«TYPKI 8J1EMIH 3EPTTEY» I\OPbl
TÜRK DüNYASI
ARAŞTIRMALARIVAKFı
AIiAH
ATbIlI~AFbl
I\a3VIIY
ABAY
MİLLİ
DEVLET PEDAGOn
ÜNİVERSİTESİ
QYKYPOBA YHIIBEPCIITETI
ÇUKUROVA
ÜNİVERSİTESİ
ı !!
..,...--,-.-- f
~
- - ; , I 'A~.ıiınloIH/lII._lÇaJ6LI,",ro
··',····,·~·.'~.·.'.R.,'w'·~"~·~·~~,.~,·,'·\
Q , CD, \, . Itt.t"/\ . . i
/
""'".,ı07:l,.../ '
«}\A3A}\CT
AH
MEH TYPKIDIHbIH, OPTAI\
M8~EHIII\VMblJlbII\TAP:&I»
AIThI XAJlbII\APAJlbII\ FhIJlbIMH-TEOPlUIJlbII\
KOH<I>EPEHL(IUIHbIf( MATEPlIAJIrUAPhI
21-23
MaMbrp2007
)KbIJIKAZAKİSTAN
VE
TÜRKİYE'NİN
ORTAK KÜLTÜREL
DEGERLERİ
ULUSLAR ARASI SEMPOZYUMU
21-23
Mayıs2007
BİLDİRİLER
Editör:
Doç. Dr. Sebahattin
ŞİMŞİR
Yrd. Doç. Dr.
Bedrİ
AYDOGAN
AJIMATbI - 2007
ALMATl - 2007
KIRGIZCADA ÜNSÜZ UYUMUDıŞıNDAKALAN EK BiçiMBİRİMLERİN
KARŞıLAŞTıRMALıDEGERLENDİRİLMESİ
MuratCERİTOGLU1 2 ÖZET
Kırgızca yansıttığı ses özellikleriyle çağdaş Türk yazı dilleri içinde ayrı bir yere sahiptir.
Ünsüzlebaşlayanek biçim birimleri, uyumabağlılıkları bakımındanilk sesine göre çok değişkelilerve
tek değişkeliler biçiminde iki gruba ayırmak mümkündür. İlk sesi tek değişkeli ek biçim birimler,
eklendiğisözün son sesi kendi özelliklerinitaşımıyorsasürekli ünsüz uyumudışında kalmaktadır.
ABSTRACT
Because of its phonetical characters, Kyrgyz is of a special place within modem Turkic languages. Due to consonant harmony and the first vocal, it is possible to divedaffixes starting with an consonant into two groups, the fırstone is called multi variant for their consonant harmony and their fırst
vocal, and the second is the mono-variant. If the last vocal of the last word to which it is added is not carried its own features, affixes whose first vocal is mono-variant is always counted out of consonant
harınony.
O. Bir sesin söz zincirinde kendinden önce ya da sonra gelen bir başka sesle birlikte
bulunmasından doğanve birinden öbürüne özellikaktarımıyoluyla gerçekleşen (Vardar, ı998: 42) ses
olayına benzeşmedenmektedir. Türkçede düzenli olarak meydana gelen ve ilerleyici olan benzeşmelere
uyum denir. Kök biçim birimler (kökler)asıl, ek biçim birimler (ekler) iseyardımcı unsurlaroldukları
içinsöyleyiş bakımındangenellikle ekler köklere uyar.
Genel Türkçedeki sözlerin kök ve ek biçim birimlerinde yan yana veya aralıklı yer alan ünlülerarasında boğumlanmabölgesi ve düzlükyuvarlaklık bakımından;ünsüzlerarasında boğumlanma noktası, titreşim, nazallıkve süreklilikbakımından;ünlülerileünsüzlerarasındaiseboğumlanma noktası ve süreklilikbakımındanses uyumu söz konusudur.
1.ÇağdaşTürkyazıdillerinden olanKırgızcadaünlülerarasındakiuyum üst seviyededir. Kök
ve eklerde biçim yan yana gelen ünsüzler ve ünlüyle sonlanan kökler ile ünsüzlebaşlayan ekler arasında
uyumfarklı düzeylerde ortayaçıkmaktadır. Benzer ses özelliklerine sahipolmalarına rağmenuyumlarda
farklılıklar meydana gelebilmektedir. Bu sebepten Kırgızcadaki ünsüzle başlayan çok sesli ekleri,
başlangıç seslerinin ses uyumuna tabilikleribakımındançokdeğişkelilerve tekdeğişkelilerolmak üzere
ikikısma ayırmakmümkündür.
2.Başlangıçünsüzünegöre çok değişkeliekleri kendi içinde üçdeğişkelilerve ikideğişkeliler
olmak üzere ikikısma ayırmakmümkündür.
Başlangıç ünsüzüne göre üç değişkeliler, eklenilen sözün ünlü veya titreşimli-titreşimsiz
karşılıklı ünsüzlerle sonlanmasına göre birbiriyle ilgili üç farklı ünsüzlebaşlamaktadır. Bu eklerin ses
yapısı bakımındanortak özelliğitarihi Türk yazı dillerinde boğumlanma noktası bakımından diş-dişeti
(dil ucu) ünsüzleri olan"dIt, I,n" ile başlamalarıdır. Genel Türkçede ekin ilk sesi olan LV, Kırgızcada
eklendiği sözün sonsesin~göreldl veya lt/yedönüşebilmektedir(IV> Idiveya ltı). Ekin ilk sesi genel
TürkçedeınıiseKırgızcadavd/veyalt/'yedönüşebilmektedir(ını>ldıveyaltı).Genel Türkçede ekin ilk sesiId-t/karşılıklı ünsüzü ise'tV'ye dönüşebilmektedir. Bu özelliğe çekim eklerinden ilgi hali eki "-Nın",
yükleme hali eki "-NI", eşitlikhali eki "LAp", çokluk eki "-LAr", ve yapım eklerinden isimden isim yapma ekleri "-DAş","-LAk", "-LIk", "-LDU" isimden fiil yapma eki "-LA-" ile fiilden isim yapma eki -LAgAn sahiptir. Bu ekler ünsüzlesonlanan sözlere titreşim bakımından, ünlüyle sonlanan sözlere de süreklilik bakımından uymaktadır. İlgi hali -Nln (biröönün üyü, sözdün toluk maanisi, epostun eesi), yükleme hali -NI (Balıkçını balıkçı, alıstan taanıyt, Bul til, Sovyetter Soyuzunda ekinçi orundu eeleyt.,
Baba Dıykan coldoşum, i Bardık işti oüdosun),eşitlikhali eki -LAp (Cakşılap süylöşsöü,kirgize beret;
karaflgıda calgızdap, alıs çıkpaycürüflüz!), çokluk eki "-LAr" (kiyimder, toolor, meymandar); isimden
isim yapma eki "-LIk" (iygi-lik, çın-dık,biyik-tik); isimden isim yapma eki "-LUU" (sür-düü, küç-tüü, maani-lüü); isimden isim yapma eki "-LAk"(muz-dak, cay-lak,taş-tak);ve isimden fiil yapma eki "-LA-" (coo-la-, ümüt-tö-,dalil-de-), fiilden isim yapma eki "-LAgAn" (cüz-dögön, kança-lagan, köp-tögörı
vb).
1.1.2. Başlangıç
ünsüzüne
göre ikideğişkeli ekler, eklenilen sözün son sesine göre karşılıklıünsüzlerle başlamaktadır. Ünlü veya titreşimli ünsüzle sonlanan köklere titreşimli ünsüzle başlayan
değişke, titreşimsizünsüzle sonlanan köklere isetitreşimsizünsüzlebaşlayan değişkeeklenir. Buözelliği
sahip eklerşunlardır: İsimçekim eklerinden yönelme hali eki "-KA" (Meerman eneler bir oygokelişip, ar kimisi koldorundo bolgon tamakaştarınortogoçıgarışat.; Akın uşul ırın cıyılgantopkoırdap,özünün
cana oşondoy ele başka kedeylerdin katuu ezilip catkanın bayandap ötöt.), ayrılma hali eki "-DA"
12 Yrd. Doç. Dr., Gaziantep Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü,
(Dosufidu tozokto sına, / Kayrılıp suu berebi?!, Emi mına oşa Mekenibizdebiz.), bulunma hali eki "-DAn" (Alsız kolun cerden arafialıp, töbömdön sılamakbolup, birok sılay albadı.; Oşondomöndürgöy
cagan okton beçaraKırgızdın kanısuudayaktı.), eşitlikhali eki "-DAy"(Oşondamöndürgöycagan okton beçeraKırgızdın kanısuudayaktı.; Taştay kakşaganmuzdak suuattı agımmenenalıpcönödü.), aitlik eki "-KI" (Ayıldagılar taruu egip, kışı menen coro içişet eken.; Tömönkü örööngö, sozuIgan suuga, uyulgugan tokoygo, nık toolorgo köz çaptırıp olturup, karıya kafiırı tütögöndöy.), soru eki "-BI" (Erkekpi, urgaçıbı?); fiil çekim eklerinden geçmişzaman ekleri "-DI" (Kördüfibü? İşendiübi? ;Yaruk attantüştü)ve "-KAn" (150üydön çoü köçöiçkenmin; Kültegin 731-cılı27- fevralda ölgön. ), olumsuz
genişzaman eki "-BAs" (Barsafi anı tappassıfi; Kölünönbezgen kaz oübos, /Elinen bezgen er ofibos.), olumsuz geniş zaman eki "-BAy" (Başka cumuşka kirişpeymin; Emne üçün sizder, öz ene tilifierdi
uguzbaysıfiar dep bizge doo koyboysuüar"), emir ikinci teklik şahıs ekleri "-KIn" (Kaçıke baatırga
kabardısen bergin. Ayana, musulman bolgul, ager musulmanbolbosoü ölsöm ölörmün.) ve "-KIl" (Ay
ana, musulman bolgul, ager musulman bolbosofi ölsöm ölörmün.), bildirme ve öznelik birinci çokluk
şahıseki "-BIz" (Emne bolorubuzdu bilgenbiz.; Körsö biz caştarıbızga,takmaalımataytpaykelatıppız.), sıfat fiil ekleri "-BAs" (Çıdabascoruk go; Bizge Sovyettik okuuçularga, "kün nurlarınkanatkılgan"
ölbös, öçpösırlarınmuraskakaltırdı.),"-DI" (Al cekkördükişininüyü.; Eh,Issık-Köl,senin şarpıldagan
tolkunuft, senin cumşuktündörüfi, ak kuuday bolgon kızdarıii, öttü turmuş.), "-KAn"(Bütkön işke sınçı
köp, / Bışkan aşkaceçüköp; Koldon kelgen cakşılıgınalardanayaşpadı),"-KI" (Bal cegifi kelgen go?!; Sizder bizdinsözübüzdünırgagın, küüsün(muzıkalduulugun) eşitkiüerkelebi?), "-Kın"(Men ölsöm, ce eneii ölsö bizge iman aytkındaybolupkalsın.; Taanışalıkanda, - dedicaftıkeIgin, dalmaüdayımakelip.), "-Kls" (Den sooluk -tügöngüs baylık; Esep cetkis tört tülük mal özünükü.),zarf fiil ekleri "-BAstAn" (Al söz aytpastan makul bolot; Asanbayev sen bolsoü, kılçaybastanüyüfiö ket.), "-KAH" (Bazarga koy satkah keldim. Onu kelgeli körö elekmin. ), "-KAnçA"(Başımdanötpögönçöbalamın.;Emi anı ömürü ötkönçöasınıp cürüşükerek.), "-KAndA" (Alar boz üygöcakındapkelgende kemegedegi ottuncanında
ookat kılıp cürüşkön ekikatındı, arıcakta oynap catışkan baldarı körüştü;Baldar menen oyno!- depçoü
kişiler aytışkanda men kıyılıp arafi ketemin.), "KIçA" (Özgögö ölüm tilegiçe özüüöömür tile.; Namıs ketkiçe, baş ketsin.), "-BAy" (Kana, körgönüüdü tökpöy-açpay ayt.; içpey-cebey cıynagın, / Bay boloruna men kepil.), kuvvetlendirme eki "-DIr" (Stalındi,totalitarduu recimdi Tokombayevçe ırdagan akıncoktur; Balkim, bul, tek menin pendelikkalpıs baamımdır.); yapımeklerinden isimden isim yapma ekleri "-KA" (öz-gö, baş-ka), "-KIl" (ak sar-gıl, aç-kıl), "-KBy" (tes-key, küü-göy), fiilden isim yapma ekleri "-DAk" (kuur-dak, bış-tak), "-DIk" (kal-dık),"-KA" (tokul-ga, tut-ka), "-KAk" (çanç-kak, say-gak, sor-gok, bat-kak, cap-kak, il-gek ), "-KI" (kül-kü,süy-gü),"-Kıç" (aç-kıç,bil-giç),"-Kın" (çık-kın,
kel-gin), "-KIr" (al-gır,öt-kür), isimden fiil yapma eki ile fiilden fiil yapma ekleri "-BA-" (cet-pe-, kon-bo- ), "-DIr-"(al-dır-, kezdeş-tir-),"-KAnsI-"(toltur-gansı-, öçöş-könsü-),"-KAz-" (öt-köz-, kör-göz- ), "-KIr-" (sız-gır-,cet-kir-), "-KIz-" (cat-kız-,bil-giz-) bu sınıfa girmektedir. Bu sınıftakiekler köklere
ulanmaları bakımındangenel Türkçenin özelliklerini arz etmektedir.
1.1.3. Kırgızcadakiilk ünsüzü tek değişkeliekler, eklenilen sözün son sesi ünlü de, titreşimli ünsüz de, titreşimsiz ünsüz de olsa hep aynı kalır. Bundan dolayı da ünsüz uyumsuzluklarına sebep olurlar.
Kırgızcada başlangıçünsüzüne göre tek değişkeli yapımeklerişunlardır:isimden isim yapma ekleri "-çA" (Kazak-ça, Kırgız-ça),"-çAk" (tüyün-çök, kelin-çek), "-çAn" (at-çan, çaparı-çarı), "-çı"
(kömür-çü, comok-çu), "-çII" (emgekçil, kir-çil), "-çöök"(köfiül-çöök), çUk" (köl-çük, oyun-çuk), "-ke" (ata-ke, bay-ke), "-kek" (er-kek), "-mök"(kök-mök ),"-sIz"(kayrat-sız,söz-süz),";sAk"(ölüm-sök,
törkürı-söök), "-sön" (külmök-sön), "-tay/-toy" (aga-tay, ak coI-tay, kara col-toy); fiilden isim yapma ekleri "-çaak" (casan-çaak, uruş-çaak), ~-çek" (em-çek, böl-çök), "-çUk" (üyrön-çük), "-kAlAk" (küy-kölök,şaş-kalak), "-mA"(süz-mö, bas-ma), "-mAç"(caftıl-maç,tol-moç), "-mAk" (sıyırt-mak, il-rnek"
tabış-mak), "-mAl" (tök-möl, oku-mal), "-mAy" (arkan tartmay, üy almay), "-mlr" (bas-mır),"-mön"
(köç-mön, süy-mön), "-mIş-" (uk-muş, bol-muş);isimden fiil yapma ekleri "-çA-"(kur-ça-, çar-ça-),
"-çI-"(aar-çı-, kıp-çı-),"-KA-" (muü-ka-, içir-ke-, kızır-ka-, çımkır-ka-,ciyir-ke-), "-kIr-"(kıy-kır-, bış-kır
), "-kIrA" (kür-kürö-, çır-kıra-), "-kör" (töü-kör-), "-sA-" (bel-se-, ök-sö-), "-sAr-" (kum-sar-), "-sI-" (cer-si-, menmen-si-), "-sIn-"(az-sın-,kem-sin-), "-sIrA"(al-sıra-, kan-sıra-), "-şA-" (tıü-şa-, kep-şe-),
"-şl-" (şaü-şı, taü-şı, ım-şı-, ık-şı-, kıü-şı-),"-tAr-"(kıs-tar-,köü-tör-),
Başlangıçünsüzüne göre tek değişkeli çekim ekleri şunlardır:isim çekim eklerinden eşitlik hali ekleri "-çA" (Özümçö cürgönbir cupunukişimin.;Sizdinpikirifıizçe, uşu kançalıkdeftgeelde tuura
da, kançalıkdeftgeelde tuura emes?), "-çIlAp" (men dele silerçilep koniyak alıpiçernin; Kolufl.an kelip
turgan cardamınayayt dep taarınat, sençilep.); fiil çekim eklerinden öznelik birinci teklik şahıs eki "-mIn" (Uşerde uşunça caşapCÜTÜp,mındaydıkörgön emesmin.;Asıpciberet dep oylop, asıl taş şakegimdi
katıp koydum ele, unutup taştapmın.), öznelik ikinci teklik şahıs ekleri "-sIft / -sIz" (Bıltır da
uşintkensifi!;Aga çeyinözUft ölörsün. ;Anan, özünüz oyurıkarakbolsoftuz oynop cüröbergensiz da?),
öznelik ikinci çokluk Şahıs ekleri "-sIfiAr/-sIzdAr" (Oşentip ubakıttı utasıfl.ar, salttı buzbaysıüar.;
birööfiör ortoktoşbolup, eki kişi bir tabaktan cebeysiüerbi"; Sizder emine deysizder.), bildirme birinci teklik şahıs eki "-mIn" (Mına emi, siler da moltok, men da moltokmun .; Özü Tabgaçmın debeyt.), bildirme ikinci teklik Şahısekleri "-sını-sız" (Sen akçagasatıp algan kulumsufi.;baarınbir tuugansız.),
bildirme ikinci çokluk şahısekleri "-slnAr/-slzdAr" (Dayarsıfiarbı?;Azıreletüştüm,özüüörkandaysıüar
tuugandar.; Azamatsızdar, baatırsızdar.); geçmiş zaman eki "-çu" (Baatır, ini sıyaktuu körçümün, başında.;A birok özüfidü özün öltürçüsüfi.); şartve emir kipIerini istek kipine dönüştürenek"-çı" (Barıp karayınçı.; Kısaarcerifierdi gana kıssarıarçıl), istekli gelecek zaman eki "-mAk(çl)" (Kılçaysa,Ukendi
körüşmök.; Koşbiylik cürgüzüşmökçügo, tizgin talaşkanala dopu.), emirüçüncü teklik ve çoklukşahıs
eki "-sln"(Menin da kulak - meem tınçısın.; Aldıgaalduu-küçtüülörçıgışsın.), şarteki "-sA" (Minteerin bilsem kelbeyt elem.; Tüşüp bir az şam-şum etip alsak kantet?); isim fiil eki "-mAk" (Biröönün üyün
çeçmek bar, tikmek cok.; Çınındamenalardıömürümdö bilmektügül, körgönemesmin.);Sıfatfiil eki "-çu" (Kazangap aligi kişigieerçip,stantsiyanıniçindegi asker çogulçu cayga bardı.; Balapanınacemberçü
kuştay çukuldap kalgan toguzbay murdun çuyrup atayı burulat.), sıfat fiil eki "-mAkçi" (Marat menen Kanat çoguluştan kiyin ubaktıların birge ötkörüügömakuldaşıp,saat törttö "Pişpek" meymankanasınan
coguluşmak boluştu.; Antse da saktık sezim türtkönsüp, tülkü kuyrugun çıçayta karmap, abay attap
coldon çıkmakçıboldu.), sıfatfiil eki "-mış"(Ar kimi kolsalıp, ooztiymişboldu.; Ukpamışbolupşalını
otoy bedrim.), zarf fiil eki "-mAylnçA" (Aytmayınçakim bilet, i Açmayınçakim köröt.; Birok kızınat
işindeturgan sofi konduktoru artkı açıkayantçada baratkanakırkıvagon ötüp ketmeyinçe ordunan cıla
albadı.)
2.Başlangıçünsüzü her zamantitreşimsiz
ünsüz
olan ekler titreşimliünsüzle sonlanan sözlereeklendiğinde, başlangıç ünsüzü her zaman titreşimli olan ekler titreşimsiz ünsüzle sonlanan sözlere
eklendiğinde ünsüzuyumsuzluğunasebep olmaktadır. Titreşim uyumsuzluğuna sebep olan ekler genel
itibarıyla
ya süreksiztitreşimsiz diş
etiünsüzüıçı,
ya süreksiztitreşimsız
art damakünsüzüıkı,
ya süreklititreşimsiz diş eti UnsqzU Isı, ya sürekli titreşimsiz diş eti-ön damak ünsüzü ışı, ya da sürekli akıcı
titreşimliçift dudak ünsüzüımıilebaşlamaktadır.
Çağdaş Kırgız yazı dilinde daima süreksiztitreşimsiz diş eti ünsüzü ıçıile başlayan eklerin
tarihi Türkyazıdillerinde tespit edilenlerinin de (Gabain, 1995:43,48,65; Hacıeminoğlu,1996: 13, 14,
30; Hacıeminoğlu, 1997: 40, 44, 65;Karamanlıoğlu, 1994: 23, 24, 25, 36, 75; Eckman, 1988: 72, 32, 33,
37)daima süreksiz titreşimsiz diş eti ünsüzü ıçı ile başladığı tespit edilmiştir. ıçı ünsüzüyle başlayan
eklerdeneşitlikhali eki -çA-, sürekli geçmiş zaman eki -çU, sıfat fiil eki -çU ile emirve şart kiplerini istek kipine çeviren-çıekleri çekim ekiyken -çA, -çAk, -çAn, -çı,-çll, -çlk, -çöökekleri yapımekidir.
Kırgızcadadaima süreksiztitreşimsizart damakünsüzüıkiilebaşlayanekler olan -ka-, -kalak, -ke, -kek,-kır-ekleri yapımeki olup genelliklekullanış sıklıklarıaz olup eklendikleri köklerekaynaşmış
vaziyettedir. Bu eklerden -kek (Gabain, 1995,45; Arat, 1979: 158; Ata, 1998: 136) ve-klr-iın (Gabain, 1995:49) da tarihi Türk yazı dillerinde ünsüz uyumu dışında kaldığı görülmektedir. Bu ekler dışında
süreksiztitreşimsizart damak ünsüzü ıkiilebaşlayanekler, tarihi Türkyazıdillerindeolduğugibi çağdaş
Kırgız yazıdilinde de ünsüz uyumunauymaktadır.
Sürekli titreşimsiz diş eti ünsüzü Isı ile başlayan ekler titreşimli ünsüzle sonlanan sözlere
eklendiğindetarihi Türkyazıdillerindeolduğugibititreşim bakımından uyumsuzluğayola açar.
Sürekli titreşimsiz diş eti-ön damak ünsüzü ışı ile başlayan ve titreşimli ünsüzle sonlanan sözlere eklendiğinde ünsüz uyumuna yol açan -şA- ve -şl- ekleri çağdaş Kırgız yazı dilinde kullanış
sıklığıaz olan eklerdendir.
Tarihi Türk yazı dillerinde sürekli akıcı titreşimli çift dudak geniz ünsüzü
Imi
başlayanolumsuzluk eki -mA-, olumsuzgenişzaman vesıfatfiil eki olarak kullanılanmAz, soru biçim birimi -mu ve olumsuzgeniş zaman-sıfatfiil eki ile ayrılmahali ekininbirleşmesiyle oluşan-mAzdAn zarf fiil ekinin ilk ünsüzü çağdaş Kırgızyazıdilinde karşılıklıçift dudak ünsüzleri olan Ib-p/'ye dönüşmüş ve böylelikle ünsüz uyumuna tabi olmuşlardır. Çağdaş Kırgız yazıdilinde sürekli akıcı titreşimli çift dudak geniz ünsüzü
imi
ilebaşlayanisimden isimyapımeki-rnök,fiilden isim yapma ekleri -mA, -mAç, -mAk, -mAl, -m/sy,-mır, -mön,-mlş;fiil çekim eklerinden öznelik birinci teklikşahıseki -mln, istekli gelecek zaman eki -mAkçi, isim fiil eki -mAk,sıfatfiil ekleri -mAkçl ve-mlş,zarffiil eki -mAylnçA ve bildirme birinci teklik şahıs eki -min titreşimliünsüzle sonlanan sözlere eklendiklerinde, ilk ses bakımındankendileriyle aynı olan ve yukarıdabahsedilen ekler gibi uyuma girmemekte ve ünsüz uyumsuzluğuna
sebep olmaktadırlar.
Imi
ünsüzüyle başlayan eklerin titreşimsiz ünsüzle sonlanan sözlere eklendiğindeünsüz uyumuna yol açmasıgenel Türkçe için de geçerlidir.
3. Ünlü uyumunun ve ünsüzlebaşlayan bazıeklerdeki
ünsüz
uyumunun oldukça ileri seviyedegörüldüğü Kırgızcada ıkiünsüzüylebaşlayıpda başlangıçünsüzübakımındantek değişkeliolan eklerin
böyle bir ses yapısına sahip olmalarında öncelikli sebep kullanış sıklıklarının azlığıdır. Aynı sesle
başlayıp iki değişkeli eklerin özeliği ise kullanış sıklığının fazla olmasıdır.
Imi
ünsüzüyle başlayaneklerin ilk sesbakımındantekdeğişkeli olmasıgenel Türkçenin sesözelliğineve bu eklerinKırgızcadaki
kullanış sıklıklarının azlığıylailgilidir. ıçıve Isıünsüzleriyle başlayan eklerin ilkünsüz bakımındantek
değişkeli olması yalnızca çağdaş Kırgız yazıdiline özgü olmayıptarihi yazıdillerinin hementamamında
görülen, çağdaş yazıdillerininbirçoğundada devam eden bir durumdur.
KAYNAKLAR
Eckmann,J(çev. GünayKaraağaç),1988, çağataycaEIKitabı,EFB, İstanbul
Arat, R R, 1979, Kutadgu BiIig IIIİndeks, İstanbul
Hacıeminoğlu,N, 1996,KarahanlıTürkçesi Grameri, TDK, Ankara
Hacıeminoğlu,N, 1997, Harezm Türkçesi ve Grameri, İstanbul
KasapoğluÇengel, H, 2005,KırgızTürkçesi Grameri,Akçağ,Ankara
Karamanlıoğlu,AF, 1994, KıpçakTürkçesi Grameri, TDK, Ankara
Vardar, B, 1998,AçıklamalıDil Bilimi TerimleriSözlüğü,abc, İstanbul
Sü1eymenova, E.D., 1998, Slovar' poYazıkoznaniyu, Gılım, Almatı
Yartsiyeva,Y.N. (red.), 1997, Yaziki Mira TyurkskieYazıki, Kırgızstan, Bişkek
Ann, E.M., (red.), 1998, Kazak TiIi Entsiklopediya, IDK-TlRO,Almatı
Kudaybergenov, S., Tursunov, A., Kırgız Adabiy Tilinin Grammatikası, Fonetika cana
Morfo!ogiya, Frunze, 1980
Davletov, S., Kudaybergenov, S., 1980,Azırkı KırgızTili Morfologiya, Mektep, Frunze
Ceritoglu, M., 1998, KırgızTürkçesininŞekilBilgisi, Çanakkale 18 Mart Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, BasılmamışDoktora Tezi, Çanakkale
