GGY 209
Yerel Yönetimler (3-0)
Dr. Veysel Tiryaki
4. HAFTA
Yetki Genişliği – Vesayet Yetkisi
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası Md. 126:
Türkiye, merkezi idare kuruluşu bakımından, coğrafya durumuna, ekonomik şartlara ve kamu hizmetlerinin gereklerine göre, illere; iller de diğer kademeli bölümlere ayırılır.
İllerin idaresi yetki genişliği esasına dayanır.
Kamu hizmetlerinin görülmesinde verim ve uyum sağlamak amacıyla, birden çok ili içine alan merkezi idare teşkilatı kurulabilir. Bu teşkilatın görev ve yetkileri kanunla düzenlenir.
Yetki Genişliği
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası Md. 127:
(…) Merkezi idare, mahalli idareler üzerinde, mahalli hizmetlerin idarenin bütünlüğü ilkesine uygun şekilde yürütülmesi, kamu görevlerinde birliğin sağlanması, toplum yararının korunması ve mahalli ihtiyaçların gereği gibi karşılanması amacıyla, kanunda belirtilen esas ve usuller dairesinde idari vesayet yetkisine sahiptir. (…)
Vesayet Yetkisi
• Yetki Genişliği: «bir yerin veya bir hizmetin başında bulunan görevliye, aslında merkeze ait olan karar alma ve uygulama gibi kamu gücünden kaynaklanan yetkilerin tanınmasıdır» (Yılmaz, 2007).
• Anayasa Mahkemesi, yetki genişliği ve yerinden yönetim ilkelerini merkezden yönetimin görev yükünü hafifletmeyi amaçlayan usuller olarak nitelendirdikten sonra yetki genişliğini “görevlerin bir bölümünün yürütülmesi için gerekli kararlar almak, uygulamak gibi kamu gücünden doğan yetkilerin yasa ile bir bölge ya da hizmetin başında bulunan memura tanınması yöntemidir” şeklinde tanımlamaktadır (Dönmez, 2012).
• Yetki genişliği ilkesinin en önemli örneği Türkiye’de valilik makamı ve valilik teşkilatlanması olarak gösterilebilir.
Yetki Genişliği
• Vali ile merkezi idare arasında hiyerarşik bir ilişki bulunmaktadır.
• Vali yerel bir temsilci değil merkezi idarenin yereldeki temsilcisi ve merkezi gücün yerele yansımasının aracıdır.
• Vali kanunla merkezi idareye tanınmış yetkileri merkezi idare adına karar alarak merkezden talimat beklemeksizin yerel ölçekte uygular. Bu uygulamaları yetki genişliği ilkesine göre gerçekleştirir.
• İllerin yetki genişliği esasına göre yönetilmesi merkezden yönetimin yumuşatılmış bir şekli olup, merkeziyetçiliğin zararlarını ortadan kaldırma veya azaltma amacı gütmektedir. Bu ilke ile merkezdeki yöneticilerin ellerinde bulunan bir takım yetkileri taşradaki yöneticilere aktarılmaktadır.
Yetki genişliğinden faydalanan valiler illerde hem devleti hem de yürütme organını temsil etmektedir. Valiler, yetki genişliği ile temsil ettikleri yönetimin yetkilerini kullanabilmekte, kamu gücü ile icrai kararlar almak ve resen hareket etmek yetkilerine sahip olmaktadır (Çetin, 2018).
Yetki Genişliği
Yetki Genişliği
• Yetki genişliği ile alt kademede bulunan devlet görevlilerine karar alma yetkisi vermektedir.
• Yetki genişliği yetki devri anlamına gelmemektedir.
• Yetki devri daha sınırlı bir alanda kısıtlı süre için aktarılan yetkiyi ifade etmektedir.
• Yetki genişliği hizmetlerin etkin görülmesi açısından bir takım avantajlar
sağlarken merkezden atanan görevlilerin görev yaptığı yerin yerel
menfaatlerini tam olarak koruyamayacağı, yetkilerinin kötüye kullanılması
ihtimali gibi nedenlerden dolayı dezavantajlara yol açacağına dair
görüşler de bulunmaktadır (Yılmaz, 2007).
Vesayet Yetkisi
• Vesayet yetkisi özel hukuk ve idare hukukunda farklı anlama gelmektedir.
Özel hukukta vesayet hukuki açıdan korumasız kimselerin haklarının korunabilmesi için tanınmış bir yetkidir. Vesayet yetkisi özel hukukta koruma, kollama ve gözetim anlamına gelmektedir. Vesayeti altında bulunan kişi ya da kurumun denetimine ilişkin bir anlam ifade etmemektedir (Çolak, 2004).
• Yetki genişliğinde merkezi yönetimin taşradaki uzantısı niteliğinde olan görevlilerin merkezle aralarında hiyerarşik bir yapı bulunup denetlenmeleri bu hiyerarşi çerçevesinde gerçekleşmektedir.
• Dersimizin konusu özel hukuktaki vesayet yetkisi değil merkezi
idarenin yerel yönetimleri denetleme yöntemi olan idari vesayet
yetkisidir.
İdari Vesayet
• İdari vesayet merkezi yönetimle yerel yönetim arasındaki bir denetim ilişkisini tanımlamaktadır.
• Gözübüyük’e (2005) göre Kamu yönetimi üzerinde uygulanan denetim, denetimi gerçekleştiren taraf ve denetimin niteliğine göre de farklılaşabilmektedir. Buna göre denetim, yönetsel kuruluş ve kişiler tarafından yapılırsa “yönetsel (idari) denetim”, yasama organı tarafından yapılırsa “siyasi denetim”, yargı organı tarafından yapılırsa “yargısal denetim”, kamuoyu tarafından yapılırsa “kamuoyu denetimi” gibi adlar almaktadır (Önen ve Eken, 2016).
• Anayasa Mahkemesi, “idari vesayetin, yasa ile düzenlenmek koşuluyla merkezi yönetimin yerel yönetimler üzerinde yaptığı bir denetim”
olduğunu; “sınırsız ve takdire bağlı” değil “yasalarla sınırlı ve sayılı
bulunduğunu” belirtmektedir (Çolak, 2004).
İdari Vesayet
• İdari vesayet denetimi kanunla sınırları çizilmiş olan sınırlı bir denetleme yetkisidir.
• İdari vesayet iki ayrı tüzel kişilik arasında gelişir.
• İdari vesayet yetkisi idari makamlara tanınmıştır.
• İdari vesayet denetiminde hiyerarşik bir denetim olmadığından emir ve talimat verme yetkisi yoktur.
• Hiyerarşik denetimde işlemi kaldırmak, değiştirmek, iptal etmek gibi yetkiler kullanılabilirken idari vesayet denetiminde onama, değiştirerek onama ve uygulamasını erteleme gibi yetkiler mümkündür (Çolak, 2004).
• İdari vesayet denetimi dayanağını Anayasa’nın 123. maddesinde
belirtilen idarenin bütünlüğü ilkesinden almaktadır.
İdari Vesayet
• İşlemler Üzerinde İdari Vesayet Denetimi’nin Türleri (Selçuk 2014)
• Onama Yetkisi
• Önceden İzin Yetkisi
• Yerine Geçme Yetkisi
• İptal Etme Yetkisi
• Erteleme Yetkisi
• Kararın Yeniden Görüşülmesini İsteme Yetkisi
• Yargıya Başvurma Yetkisi
İdari Vesayet
• İdari Vesayet Yetkisini Kullanmaya Yetkili Kurumlar (Önen ve Eken, 2016)
• İçişleri Bakanlığı
• Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü
• Mülkiye Müfettişleri
