AKTİF ÖĞRENMENİN DÜŞÜNSEL, KURAMSAL VE FELSEFİ TEMELLERİ

AKTİF ÖĞRENMENİN

DÜŞÜNSEL, KURAMSAL VE FELSEFİ TEMELLERİ

Öğr. Gör. Dr. Pınar Kızılhan

1. HAFTA-14.02.2014

Eğitim kavramının etimolojik analizi ve ona yüklenen toplumsal anlamlar

 Latince bir sözcük olan eğitim; yetiştirmek, büyütmek, çocukların bakımını üstlenmek anlamında olan ‘Educare’ sözcüğünden türemiştir (Reboul, 1992;

Bilhan, 1991). 19.yy’da yaşamayı bilmek anlamında kullanılmıştır.

‘Eğitmek eylemi’ Reboul’a (1991) göre üç biçimde karşımıza çıkar:

 ‘Yetiştirmek’

 ‘Öğretmek’

 ‘Biçimlendirmek’

 Günümüzde kullanılan eğitim sözcüğü ise İngilizce bir sözcük olan

‘education’ sözcüğüne dayanmaktadır. İngilizce ‘education’ kurum olarak,

okul, üniversite, sistem olarak ‘öğretim’ anlamına gelmektedir.

 Eğitim, bedene ve ruha, yetenekli olduğu (yetkinliği) mükemmelliği vermektir (Platon)

 Eğitim bireyin gizil güçlerini açığa çıkarmaktır (Sokrates).

 Eğitim, çocuğu birey haline getirmek sanatıdır (Çiçeron).

 Eğitim, doğaya göre insan yetiştirmektir (J.J. Rousseu).

İnsan, Kültür ve Eğitim

 Kültür insanın doğal dünyaya karşı bir varoluş çıkışıdır. Bu çıkış; ‘kültür dünyasını’ aslında ‘insanın dünyasını’, daha açık bir deyimle ‘insanın insanlaşması sürecini’ ifade etmektedir.

 Yaşamda bütün sahip olduklarımız, kısaca kültür; insanın doğayla ve

beraberinde kendisiyle giriştiği yaşam mücadelesinin ürünüdür.

Batıda Bilimsel Eğitimin Öncüleri

Batıda eğitim alanındaki gelişmelerin bugünkü duruma gelmesi 3 evrede ele alınır:

 Dinsel (Teolojik) evre: 8.yy-15. Yy.

 Düşünsel evre: 15 yy-19.yy

Eğitimin Dinsel Evresi

Aquinas Thomas (1225-1274)

 Hıristiyan eğitiminin öncüsü

 İnsan usu (aklı, reason) ve iradesi (will) Hıristiyanlığın ilke ve kurallarıyla özgürlüğe kavuşabilirdi.

 Eğitimin amacı: Ahlaksal yetkinlik arayışı

Eğitimin Düşünsel Evresi

 Erasmus

 Montaigne

 Comenius

Eğitimin Düşünsel Evresi

 Erasmus (15. yy) ‘Deliliğe Övgü’ de ‘mabede ne ihtiyacın var? Her yerinde saygı gördüğün evren, az muhteşem bir mabet mi? diyerek ‘her adama efendi demeye mecbur olduğu takdirde kendi hayatını düzenleneyemeceğini’

söyler.

Eğitimin Düşünsel Evresi

 14. yy’da İtalya’da aydınlanan ortaçağ karanlığı, ardından

Yunan ve Roma kültürünün kaynağına inen Dante, Petrarka,

Coladi Rienzi, insanlığı saran kara perdeyi yırtan

düşünceleriyle halklarını etkilemiştir.

Eğitimin Düşünsel Evresi

 Rablais, ‘Gargantua’ adlı eğitim romanıyla papazların hükmü altında

bulunan dünyayı, sefalete yol açan yönetimlerini karikatürize eder.

Eğitimin Bilimsel Evresi

 Kant’ın deyimiyle, Batı insanlığın ‘ ergin olma durumu’na laikliği esas olarak ulaşmıştır.

 15. yy’da Kopernik, Galilei, Bruno ‘evrenin matematiksel

bir dille yazıldığnı’ savundu.

Eğitimin Bilimsel Evresi

 Montaigne, bir taraftan ‘vicdan özgürlüğü’nü savunurken

bir yandan da eğitimde ‘deney ve gözlem’in bir araç olan

ders kitabından çok daha önemli olduğunun altını çizer.

Eğitimin Bilimsel Evresi

 Sanat, felsefe ve bilim alanında tartışılmaz bir yeri olan Leonardo da Vinci ‘deneyim’ ile elde edilen bilginin çok değerli olduğunu,

 Francis Bacon ‘bilgi güçtür’ ifadesiyle doğa bilimlerinin

tümevarım (induction) yöntemine dayanması gerektiğini

cesaretle savunur.

Eğitimin Bilimsel Evresi

 16. yy’da ‘sağduyu dünyada en adil dağıtılmış şeydir’

diyen Descartes, ‘Metod Üzerine Konuşma’ ve ‘Tabiat

Işığı ile Gerçeği Arama’ yapıtlarında geliştirdiği yöntemli

kuşkuculuk ile bilginin nasıl elde edileceğinin yolunu

gösterir, herkesin okuma ve öğrenme hakkının olduğunu

dile getirir.

Eğitimin Bilimsel Evresi

 Ratke, Almanya’da, Comenius ise birçok Avrupa

ülkesinde ilköğrenimin tüm vatandaşlar için geçerli kılınması

için uğraşır.

Eğitimin Bilimsel Evresi

 Siyaset kuramcısı Rousseau, ‘Emile’ adlı yapıtıyla ‘doğa

eğitimi’ne vurgu yaparken, çocuklara verilen eğitimin

aktarıma (narrative method) dayalı değil, ‘iş ilkesi’ni

temel alması gerektiğini ekliyor, Toplum Sözleşmesi’ne

(Le Contrat Social) ‘insan hür doğmuş ama her yerde

zincire vurulmuştur’ ifadesiyle başlıyordu.

Pestalozzi

 Pestalozzi’nin yoksunluğu, kendisi gibi olan çocuklara sahip çıkmasına ve onlar için eğitim dünyasında eşine az rastlanan devrimleri gerçekleştirmesine neden olmuştur.

 Pestalozzi Çocuk Köyü

 Pestalozzi’yi bu yolculuğunda en çok etkileyen karakterlerden biri J. J.

Rousseau’nun ünlü roman karakteri Emil’dir.

Wilhem Wundt

 İlk deneysel psikoloji laboratuvarını Almanya’da kurdu.

 Dikkat süreci, algı, bellek üzerine çalıştı.

 ABD’den gelen birçok öğrenciyi yetiştirdi. G. Stanley Hall, 1833’te ABD’de

ilk deneysel psikoloji laboratuvarını kurdu.

Eğitimin öznesi insandır. Öznesi insan

olmayan bir eğitim, bilimsel ve laik olamaz.

Her çocuk başarabilir

 Dünya gezegeninde türlü zihin yapısına sahip türlü türlü

insan yaşar. Her insanın beyni eşsizdir. Bazı insanların

beyni senfoniler ve soneler bestelemeye yatkınken

bazılarınınki köprüler, otoyollar ve bilgisayarlar inşa

etmeye, kimilerininki kamyon kullanmaya ya da kanseri

tedavi tedavi etmeye yatkın biçimde yaratılmıştır.

Her çocuk başarabilir

 Çocuklarımızın zihin yapılarını yanlış yorumladığımızda

trajik sonuçlar ortaya çıkabilir. Çocuklar büyüdüklerinde

beyin yapılarına göre bir uzmanlık sahibi olabileceklerdir,

ama çocuklukta acımasızca her şeyi ne kadar iyi

yaptıklarına göre değerlendirilirler.

Her çocuk başarabilir

 Bu çocukların çoğu yetişkin dünyası tarafından yanlış

anlaşılıyor, çocuklar kendileri hakkında yanlış düşünmeye

başlıyorlar.

Hiçbir şeyi doğru yapamıyorum’

‘Sınıfımdaki en aptal çocuk olduğumu hissediyorum’

‘Galiba hep kaybetmek için doğdum ben’

Hiçbir çocuğun bunları hissederek büyümemesi gerekir. Çocuğa başarılı olması için baskı

uygulanmamalıdır.

Öğrenme nasıl gerçekleşir?

 Öğrenmenin en temel aracı nöro gelişimsel işlev denen

şeydir. Zihin yapılarımız, alet çekmeceleri gibidir. Bu

çekmeceler hassas araçlarla, nöro gelişimsel işlevlerle,

öğrenme ve öğrenileni uygulama için gerekli çeşitli

aygıtlarla doludur.

Öğrenme nasıl gerçekleşir?

 Tıpkı bir marangozun farklı alet gruplarını farklı projeleri

tamamlamak için kullandığı gibi, zihinlerimiz de belli

becerileri öğrenmek ve bazı ürünleri yaratmak için farklı

nöro gelişimsel işlev gruplarını kullanabilir.

Öğrenme nasıl gerçekleşir?

 Bu nöro gelişimsel işlev grubu öğrencinin çıkarma

yapmada ustalaşmasını sağlayabilir, bir diğer grup İttifak

anlaşmasını ezberlemesine katkıda bulunur, bir başka nöro

gelişimsel gücü bisiklete binmesini mümkün kılar.

Nöro gelişimsel işlev

 Nöro gelişimsel işlev, görsel bellek (geçmişte görülen şeyleri hatırlama), bilgi zincirlerini depolayıp hatırlama, v.b.

Yani, beynin alet kutusu çok geniş, nöro gelişmsel

işlevlerin sayısı çok fazladır.

Nöro gelişimsel işlev bozuklukları

 Nöro gelişimsel işlev bozuklukları başarıya giden yolu tıkayabilir.

 Bir harfi yazarken belirli kasları doğru zamanda doğru

biçimde görevlendirme yetersizliği nöro gelişmsel işlev

bozukluğuna iyi bir örnektir.

Öğrenme Engelleri

 Eğitim programının tasarımındaki eksiklikler

 Eğitimciden kaynaklanan eksiklikler

 Çevresel koşullar

 Öğrenenin düşünsel ve duygusal yapısından kaynaklanan

problemler (Göçmen, 2003)

 Çağdaş insanın doğallıkla benimsemesi gereken rollerden

birisi de ‘öğrenici’ olma rolüdür’ (Göçmen, 2003)

Öğrenme ve bilgiyi uygulamaya ilişkin dört düzey (Göçmen, 2003)

Bilgilenme

Düzeyi Anlama Düzeyi Bilgiyi Kullanma

Düzeyi Bilgiyi Davranışa Geçirme Düzeyi

‘ne’ sorusunun

yanıtlanması ‘neden’ sorusunun

yanıtlanması ‘nasıl’ sorusunun

yanıtlanması Yorum yapabilme Konu hakkında genel

bilgilenme Bilgiyi anlama ve

geliştirme Teoriyi uygulama Kişisel bakış açısını geliştirme

Genel bilgi Kavramsal bilginin

öğrenilmesi İlişkilendirme ve karşılaştırma

Sorunlar ve çözüm

yolları üzerinde

düşünme

Bireylerin öğrenmesini etkileyen iç ve dış koşullar

İç Koşullar Dış koşullar

Zeka-tutum-beceriler Öğretmen-araç-gereçler Güven-yaş Pekiştireç-arkadaş akran grubu

Güdülenme-benlik tasarımı Yöntemler

Ön bilgiler Dönüt

İlgi ve yetenekler

Genel sağlık durumu

Öğrenme ilkeleri

 Birbirini destekleyen bilgiler daha kolay öğrenilir

 Öğrenmenin etkililiğinde yaş, sağlık, zeka, güdülenme

düzeyi, hazır olma, ön koşul bilgi, tutum gibi etkenler

önemlidir

Öğrenme ilkeleri

 Öğrenmede pekiştirme önemlidir

 Öğrenilen bilgiler tekrarla güçlendirilir

 Öğrenilen bilgiler farklı durumlarda kullanılabilir (öğrenmenin aktarılması-transfer)

 Yanlış öğrenmeler doğru öğrenmelere ket vurabilir

Öğrenme ilkeleri

 Öğrenenin bireysel hâkimiyeti, katılımı ve işbirliği önemlidir

 Öğrenen motive edilmeli,

 Demokratik bir atmosfer ve kültür oluşturulmalıdır.

Öğrenme ilkeleri

 Dersi yüksek düzeyde öğrenci katılımını sağlayacak biçimde plânlama ve yürütme,

 Öğrencileri kendi öğrenmelerinden sorumlu hale getirme

(Saban, 2000)

Aktif öğrenmenin kuramsal temelleri

Aktif öğrenmenin kuramsal temelleri,

 yapılandırmacılığa (constructivism) ve

 bilişselciliğe (congnitvism)

dayanmaktadır.

 Aktif öğrenmenin iki temel niteliğinden biri, öğrenmenin

yapmak eylemi ve öğrenci katılımıyla gerçekleşeceğidir

(Karakaya, 1997; Keyser, 2000; Lowman, 2000; Pekin,

2000; Açıkgöz, 2000; 2002; Yılmaz, 1995).

 Aktif öğrenmenin temelinde varoluşçuluk ve pragmatizm felsefî akımlarının etkisi ile John Dewey‟in okulunda uyguladığı aktivite programı görülür (Farris, 1996).

 Kısaca aktif öğrenme öğrencilere öğrenme deneyimleri kazanmaları

için fırsat sağlar. Aktif öğrenmede geleneksel öğretimin tersine,

öğrenenlerin sosyal, entelektüel, kültürel, bireysel ve fiziksel

kapasitelerini kullanmalarına olanak sağlanmaktadır. Bu bağlamda

geleneksel ve aktif öğrenme Tablo 1'deki gibi karşılaştırılabilir.

Eleştirel düşünme stratejileri

Eleştirel düşünme stratejileri üç ana gruba ayrılır:

 Duyuşsal stratejiler: Bağımsız düşünmeyi ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır.

 Bilişsel stratejiler-makro yetenekler: Düşünmeyi gerektiren ve düşüncenin genişletilmiş ardışıklığı içinde farklı temel becerileri örgütleme sürecidir.

 Bilişsel stratejiler-mikro beceriler: Bütünü göz ardı etmeden parçaları

Duyuşsal stratejiler:

S-1 Bağımsız düşünme

S-2 Toplum merkezli iç görüler geliştirme S-3 Tarafsız düşünmeyi hayata geçirme

S-4 Duygu ve düşünce arasındaki ilişkiyi anlama

S-5 Zihinsel alçakgönüllülüğü ve yargıyı geciktirmeyi geliştirme

S-6 Zihinsel cesareti geliştirme

S-7 Zihinsel iyi niyeti ve dürüstlüğü geliştirme

Bilişsel stratejiler-makro yetenekler:

S-10 Genellemeleri arılaştırma ve yalınlaştırarak anlamını bozmaktan kaçınma

S-11 Benzer durumları karşılaştırma S-12 Bireyin perspektifini geliştirme

S-13 Sorunları, sonuçları açık hale getirme S-14 Değerlendirme için ölçüt geliştirme S-15 Eleştirel okuma

S-16 Eleştirel dinleme

S-17 Disiplinlerarası ilişkilendirme

S-18 Sokratik Tartışma

Bilişsel stratejiler-mikro beceriler:

S-20 Sayıltıları inceleme ve değerlendirme

S-21 İlgili olmayan olgulardan ilgili olanları ayırt etme S-22 Gerçek uygulama ile idealleri karşılaştırma ve birbirinden ayırt etme

S-23 Düşünme hakkında kusursuz düşünme S-24 Çelişkileri fark etme

S-25 Sonuçları keşfetme

S-26 Akılcı çıkarımlar, kestirimler veya yorumlar oluşturma

Önceki (eski) yaşantılar

İleriye Ket Vurma (Engelleme-Bozma-Unutma)

 Önceki öğrenmenin yeni öğrenmeyi karıştırması ve zorlaştırmasıdır.

Önceki bilgi Yeni bilgi

Bozucu etki

Önceki (eski) yaşantılar

İleriye Ket Vurma (Engelleme-Bozma-Unutma)

Geçmiş yaşantılar, öğrenme üzerinde etkilidir. Geçmiş

yaşantıların öğrenme üzerindeki etkisi olumlu ya da olumsuz

olabilir. İleriye ket vurma, önceki öğrenmelerin sonraki

öğrenmeleri güçleştirmesidir.

Örnekler;

 Bireyin yıllardır ikamet ettiği adresten yeni bir adrese taşınınca önceki ikamet adresi bilgisinden dolayı yeni ikametgah adresini hatırlamada zorlanması

 Bir öğrencinin 23 Nisan Çocuk Bayramı’nda sürekli önceki yıl okuduğu şiiri hatırlaması nedeniyle, bu yılki törende okuyacağı şiiri öğrenmede zorlanması



Örnek sorular

Yeni yılın ilk günlerinde tarih atarken, bir önceki yılın tarihinin yazılması sık karşılaşılan bir hatadır. Bu hata aşağıdakilerden hangisinin sonucudur? (KPSS 2008)

a Tepki genellemesi b Sonralık etkisi

c Geriye doğru get vurma d Alışma

e İleriye doğru ket vurma

Örnek sorular

Su ürünleri bölümünde öğrenim gören Pelin aldığı bir derste balık isimlerinin önce İngilizce karşılıklarını, daha sonra aynı balık isimlerinin Latince karşılıklarını öğrenir. Öğretmen derste balık resimlerinin olduğu slaytları göstererek öğrencilerden balıkların Latince isimlerini söylemelerini ister. Pelin çoğu balık türünün Latince söylerken bazılarını karıştırır, İngilizce karşılıklarını söyler.

Pelin bazı balık türlerinin Latince karşılıklarını söyleyememesi aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir?

a bellek izlerinin bozulması

b ileri doğru ket vurma

Geriye Ket Vurma (Engelleme-Bozma-Unutma)

Yeni öğrenmenin önceki öğrenmeyi karıştırması ve zorlaştırmasıdır. Geriye ket vurmayı azaltmak, başka bir deyişle, yeni edinilen bir bilginin, önceki bilgileri unutturmasının önüne geçmek için iki yöntem izlenebilir;

1. İki öğrenme zamanı arasına makul bir süre koymak

2. Önceki bilgi iyice öğrenildikten sonra yeni bilginin öğrenilmesine

Geriye Ket Vurma (Engelleme-Bozma-Unutma)

Yeni öğrenmenin önceki öğrenmeyi karıştırması ve zorlaştırmasıdır

Önceki bilgi Yeni bilgi

Bozucu etki