EĞİTİM BİLİMİNDE YÖNTEM
EĞİTİMDE ARAȘTIRMA YÖNTEMİ
• Eğitim, “bir bilim midir? yoksa bir sanat mıdır?”
• Eğitim, teorik ve uygulamalı bir alandır.
• Eğitim bilimi, eğitimin bugününü ele alırken pedagoji eğitimi geçmișten bugüne daha geniș bir bağlamda ele alır.
• Yöntem (metot), bir konuda izlenecek yol olarak tanımlanabilir.
• Eğitimde yöntem denince, öğretim yöntemi, öğrenme yöntemi, araștırma yöntemi gibi farklı kavramlar akla gelir.
BİLİM VE BİLİMSEL BİLGİ
• Bilim, insanın kendini ve evreni tanıma, etkileme, kontrol edebilme arzusundan doğmuștur
• Bilim: Bilim, hem bir süreç hem de bir ürün olarak ele alınabilir.
• Süreç olarak ele alındığında, her hangi bir alanda belirli yöntemlere bağlı araștırma ve bilgi üretme sürecini ifade eder.
• Sonuç ve ürün olarak ele alanlar ise, nesnel ve geçerliliği kabul edilmiș sistemli bilgiler bütünü olarak tanımlar.
• Bilimler, doğa bilimleri, sosyal bilimler, insani bilimler, manevi bilimler, teknik bilimler, matematiksel (rasyonel) bilimler șeklinde bazı gruplara ayrılır.
• İnsan ve toplum açısından bilimin amacı, yașamın kalitesini yükseltmek, geleceği bugünden daha iyi kılmak, doğayı insanın hizmetine sunmak ve
ondan yararlanmak biçiminde özetlenebilir.
BİLİMİN İȘLEVİ
• Anlama: Araștırma konusunun mahiyetinin ortaya konulması, “nedir?” sorusuna cevap verilmesi.
• Açıklama: Araștırma konusuyla ilgili neden-sonuç
ilișkilerinin belirlenmesi, “neden/niçin?” sorusuna cevap verilmesi.
• Tahmin etme: Araștırma konusuyla ilgili olarak
geleceğe ilișkin yordama ve kestirimlerde bulunulması.
• Kontrol etme: Üretilen bilgiler yoluyla araștırma
konusuna ilișkin önlemlerin alınmasını sağlama.
BİLİMSEL BİLGİ
• Bilgi, gerçekle kurulan bağlardır. Bilimsel bilgi, aksi kanıtlanıncaya kadar doğru olarak kabul edilen bir bilgi türüdür. Bilgiyle ilgili birçok sınıflama yapılır:
Bilimsel bilgi, felsefi bilgi, deneysel bilgi, dini bilgi, sanatın bilgisi, gündelik bilgi (malumat) gibi. Bilgi konusunda felsefedeki farklı akımlar, hangi bilginin gerçek, doğru bilgi olduğu, buna nasıl ulașılabileceği konusunda farklı tezler ileri
sürmüștür.
BİLGİ EDİNME YOLLARI
• Veri (data), malumat (information), bilgi (knowledge), irfan- erdem-hikmet (wisdom) gibi kavramlar farklı anlamları ifade eder.
• Veri, olay ve olgulara ilișkin analiz edilip ișlenmemiș bilgiyi ifade eder.
• Malumat, veriye göre daha düzenli bir bilgi türünü ifade eder.
• Bilgi, analiz edilmiș ve düzenlenmiș malumatı kapsar.
• Erdem, bilgiyi analiz edebilme, yorumlama, ondan
yararlanabilme, onu yașama transfer edebilmeyi ifade eder.
• Bilgi edinmede kișisel deneyimlerden, otoritelerden,
gelenekten, akıl/mantık yürütmeden, kitaplardan, diğer insanlardan, bilgi bankalarından, araștırmalardan,
geçmișe ait bazı belge ve kalıntılardan ve daha bașka yollardan yararlanılabilir.
BİLİM VE PARADİGMA
• Paradigma, insanın kendini ve dünyayı algılama ve yorumlama biçimi, dünya görüșü, yașadığımız zamana ilișkin zihnimizdeki varsayımlar seti olarak
tanımlanabilir.
• Benimsediğimiz bilim paradigması, varlık teorisi
(ontoloji) yönünden nesnelerin doğasına, bilgi teorisi (epistemoloji) yönünden bilginin doğasına, yöntem
(metodoloji) açısından da araștırma sürecinin doğasına ilișkin varsayımları kapsar.
• Bilimde tek bir paradigma yoktur.
BİLİM VE PARADİGMA
• Eğer bir paradigma, yașadığımız zamanı ve sorunları açıklayıp çözmede yetersiz kalırsa ișlevini kaybeder, yeni paradigma arayıșları gündeme gelir.
• Günümüzde öteden beri yapıla gelen felsefi tartıșmalar, farklı paradigmaların çatıșması biçiminde devam
etmektedir. Bu paradigmalar, değișik biçimlerde (pozitivist-yorumsamacı; modern-postmodern;
yapısalcı-postyapısalcı) olarak eșleștirilmektedir.
BİLİM VE PARADİGMA
• Pozitivist paradigma
• Yorumlamacı paradigma
BİLİM VE TEORİ
• Teori, belirli bir alanda, belirli bir durum ya da olguyu sistemli bir șekilde açıklamaya dönük birbiriyle ilișkili kavramlar, tanımlar, varsayımlar, ilkeler ve genellemeler bütünüdür. Bir teori, basit, anlașılır, kapsamlı ve tutarlı olmalıdır.
• Bilim insanları, gözlem ve deneyleri sonucunda keșfettiği ilke ve yasaları, teoriler aracılığıyla formülleștirmeye çalıșır.
• Teoriler, belirli bir fenomenle ilgili genellenebilir ilke ve yasalara ulașmaya çalıșır.
• Sosyal bilimlerde ve insan bilimlerinde geliștirilen
teoriler sürekli olarak test edilmeye, geliștirilmeye ve
yeniden formüle edilmeye açıktır.
BİLİM VE TEORİ
• Hipotezlerde iki değișken arasında ilișki kurularak bazı kestirimlerde bulunma amaçlanırken, teorilerde söz konusu ilișkiler daha geniș bir kapsamda açıklanmaya çalıșılır. Model de teorinin daha küçük bir resmi olarak tanımlanır.
• Eğitim, uygulamalı ve disiplinler arası bir çalıșma alanı
olarak görülür. Bu alanda insan davranıșı konusunda
gündeme gelen kavram, teori ve modellerde, diğer
alanlardan yararlanılır. Eğitim bilimlerinde geliștirilen
teorilerin, uygulamacılara rehberlik etmesi, yeni bilgiler
üretmesi ve araștırmalara yol göstermesi beklenir.
BİLİMSEL YÖNTEM
• Bilimsel yöntem: Bilim üretme yolu, bilimin süreç yönü, doğru bilgi elde etmek ve problem çözmek için izlenen yol.
• Bilimsel yöntem: Bir sorunla ilgili olarak gerçeğe
ulașmak üzere sistemli ve planlı bir șekilde veri toplamak, analiz etmek, sonuç çıkarmak ve bunlara bağlı öneriler geliștirmek üzere izlenen yol.
• Eğitim bilimlerinde egemen bilimsel yöntem, genel
olarak ampirist-pozitivist görüșü temel alır. Bu durum, problem çözme ve bilimsel bilgi üretmenin en
güvenilir yolu olarak kabul edilir. Ancak alternatif
araștırma yöntemleri de gündeme gelmektedir.
BİLİMSEL ARAȘTIRMA TÜRLERİ
• Genel bir sınıflamayla araștırmalar, temel araștırmalar ve uygulamalı araștırmalar olmak üzere iki bașlıkta toplanır.
• Eğitimde bazı araștırmalar teori geliștirmeye (temel araștırma), bazıları eğitim ve öğretimle ilgili günlük uygulamalarda yașanan problemleri çözmeye dönük (uygulamalı araștırma, eylem araștırması) olabilir.
Araștırmalar, daha ayrıntıda deneysel, ilișkisel,
karșılaștırmalı, betimsel, tarihsel ve nitel
araștırmalar gibi bazı gruplara da ayrılır.
BİLİMSEL ARAȘTIRMA TÜRLERİ
• 1. Deneysel araștırmalar. Değișkenler arasındaki neden-sonuç ilișkilerine bakılır. Örneğin, öğretimde kullanılan bir yöntemin öğrenci bașarısına etkisi belirlenmek istenir.
• 2. İlișkisel araștırmalar. İki ya da daha fazla değișken arasındaki ilișkilere bakılır. Örneğin, öğrencilerin akademik bașarıları ile zeka düzeyleri arasında bir ilișki olup olmadığı belirlenmeye çalıșılır.
• 3. Karșılaștırmalı araștırmalar. İki grup arasındaki farklar
araștırılır. Örneğin, bir sınıfta erkek öğrencilerle kız öğrencilerin bir dersteki akademik bașarıları arasında fark olup olmadığına bakılır.
BİLİMSEL ARAȘTIRMA TÜRLERİ
• 4. Betimsel araștırmalar. Belirli bir grubun mevcut bazı özellikleri belirlenmeye çalıșılır
• 5. Tarihsel araștırmalar. Geçmișe ait bir dönemle ilgili canlı ve cansız kaynaklardan sağlanan bilgilere göre o dönem hakkında bazı sonuçlara ulașılmaya çalıșılır.
• 6. Nitel araștırmalar. Diğerlerinden farklı olarak araștırma konusu hakkında daha kapsamlı ve derinlemesine bilgilere ulașılmaya çalıșılır.
Örneğin, okul yașamının çeșitli yönleri, katılarak gözlem, dokümanların analizi, insanlarla görüșmeler, fotoğraf, video kayıtları gibi yollarla
belirlenmeye çalıșılır. Așağıdaki tabloda, bilimsel araștırmanın temel nitelikleri ile nicel ve nitel araștırmaların özellikleri birlikte verilmiștir.
ARAȘTIRMA
• 1. Literatürde bulunmayan yeni bilgiler üretmelidir.
• 2. Empoze etmeyi değil, tanımlamayı ve sınamayı amaçlamalıdır.
• 3. Sağlam, tutarlı sonuçlara ulașmaya çalıșmalıdır.
• 4. Bulgu ve sonuçları olabildiğince sayısallaștırılmalıdır.
• 5. Verileri, herkesçe gözlenebilir, yanlıșlanabilir olmalıdır.
• 6. Sonuçları yorumlanmalıdır.
• 7. Tekrarlanabilir nitelikte olmalıdır.
• 8. Diğer araștırmacılar için de bir anlam tașımalıdır.
NİCEL ARAȘTIRMALAR
• 1. Sosyal gerçeklerin nesnel olduğunu kabul eder.
• 2. Sosyal gerçeğin zaman ve mekânla sınırlı olmadığını kabul eder.
• 3. Sosyal olaylara nedensellik açısından bakar.
• 4. Araștırmaya katılanlara nesnel açıdan yaklașır.
• 5. Belirli bir örneklem grubundan sağlanan veriler üzerinde çalıșır.
• 6. Elde ettiği verileri analiz edip sayısallaștırarak evrene geneller.
• 7. Verilerin analiz edilmesinde olabildiğince istatistik tekniklerinden yararlanır.
• 8. Genel olarak pozitivist paradigmaya dayalıdır.
NİTEL ARAȘTIRMALAR
• 1. Sosyal gerçeklerin öznel olduğunu kabul eder.
• 2. Sosyal gerçeklerin evrensel olamayacağını kabul eder.
• 3. Sosyal olayların nedenlerini açıklamada insanların niyetleri üzerinde durur.
• 4. Araștırmaya katılanlara öznel açıdan yaklașır.
• 5. Belirli bir örnek olay, grup üzerinde yoğunlașır.
• 6. Sosyal grubun özelliklerini çok yönlü ve daha çok sözel olarak açıklamaya çalıșır.
• 7. Verileri çözümlemede, istatistik teknikleri pek kullanmayıp analitik ve tümevarımcı bir mantıkla analiz eder.
• 8. Genel olarak yorumlamacı paradigmaya dayalıdır.
BİLİMSEL ARAȘTIRMANIN AȘAMALARI
• Araștırma sürecinin așamaları șunlardır:
• Güçlüğün sezilmesi,
• Problemin saptanıp tanımlanması,
• Hipotezlerin ve araștırma sorularının olușturulması,
• Araștırma modelinin belirlenmesi,
• Veri kaynakları ve veri toplama araçlarının belirlenmesi,
• Uygulama/deney yapılması, verilerin toplanması,
• Bulguların analiz edilmesi ve yorumlanması,
• Sonuç ve öneriler.
ARAȘTIRMAYLA İLGİLİ KAYNAKLARIN TARANMASI
• Bilimsel bir araștırma sürecinde yapılacak ilk ișlerden biri, öncelikle araștırma konusuyla ilgili kaynakların taranmasıdır.
Problemin tanımlanması așamasında konuyla ilgili kaynaklardan gerekli olan bilgilerin özetlenmesi gerekir. Bu așamada
araștırmanın dayandığı teorik temeller açıklanır, araștırmanın gerekçesi olan problemin fark edilmesi sağlanır.
• Kaynak taramada, internetten, veri bankalarından, arama motorlarından, dergilerden, kitapların kaynakçalarından, bibliyografyalardan, dokümantasyon merkezlerinden, kütüphanelerden teorik ve araștırmaya dayalı kaynaklar
belirlenir. Kaynaklardan yararlanırken gerekli notları sistemli biçimde almak gerekir.
ARAȘTIRMA PROBLEMİNİN BELİRLENMESİ
• Problem, kısaca insanı fiziksel ve zihinsel olarak rahatsız eden durum olarak tanımlanır..
• Araștırma süreci, bir problem çözme sürecidir.
• Araștırmada sorun olarak ifade edilen durum, araștırmaya değer olmalıdır.
• Araștırma problemi, araștırılabilir, açık, anlașılır, önemli, fazla zaman ve kaynak harcamayı gerektirmeyen, veri toplamada güçlük yașanmayan özelliklerde olmalıdır.
• Veri toplamada etik güçlüklerin yașanacağı konular da problem olarak seçilmemelidir.
• Araștırma problemi, soru cümleleri veya denenceler (hipotezler) olarak iki șekilde ifade edilebilir
ARAȘTIRMANIN ÖNEMİ
• Araștırmanın önemi, araștırmada soruların niçin cevaplanacağının veya hipotezlerin niçin test
edileceğinin cevabıdır. Araștırmanın önemi, bir
bakıma araștırmacının kendi amacını, araștırmayı
gerçekleștirme gerekçesini ifade eder.
SAYILTILAR
• Sayıltı (varsayım, assumption), denenmeden olușturulan bir yargıdır. Sayıtlı, araștırmayla ilgili olarak doğruluğu ya da yanlıșlığı, araștırmacının sahip olduğu imkânlarla ortaya konulması mümkün olmayan, bu nedenle de araștırmacı tarafından doğru olarak kabul edilen durumlardır.
• Genelde üç tür sayıltıdan söz edilir. Bunlar, araștırmanın problemine ve problemin dayandığı teorilere, araștırmanın kontrol değișkenlerine, araștırmanın yöntem ve süreçlerine ilișkin olabilir. Sayıltı ile denence (hipotez) birbirine
karıștırılmamalıdır.
SINIRLILIKLAR
• Sınırlılıklar, araștırmacının yapmak isteyip de maliyet, zaman gibi çeșitli nedenlerden dolayı vazgeçmek zorunda kaldığı șeylerdir. Bunlar, bazen araștırmacının etki alanı ve kontrolü dıșında olduğu, bazen de maliyet ve fayda açısından pratik olmadığı için gerçekleștirilmeyen șeylerdir.
TANIMLAR
• Araștırma planlanırken kullanılan bazı temel kavram ve terimlerin açıklığa kavușturulması gerekir.
• Tanımlar, belirli kavramlara açıklık getirmek amacıyla, araștırmaya özgü olarak yapılır. Kullanılan her terimin tanımlanması gerekmez.
• Araștırmacı, araștırmak istediği problemi olușturan temel
kavramlara odaklanır ve onları nasıl tanımladığını açıklar. Bașka bir ifade ile araștırmacı, sadece araștırma amacını olușturan kavramları, kendi kabullerine göre tanımlar.
YÖNTEM
• Araștırmacı, araștırmada kullanacağı yöntemi ve teknikleri önceden belirlemelidir.
• Yöntem, araștırmanın amacına uygun olmalıdır.
• Verilerin bulunduğu zaman dilimine göre araștırmalarda genelde üç tür yöntem kullanılır.
• Araștırmanın amacına uygun veriler geçmiște var olmuș durumlar içindeyse tarihsel araștırma yöntemi,
• Veriler, bugün var olan durumlara aitse betimsel araștırma yöntemi,
• Veriler, gelecekte olabilecek durumlara aitse deneysel araștırma yöntemi kullanılır.
ARAȘTIRMA MODELİ
• Araștırma modeli, araștırmanın amacına uygun olarak verilerin toplanması ve çözümlenebilmesi için gerekli koșulların
düzenlenmesidir. Bu konuda tarama ve deneme olmak üzere iki temel yaklașım vardır.
• Tarama Modelleri: Geçmișteki veya hâlihazırdaki bir durumu olduğu haliyle tasvir etmeyi, ortaya koymayı amaçlayan bir
araștırma yaklașımıdır. Amaç, bilinmek isteneni uygun biçimde gözleyip ortaya koymaktır. Bu modellerde amaçlar, genelde soru cümleleri olarak ifade edilir. Bu sorular, “ne idi, nedir, ne ile
ilgidir?” gibi ifadelerle biten sorulardır. Tarama modellerinin kendi içinde çeșitleri vardır.
• Deneme Modelleri: Tarama modelleri, var olan durumu ortaya koymaya çalıșırken deneme modellerinde
araștırmacı tarafından özel araștırma ortamları hazırlanır.
Bu modellerde amaçlar, genelde denenceler (hipotezler) olarak ifade edilir. Bu modellerde karșılaștırmalar önemlidir.
Örneğin bir öğretim yönteminin, öğrencilerin
öğrenmesindeki etkisi belirlenmek istediğinde, araștırmanın deneme modelinde desenlenmesi gerekir. Bu modellerin de kendi içinde çeșitli türleri vardır.
EVREN
• Evren, araștırma sonucunda ulașılan bulguların genellendiği, geçerli kabul edildiği elemanlar toplamıdır.
• Araștırma, sadece küçük bir grup üzerinde, örneğin bir okuldaki öğrenciler üzerinde yapılırsa buna örnek olay çalıșması denir.
• Her araștırmada evren, belli özelliklere göre sınırlandırılır ve önceden tanımlanır.
• Genel evren ve çalıșma evreni olmak üzere iki tür evrenden söz edilir.
Örneğin, konusu üniversite öğrencileri olan bir araștırmanın evreni bütün üniversitelerin öğrencileridir. Çalıșma evreni, ulașılabilen
evrendir. Araștırmacının doğrudan gözleyerek ya da örneklem alarak inceleyeceği evren, çalıșma evrenidir. Araștırmalar, genelde çalıșma evreni üzerinde yapılır.
ÖRNEKLEM
• Evrenin bütününe ulașılması mümkün olmayan durumlarda, evrenin özelliklerini üzerinde tașıyan ve evreni temsil ettiği kabul edilen daha küçük bir grup veya alan belirlenerek araștırma bunlar üzerinde
yürütülür. Evrenden seçilen ve evreni temsil etme gücüne sahip,
araștırmanın yapıldığı bu gruba veya alana araștırmanın örneklemi denir.
• Örnek almanın belirli kuralları vardır. Ancak bunlara uyulduğunda örnek, evreni temsil edebilir. Örneklemenin temel kuralı, yansız
yapılmıș olmasıdır. Örneklemenin kendi içinde çeșitli türleri vardır. Bir örneklemede izlenecek bașlıca așamalar, çalıșma evreninin tanımlanması, evrenin listelenmesi, örnekleme türünün belirlenmesi, örneklem
büyüklüğünün saptanması, örneklemin alınması ve sınanmasıdır.
VERİLERİN TOPLANMASI
•
• Veri, henüz ișlenmemiș kanıtlar, gözlenen ve kaydedilendir. Veriler, olgusal veriler (cinsiyet, yaș, ağırlık, boy vb.) ve yargısal veriler (bașarı, yetenek, ilgi, görüș, tutum vb.) olarak ayrılır.
• Veri toplamanın bașlangıç noktası, araștırmanın amacı doğrultusunda alt amaçların belirlenmesidir. Bundan sonra araștırmacı, hangi türdeki
verileri, hangi yollarla nereden ve kimlerden toplayacağını, kullanacağı ölçme araçlarını, toplayacağı verileri nasıl sembolleștireceğini, nasıl çözümleyip değerlendireceğini vb. hususları önceden belirlemelidir.
• Verileri toplamaya bașlamadan önce bir ön denemenin yapılması, aksayan yönler varsa bunların düzeltilmesi, sonra asıl uygulamaya geçilmesi önerilir.
• Sosyal bilimlerde veriler, ya doğrudan gözlemler yaparak ya da sorular sorarak (dolaylı gözlemlerde bulunarak) toplanır.
• Gözlem yaparak veri toplamanın uygulama alanı daha geniștir.
• Canlı, cansız bütün nesneler, kișiler, bu tür verilerin kaynağı olabilir.
• Veriler, gözlemcinin gördükleri, duydukları, hissettikleri hakkında tuttuğu sistemli kayıtlar yoluyla toplanır.
• Sorular yoluyla sadece insanlardan veri toplanabilir.
• Ölçme ișlemleri, araștırmanın amacına uygun olmalıdır.
• Ölçme ișleminin niteliği, araștırmanın en önemli boyutudur. Bu nedenle araștırmacı zamanının önemli bir kısmını nitelikli bir ölçme aracı
geliștirmek ve nitelikli bir ölçme gerçekleștirmek için ayırır.
EĞİTİM ARAȘTIRMALARINDA VERİ TOPLAMA YOLLARI
• Eğitim araștırmalarında kullanılan veri toplama yolları ve araçları dört ana bașlıkta toplanabilir. Bunlar,
• gözlem teknikleri ve araçları;
• görüșme teknikleri ve araçları;
• yazıșma tekniği ve araçları;
• belgesel taramadır.
VERİLERİN ANALİZİ VE YORUMU
• Araștırmada verilerin araștırma problemine çözüm önerileri geliștirmeye dönük olarak ișlenip analiz edilmesi, yorumlanıp değerlendirilmesi gerekir.
Araștırma planlanırken daha bașlangıç așamasında
hangi verilerin toplanacağı, bunların nasıl ișlenip analiz edileceği, sonuçların nasıl yorumlanacağı belirlenir.
• Verilerin ișlenmesinde kaydetme, sınıflama, hesaplama,
özetleme, rapor etme gibi ișlemlerin yapılması gerekir
SONUÇLAR VE ÖNERİLER
• Araștırmada son bölüm, sonuç ve öneriler; özet, yargı ve öneriler;
tartıșma, sonuç ve öneriler gibi değișik adlar altında olușturulur.
Bu bölümde araștırmacı, araștırmayı genel olarak özetler, değerlendirir. Araștırma, özetlendikten sonra, problemin çözümüne dönük olarak değerlendirilir. Yani burada, “bu
araștırma yapılmasa ne olurdu, yapıldı da ne oldu” sorularına cevap verilir.
• Öneriler, uygulama önerileri ve araștırma önerileri olmak üzere iki bașlıkta düșünülebilir. Uygulama önerileri, bütünüyle
araștırmanın problemiyle ve bulgularla ilgili olmalıdır. Burada araștırmacı aklına gelen her güzel fikri öneri diye sunmamalıdır.
Öneriler de yorumlar ve yargılar gibi öznel ve kișiseldir.
ARAȘTIRMA RAPORUNUN YAZILMASI
