FELSEFE TARİHİ
“İnsanın Düşünsel Serüveni”
I-Düşünce ve Tarih
II-Bir Problem Olarak Felsefe Tarihi III-Felsefe Tarihinin Alan ve Metodolojisi
IV-Felsefe Tarihinin İşlevi
V-Felsefe: Etimolojik Bir Çözümleme VI-Felsefe Kavrayışları
VII-Felsefe Yollarının Çeşitliliği VIII-Felsefi Düşüncenin Özellikleri
IX-Felsefi Düşüncenin Alanları X-Felsefenin Yöntemleri
XI-Felsefe ve Diğer Disiplinler XII-Felsefenin Değeri
Felsefe tarihi,
-Felsefenin ne olduğu, -Nasıl geliştiği,
-Felsefe öğretilerinin nasıl ortaya çıktığı, -Ekollerin tarihsel serüveni,
-Filozofların varoluşla ilişkileri, -Ekoller arası ilişkiler,
gibi pek çok felsefi soru ve sorunu ele alan çok yönlü ve çok boyutlu bir araştırma alanıdır.
Gayesi, insan yaşamında ortaya çıkan soru ve sorunları belirli yöntemlerle değerlendirmek ve onları sonuçları bakımından sistematikleştirmektir. Böylelikle karşılaşılan sorunları anlayacak ve çözümleyecek bir anlam ufku ya da bir anlam eşiğinin oluşması hedeflenir.
Düşünce serüveni, insanın kendisini açığa çıkardığı; kendisini, kendisine ifşa ettiği bir varoluş aynası gibidir.
Bu aynada görünen, insanın kendisini arayışıdır.
Bu arayış rasyonel, şümullü, tutarlı ve objektif bir çerçeve içinde yapıldığında, hayatı nasıl yaşamamız gerektiği hususunda yol gösterici bir işleve sahiptir.
”Düşünmek, insan olmanın en temel özelliğidir.”
K.Jaspers
Felsefe tarihi, insanın felsefe alanındaki eylemlerinin, başarılarının tarihini içerir. Fakat felsefi başarılar statik değil; oluş içerisindedir.
Felsefi başarılar zincirinin her bir halkası, bir önceki halka ile ilgilidir.
Bu halkaların bağlantısının bilinmesi, geçmişi ve içinde bulunduğumuz durumu anlamak açısından önem taşır.
Bu nedenle felsefe, diğer bilimlere göre geçmiş literatürüne çok daha bağımlıdır.
Oldukça geniş olan felsefi literatür, birbirinden farklı düşünce ekollerine sahiptir. Bu ekolleri bilmek hem geçmişten yararlanmayı hem de onları şimdiki düşüncelere bağlayarak hayatın nasıl bir yol izlediğini keşfetmeyi ve geliştirmeyi sağlar.
Felsefi sistemlerin ne söylediklerini tam olarak anlayabilmek için, bu sistemleri idealizm, realizm, amprisizm, sensüalizm, pozitivizm, materyalizm, kritisizm gibi belli “izm”lere ayırarak sınıflandırmak gerekir.
Felsefeci tıpkı bilim adamı gibi, kendi çağındaki problemler düzeyinden hareket eder, geçmiş yüzyıllara iner ve oradan tekrar kendi çağına dönerek tarihi yeniden kurgular. O, bu noktada, titiz bir seçme, ayıklama faaliyetiyle bilgi niteliğinde olan düşünceler ile bu nitelikten yoksun olanları ayırt eder. Bu, hata ve hakikatin birbirinden ayrıldığı bir sınıflandırma ya da kategorileştirme değil; aksine bilincin düşünceler arasındaki bir diyalogu, kendisini yeniden inşa etme faaliyetidir.
Felsefe Tarihi, söylenmiş, düşünülmüş bir cevaplar koleksiyonu ya da hazinesi olarak görülmemelidir. O, daha çok varoluşumuza işaret eden sorular hazinesine benzer.
Felsefe tarihini sorular hazinesi olarak görmek, bizatihi felsefenin anlamının ve öneminin hâlâ keşfedilmeyi beklediğine delalet eder.
Felsefe tarihini bir cevaplar koleksiyonu ya da düşünceler müzesi değil; düşünceler arasındaki iletişim ve konuşma süreci olarak görmek gerekir. İnsanın her zaman farklı düşüncelerle diyaloga girerek varoluşunu gerçekleştirdiği göz önüne alınırsa, felsefe tarihinin asla tamamlanmayacağı, imkânların hep açık uçlu kalacağı anlaşılır.
Felsefe,
İnsan olarak varoluşumuzun anlamıyla ilgili temel sorular ve bunlara verilen cevaplarla karşılaşmamızı sağlar. Böylelikle varoluşta yolumuzu ve yönümüzü bulmamız daha da kolaylaşır.
İkinci olarak insana entelektüel bir tarih perspektifi sağlayarak, kendi kültürünü diğer kültürlerle ilişki içinde görmesine zemin oluşturur. Bu husus ise, dünya görüşlerini anlamlandırma ve onlara değer biçme bakımından insana yeni ufuklar kazandırır.
Felsefe alanında kullanılan öğrenim yolları:
İki farklı öğrenim yolu kullanılmaktadır:
İlki, tarihsel yöntem, yani felsefe tarihidir.
Felsefeleri ve düşünceleri kronolojik bir sırayla ele alır. Felsefeyi kronolojik olarak gelecek kuşağa aktarma çabasına yöneliktir.
İkincisi ise sistematik yöntem, yani sistematik felsefedir. Felsefi konuları, metafizik, bilgi ve değer gibi alanlar içerisinde ele alır. Bu yöntemin amacı belli bir görüşe, kişiye ve konuya bağlı kalmadan felsefi sorunu tüm boyutlarıyla ele almaktır.
Felsefe Tarihinin İşlevi
Düşünce hadiseleriyle karşılaşan zihin, onlar arasında gezintiye çıkar, onlarla hesaplaşır, diyalog içine girer. Böylece onlar vasıtasıyla kendi yolunu tayin edebilir. Bugünü ve geleceği belirleyebilme imkânını sunar.
Felsefe tarihi, felsefe sorunları karşısında filozofların ileri sürdüğü farklı bakış açılarını göstererek problemlere dair değişik alternatifler görebilmeyi öğretir.
Felsefe Nedir?
Philo+Sophia
Philia Sevgi, muhabbet, dostluk
Sophia Derin bilgi, eşyanın hakikatinin bilgisi
Pythagoras: İnsan sophia’yı kavrayamaz. Sevmekle yetinebilir. Ona ulaşmaya gayret edebilir.
Sokrates: Bilgelik, kendinin ne olduğunu bilmektir.
Platon: Felsefe, elden geldiğince Tanrı’ya benzemektir.
Aristoteles: Sophia, ilk felsefe ya da metafiziktir. Varlığın özünü ve özü ile ilgili nitelikleri inceler. Metafizik, fiziği daha iyi anlamak için yapılan araştırmadır.
Seneca: Ahlaki olana vurgu yapan felsefe, insanı bir yaşam deneyimi gibi olgun kılar.
Epiktetos: Felsefe bir ruh eğitimidir. Faziletli bir yaşantı sağlayan bir etkinliktir.
Felsefe Kavrayışları
İlk Çağ’da Çinli, Hint düşünürlerin fikirlerini içeren Doğu düşüncesi felsefeyi, bireyi erdemli kılma, insani ilişkilere katkısı ve iyi toplum oluşturmada oynadığı rol açısından ele almıştır.
Orta Çağ düşüncesinde ise merkezi
konumda ‘din’ yer almıştır.
Epistemoloji, metafizik, etik, siyaset teosentrik bir anlayışla belirlenmiştir.
Felsefe Kavrayışları
Orta Çağ’ın aksine bir sistemler çokluğu olan Rönesans Felsefesi ise deney ve aklın sağladığı doğrularla hayata yön verme amacı taşır.
Modern dönemde felsefe, bilime göre tanımlanmıştır.
Son dönemlerde ortaya çıkan felsefede ise tarihsellik bilincine vurgu yapılarak insanların hakikat anlayışlarının evrensel olmadığı, felsefenin asla hakikate ulaşamayacağı vurgulanmıştır.
Dolayısıyla felsefe, tüm çağlar, kültürler ve filozoflar için geçerli olacak şekilde tanımlanamayacaktır. Ancak bu, felsefeyle ilgili olarak belli bir kavrayışa hiçbir şekilde ulaşılamayacağı anlamına gelmez.
Felsefe Yollarının Çeşitliliği
Tek ilme dayanan düşünce
Ansiklopedik düşünce
Felsefe Tarihi yolu ile düşünce
Kişisel tecrübeye dayanan düşünce
İçe katlanma yolu ile düşünce
Spekülatif düşünce yolu
Felsefi Düşüncenin Özellikleri
Felsefi düşünce;
Araştırmaya, sorgulamaya ve eleştirel bir tavra dayanır.
Akıl temelli soruşturmanın sonucu olan sistemli ve tutarlı bir düşüncedir.
Refleksiyonlu bir düşünmedir.
Bütünsel bir düşüncedir.
Analitik ve çözümleyici bir düşüncedir. Aynı zamanda sentetik ya da kurucu bir düşüncedir.
Kesin ve nihai doğrulara ulaştığını iddia eden bir düşünce değildir. Felsefi düşünce,
Bilimde olduğu gibi bir ispatlama ya da kanıtlamanın söz konusu olduğu bir düşünce değildir. Esas olan, haklı kılma veya gerekçelendirmedir.
Felsefi düşünce belli bir konuda tek bir doğru görüşün olmadığı, alternatif görüş ve teorilerle zenginleşen bir düşüncedir.
Felsefi Düşüncenin Alanları
Varlık
Bilgi
Değer
Varlık / Ontoloji, Varlık Kuramı
Varlık nedir?
Gerçekten var olan nedir?
Varlığın kaynağı nedir?
Varlık değişken midir, durağan mıdır?
Varlığın ana maddesi nedir?
Varlık bir midir, çok mudur?
Evren sonlu mudur, sonsuz mudur?
Evrende düzen var mıdır?
Evrende özgürlük var mıdır?
Gerçekliğin tözü nedir?
Madde-zihin arası ilişki var mıdır?
…
arkhe, oluş, birlik, çokluk, sabitlik, değişme, görünüş, gerçeklik, idealizm,
materyalizm, düalizm, tümeller, determinizm, endeterminizm, zaman, mekan…
Bilgi / Epistemoloji (bilgi kuramı ve mantık), Bilim Felsefesi
Bilginin
Ne olduğu,
İmkanı,
Kaynağı,
Ölçütleri,
Geçerliliği,
Tarihselliği,
…
Bilgi, doğru, doğruluk, doğru bilgi, gerçek, kesinlik, akıl, sezgi, deney, duyum, anlam…
Değer
Ahlak felsefesi-Etik: “İnsan yaşamının en yüksek amacı
nedir?”, “Ahlâkî eylemi belirleyen şey nedir?”, “İnsanın ahlâkî bir hedef olarak mutluluğu mu yoksa ödevlerini mi hesaba
katmalıdır.?”…
iyi, erdem, özgürlük, vicdan, sorumluluk, ahlaki eylem, ahlaki doğruluk…
*Kuramsal Etik (Normatif etik, Betimleyici etik, Metaetik)
*Uygulamalı Etik
Siyaset Felsefesi: “İktidarın temel özellikleri”, “onun meşruiyet kaynakları”, “toplumun düzen ve karmaşa durumları”, “birey-devlet ilişkileri”…
birey, devlet, laiklik, egemenlik, sivil toplum, bürokrasi, hukuk, adalet, eşitlik, demokrasi,…
Tarih Felsefesi: “Tarihin felsefi yorumu”, “geçmişteki olaylar ne anlam ifade eder?, “tarih biliminin dayandığı ilke ve
yöntemler”,…
Değer
Hukuk Felsefesi: “Hukukun kaynağı, amacı”, “adalet”,
“mevcut hukuk düzenlerinin meşruiyeti”…
Estetik: “Güzellik nedir?”, “Göreceli mi yoksa mutlak mıdır?”,
“Güzel olan nedir?”, “Bir şeye güzel dememizi mümkün kılan, ona değer biçmemizi sağlayan şeyler nelerdir?”…
Sanat Felsefesi: “Sanat nedir?”, “sanatların
sınıflandırılması”, “sanat eleştirisi”, “sanat eserinin değeri”,
“sanat ve ahlak”, “sanat ve doğru”, “sanat kuramları”…
Din Felsefesi: “Tanrı’nın varlığı, sıfatları”, “vahyin imkânı”,
“Tanrı-evren, Tanrı-insan ilişkisi”, “Tanrı anlayışları”, “Tanrı’nın varlığını kabul edenler ile reddedenlerin delilleri”…
Tanrı, mucize, vahiy, peygamber, iman, kutsal, yücelik, ibadet…
Felsefenin Yöntemleri
Felsefi yöntem, felsefi sorulara sistemli bir şekilde yanıt aramaktır. Genel itibariyle,
Eleştirel Yöntem
Çözümleme
Birleştirme
Felsefe ve Diğer Disiplinler
Felsefe ve Din
Felsefe ve Bilim
Felsefe ve Sanat
Felsefe ve Din
Felsefe ve din arasındaki etkileşim teorik ve pratik zeminde ele alınabilir:
Teorik zeminde Felsefe ve dinin, -kaynağı ve işlevi,
-kutsalı kavrayışları,
-dünyayı ve hayatı algılayışları,
-özgünlük söylemleri, bohemlik ve dokunulmazlık arayışları
-hakikat karşısındaki durumları
uzlaştırılmayacak derecede birbirinden farklıdır.
Bu açıdan felsefe ve din, yetkinliklerini bizatihi kendilerinden alan, yani kendilerine mahsus, birbirlerine ihtiyaç duymayan hatta birbirlerini dışlayan niteliklere sahip iki ayrı yapıdır.
Felsefe ve Din
Teorik açıdan din ve felsefenin benzeşen yönleri de mevcuttur:
Her iki disiplin de,
aynı amaçlara yönelmişlerdir.
Her iki disiplinin konusu ve sahası; kavramlar ve kullandıkları ifadeler; sorular ve bu sorulara verdikleri cevaplar bakımından pek çok ortak yönü vardır.
Her iki disiplinin de son noktada varlığı anlama ve açıklama etkinliği olduğu söylenebilir.
Felsefe ve Din
Pratik zeminde
Her iki güç ve kurum arasındaki çatışma ya bir karşılaşma ya da karşı karşıya gelme anında ortaya çıkmaktadır. Bu varoluşsal karşılaşmada, tarihsel bakımdan üstün ya da güçlü olan diğerini kendisine uygun biçimde konumlandırmakta ya da tedricen kendisine benzetmektedir.
Felsefe ile din bugün de insan hayatını/varoluşunu şekillendiren iki güç ve kurumdur. Bu iki kurum, gerçekliğin ve dolayısıyla hakikatin mahiyetini ortaya koymada her zaman aynı sonuçlara sahip değildir.
Felsefe ve Din
Felsefe ve din insan deneyiminin gelişimini, imkânlar alanı içerisinde sağlayan iki safha, iki kurum, iki insani etkinlik alanını temsil eder.
Bütün varoluş alanları/tezahürleri gibi birbirlerine yaklaştıkları, birbirlerini etkiledikleri alanlar mevcuttur; ama her ikisi de kendi sınırları içerisinde var olurlar.
Felsefe, amacı hakikat olan bir arayış, bir imkânlar alanıdır; din ise varoluşumuzun en derin ve en anlamlı taraflarına hitap eden bir imkânlar alanıdır.
Felsefe ve Bilim
Antik Yunan Dönemi:
Felsefe ile bilim arasında hiçbir ayrım yoktur.
Bilim adamı ve filozof aynı kişidir.
Modern Bilim Dönemi:
Bilimlerde ortaya çıkan gelişmeler, bilimi anlaşılması ve açıklanması gereken bir problem alanı haline getirmiştir. Bilimi felsefi açıdan anlamaya çalışan çabalar neticesinde
“bilim tarihi” ve “bilim felsefesi” doğmuştur.
20.yüzyıl:
Bilimler, teknoloji vasıtasıyla hayatın pratik işlevlerini ön plana çıkarmış, bilimsel bilgi, diğer bilgi türlerini yeterlilik ve işlevsellik ölçütü temelinde değerlendirmiş, salt spekülatif anlatımlar anlamsız hale gelmiştir.
Felsefe ve Bilim
Ortak amaçları, felsefe ve bilimin yollarının kesişmesini ve etkileşim içerisine girmelerini sağlar.
Her iki bilimin amacı da,
Evreni, dünyayı, insanı ve toplumu kavramak ve açıklamaktır.
Hazır bilgi ile yetinmeyip ortak amaçları doğrultusunda mantık ilkeleriyle tutarlı, doğru, genel, eleştiriye açık ve evrensel bilgiye ulaşmak isterler.
Her ikisi de, eleştiri süzgecinden geçmeyen bilginin doğru olabileceğine ihtimal vermez.
Bilgilerin yeterli ve gerekli kanıtlama süreçlerinden geçmeleri gerektiğini öne sürer.
Varoluşu bilme, tanıma ve öğrenme isteği her iki disiplinin de en temel dinamiğidir.
Felsefe ve Bilim
Bu disiplinler arasındaki farklılık, bilgiyi üretme sürecinde ortaya çıkmaktadır.
Bilim, genel geçerliliği bulunan sonuçları elde etmeyi amaçlarken felsefenin böyle bir amacı gözetmesi ille de gerekli değildir.
Bilim adamı bir önceki neslin bıraktığı sorunları geliştirirken, filozof sorun durumuna sırtını döner. Bu husus, bilim ve felsefe arasındaki en belirgin farkın birikim, yani ilerleme olgusundan kaynaklandığını ifşa eder.
Bilim, varoluşu bilme, tanıma ve öğrenme isteğini gözlem, deney ve kuram yoluyla elde ederken, felsefe bunu salt düşünsel yoldan yapma gayreti içerisindedir.
Bilimin ulaştığı sonuçlar kontrol edilebilir bir bilgi birikiminden oluşurken, felsefe için böyle bir beklenti içine girmek gereksizdir. Felsefi bilgi, olgu üzerine inşa edilebilecek bir bilgi olmaktan çok, merak, hayret ve varoluşsal sarsılmaların sonucunda oluşan genel veya tümel nitelikli bilgidir.
Felsefe ve Sanat
Felsefe gibi sanat da varoluşu belirleyen insani bir etkinliktir. Her ikisi de varoluşu yaratıcı bir zekâ ile kavramaya ve yorumlamaya girişir.
Her iki disiplin de dış olayların gerçekliğini ferdi duyuş ve görüşlerle aşmak ister. Onu, bir anlamda yeniden yaratır.
Her ikisi de evrenin temelindeki ahenk ve bütünlüğü bulmaya, varlığın sırlarını açmaya çalışırlar. Sanat, bu faaliyeti daha çok dış dünyadaki varlıkların insanlar üzerinde uyandırdığı duygular yoluyla kavramaya çalışırken; felsefe dış dünyadaki varlıkların rasyonel yapısına ulaşmaya çalışır.
Felsefe ve Sanat
Varoluşun araştırılmasında sanatçının amacı güzeli bulmak, duymak ve yaşamak iken, filozofun amacı yalnızca hakikati aramak ve kavramaktır.
Bu arayışta sanatçı sezgi ve coşkuyu vasıta olarak kullanırken felsefe akıl ve mantık ilkeleriyle hareket eder.
Sanat ruh ve duygu dünyamızı kendi bilincimizde derinleştirirken, felsefe zihin ve düşünce dünyamızı açıklık ve seçiklikle rafine eder.
Filozofların akıl yoluyla kavrayış isteyen formüllere başvurmasına karşın, sanatçılar daha çok duyulara yakından hitap eden süreçlere müracaat ederler.
Felsefenin Değeri
Felsefe, bilinçlerin farklı düşüncelerle diyaloga girerek kimliğini ve varlığını oluşturmasını sağlar.
Felsefe, yaşananları anlamlandırma, onları en iyi şekilde irdeleme ve nihayetinde anlamlı bir bütün haline getirme işlevlerini görür. Bu durum, filozofça bir tavır kazanma hali ya da ‘bütün insan’
olabilmektir. ‘Bütün insan’, kopuk kopuk yaşadığı farklı nitelikleri bütünleştiren, kafa ve gönül bütünlüğü içinde yaşayan insandır.
Felsefe, sürekli bir değişim içinde ilerleyen hayat süreci içerisinde insanların sorunlarına çözüm önerileri sunan ve onların hayat hususunda mahir kişiler olmalarını sağlayan bir araç işlevi görür.
Felsefe; haddimizi, sınırlarımızı ve çaresizliğimizi bilmemizi sağlayan bir girişimdir.
Felsefenin Değeri
Felsefe, ilkeli bir hayat sürebilmek için ihtiyaç duyduğumuz bir etkinliktir.
Felsefe insana pek çok konuda doğru ve açık seçik düşünebilmeyi öğrettiği için, insanın zihinsel karışıklıklara ve kavram karmaşasına düşmesine engel olur.
Felsefeye bireysel olduğu kadar toplumsal ve politik düzeyde de ihtiyaç duyulur.
Felsefe insanlar arasındaki farklılıklara saygı göstermeye, başkalarıyla birlikte yaşamanın asgari koşullarını temin etmeye hizmet eder.
İnsanların felsefi tutum içine girmesi, felsefece düşünmesini ve filozofça bir tavır takınması sağlar; farklı oluş ve düşüncelere karşı hoşgörü oluşturur.
