ÖDE6024 DAVRANIŞ BİLİMLERİNDE İLERİ ARAŞTIRMA

ÖDE6024

DAVRANIŞ BİLİMLERİNDE İLERİ ARAŞTIRMA

Ölçek Geliştirme Aşamaları ve Anket Geliştirme Süreçleri

DOÇ. DR. ÖMAY ÇOKLUK BÖKEOĞLU

Anket

• Anket, yanıtların katılımcılar tarafından kaydedildiği yazılı bir soru listesidir (Kumar, 2011).

• Erkuş (2017)’a göre anket (sormaca), bireyin birden çok özelliği

hakkında çeşitli madde türleriyle bilgi toplamak amacıyla kullanılan bir ölçüde yapılandırılmış yazılı görüşme tekniği ve/veya aracıdır

Anket Niçin Yapılır?

Anketin temel amacı bir topluluğun karakteristiğini ortaya

çıkarmaktır. Aslında araştırmacıların bulmak istediği şey değişkenlere karşı verdikleri cevapların dağılımıdır. Evrenden seçilen bir grup

ankete tabi tutulur ve örneklemden alınan veriler bu evren hakkında bize bilgi verir (Fraenkel ve Wallen, 2009)

Anketlerde Kullanılan Soru

Büyüköztürk, Kılıç Çakmak, Akgün, Karadeniz ve Demirel, 2016; Balcı, 2016)

• Cevaplayıcıların demografik özelliklerini (cinsiyeti, yaşı, mesleği, eğitim düzeyi, ailenin sosyoekonomik göstergeleri, bir eğitim programına katılma durumu vb.) betimlemeye yönelik olgusal sorular,

• Cevaplaycıların bir konuda (sosyal, ekonomik, politik vb.) ne bildiklerini ve bilgiye ulaşma kaynaklarını belirlemeye yönelik bilgi soruları,

• Bir konu veya objeye ilişkin davranışların (sınıf içi öğretmen ve öğrenci davranışları, tüketim alışkanlıkları, oy verme davranışları, kurum içi iletişim davranışları, sosyal ve sanat etkinliklerine katılma davranışları vb.) belirlemeye yönelik davranış soruları,

• Bir konu veya objeye ilişkin duygularını ve görüşlerini (mesleğe ilişkin tutum, kurum içi atama ve yükseltme uygulamalarına ilişkin görüş, iş doyumu algısı vb.)

belirlemeye yönelik inanç ve kanı soruları

Veri Toplama Aracı Geliştirme: Anket Geliştirme Süreci

Bir anketin geliştirilmesi genelde aşağıda belirtilen aşamalardan oluşmaktadır (Özoğlu, 1993, s. 322):

1. Anketin planlanması

2. Anket maddelerinin yazılması

Veri Toplama Aracı Geliştirme: Anket Geliştirme Süreci-devam

3. Anket maddelerinin düzenlenmesi ve yönergenin yazılması, uzman görüşünün alınması

4. Ön uygulama yapılması ve ön uygulama sonuçlarına göre düzeltme ve düzenlemelerin yapılması

5. Ankete son biçiminin verilmesi,

Anket Geliştirme Süreci

Ölçek Geliştirme

• Ölçek geliştirme, gerçekte, ölçülmesi amaçlanan değişkenin işevuruk olarak tanımlanması (operational definition) işlemidir..Bu işevuruk tanımlamayı yapmak da, ister yargıcılar isterse doğrudan bireylerin kendileri olsun, sunulan uyarıcılara (maddelere) verilen tepkilere dayanır

• Uyarıcılar ve tepkiler çok çeşitli biçimlerde ve ölçme düzeylerinde olabilir; ancak, psikolojik ölçek geliştirmede tek ve nihai amaç, bireyin doğrudan gözlenemeyen ölçülen özelliğinin ne ve nasıl olduğunu anlamaya, ortaya çıkarmaya çalışmaktır.

Ölçek Geliştirme Aşamaları

1)Ölçülecek değişkenin kavramsal-kuramsal çerçevesinin çizilmesi ve tanımı

a)Açık bir şekilde yapının tanımlanmasının önemi,alan içeriği ve teorinin önemi

b)’’Etkili’’ ve ‘’geliştirilebilir’’ maddeler/göstergeler üzerine odaklanılır c)Boyutluluğun yapılandırılması:tek boyutlu,çok boyutlu vs

2)Ölçme aracının maddeleri aşağıdaki durımlar gözönüne alınarak yargılanır ve oluşturulur:

a)Maddeler hakkında teorik varsayımlar(alan örneklemi vb)

b)Potansiyel maddelerin üretilmesi ve cevap formatlarının belirlenmesi (1)Başlangıçtaki madde havuzunda kaç madde var?

(2)İkili ve çoklu puanlanan maddelerin cevap formatları (3)Item wording issues

c)İçeriğin teorik olarak boyutluluğunun üzerine odaklanılması d)Uzmanların içerik kapsam geçerliği hakkındaki görüşleri

3)Yürütülen çalışmasının dizayn edilmesi ve ölçeğin revize edilmesi için göz önünde bulundurulması gerekenler:

(a)Madde düzenleme prosedürü olarak pilot uygulamanın yapılması (b)Ölçek geliştirme aşamasında çeşitli örneklemler kullanmak

(c) Testin psikometrik özelliklerinin test edilmesi için çalışmasının planlanması (d)Açımlayıcı Faktör analizinin yapılması

(e)Madde analizinin yapılması ve iç tutarlılığın kestirilmesi

(f)Gelecek çalışmalarda kullanılacak maddelerin tespit edilmesi

4)Ölçeğe son hali verilirken göz önünde bulundurulması gerekenler:

(a)Açımlayıcı faktör analizinin yapılması

(b)Madde analizi ve doğrulayıcı faktör analizinin yapılması (c)Testin geçerliğinin tespit edilmesi

(d)G teorisinin(genellenebilirlik çalışmalarının) uygulanması

Ölçek Geliştirme Yöntemleri

Tek Boyutluluğa Dayanan Bilindik Yöntemler

 Psikolojik değişkenlerin ölçeklenmesinde Torgerson(1958) üç sınıflama yöntemi önermiştir.

• Denek-merkezli

• Uyarıcı Merkezli

• Tepki Merkezli yöntemler.

 Crocker ve Algina(1986) ise;

 Psikolojik boyut üzerinde maddeleri yerleştirme yaklaşımları

 Psikolojik boyut üzerine bireyleri yerleştirme yaklaşımları

Psikolojik Boyut Üzerine Maddeleri Yerleştirme Yaklaşımları

Denek Tepkilerine Dayanarak Maddeleri Ölçekleme

Maddeler bir grup deneğin tepkilerine dayanarak ölçeklenir.Bireylerden beklenen,kendilerini olduğu gibi yansıtmaları.

a)Bogardus Tipi Ölçek Geliştirme b)Guttman Tipi Ölçek Geliştirme

Yargıcı Kararlarına Dayanarak Maddeleri Ölçekleme Thurstone Tipi Ölçek Geliştirme

a)Eşit Görünen Aralıklar Yöntemi

b)İkili Karşılaştırma Yargıları Durumuna Göre Ölçekleme

Tutum

Tutumun Bileşenleri (Boyutları):

ir •b ob jeye kar şı d

evam lı h

iss ed ile n d uyg ud

Duyuşsal bileşen ur.

ire •b yin

n esn eye

kar şı ol

uşt urd uğu

b ilg i d üze yid

Bilişsel bileşen ir.

ire •b yin

d uyg u v

e k anıy

a u ygu n ol

arak h arek

et etm e

eği lim id ir

Davranışsal bileşen

Tezbaşaran,2008 16

• Tutum cümleleri denilen ve test maddelerine benzer cümlelerden oluşur.

• Denek tepkilerine dayanan ölçekler

• Bogordus Sosyal Uzaklık Ölçeği

• Likert Tipi Ölçekler

• Guttman Ölçeği

• Yargıcı uyumlarına dayanan ölçekler

• Thurstone tipi ölçekler

Tutum Ölçekleri

Psikolojik Ölçeklerin(Tutum Ölçekleri) Temel Sayıltıları

• Süreklilik: Psikolojik ölçeklerle ölçülen özeliğin sürekli bir değişken olduğu kabul edilir.

• Tek boyutluluk: Psikolojik bir ölçekle ölçülen bir özeliğin diğer özeliklerden bağımsız olarak tek başına tanımlanabileceği ve ölçülebileceği anlamına gelir.

• Doğrusallık: Bir psikolojik ölçekle ölçülen psikolojik özeliğin tek bir boyutuyla ilgili ölçülerinin, ağırlık, uzunluk gibi fiziksel bir özeliğin ölçüleri gibi bir doğru üzerinde gösterilebileceği kabul edilir.

Kaynaklar

• Erkuş,A. Psikolojide Ölçme Ve Ölçek Geliştirme,2014,Pegem Akademi

• Özgüven, İ.E. (1999). Psikolojik Testler. Ankara: Pdrem Yayınları

• Kağıtçıbaşı,Ç.Günümüzde İnsan Ve İnsanlar(Sosyal Psikolojiye Giriş),Evrim Yayınevi,2013.

• Tavşancıl,E.(2002).Tutumların Ölçülmesi Ve Spss İle Veri Analizi;Ankara:Nobel Yayınları

• Turgut, M. F. ve Baykul, Y. (1992). Ölçekleme teknikleri. Ankara: ÖSYM Yayınları.