asgarî 140 k g / c m2 5 m / m kutrunda çelik çubuklar
kul-lanılmıştır. Tatbikatta 105 k g / c m - bir cer alınmış, zamanla vuku bulacak zayiatla bu nihaî cerrin 90 k g / c m - düşeceği kabul edil-miştir. İptidaî 185 ton ilkel gerilme kuvve-tini temin etmek için altışarlık 15 hüzme ha-linde 5 mm lik 90 cer çubuğu kullanılmıştır. Cer çubuklarının yarısı yani 8 hüzmesi bu-lonlanmadan evvel 0,15 m m 'kalınlığında in-ce saç, yuvalar içine m u h a f a z a edilmiş şekil-de konmuştur. Çubukların bakiyesi kirişin alt sathına serbest olarak konmuş olup bunların yalnız uçları bu maksat için bırakılmış ka-nallardan geçirilmiştir. Kirişler zeminde demiryolu traversleriyle teşkil edilmiş bir platform üstünde dökülmüştür. Kirişin kaldı-rılması ve alt sathının serbest kalabilmesi
için evvelâ kirişin içinden geçen çelik çu-buklar ilkel gerilmeye tâbi tutulmuştur. Altı-şarhk 6 huzmeye ilkel gerilme tatbik olunca kiriş kendi ağırlığını taşımaya muktedir ol-muş bu suretle ortadaki traverslerin kaldırıl-masiyle kiriş iki mesnet üzerinde kalmıştır. Bu yapıldıktan sonra kirişin altında geçen çubukların yerlerine konması m ü m k ü n ol-muştur. Kirişin içine k o n m u ş olan cer çubuk-larına ilkel gerilme tatbikinden ne netice alınmıştır? Evvelce bahsettiğimiz üzere cer çubukları betonla temastan kaynaksız olarak kenarları makine ile kıvrılmış şekilde teşkil edilmiş ince borularla korunmaktadır. Cer çubuklarının çoğunluğunda bir aksaklık gö-rülmemiştir. Bazılarında beton boru cidardan içeri n ü f u z ederek çubukları sarmış olduğu anlaşıldı.
Bu gibi hallerde bu cer çubuklarının serbest hale getirilmeleri icabetmekte idi. 30 -40 cm uzunluğunda yapışmış kısımların cer çubuklarını yerinden oynatılmasına mâni ol-duğunu kaydetmek çok şayanı dikkattir. Bü-tün bu cer çubukları tazyikli koloitli çimen-to emilsüyonu ile enjekte edilmiştir. Bloke olmuş cer çubuklarından alınan neticeye gö-re. bu suretle yerleştirilmiş ve çimento enjek-te edilmiş cer çubukları beton ile bir bütün teşkil etmekte, bu suretle inşaatın iyi vasfı için mühim bir şartı ve çatlamaya karşı em-niyet emsalini ziyadeleştiren bir hususiyet ta-şımaktadır. Cer çubukları tazyikli beton nü-f u z etmemiş kısımlarda bile paslanmaya karşı k o r u n m u ş olmaktadır. Bu d u r u m kışa ve yağmura 10 ay m a r u z bırakılmış ve inkisar haddine kadar çalıştırılmış tecrübe kirişi üze-rinde tesbit edilmiştir. Bu kirişin cer çubuk-larının enjekte edilmemiş olmasına rağmen, hiçbir paslanmaya tesadüf edilmemesine m u -kabil kirişin alt yüzünde normal şekildeki cer demirlerinin pastan müteessir olduğu gö-rülmüştür. Bununla beraber kirişin içine cer çubuklarının yerleştirilmesi ayrı bir ihtimamı icabettirmekte olmasına ve bunların imali ol-dukça pahalıya mal olmakta olduğundan birçok müşkülâtı mucip olmaktadır. Bundan başka cer çubuklarının kıvrık kısımlar altın-daki yerlerin betonlanmasını müşkül kılmak-tadır. Bundan başka cer çubuklarının geçtik-leri yuvadan ilkel gerilme ameliyesine tâbi
tutulurken cer çubuklarının yuvalarına yap-tıkları temas ziyadeleşmesi, hesaba göre cer çubuklarında elde edilmesi lâzım gelen uza-mayı temin edememektedir. Ger çubukları-nın kirişin altına konmasında elde edilen ne-ticeler daha müsait olmuştur. Bunda ne saç sarfiyatı olmakta ne de kablo şeklinde cer çubukları ihzarı için işçiliğe ihtiyaç bulun-makta ve tasavvur edilen cer çubuğu uzama-ları elde edilmektedir. Bununla beraber cer çubuklarını kirişin altına koyup tevzi et-mekte müşkülât vardır.
Kirişin altındaki cer çubukları hemen hemen düz denilebilecek vaziyette olduğun-dan bir taraftan çekmek suretiyle gerilme ya-pılabilmektedir. Cer çubukları kiriş bir ba-şında demet halinde toplanarak ince çubuk teçhizat ile irtibatlandırılmakta ve 8 - 1 0 cm kalınlığında bir beton tabaka içinde bırakıl-maktadır.
Haricî kısmının 22 metrelik kirişleri 66 tane 5 m m cer çubuklariyle teçhiz edilmiş 1,30 m irtifalıdır. C e r çubuklarının hiçbiri kirişin içinden geçirilmiş değildir. Cer çu-buklarının bir kısmı, kalınlığı sadece 8 cm olan kirişin gövdesinin iki yanına taksim edil-miş olup bunları mesnetlere doğru kaldırmak için kirişin gövdesine konmuş bir boru etra-fında ikişerli olarak kıvrılmaktadır (Şekil 8). Kiriş uçlarında cer çubukları tekrar 6 lık gruplar halinde birleşmekte ve kirişlerin baş-larındaki takviyeli kısımlarda bırakılan 18 m m kanallardan geçirilmektedir. İlkel geril-me tatbik edilgeril-meden evvel cer çubukları 150 kg bir kuvvetle çekilmek suretiyle her çubuk aynı şart dahilinde konmaktadır. Gerilmenin tatbikinden sonra cer çubukları 2 - 2,5 cm kalınlığında hususî terkipli bir çimento ile kaplanmaktadır. Kirişin gövdesinin iki ya-nındaki cer çubukları gerildikten sonra de-miryolu traversleri iskelesi kaldırılmakta ve kirişin altından geçecek cer çubukları yerle-rine yerleştirilmektedir.
Hali inşada olan yeni fabrika binaları 1952 senesi bidayetinde Sivetozaremo'da elektrik kabloları fabrikası için 14 büyük açıklıklı çatıdan müteşekkil ilkel gerilmeli binaların inşası teklif olundu. Uzunlukları 1 1 2 - 1 6 0 metre olan bu binaların çatıları
13,5, 15,5 ve ortalarındakiler 25,5 metredir. Çatılar 26.000 m2 bir sahayı örtmektedir.
Makaslar 8 m mesafeli ve Rijit çerçeve şek-lindedir. Bunlar, aksamı evvelceden hazır-lanmış muhtelif kısımlardan teşekkül etmek-tedir. Betonun tasallübü 80° hararete kadar buharla ısıtılmakla tacil edilmiştir. Bu in-şaatta tatbik edilen sistemde cer çubukları betonun içinde b u l u n m a m a k t a bunlar mak-tam yanlarında ve altında bulunmaktadır. Makas şekilleri, cer çubuklarının hemen he-men düz hat şeklinde ve bir açıklıktan diğe-rine inkıtasız olarak geçecek tarzda intihap olunmuştur (Şekil 8 ve 10). Kreyn yollan keza prefabrike olarak imal edilmiş olup bunlar ilkel gerilmeye tâbi tutulduklarında yedi açıklıklı mütemadi kiriş haline gelmek-tedirler. Çatının her kısmı, dereler için kon-sollar, aydınlık pencerelerinin asıkları çatı örtüsü için döşemelik plâklar, fabrikada be-ton dökülmeden evvel ilkel gerilmeye tâbi tutulma sistemine göre imal edilmişlerdir. Prefabrike aksam Belgrattaki (Trutbenik) beton aksam imalâthanesinde müellifin plân ve nezareti altında yapılmıştır.
