Yapılış Amacına Göre Deneyler
Kapalı Uçlu Deneyler
Kapalı uçlu deneyler, ispatlama mantığı ile tasarlanan deneylere verilen genel addır. Bu tür deneyleri planlama aşamasında verilecek kavramın
veya konunun daha önceden bilimsel anlamda doğruluğunun kabul edilmesi gerekmektedir. Bu tür deneylerin uygulanması esnasında öğrencilere,
deneyin hangi aşamalarla yapılacağı, ne amaçla yapıldığı, ne tür sonuçlara ulaşılacağı hazırlanan laboratuar kılavuzları, kitapları veya öğretmen
tarafından sözlü olarak net bir şekilde verilir. Öğrenciler ulaştıkları sonuçları ulaşmaları beklenen sonuçlarla karşılaştırarak değerlendirme yaparlar. Bu sonuçlar çakışana dek deneyi gerçekleştirirler.
Kapalı uçlu deneylerin gerçekleştirilmesi öğrencilere şu tür davranışları kazandırabilir;
a.Kapalı uçlu deneylerle öğrencilerin laboratuar araç-gereçlerini kullanma ve gerekli laboratuar ortamında kavramı yaşayarak öğrenmeleri sağlanır.
b.Öğrenciler teorik derste verilen bilgileri bizzat deneyerek doğrulamış olurlar.
c.Her öğrenci kendi algılama hızında çalışacağı için öğrenme daha kolay gerçekleşir.
Kapalı uçlu deneylerin kullanılmasının olumlu taraflarının yanında olumsuz yönlerini de saymak mümkündür.
Genellikle öğretmenler ve ders kitapları yazarları tarafından tercih edilen bu tür deneylerin başlıca sakıncalarını şöyle
sıralayabiliriz;
a.Kapalı uçlu deneylerde yapılacak ve ulaşılacak bütün bilgiler
öğretmen tara fından sağlandığı için öğrencinin yaratıcılık yeteneği geliştirilemez.
b.Bu tür deneylerde öğrenciler bildik bilgilerini ispatlamaktan
daha öteye gidemedikleri için çoğu zaman deneye yeteri kadar ilgi göstermezler.
c. Öğrencilerin kendi algı hızlarında çalışmaları zaman sıkıntısına yol açabilir.
d.Bu tür deneylerin uygulanabilmesi için okullarda yeterli seviyede laboratuarlara ihtiyaç vardır.
e. Kapalı uçlu deneyler özellikle teknik becerileri gelişmiş öğrenciler için sıkıcı olmaktadır.
Açık Uçlu Deneyler
Açık uçlu deneyler de kapalı uçlu deneylerin aksine
öğrenciye sadece kullanılacak araç-gereçler ve yapılacak deneyin amacı verilir. Bundan sonra deneyin aşamaları, deney düzeneğinin kurulması, elde edilen verilen
toplanması, yorumlanması ve ulaşılacak sonuçların bulunması tamamen öğrenciye bırakılır. Bu nedenle açık uçlu
deneylerde öğrencilerin psikomotor becerilerinin gelişimi yanında düşünme, karar verme, verdiği kararlar
doğrultusunda özgün uygulamalar yapabilme ve bulgular elde ederek sonuçlar çıkarabilme gibi davranışları da geliştirmesi beklenir.
Açık uçlu deneylerin etkili kullanımına yönelik aşağıdaki öneriler dikkate alınmalıdır.
a.Açık uçlu deneylerde öğrencilere bir problem (konu,
kavram veya teorem) verilerek öğrencinin deneyi kendisinin hazırlaması sağlanmalıdır.
b.Öğrencilere daha önceden açıklanmış veya öğrenci tarafından bilinen konular deney konusu olarak
verilmemelidir.
c. Öğrenciye sunulan problem, öğrenci seviyesine uygun, öğrencinin kolaylıkla anlayabileceği, net ifadelerle verilmiş olmadır.
d.Öğrenci deney düzeneğini kurmayı, deneyde elde ettiği
verileri toplamayı, topladığı verileri yorumlamayı, yorumladığı verilerden belli sonuçlara ulaşmayı kendi yapmalıdır. (Fakat bu tür deney yapan öğrencileri teknik becerileri yeterince gelişmiş, bilimsel süreç becerileri ise kazanılmış olmasına dikkat edilmelidir.)
e.Açık uçlu deneylerde dikkat edilmesi gereken en önemli özelliklerden birisi de her ne kadar deneyin uygulanması öğrencilere bırakılsa da öğretmenin deney süresince sürekli olarak öğrencileri kontrol etmesi ve sınırları aşmalarına izin vermemesi gerekir.
Açık uçlu deneylerin kullanılmasındaki öğrencilere fen bilgisi öğretimi sürecinde sağlayacağı faydaların başlıcalarını söyle sıralayabiliriz;
a. Öğrencilerin yaratıcılıklarım geliştirmesine son derece katkıda bulunur.
b. Öğrencilerin ilk elden deneyimlerle öğrenmelerini sağlar.
c. Kendi kendine ilk elden öğrenilen bilgiler artık öğrencinin kendi malı olacaktır.
d. Her öğrencinin kendi kavrama ve öğrenebilme hızına göre çalışması öğrenmeyi artıracaktır.
e. Teorik bilgilerin daha kalıcı öğrenilmesi sağlanır.
f. Öğrencilerin bilimsel süreç becerilerini yaparak ve yaşarak öğrenmelerini sağlar ve araştırmacı bir kimlik kazandırır.
Bunların yanında açık uçlu deneylerin öğrenme-öğretme sürecinde kullanılmasındaki olumsuz yönleri olduğunu da söylemek gerekir. Bu olumsuzlukları aşağıdaki gibi
sıralayabiliriz;
a.Öğrenci bütün işlem basamaklarını kendi yapacağından zaman sıkıntısı oluşur.
b. Açık uçlu deneylerin uygulanacağı öğrencilerin; yorumlama, değişik çözüm yolları üretme gibi faaliyetleri belirli bir
seviyede uygulayabiliyor olması gerekir.
c. Açık uçlu deneylerde bütün öğrencilerin aynı öğrenme seviyesinde olması beklenemez. Bu durum sınıf içersinde olumsuz öğrenme ortamları oluşmasına sebep olabilir.
d. Öğrencilerin farklı deneyler ve çözüm yollarıyla çalışmaları öğretmenin sınıf kontrolünü güçleştirir.
Hipotez Test Etme Deneyleri
Bu tür deneyler öğrencilerin bir konu hakkında kendi kurdukları veya
öğretmenleri tarafından kurulan hipotezleri test ederek, bu hipotezlerin doğruluğunu veya yanlışlığını ispatlamak amacıyla yapılır. Bu deneylerin yapılmasında kullanılacak araç-gereçler, ulaşılması gereken amaç ve
sonuçlar, elde edilecek verilerin toplanması, yorumlanması ve genellemesi, genel olarak uygulanılacak bütün işlemler öğrencilerin kendi seçimlerine bırakılır. Öğrenciler genellikle ortaya atılan hipotez üzerinde yoğunlaşırlar ve doğrulamak için çeşitli deney(ler) yaparlar. Bu süreçlerin sonunda ortaya atılan hipotez deneylerle doğrulanırsa öğrenme gerçekleşir. Eğer hipotez aksine bir durum ortaya çıkarsa ya yeni bir hipotez ortaya atılarak süreç yeniden başlatılır, yada hipotezin aksinin doğruluğu kabul edilir.
Hipotez test etme deneylerinin kullanılmasında, öğrenciler kendi algı hızlarında, kendi istedikleri yollarla çalışma imkanı bulurlar ve
yaratıcılıklarını geliştirdikleri için öğrenme sürecinden zevk alırlar. Bunun yanı sıra hipotez test etme deneylerinin kullanılmasında, öğrencilerin farklı deneyler ve çözüm yollarıyla çalışmaları öğretmenin sınıf kontrolünü
güçleştirir, öğrencilere gerekli araç-gereci sağlamak ekonomik problemlere neden olabilir veya yapılan deneylerin bir kısmının başarısızlıkla sonuçlanması gibi sorunlar ortaya çıkabilir. Bu deney türünde öğrenci genellikle bilimsel süreç becerilerinin her bir basamağını gerçekleştirir. Bu süreçte
öğrencilerde uzun süreli ve kalıcı öğrenmelerin gerçekleşmesi kolaylaşır.
Yapılış Zamanına Göre Deneyler Konu Öncesinde Yapılan Deneyler
Öğretmenlerin öğrencileri derse motive etmek, derse ilgi çekebilmek, öğrenme isteğini uyandırmak ve ders öncesi öğrenilecek konu hakkında
öğrencilerin zihinlerinde sorular oluşturmak amacı ile deneyi dersin başında yapabilir. Yapacağı deney ilginç olmalı, bütün öğrencilerin ilgisini ders ve deney üzerinde toplayabilecek nitelikte olmalıdır.
Bu deney öğrencinin daha önce karşılaşmadığı basit bir deney olabileceği gibi daha önceden hiç karşılaşmadıkları bir etkinlikte olabilir. Bu deneyler
öğrencide kavram yanılgısı oluşturmayacak nitelikte ve öğrencilerin sonucunu tahmin edemeyeceği derecede çekici olmalıdır. Bu tür deneyler genellikle açık uçlu veya hipo tez test etme deneylerinden oluşur.
Konu İşlenmesi Sürecinde Yapılan Deneyler
Eğer öğretmen tümevarım yaklaşımını kullanıyorsa deney ders ortasında yapılır. Yapılan deneyle oluşan verilerle öğrenci öğretilmek istenen
ilkeye ulaştırılmaya çalışılır. Deney yapılması sürecinde öğrenciye sorulan sorularla yönlendirme yapılabilir. Öğrenciler çoğu zaman deneyde ulaşılması gereken öğrenmelere verileri yorumlayarak ve muhakeme yeteneklerini kullanarak varırlar.
Parçalardan bir bütün oluşturmayı amaçlayan bu yöntemde öğrenci ders sürecinde her aşamada düşünür ve deneyin verilerini kullanarak fen
bilimlerin değişik kavram ve kuramlarını öğrenmeye çalışır. Öğretmen işe deneyin, deneyde uygulanacak yaklaşımın seçicisi ye bu yaklaşımın gereğini yerine getiren bir konumdadır. Bu yöntemin en çok görülen sakıncalarından biri ders süresinin çoğunlukla bu yöntemle öğretime yeterli gelmemesidir. Öğretmenler bunu hiç göz ardı etmemeli, ilkeler ve kavramları küçük parçalara bölerek, basit deneyler tasarlayarak (veya işlem basamakları belirleyerek) sıkıntıyı aşmaya çalışmalıdırlar.
Konu Sonrasında Yapılan Deneyler
Eğer bir konu işlenmiş ve bu konu içerisinde bir ilke geçmişse konu sonunda deneyle bu ilkenin doğrulanması mantığına dayalı bir yöntemdir.
Konu sonunda yapılan deneylerin bir diğer amacı da yapılan deneylerle konunun pekiştirilmiş olmasıdır. Bu tür deneylerin yapılması öğretmene; konu sonunda anlattığı konunun tekrarını yapma, anlatılanların deneyle ispatlanmasıyla öğrencide kalıcı ve anlamlı öğrenmeyi sağlamada yardımcı olur.
