İÇİ NDEKİLE R
• Giriş
• Taşıma İlkeleri
• Taşımada Taraflar
• Taşıma Türleri
• Taşıma Türünün Seçimi
• Entegre Taşımacılık
• Araç Güzergâhının Belirlenmesi
• Kanal Tür Ve Yapısı
• Fiziksel Dağıtım Kanalı
• Kanal Seçimi
• Depolamanın Rolü
• Depolama Planlaması
• Depolama Operasyonları
• Paketleme Ve Yük Birleştirme
HEDEFLE R • Bu üniteyi çalıştıktan sonra;
• Taşıma türlerinin neler olduğu,
• Taşıma türü seçiminde dikkate alınan faktörler,
• Fiziksel dağıtım kanallarının neler olduğu,
• Depo planlama kriterleri,
• Depolama operasyonları öğrenilmiş olacaktır.
ÜNİ TE
4
TAŞIMA, DAĞITIM VE DEPOLAMA
TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ
Doç. Dr. Hakan KİTAPÇI
ÜNİTE
7
Taşıma verimliliğini etkileyen iki temel ekonomi ilkesi vardır.
Bu ilkeler; ölçek ekonomisi ve mesafe
ekonomisidir.
GİRİŞ
Lojistik sürecinin hedefi, doğru miktarda ve kalitede ürünün doğru yerde, doğru zamanda, doğru müşteriye ve doğru fiyatla teslimini sağlamaktır. Lojistik sistemi sahip olduğu bir takım fonksiyonlarla bu işlevini yerine getirmektedir.
Taşıma, dağıtım ve depolama bu fonksiyonlar arasında yer almaktadır.
Taşımada lojistik sistemini destekleyebilecek birçok uygun araç
bulunmaktadır. Örneğin taşıma maliyetlerinin düşürülmesinde araç kiralama artık yaygın bir biçimde kullanılmaktadır. Kiralanan birçok taşıyıcı ile ürün sınıflama, sıralama, müşterinin istediği biçimde teslimat ve sunum şeklinde müşteriye değer yaratan faaliyetler çeşitlilik göstermeye başlamıştır. Teknolojinin gelişmesiyle birlikte malın tedarik zinciri içerisinde izlenebilirliği daha kolay hâle gelmiştir. Ürün teslimatlarının tam ve kesin olarak yapılması stok, depolama ve malzeme
dağıtımını azaltmıştır. Taşıma sadece bir eşyayı bir noktadan diğer noktaya götürmek olarak düşünülmemelidir. Aksine önemi ve değeri günümüzde daha da artmıştır.
Bir diğer fonksiyon olan dağıtım, endüstriyel ve ekonomik hayatın çok önemli bir yanını oluşturmaktadır. Doğası gereği birçok alt sistemden oluştuğu için giderek önem kazanmıştır. İş dünyası da bu fonksiyonlar arasında bir ilişki kurmak ve bu ilişkilerin diğerlerini nasıl etkilediğini dikkate almak durumundadır. Bu bölümde taşıma, dağıtım ve depolama konuları ana hatlarıyla sizlere anlatılacaktır.
TAŞIMA
Taşıma İlkeleri
Taşıma verimliliğini etkileyen iki temel ekonomi ilkesi vardır. Bu ilkeler;
ölçek ekonomisi ve mesafe ekonomisidir.
Ölçek ekonomisi: Taşınan miktarın artmasıyla birim taşıma maliyetinin düşmesidir. Örneğin kamyonun kullanılacağı bir taşımada, tam kapasitesiyle yapılacak yükleme ile taşıma kapasitesinin altında yapılacak bir yüklemenin taşıma maliyeti farklılık gösterecektir. Daha az yüklemede, birim taşıma maliyeti daha yüksek olacaktır. Genelde daha yüksek taşıma kapasitesine sahip taşıma türlerinde yani demir yolu ve deniz yolu taşımacılığında, taşıma maliyetleri, daha düşük taşıma kapasitesine sahip taşıma türleri içinde yer alan kara yolu ve hava yolu taşımacılığına göre daha düşüktür. Taşımada, sabit maliyetler içinde yer alan yönetim maliyeti, ekipman maliyeti, faturalama maliyeti, araçların yükleme boşaltma bekleme süreleri gibi maliyetlerin yüksek olması ölçek ekonomisini zorunlu hâle getirmektedir. Bir diğer ifade ile 1 ton yükleme ile 5 ton yüklemede aynı maliyetlere katlanılmaktadır.
Mesafe ekonomisi: Artan taşıma mesafesinde taşıma birim maliyetinin düşmesidir. Örneğin 1000 km’lik taşımanın tek seferde yapılma maliyeti, iki seferde yapılacak 500 km’lik bir taşıma maliyetinden daha düşük olacaktır. Sabit maliyetler mesafeye uzunluğuna göre yayılacaktır. Mesafenin artmasıyla her ne kadar sabit maliyetler değişmese de taşımada birim maliyet azalacaktır.
Bu ilkeler herhangi bir taşıma türü tercih ederken çok önemlidir. Taşımada amaç, müşterinin hizmet beklentilerini karşılarken olabildiğince büyük miktarda ve uzun mesafede yükleme yapmaktır.
Taşımada Taraflar
Taşıma ortamı lojistik sistemindeki kararları etkiler. Ticari işlemlerin aksine taşıma kararları altı grup tarafından etkilenir: 1-Yükleyici, 2-Alıcı, 3-Taşıyıcı, 4-Hükümet, 5-İnternet ve 6-Kamu. Şekil 7.1. bu gruplar arasındaki etkileşimleri göstermektedir. Böylece taşıma ortamının karmaşıklığı ve tarafların rolleri daha iyi anlaşılabilmektedir.
Yükleyici ve Alıcı
Yükleyici ve alıcıların ortak ilgileri, taahhüt edilen süre içinde ve en düşük maliyetle bir ürünün yükleme noktasından teslim noktasına taşınmasıdır. Taşıma ile ilgili hizmetler, belirlenen alım ve teslimat süreleri, öngörülebilir transit zamanı, sıfır kayıp ve hasarın yanı sıra bilgi ve faturalamanın doğru ve zamanında
yapılmasını içerir.
Taşıyıcı
Taşıyıcı, taşıma hizmetini gerçekleştiren bir işletmedir. Taşıma maliyetlerini en aza indirirken gelirini artırmak istemektedir. Taşıyıcılar, işçilik, yakıt ve taşıma için gerekli olan araç maliyetlerini en aza indirirken müşterilerine mümkün olan en yüksek oranda hizmet ederler. Bu amaçla, taşıyıcı, ölçek ekonomisi ve mesafe ekonomisine ulaşmak adına taşıma ortamında farklı yükler için birçok farklı nakliyeciyi ve taşıma aracını teslimat süreleri çerçevesinde koordine eder.
Şekil 7.1. Gruplar Arasındaki Etkileşimler
Hükümet
Hükümetin, gerek sosyal refah gerekse güvenilir hizmet açısından
taşımacılık alanına karşı bir ilgisi vardır. Ekonomik büyümenin desteklenmesi için, istikrarlı ve verimli bir ulaşım ortamı istenmektedir. İstikrarlı ve verimli bir ulaşım ortamında, taşıyıcılar makul bir maliyetle gerekli olan taşıma hizmetini
sağlayacaktır. Ekonomik hedefleri başarmada ulaşımın doğrudan etkisi vardır.
Hükümet sektörde gerekli düzenlemeleri ve ayarlamaları gerçekleştirir. Devletler arası anlaşmalar yaparak ticaretin geliştirilmesini teşvik eder.
Kamu
Yükleyici
Hükümet
Alıcı Taşıyıcı
İnternet
Ürün akışı Bilgi Akışı
İnternet
Taşımacılık sektöründe bir diğer gelişme de internet tabanlı hizmetlerin kullanılmasıdır. İnternet tabanlı iletişim, müşteri ve taşıyıcılara gerçek zamanlı bilgi paylaşımı sağlamaktadır. Lojistik operasyonları yapan işletmeler arasında
doğrudan doğruya internet iletişimi kullanılmaktadır. Taşımacılık hizmeti web ortamında sunulmaktadır. Bu işletmelere iki şekilde fayda sağlamaktadır: İlki, taşıyıcıların yük kapasitelerinin sorgulanmasında bilgi alışverişi. İkincisi de, web tabanlı hizmetlerde işlemlerin daha kolay bir biçimde yapılması ve izlenmesidir.
Taşımadan başka, internet tabanlı bilgi alışverişi, taşımada kullanılan yakıt, ekipman, parça ve sarf malzemelerinin satın alınmasında kullanılmakta ayrıca potansiyel satıcı ve tedarikçiler hakkında da bilgi toplanmasını sağlamaktadır.
İnternet kullanımın artması taşıma işlemlerinin doğasını da değiştirmektedir.
Gerçek zamanlı bilgiye ulaşma ve bu bilgiyi paylaşma, taşımayı daha şeffaf ve izlenebilir hâle getirmektedir.
Kamu
Taşıma sisteminin son katılımcısı da kamudur. Kamu ulaşımda, harcama ve etkinliğinin yanı sıra çevre ve güvenlik standartları ile de ilgilenir. Kamu malları satın alarak ulaşımda dolaylı olarak talep yaratır. Taşıma maliyetinin düşük olması arzulansa da çevresel etki ve güvenlik kamu açısından bir endişe kaynağı
olmaktadır. Taşımada ortaya çıkan hava kirliliği ve petrol sızıntısı önemli bir sosyal konudur. Çevresel maliyet ve güvenlik maliyeti sonuçta tüketiciler tarafından ödenmektedir.
Ulaşım politikasının oluşturulması bu altı taraf arasındaki etkileşim nedeniyle karmaşıktır. Nakliyatçılar, alıcılar ve taşıyıcılar arasında sık sık yaşanan çatışmalar bu karmaşıklığı doğurmaktadır. Zaman zaman hükümetler, kamu yararını korumak için bu alanda ekonomik ve sosyal düzenlemeler yapmaktadırlar.
Taşıma Türleri
Taşıma modları, taşıma türlerini tanımlar. Temel olarak beş farklı taşıma türü vardır: Bunlar; demir yolu, kara yolu, hava yolu, deniz yolu ve boru hattı taşımacılığıdır. Her taşıma türü kendine has özellikleri sahiptir. Ürünün taşınacağı yere, bulunduğu lokasyona, mesafeye ve değerine göre taşıma türüne karar verilir.
Bazen entegre taşıma da yapılabilir. Eğer Türkiye’den Almanya’ya bir taşıma yapılacaksa farklı alternatifler kullanılabilir: İtalya’ya feribotla, İtalya’dan Almanya’ya kara ya da demir yolu tercih edilebilir. Taşımacılıkta genellikle kara yolu tercih edilmektedir.
Demir Yolu Taşımacılığı
Demir yolu taşımacılığında, uzun yolculuklarda genellikle ağır ve hantal eşyalar taşınır. Trenler daha tutarlı ve yüksek hızı uzun süre koruyabilen araçlardır.
Konteyner ve dökme yük taşımacılığında diğer taşıma modlarıyla entegre edilebilir. Demir yolu taşımacılığı her ülkede farklı şekillerde düzenlenmekte, devlet ya da özel sektör tarafından gerçekleştirilmektedir. Demir yolu
taşımacılığının bir avantajı, altyapısı nedeniyle yüksek kapasitede taşıma yapılması nedeniyle birimde taşıma maliyetinin düşük olmasıdır. Belirli iki nokta arasında taşıma yapılması, taşımada rekabeti güç hâle getirmektedir. Ancak büyük taleplerin karşılanmasında yeterli olmamaktadır.
Bir diğer avantajı da, birimde taşıma maliyetlerinin düşük olmasıdır.
Göreceli olarak maden, kömür vb. gibi düşük değerde olan malzemenin büyük hacimlerde taşınması mümkün olmaktadır. Bu nedenle dolayı, demir yolu taşımacılığı bitmiş ürünlerin taşımacılığından ziyade ham madde kaynaklarının taşınmasında daha fazla tercih edilmektedir. Demir yolu taşımacılığının en temel dezavantajı esnek olmamasıdır. Taşıma programının önceden yapılmış olması son dakika veya acil teslimatlar için çok az esneklik sağlamaktadır. Demir yolu
taşımacılığında belirli bir güzergâh dâhilinde bir kalkış ve varış noktası bulunmaktadır. Arada herhangi bir noktada durma söz konusu değildir. Tren garlarının taşımacılık hizmeti almak isteyenlere uzak olması, gerek müşterilerin gerekse ürünlerin gara ulaştırılmasını gerektirmektedir. Gerekli transferler de zaman kaybını artırmaktadır. Kısa mesafelerden ziyade uzun mesafeler için oldukça kullanışlı bir taşımacılık alternatifidir.
Sınırlı erişim sorunu farklı şekillerde çözümlenebilmektedir. Demir yollarının yakınında bulunan liman, havaalanı, konteyner limanı belirlenebilir ya da entegre taşımacılık modları tercih edilebilir.
Karayolu Taşımacılığı
Kara yolu taşımacılığı tüm tedarik zincirleri tarafından kullanılan bir taşıma modudur. En önemli avantajı esnek olmasıdır. Herhangi bir bölge içindeki tüm noktalara ulaşım imkânı sağlar. Her ne kadar kara yolunda hız limiti olsa da, kapıdan kapıya daha kısa sürede servis verilebilir. Örneğin uçakla İstanbul’dan Ankara’ya kısa sürede gidebilirsiniz. Ancak seyahat süresini hesaplarsanız; hava alanına gidiş, uçağa biniş işlemleri, uçuş ve havaalanından çıkış süreleri iki il arasında otobüsle yapılacak bir seyahatle kıyaslandığında daha uzun olmaktadır.
Kara yolunda seyahat hızı da dikkate alınmalıdır. Yolların sıkışık olması araçların seyir hızlarını düşürmektedir. Geniş kara yolu ağları kara yolu taşımacılığını
avantajla hâle getirmektedir. Demir yollarında, gerekiyorsa işletmenin kendi demir yolu hattını inşa etmesi, ayrıca çok katı zaman çizelgelerinin tutulması
gerekmektedir. Kara yolunda kısa sürede esnek bir planlama ile seyahat edilebilir.
Farklı türlerde kara yolu araçları vardır. Bu araçlar yapılacak işin amacına, özelliklerine göre tasarlanırlar ve araçlara ilişkin kanuni düzenlemeler ülkeden ülkeye farklılık gösterir (Örneğin araçların beygir güçleri, istiap hadleri gibi).
Önemli araç türleri şunlardır:
Kamyonet: İzin verilebilen azami yüklü ağırlığı 3,5 tonu geçmeyen ve eşya veya yük taşımak için imal edilmiş motorlu taşıt.
Kamyon: İzin verilebilen azami yüklü ağırlığı 3,5 tondan fazla olan, eşya veya yük taşımak için imal edilmiş motorlu taşıt.
Çekici: Römork ve yarı römorkları çekmek için imal edilmiş olan, eşya veya yük taşımayan motorlu taşıt.
Kara yollarında farklı tonajlarda taşıma yapılabilir. Türkiye kara yollarında taşımacılık yapan araçların istiap hadleri (yükleme üst sınırı) dingil sayısına ve dingil mesafesine göre değişiklik göstermektedir. Örneğin 5 dingilli bir tırın toplam brüt ağırlığı 42 ton iken (% 5 tolerans vardır), konteyner taşıması yapan araç için toplam ağırlık 44 tondur. Avrupa Birliğinde taşımacılık limiti 42 tondur.
Deniz Yolu Taşımacılığı
Deniz yolu taşımacılığı, kara yolu ve demir yolu taşımacılığındaki benzer sınırlamalara sahiptir. Birçok tedarik zinciri, deniz yolu taşımacılığını
kullanmaktadır. Dünya ticaretinin yaklaşık % 90’ı deniz yolu taşımacılığı ile gerçekleştirilmektedir. Türkiye’de ise bu oran yaklaşık % 5,3 civarındadır.
Üç farklı deniz yolu taşımacılığı vardır: Nehir ve kanal taşımacılığı (iç su yolu), kıyı taşımacılığı ve okyanus taşımacılığı. Birçok ülkede nehir ve kanal taşımacılığı gelişmiş durumdadır. Örneğin Avrupa’da Ren Nehri üzerinde taşımacılık gerçekleştirilmektedir. Deniz yolu taşımacılığında büyük gemiler kullanılmaktadır. Uzun kıyıya sahip ülkeler için bu taşımacılık daha çok avantaj sağlamaktadır. Dünya ticaretinin yarısı, dünyanın en büyük 20 limanından gerçekleştirilmektedir.
Deniz yolu taşımacılığında uzun yolculuklar kaçınılmazdır. Çeşitli yükler için farklı gemi türleri mevcuttur. Gemiler için de ölçek ekonomisi önemli olmaktadır.
Olabildiğince fazla yükleme yaparak taşıma maliyetinin azaltılması hedeflenmektedir.
Genel kargo gemileri: Her tür kargoyu büyük ambarlar ile taşırlar, standart tasarımları vardır. Bazılarında araçların giriş çıkış yapabilmesi için yan kapılar olmasına rağmen çoğunda yükleme vinç ile yapılır. Dünyada birçok limanda aşağıda belirtilen daha uzmanlaşmış gemiler için tesis olmadığından, genel amaçlı gemiler çok daha yaygın olarak kullanılmaktadır.
Dökme yük gemileri: Büyük miktarda tahıl ya da cevher taşımak için kullanılan gemilerdir.
Tankerler: Büyük miktarda sıvı özellikle de ham petrol taşımak için kullanılan gemilerdir. Ölçek ekonomisi sebebiyle olabildiğince büyük inşa edilmektedirler.
Konteyner gemileri: Standart konteynerleri taşımak amacıyla inşa edilmiş gemilerdir. Konteynerler 20 foot (6,1 m) ve 40 foot (12,2 m) olmak üzere standart iki biçimde tasarlanır.
RO-RO gemisi: Daha kısa mesafelerde araç taşımacılığında kullanılmaktadır.
Ancak, uzun RO-RO hatları da bulunmaktadır (Avrupa ABD arası).
Deniz yolu taşımacılığının dezavantajı, uygun liman noktalarının sınırlı olması ve esnek olmamasıdır. Dolayısıyla farklı taşıma moduna gereksinim duyulabilir. Bu tip taşımacılıkta bir diğer sorun da nakliyenin yavaş olmasıdır.
Yükün limana taşınması ve birleştirmeler için zamana ihtiyaç duyulmaktadır.
Hava Yolu Taşımacılığı
Birim taşıma maliyetinin düşük olmasından dolayı deniz yolu taşımacılığı uluslararası taşımacılıkta kullanılan en yaygın moddur. Fakat bazen hızlı kargo taşınması zorunlu olabilir. Örneğin, Erzurum’da bulunan fabrikanızda bir makinenin arızalandığını düşünelim. Gerekli olan yedek parça da Japonya’dan tedarik edilsin. Parça gemiyle gönderildiği takdirde yaklaşık 4 hafta sonra elimize geçecektir. Bu gibi durumlarda alternatif taşımacılık, hava yolu taşımacılığı olarak düşünülebilir.
Hava yolu taşımacılığı kargo tesliminin, maliyetinden daha önemli olduğu durumlarda tercih edilmektedir. Uygulamada, yükte hafif ama pahada ağır olan ürünler taşınmaktadır.
Hava yolu taşımacılığında üç farklı operasyon türü vardır: 1) Düzenli Hizmet:
Yolcu taşımacılığının yapılmasıdır. 2)Kargo Hizmeti: Düzenli taşıma programı çerçevesinde kargo taşımacılığının yapılmasıdır. 3)Kiralama Faaliyeti: Uçağın belirli bir teslimat için kiralanmasıdır.
Hava yolu taşımacılığındaki en genel sorun taşıma yapılacak kargonun alınmasıdır. Taşıma için gerekli tesisler, kargonun doğru uçağa yüklenmesi ve müşteriye teslim edilmesinde havaalanlarının etrafında yer alır. Bu transferler yine zaman almakta ve hava yolu taşımacılığının faydasını azaltmaktadır.
Hava yolu taşımacılığı için bir diğer problem, taşımacılık üzerinde çok az kontrol sahibi olunması ve bu taşımacılığın maliyetli olmasıdır. Sabit maliyet (uçak satın almak) ve değişken maliyetin (yakıt ücreti, havaalanı vergileri, iniş ücreti, personel vb.) oldukça yüksek olmasıdır. Uçakların sürekli uçmalarını sağlamak çok pahalı olmaktadır ve bu maliyetlerin düşürülmesinin bir yolu yoktur.
Boru Hattı Taşımacılığı
Boru hatları temelde su ve kanalizasyon için kullanılmasına karşın petrol ve gaz taşımacılığında da kullanılmaktadır. Boru hattı taşımacılığının avantajı büyük miktarda sıvı ya da gazın çok uzak mesafelere taşınabilmesini sağlamasıdır.
Taşımanın oldukça yavaş olması (bir saatte yaklaşık 10 km hareket edebilme), esnek olmaması (boru hattı döşenmiş noktalar arasında olması) ve sadece sıvı türlerinin taşınabilir olması, bu tip taşımacılığın olumsuz yanlarıdır. Bunlara ek olarak boru hattı inşasının büyük yatırım gerektirmesi de bir diğer olumsuz taraftır. Büyük yatırım gerektirmesine rağmen boru hatları, uzun mesafelere sıvı, yakıt ve gaz taşımada en ucuz yoldur. Kurulacak yerel şebekeler, evlere gaz ve su dağıtımlarında boru hattına esneklik kazandırabilmektedir.
Dijital Aktarma
Dijital ya da elektronik aktarma taşımanın en hızlı modudur. Hızlı olmasının yanında, ulaşılabilirlik ve esnekliğin yüksek olması maliyetlerde etkinlik ve fayda sağlamaktadır. Ancak sınırlı sayıdaki ürün bu modda taşınabilmektedir. Bu modda taşınan ürünler başta elektrik enerjisi olmak üzere, yazılı metin, resim, müzik, sinema filmleri ve bilgisayar programlarıdır. Bu ürünler genel olarak veriye dayalı ürünlerdir. Her ne kadar sınırlı ürün grubunda bu taşıma yapılsa da lojistik alanında bu tür taşımadan pek bahsedilmez.
Taşıma Türünün Seçimi
Taşımada bazen hangi taşıma türünün tercih edileceği açıkça bellidir. Eğer İstanbul’dan İtalya’ya çok ağır bir taşıma yapılacaksa deniz yolu taşımacılığını kullanırız. Şayet karada bir taşımacılık yapılacaksa kara yolu ya da demir yolu taşımacılığından birisini tercih edebiliriz. Uygulamada, taşımacılığı etkileyen birçok faktör bulunmaktadır. Muhtemelen en önemli faktörler taşınacak olan kargonun türü, hacmi ve taşınacak mesafedir. Diğer faktörler şunlardır;
Malzemenin değeri: Pahalı olan malzemelerin stok maliyeti yüksektir ve daha hızlı bir biçimde taşınmaları gerekmektedir.
Malzemenin önemi: Daha yüksek değerdeki malzemeler için hızlı bir planlama ile güvenli taşıma yapılmalıdır.
Transfer zamanı: Taşıma programındaki değişikliklere hızlı bir biçimde cevap verilerek tedarikçilerin gecikmeden etkilenmemesi sağlanmalıdır.
Güvenilirlik: Teslimat, transfer zamanından daha önemlidir.
Maliyet ve fiyatlar.
Sektördeki imaj ve yetkinlik.
Güvenlik, kayıp ve hasar.
Teslimat sıklığı ve programlama.
Sahip olunan özel imkânlar.
Entegre Taşımacılık: İki nokta arasında bir yükün iki ya da daha
fazla taşıma türüyle taşınmasıdır.
Nihai kararda birçok faktör etkili olmaktadır. İşletmeler karar alırken genellikle taşıma maliyetini tercih ederler. Taşıma maliyetleri genel maliyetler içinde göreceli olarak az bir yer tutar. Ancak güvenilir ve hızlı bir teslimat için daha fazla maliyete katlanmamız gerekebilir. Genel kural olarak tercih edilecek taşıma türünün ucuz ve esnek olması gerekmektedir. Tablo 7.1.’de taşıma türlerinin maliyet, hız, esneklik, yük limitleri ve ulaşılabilirlik açısından kıyaslaması
görülmektedir. Türler 1 iyi performans ve 5 kötü performans olarak sıralanmıştır.
Tablo 7.1. Taşıma Türlerinin Kıyaslanması Kriterler Demir
Yolu Kara Yolu Deniz Yolu Hava Yolu Boru Hattı Maliyet
3 4 1 5 2
Hız 3 2 4 1 5
Esneklik
2 1 4 3 5
Yük limitleri 3 4 1 5 2
Ulaşılabilirlik
2 1 4 3 5
ENTEGRE TAŞIMACILIK
Farklı taşıma türlerinin seçiminde yukarıdaki faktörler etkili olmaktadır.
Ancak işletmeler taşıma için aynı taşıma türünü kullanmak zorunda değildir. İki yer arasında taşıma yapılırken farklı noktalarda farklı taşıma türü tercih edilebilir.
Taşıma türü tercihinde taşıma mesafesi, göreceli maliyetler ve cezalar etkili olmaktadır. Eğer Erzurum’dan Ukrayna’ya bir taşıma gerçekleştirilecekse; bu taşımada; Erzurum’dan Trabzon’a TIR, Trabzon’dan Ukrayna’ya gemi, Ukrayna’da yerel teslimat için kamyon kullanılabilir. Taşıma için farklı türde birkaç taşıma kullanılması Entegre Taşımacılık olarak adlandırılır.
Taşıma türlerinin entegre edilmesindeki amaç, farklı taşıma türlerinin dezavantajlarından kaçınarak avantajlarından faydalanmaktır.
Örneğin, deniz yolu taşımacılığı, kara yolu taşımacılığına tercih edildiğinde kara yolunun yol esnekliğine sahip olunmayacaktır. Benzer şekilde, yine uçakla taşımacılığı tercih ettiğimiz zaman, taşıma maliyetimiz yükselecektir. Buradaki temel sorun taşıma türlerinin entegre edilmesinin gecikmelere neden olması, ilave yükleme ve boşaltmaların maliyetleri artırmasıdır. Eğer taşıma türleri arasında entegrasyon verimli bir biçimde yapılacaksa tercih edilmelidir.
Malzeme transfer sistemi, taşıma türleri entegrasyonunun merkezini oluşturur. Bu sistemin amacı, modüler yükler kullanmak suretiyle kargonun kesintisiz bir biçimde yolculuk yapmasını sağlamaktır. Sonuç olarak malzemeler standart konteynere konur ve gerekli ekipmanlar bu konteynerlerin yerleştirilmesi ve taşınması için düzenlenir. Konteynerle taşımada, hem malzemenin tek tek taşınmasından kaçınılmış olur hem de iki nokta arasında malzemenin taşınması daha kolay hâle gelir. Dünyanın farklı yerlerinde büyük konteyner limanları inşa edilmiştir. Ülkemizde de başta İstanbul Haydarpaşa olmak üzere, İzmir, Mersin, Trabzon ve Antalya’da konteyner limanları bulunmaktadır. Bu limanlarda, konteynerler en az gecikmeyle taşınmaktadır. Konteyner kullanmanın yaraları şunlardır:
Ürünlerin transfer ve akışlarının kolay olması
Kolay ve hızlı yükleme
Kapıdan kapıya hizmet
Hızlı teslimat
Yerden kazanma, kayıp ve hasar riskinin azalması
Düşük paketleme maliyetleri
Düşük sigorta maliyetleri
Uyumsuz malların ayrılması
Sıkışık olmayan yolların kullanımı
ARAÇ GÜZERGÂHININ BELİRLENMESİ
Taşıma faaliyetlerinde işletme birçok problemle karşı karşıya kalır. Genelde problemler taşıma faaliyetinin içindeki ayrıntılarda gizlidir. Taşımada; ihtiyaç duyulan araç sayısı, tipi ve büyüklüğü, talep edilen özel gereksinimler, aracın takip edeceği güzergâh, kargo ve yolcunun araca yerleştirilmesi, çalışma takvimi, araç bakım programı, hizmet kalitesinin ölçümü gibi konular problemlere sebep olmaktadır. Bu problemlerin her birinin burada sorgulanması mümkün olmadığı için güzergâh problemini belirli ilkeler çerçevesinde inceleyeceğiz.
Araç güzergâhının belirlenmesi probleminin çözümünde amaç, daha önceden belirlenmiş müşterilere aracın en iyi güzergâhla gitmesi ve dönmesidir.
Problemde olası birçok alternatif olduğu için çözüm oldukça zordur. Bunu basit olarak pazarlama elemanının seyahat problemi olarak düşünebilirsiniz. Her gün belirli müşterileri ziyaret ederek işletmeye dönen pazarlama elemanını düşünelim.
Acaba bu müşterileri ziyaret ederken en kısa ziyaret güzergâhı nasıl olmalıdır (Şekil 7.2.). Her ne kadar kolay bir problemmiş gibi görünse de, çok fazla sayıda olası güzergâhın olması ve bunların karşılaştırılması çözümü zorlaştırmaktadır. Olası güzergâh sayısı n . (n–1) . (n–2) . (n–3)…3 . 2 . 1’dir. Burada n ziyaret edilecek müşteri sayısını göstermektedir.
Şekil 7.2. Pazarlama Elemanı Problemi
Pazarlama elemanının güzergâh problemi tipik bir seyahat güzergâhı problemidir. Farklı tür ve bölmeye sahip araçlar, uygun olmayan araçlar, farklı lojistik noktaları, teslimat zaman aralıkları, trafik koşulları, farklı öneme ve teslim şartlarına bağlı müşteriler, rekabet amaçları, bazı teslimatlarda ihtiyaç duyulan
i şletme
Genellikle iki tür dağıtım kanal yapısı kullanılır; Fiziksel ve ticari / işlemsel dağıtım
kanalı.
ekipman, beklenmeyen maliyetler, araç ve sürücüler için farklı zaman çizelgeleri vb. konular güzergâh belirlemeyi zorlaştırmaktadır. Güzergâh belirlemede farklı yöntemler olmasına karşın genellikle iki yaklaşım kullanılmaktadır. En kısa güzergâhı belirlemede ilk yaklaşım, güzergâh belirlemede coğrafik argümanların kullanılmasıdır. İkinci yaklaşım, kara yolu ağının kullanılmasıdır. Elektronik haritalamada gelişen teknolojilerle ikinci yaklaşım daha yaygın olarak
kullanılmaktadır. Güzergâh belirlemede kullanılan diğer yöntemler şunlardır:
Müzakere: Uygun güzergâhın bulunması karışık bir iştir. Güzergâha ilişkin karar birçok sübjektif faktör ve insan tarafından etkilenmektedir. Müzakere ile güzergâh belirlemek belki rasyonel bir çözüm olmayabilir ancak herkesin üzerinde mutabık kaldığı bir karar olacaktır.
Daha önceki planların yeniden düzenlenmesi: Postacının mektup dağıtma güzergâhını belirlemede olduğu gibi, güzergâh problemleriyle sürekli karşılaşılır.
Güzergâhın, mevcut şartlar gözden geçirilerek değişikliklere göre yeniden güncellenmesidir. Bu şekilde güncelleme daha kolay olacak ve genel güzergâhta çok az bir bozulma olacaktır.
Sezgisel yöntem: Güzergâh belirlemenin kişinin bilgi, beceri ve yeteneğine dayanarak sezgisel olarak yapılmasıdır.
Haritalama: Coğrafi yaklaşımda bazı özelliklere göre haritama yapılabilir.
Harita üzerinde gidilecek güzergâh işaretlenir. İşaretlenen güzergâh kolay ve anlaşılır olmaktadır. Sezgisel yönteme göre biraz daha iyi bir yöntemdir.
Simulasyon: Problemlerin çözümünde kullanılan oldukça esnek
yöntemlerden bir tanesidir. Gerçek hayattaki bir süreç ya da modelin bilgisayar ortamında bir benzerinin çalıştırılmasıdır. Simülasyon modelinde tanımlanmış ilişkiler ve parametreler çerçevesinde istediğimiz güzergâh belirlenir. Örneğin 12 farklı müşteriyi ziyaret edecek pazarlama elemanı için model simüle edilir ve elde edilecek çıktıya göre (örneğin en düşük maliyet bir parametre olabilir) karar verilir.
Matematiksel modeller: Matematiksel modeller insan müdahalesi olmadan en uygun ya da buna yakın çözümler üretebilir. Uygulamada, güzergâh belirleme birçok subjektif ve sayısal olmayan faktörü içermektedir. Dolayısıyla matematiksel modelin ortaya koyduğu en uygun çözüm işletmenin istediği çözüm olmayabilir.
Matematiksel yaklaşımda genellikle lineer (doğrusal) programlama
kullanılmaktadır. Daha az karmaşık olmakla birlikte sınırlı ve küçük problemler çözümlenmektedir. Eğer güzergâh belirlemede yapılacak küçük bir değişiklik maliyetlerde önemli bir sapmaya neden olacaksa, çözüm için matematiksel yaklaşım kullanılabilir.
Bununla beraber güzergâh belirleme de PARAGON, CAST ve OPTRACT gibi birçok yazılım da kullanılmaktadır.
DAĞITIM
Kanal Tür ve Yapısı
Lojistik yönetiminde alınması gereken bir diğer önemli karar da ürünün pazara ulaştırılması için gerekli olacak alternatif yolları içeren dağıtım kanalının belirlenmesidir. İşletme tarafından hızlı bir biçimde alınabilen promosyon ve reklam kararlarının aksine, dağıtım kanalı kararlarının uzun dönemli olmaları, toptancı ve perakendecilere yönelik taahhütleri içermeleri nedeniyle kolaylıkla değiştirilememektedir. Bu nedenle, dağıtım kanalının belirlenmesinde işlemenin bugünkü ve gelecekteki çevresinin hesaba katılması gerekmektedir. Genellikle iki tür dağıtım kanal yapısı kullanılır: Fiziksel ve ticari / işlemsel dağıtım kanalı.
Fiziksel dağıtım kanalı dağıtımın fiziksel yönünü oluşturmaktadır. Ürün dağıtımı, ürün nihai tüketiciye ulaşıncaya kadar, ürünün ulaştırılmasında kullanılan tüm yöntemleri, araçları ve aracıları kapsar. Ürünler bu kanal içerisinde fiziksel olarak arzu edilen yerlere taşınırlar.
Ticari / işlemsel dağıtım kanalı, ürünün üretildiği yerden tüketildiği yere kadarki dağıtımında, dağıtımın fiziksel olmayan yönleriyle ilgilidir. Bir ürün, dağıtım kanalı aracılığı ile transfer edildiğinde, ürünün mülkiyeti fiziksel hareketiyle birlikte aktarılır. Taraflar arasındaki müzakere sıklığı, ürün mülkiyetinin el değiştirmesi ve dağıtım, ticari / işlemsel dağıtım kapsamına girmektedir.
Fiziksel Dağıtım Kanalı
Ürünün üreticiden nihai tüketiciye kadar taşınmasında birçok alternatif kanal kullanılmaktadır. Dağıtım kanalının yapısı yani içerdiği kanal üyesi sayısı kanalın uzunluğunu belirlemektedir. Her bir kanal üyesi, ürünün fiziksel olarak ve mülkiyetinin aktarılmasında etkilidir. Dolayısıyla hem üretici hem de tüketici dağıtım kanalının birer üyesi olmaktadırlar. Şekil 7.3.’de alternatif dağıtım kanalları görülmektedir.
Şekil 7.3. Alternatif Dağıtım Kanalları
Üreticiden Doğrudan Tüketici Kanalı
Doğrudan pazarlama kanalı hem basit hem de en kısa dağıtım kanalıdır ve içinde aracı barındırmaz (Şekil 7.3). Bu kanal doğrudan satış stratejisi olabilir.
Ürünler, özel müşteriler için kişisel hâle getirilebilir ve genellikle katalogla pazarlanır. Bununla birlikte ürünü bilen müşteriler de dağıtım kanalının bir
parçasıdır. Yazılı metin, resim, müzik, sinema filmleri ve bilgisayar programları gibi veriye dayanan ürünlerde bilgisayardan bilgisayara doğrudan dağıtılabilmektedir.
Üretici – Perakendeci - Müşteri Kanalı
Kanal 1’in aksine, içinde bir ya da birden fazla kanal üyesi barındıran dolaylı dağıtım kanalıdır. Şekil 7.3' de üretici ürünlerini, doğrudan büyük perakende
1 Ü
1 b c
a b c d
D M M
Ü Üretici, B Broker, T toptancı, P Perakendeci, M Müşteri Ü
Ü Ü
Ü Ü Ü
Ü Ü 2
3
4 B T P M
3TD B
T T
P P
P P P P
P M
M M M
M M M M
mağazalarına dağıtır, ürünler buradan doğrudan nihai tüketiciye satılmaktadır.
Kanal 2b, kanal 2a’ya benzemekte, ancak, üretici ürünleri geniş yükleme imkânlarına sahip dağıtım merkezlerine dağıtılmaktadır. Bu dağıtım merkezleri, merkezî ya da bölgesel dağıtım merkezi olabilmektedir. Ürünler bu merkezlerde daha küçük siparişlere göre ayarlanmakta ve perakendecilere üretici adına teslim edilmektedir. Kanal 2b ile 2c arasındaki fark, dağıtım merkezinin perakende kuruluş tarafından işletilmesidir. Bu merkezde ürünler birleştirilerek perakendeci kuruluşun araçlarıyla perakende mağazalarına teslim edilmektedir. Kanal 3’ün iki aracı seviyesi vardır. Bu aracı kanallardan 3a’ da ve 3b’de toptancılar ve
perakendeciler yer alırken, kanal 3c ve 3d’de üçüncü taraf hizmet sağlayıcı ve brokerler yer almaktadır.
Üretici – Toptancı – Perakendeci - Müşteri Kanalı
Bu tip dağıtım kanalları, kendi ürünlerinin dağıtımı için yeteri kadar finansal kaynağı olmayan ve sınırlı dağıtım kanalına sahip küçük işletmelerce tercih edilmektedir. Bu tip dağıtım kanalında perakendeciler, toptancıların uzmanlaşmış dağıtım hizmetinden yararlanırlar. Bu kanalı büyük miktarlarda ürün satın almak istemeyen perakendeciler tercih etmektedir. Toptancılar, tedarikçilerden büyük miktarda mal satın almak suretiyle fiyat avantajından yararlanmakta, kendi dağıtım merkezi ve araçlarıyla dağıtım yapmaktadırlar.
Kanal 3, cash-and-carry (nakit öde ve götür) kavramını göstermektedir.
Geleneksel toptancılık anlayışının aksine, dağıtım kanalı, içinde toptancı tarafından talepleri toplanan bir sürü perakendeciden oluşur. Perakendecilerin talepleri gerçekten çok küçük olduğu için toptancılar bu talepleri yerinde karşılamaz.
Üretici - 3. Taraf Dağıtıcı – Broker – Perakendeci - Müşteri Kanalı
3. taraf dağıtım hizmeti verenler ve brokerlar, üreticilerin ürünlerinin perakendecilere dağıtımındaki bir diğer kanaldır. Eğer ürün çok pahalı ve karmaşık bir yapıya sahipse 3. taraf dağıtım hizmeti tercih edilmektedir. Sürekli değişen mevzuatlar ve ürün dağıtımı ile ilgili kısıt ve düzenlemeler 3. Taraf dağıtım ihtiyacını artırmaktadır. 3. Taraf dağıtım hizmeti veren işletmeler genellikle toptancılık ve dağıtım konusunda uzmandır (Kanal 3c).
Brokerlar, alıcı ve satıcıları bir araya getiren bağımsız kanal üyeleridir.
Brokerlar ürünün adından ziyade, fiziksel dağıtımı ile olduğu kadar
pazarlanmasıyla da ilgilenirler. Dolayısıyla işlemsel kanal olarak da düşünülebilirler (Kanal 3).
Üretici – Broker – Toptancı – Perakendeci - Müşteri Kanalı
Kanal 4, üç kanal üyeli bir dağıtım kanalını göstermektedir. Genel olarak brokerlar, üretici ya da toptancıyı temsil etmek suretiyle, pazarda ürünler ya da tedarikçiler için araştırma yaparlar. Üç ya da daha fazla üyeye sahip dağıtım kanalı düşünülebilir, ancak kanal içindeki üye sayısının artması kanalın daha karmaşık ve üreticinin ürün üzerindeki kontrolünün giderek azalmasına neden olmaktadır.
B2B (İşletmeden İşletmeye) Dağıtım Kanalı
Endüstriyel ürünler için, B2B kanalı dağıtım için düşünülebilir. B2B dağıtım kanalı tipik olarak Kanal 1’e benzemektedir. Sadece kanalda müşteri yerine işletme yer almaktadır. Ham madde, ekipman ve bileşen parçaları gibi endüstriyel ürünlerin satışı bu kanalla gerçekleştirilir. Çok büyük miktarlarda satış
gerçekleştirildiği için kanal içinde toptancı ya da diğer kanal üyelerine ihtiyaç yoktur. Küçük aksesuarlarda, üretici, satışı toptancı ya da endüstriyel dağıtıcılara yapmaktadır. Brokarlar da, bu kanalın bir üyesi olabilir.
Kanal Seçimi
Kanal seçim kararı işletmeden işletmeye farklık gösterir. Farklı amaçlar için farklı dağıtım kanalı seçilebilir. Her ne kadar seçim kararını etkileyen bazı faktörler olsa da esas olarak işletmenin dağıtım planı bu kararı etkileyen en önemli
konudur. Kanal seçiminde etkili olan unsurlar şunlardır:
Pazar Özellikleri
Dikkat edilmesi gereken en önemli konu, tercih edilecek dağıtım kanalının kanal sonunda yer alan tüketiciye uygun olmasıdır. Bununla birlikte pazarın büyüklüğü ve yaygınlığı da önemlidir. Eğer pazar çok büyük ve oldukça geniş bir coğrafi alana yayılmışsa uzun dağıtım kanalı kullanmak yerinde olacaktır. Uzun dağıtım kanalı içerisinde farklı depolama noktaları ve kargonun farklı hareketleri vardır. Eğer sınırlı sayıda alıcı varsa ve daha dar bir coğrafi alana yayılmışsa kısa dağıtım kanalı tercih edilir.
Ürün Özellikleri
Ürünün sahip olduğu özellikler de kanal seçimini etkileyebilir:
Yüksek fiyata sahip olan ürünler kısa kanal üzerinden doğrudan satılır.
Çünkü yüksek brüt kar marjı hem satış hem de dağıtım kanal maliyetlerini karşılamaktadır. Yüksek fiyatlı ürünlerindeki (mücevherat, saat, elektronik ürünler vb.) güvenlik sorunu da kısa kanal kullanımını gerektirmektedir.
Karmaşık ürünler doğrudan satışı gerektirmektedir. Karmaşık ürünlerin potansiyel müşterilere nasıl kullanılacağının açıklanması kanal üyeleri tarafından zor olabilir.
Yeni ürünler doğrudan pazarlanmalıdır. Kanal üyeleri yeni üründe stoklu çalışma konusunda isteksiz olabilir.
Zamana duyarlı ürünlerin (Gazete, ekmek, pasta vb.) hızlı bir kanala ihtiyacı vardır.
Depolamada özel gereksinimlere ihtiyacı olan ürünlerin (donmuş gıda, cam, askıda taşınan giysi vb.) dağıtımı özel dağıtım kanalı ile
gerçekleştirilir.
Kanal Özellikleri
Kanal seçiminde pazar ve ürün özelliklerinin yanında kanal özellikleri de seçimi etkilemektedir. Seçimde, iki önemli faktör vardır: İlki, tercih edilecek kanalda, kanal müşteriye gerekli şekilde hizmet edebilir mi? Basit bir örnekle, küçük bir bakkal ürününün satış yerinde tanıtımının yapılması ya da test edilmesi gerekebilir. Ancak satış noktasında ürünün tanıtımı veya test edilmesi için uygun yer olmayabilir. İkincisi, kanal ne kadar etkili olmaktadır? Kanal etkinliğini, kanal içindeki perakendeci mağazaların satış potansiyeli, sipariş büyüklükleri, teslimat sıklığı gibi özellikler belirleyebilir.
Rekabet Özellikleri
Rakip firmaların satışını yaptığı benzer ürünlerin sahip olduğu rekabet özelliklerinin de dikkate alınması gerekmektedir. Bu tip ürünler genellikle benzerleriyle birlikte satılmazlar, rekabetten kaçınmak için özel yerlerde pazarlanırlar. Hizmet düzeyi de rekabeti etkilemektedir. Kanal seçiminde satış sonrası hizmet düzeyi de etkili olmaktadır. Bu tip ürünlerde rekabette fiyat ve kalite ayırımı yapmak çok güçtür. Tek belirleyici etkisi olan, satış sonrası hizmet düzeyidir.
İşletme Özellikleri
İşletmenin sahip olduğu finansal imkânlar da kanal seçimini etkilemektedir.
İşletmenin kendi dağıtım kanalını kurması büyük yatırımlar gerektirmektedir. Diğer taraftan, kanal üzerindeki kontrolü tamdır ve müşteriye sunulacak hizmet kalite düzeyi de istenilen şekilde belirlenebilir. Yeterli finansal kaynaklara sahip olmayan küçük işletmeler, dağıtım kanalı üyeleriyle ya da üçüncü taraf dağıtım hizmeti veren işletmelerle çalışırlar.
DEPOLAMA YÖNETİMİ
Depolamanın Rolü
Ticari depo ve dağıtım merkezlerinin ana hedefi, tedarikçilerden müşterilere mal hareketini kolaylaştırmaktır. Bunu etkili bir biçimde gerçekleştirebilmek için stok tutmak durumunda kalabilirler. Bazı satıcıların ürün stoklamaya karşı özel amaçları da olabilir. Özellikle beklenmedik durumlara karşı tedarik riskinin azaltılması gibi.
Malzeme temini için just-in-time (tam zamanlı üretim ) ve benzeri
yaklaşımların benimsenmesi, stok tutma ve depoya olan ihtiyacı azaltır. Bilgisayar destekli sistemlerle çalışılması stokların daha etkin bir şekilde yönetilmesini ve zaman içinde stok seviyelerinde önemli ölçüde düşüş olmasını sağlamıştır.
Dağıtım depoları ve depolar için stok tutma nedenleri şunlardır:
Arz ve talep arasında denge kurmak
Üretimde sürekliliği sağlamak
Büyük miktarlı alımlarla tedarikte tasarruf sağlamak
Mevsimsel dalgalanmalardan korunmak
Farklı tedarikçilerden farklı ürünler tedarik etmek
Planlanmış bakım ve makine arızası nedeniyle üretimin durmasından korunmak
Depolama faaliyetlerine ilişkin diğer önemli sebepler şunlardır:
Sipariş alma ve montaj
Paketleme ve yeniden paketleme
Özel ürünler için küçük montaj faaliyetleri
Kit üretim ve montajı
Tam zamanlı üretim, yalın üretim ve benzer yaklaşımlardaki stok azaltmaya ilişkin son gelişmeler ve zaman baskısı stokları etkilemeye devam edecektir.
Muhtemelen stok tutmada, ağırlık merkezi, fabrikadan tedarik zincirine doğru kayacaktır. Ancak bu, stok ve stok tutmak için gereken tesislere olan ihtiyacı tamamen ortadan kaldırmayacaktır.
Günümüzde depolama anlayışı değişmiş ve şu noktalara odaklanmıştır:
Müşteriye mal akışının kolaylaştırılması
Müşteri hizmet standardı gereksinimlerinin karşılanması
Değer faaliyetlerde işbirliği
DEPOLAMA PLANLAMASI
Depolamada ilk kararlar planlamayla ilgilidir. Deponun büyüklüğü, tipi ve şekli öncelikli olarak belirlenir. Bu kararlar, deponun özelliklerini belirleyecektir.
Yer Seçimi
İlk olarak deponun yer seçimi gerçekleştirilir. Strateji, ekonomi ve hizmet açısından uygun olan mantıklı yerler göz önüne alınır. İlk sorgulanması gereken coğrafi alanın büyüklüğüdür. Depo inşa alanı belirlenmesinde birçok teknik kullanılmaktadır. Alternatif yerler belirlendikten sonra, depo için uygun inşa alanı belirlenir. Genellikle, ticaret merkezlerine yakın yerler öncelikli olarak
değerlendirilir. Verilen hizmeti uygun bir biçimde sunabilme ve arsa maliyeti önemli kriterdir. Depoların sanayi bölgeleri yakınlarına kurulması esastır.
Tasarım
Deponun ürün hareket özelliklerine bağlı olarak tasarlanması
gerekmektedir. Tasarımda üç önemli faktör vardır:Tesisteki raf sayısı, kullanım planı ve ürün akışı.
İdeal depo tasarımı, dikey ürün taşıma gereğini ortadan kaldıran tek katlı bina şeklindedir. Asansör, konveyör, forklift gibi dikey elleçleme araçlarının raflar arasında ürün hareketleri darboğaz yaratır. Bu darboğazı ortadan kaldıracak şekilde raf tasarımları gerçekleştirilir.
Depo tasarımı, hacimsel kullanımı en fazla sağlayacak şekilde olmalıdır.
Depo yüksekliği, elleçleme araçlarının kaldırma kapasiteleriyle sınırlıdır. Depo alanı içerisinde ürün akışının doğrusal olması gerekmektedir. Ürün doğrusal akışla depo yerinden yükleme yerine düz bir hatta götürülmelidir. Bunun için ürün elleçleme yerleri genelde deponun orta kısımlarında yer almaktadır (Şekil 7.4.).
Ürün Karması Analizi
Depo faaliyetleri ve tasarımı doğrudan ürün karmasına bağlıdır. Her bir ürün yıllık satış miktarı, talep, ağırlık, hacim ve paketleme açısından analiz edilmelidir.
Bu analiz, depo alanı için gerekli hacim, tasarım ve yerleştirme, malzeme elleçleme araçları, faaliyet ve kontrol prosedürleri açısından gerekli bilgileri sağlayacaktır.
Şekil 7.4. Temel Depo Tasarımı
Gelecekteki İhtiyaçlar
Çağdaş lojistik ağları içerisinde depoların önemi giderek artmaktadır.
Gelecekteki ihtiyaçlar, ilk planlama aşamasında göz önünde bulundurmalıdır.
Planlama 5-10 yıllık zaman dilimini içermelidir. Depo inşasında özellikle ileride gerekli tadilatların yapılmasına imkân sağlayacak malzeme kullanılmalıdır.
Malzeme Elleçleme ile İlgili Hususlar
Malzeme elleçleme sistemi, depo tasarımının temel noktasıdır. Daha önce ifade ettiğimiz gibi ürün hareketi ve ayrıştırma, depolamanın temel fonksiyonudur.
Malzeme elleçleme sistemi, depo geliştirme sürecinin başlarında seçilmelidir.
Yerleşim
Deponun yerleştirilmesi ve depolama planı, ürün akışını kolaylaştıracak şekilde yapılmalıdır. Yerleşim ve malzeme elleçleme sistemi birbirlerine
entegredir. Mal alma ve yükleme kapılarının tasarımı, sayısı ve yerlerine mutlaka dikkat edilmelidir.
Mal alım bölgesi
Dökme yük depolama alanı
Raflı depolama alanı
Sipariş toplama bölgesi
Paketleme bölgesi
Hazırlama bölgesi
Ürün Akışı
Büyüklük
Depo büyüklüğünün belirlenmesinde birçok teknik kullanılmaktadır. Bu tekniklerde öncelikli olarak belirli bir süre içinde depo alanı hareketliliğine ilişkin bir projeksiyon yapılmaktadır. Projeksiyonla, depolanması düşünülen her bir ürünün esas ve emniyet stok düzeyi tahmin edilmektedir. Genellikle depo alanı büyüklüğü gereksinimine pek dikkat edilmez. Bu bakımdan hacim artışı, yeni ürünler ve fırsatlar açısından, kural olarak hesaplanan alana % 10 ilave yapılmasıdır.
Depolama Operasyonları
Depolama faaliyetleri şunlardır:
Mala ilişkin faaliyetler: Bu faaliyetler gelen taşımanın boşaltılması, kontrol, makbuz kaydı, gelen malların depo içerisinde yerleşiminin nasıl olacağıdır. Bununla birlikte, malların açılması ve yeniden paketlenmesi, kalite kontrol ve kalite kontrol için bekleyen malların geçici depolanması gibi faaliyetlerde gerçekleştirilmektedir.
Yedek depolama: Yedek veya geri depolama, birçok depoda büyük kullanım alanı gerektirmektedir. Mallar, yedek ya da geri depolama alanlarına taşınır ve bu bilgi depo bilgi sistemine kaydedilir.
İkmal: Malın sipariş miktarına bağlı olarak yönlendirilmesidir. Siparişlerin karşılanması için depolama alanlarında yeteri kadar malın bulunması
gerekmektedir. Uygun miktarda stoğun tutulması siparişlerin karşılanmasında çok önemlidir.
Sipariş toplama: Ürünler, müşteri siparişlerini doğru zamanda karşılamak amacıyla sipariş miktarı doğrultusunda toplanır. Ürünler tedarikçilerden paletli olarak gelir ancak müşteri siparişleri genelde paletten daha küçüktür. Eğer sipariş çok büyük miktarda ise, yedek depodan karşılanır. Talep toplama, müşteriye daha iyi hizmet sunulmasında önemlidir. İyi tasarlanan ve yönetilen sipariş toplama sistemi ve faaliyetleri depo performansını olumlu olarak etkileyecektir.
İkincil istifleme: Küçük miktardaki siparişlerde, yükleme yapılmadan önce depo alanında siparişler hazırlanırken, parti bütünlüğünün sağlanabilmesi için ikinci bir istifleme yapılmasıdır.
Ayrıştırma: Özel müşteri siparişlerinin, depoya malların geldiği anda yüksek hızlı ayrıştırma konveyörleriyle ayrıştırılarak hazırlanmasıdır. Ayrıştırılan ürünler daha sonra harmanlamaya gönderilir.
Sıralama: Depo içinde ürünler, siparişler doğrultusunda toplandıktan sonra, müşteriye sevk için hazır hâle gelir. Ürünlerin korunması ve dayanıklılığı için kolileme, etiketleme, streçleme ve sarma işlemleri gerçekleştirilir.
Sevk: Sipariş için hazırlanan, ayrıştırılan ve paketlenen ürünler, araçlara yüklenmesi için bir araya getirilir. Daha sonra tedarik zinciri içindeki ilk noktaya sevk edilir.
Eğitim: Lojistik faaliyetlerinde son zamanlarda ilgilenilen konularından birisi de iş gücü verimliliğidir. Ham madde, parça ve bitmiş ürünlerin lojistik şebekesi içerisindeki hareketleri doğası gereği emek yoğundur. Gerçekte, depolama yoğun iş gücü gerektiren bir alandır. Depo içerisinde gerekli özelliklere sahip çalışanların seçilmesi ve eğitilmesi gerekmektedir. Depo faaliyetlerine bağlı olarak eleman seçimi yapıldıktan sonra, elemanlar sistem sonuçlarına göre düzenli olarak eğitime alınırlar. Eğitimle, çalışanların iş gerekliliklerini tam olarak karşılamaları ve sistem içindeki rollerini tam olarak anlayabilmeleri sağlanır. Genel eğitimler, oryantasyon programından sonra kişisel eğitimlerle devam eder. Eğitimlerin sonunda, idari
Ürünler birincil, ikincil ve dış paketleme olmak
üzere üç faklı seviyede paketlenebilir.
işler, nezaretçi, seçici, ekipman operatörü, işçi, elleçlemeci ve bakım destek personeli olarak sınıflama yapılır.
Paketleme ve Yük Birleştirme
Lojistik ağı içerisinde tüm ürünler, korunmak için paketlenmiş bir biçimde hareket eder. Bu, iş ya da tüketici olarak adlandırılan bir tür paketleme ile gerçekleştirilir. Bu ambalaj parlak renklidir, pazarlama ve promosyon
malzemelerini içerir. Dış ya da endüstriyel ambalaj, üzerinde hangi kuruluşa ait olduğunu belirten bilgiye sahip koli ya da palettir. Ürünü koruyacak şekilde ve kolayca taşınması için tasarlanırlar. Paketlemenin temel nedenleri şunlardır:
Ürünleri korumak ve muhafaza etmek
Ürünü tanımlamak ve ürün hakkında temel bilgi vermek
Ürünlerin taşınma ve depolanmasını kolaylaştırmak
Ürünün görünümünü iyileştirmek
Pazarlama ve reklam için yardımcı olmak
Ürünler birincil, ikincil ve dış paketleme olmak üzere üç faklı seviyede paketlenebilir. Birincil paketleme ya da temel paketleme, ürünü muhafaza ederek lojistik ağı boyunda değişmeden tutar. Sistemin en küçük nakliye birimidir. İkincil paketleme ya da bileşik paketleme, birincil paketlemeyle paketlenmiş ürünlerin bir araya getirilerek paketlenmesidir. Dış paketleme, ürünlerin daha kolay
depolanması için yapılan paketlemedir. Ürünler varış noktalarına vardıktan sonra bu paketler çözülür ve çıkarılırlar. Müşteriler bu üç seviyeden birisiyle sipariş verebilirler; lojistik ve dağıtım sisteminin bu talebi maliyet etkinliği ile karşılaması gerekmektedir.
Yük birleştirme, standart modüllerle yüklerin elleçlenmesi ve
depolanmasıdır. Günümüzde tedarik zinciri ağlarının temel konularından birisidir.
Standart büyüklüğe sahip yüklerin taşınması, farklı büyüklük ve ebada sahip yüklerin taşınmasından daha kolaydır. Böylece, küçük lojistik birimleri toplanır ve standart birim yükleri oluşturmak için birlikte paketlenir. Birim yüklerinin uygun boyutta ve türde boyutta belirlenmesi, ürünlerin hareket oranlarını ve bunların yükleme ve boşaltma sürelerini azaltır. Farklı türdeki birim yükleri tedarik ağları içinde üç temel alanda kullanım için tasarlanmıştır: Üretim, depolama ve dağıtım.
Küçük kaplar (örneğin depo torbaları gibi), orta boy dökme konteynerler (IBC'ler), taşıyıcılar, roll-kafes, kafes ve palet sandıklar en sık kullanılan depolama birimi yükleri örnekleridir. Ancak, en sık kullanılan depolama birim yükü ahşap palettir.
Paletler, depolamada en önemli birim yükleri olduğundan, özel depolama ve taşıma sistemleri, paletlere göre tasarlanmaktadır.
Öz et
• Bu bölümde taşıma, dağıtım ve depolama kısaca anlatılmıştır.
•Taşıma, malların aynı yükleme ünitesi ve araçla, depolama yapılmaksızın, farklı taşıma türleriyle nakliyesidir. Taşıma verimliliğini etkikeyen iki temel ekonomi ilkesi vardır: Ölçek ekonomisi ve mesafe ekonomisi. Taşımada, yükleyici, alıcı, taşıyıcı, hükümet ve kamu grupları bulunur. Temel olarak beş temel taşıma türü ile taşıma gerçekleştirilmektedir.
•Lojistik yönetiminde alınması gereken bir diğer önemli karar da ürünün pazara ulaştırılması için gerekli olacak alternatif yolları içeren dağıtım kanalının belirlenmesidir. Genellikle iki tür dağıtım kanal yapısı kullanılır: Fiziksel ve ticari / işlemsel dağıtım kanalı.
•Depolama fonksiyonu, kendi başına gerçekleştirilen bir faaliyet değildir. Taşımanın rolü ve hedefleri, tedarik zinciri içerisindeki faaliyetlere göre belirlenmelidir. Tedarik zincirinin diğer bileşenleri ile entegre edilmelidir.
•Kısaca bu bölümde taşıma ilkeleri, taşımada taraflar, taşıma türleri, taşıma türünün seçimi, entegre taşımacılık, kanal tür ve yapısı, fiziksel dağıtım kanalı, kanal seçimi, depolamanın rolü, planlaması faaliyetleri ve paketmele konularından bahsedilmiştir.
Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan “bölüm sonu testi”
bölümünde etkileşimli olarak
cevaplayabilirsiniz.
DEĞERLENDİRME SORULARI
1. Aşağıdakilerden hangisi taşımada taraflardan biri değildir?
a) Yükleyici b) Alıcı c) Hükümet d) Rakipler e) İnternet
2. Aşağıdakilerden hangisi temel taşıma türleri arasında yer almaz?
a) Demir yolu b) Hava yolu c) Kara yolu d) Nehir e) Boru hattı
3. Aşağıdakilerden hangisi taşıma türünün seçiminde dikkate alınan faktörlerden birisi değildir?
a) Malzemenin menşei b) Malzemenin değeri c) Malzemenin önemi d) Maliyet ve fiyatlar
e) Teslimat sıklığı ve programlama
4. Aşağıdaki taşıma türlerinden hangisi taşıma maliyeti açısından diğerlerine göre daha avantajlıdır?
a) Hava yolu b) Deniz yolu c) Demir yolu d) Kara yolu e) Boru hattı
5. Aşağıdaki taşıma türlerinden hangisi taşıma hız açısından diğerlerine göre daha avantajlıdır?
a) Hava yolu b) Deniz yolu c) Demir yolu d) Kara yolu e) Boru hattı
6. Aşağıdaki taşıma türlerinden hangisi taşıma esneklik ve ulaşılabilirlik açısından diğerlerine göre daha avantajlıdır?
a) Hava yolu b) Deniz yolu c) Demir yolu d) Kara yolu e) Boru hattı
7. Pazarlama elemanı gün içerisinde 5 müşteriyi ziyaret etmeyi planlamaktadır.
Olası güzergâh sayısı aşağıdakilerden hangisidir?
a) 80 b) 90 c) 100 d) 110 e) 120
8. “Güzergâh belirlemenin kişinin bilgi, beceri ve yeteneğine dayanarak sezgisel olarak yapılmasıdır” şeklinde ifade edilen güzergâh belirleme yöntemi aşağıdakilerden hangisidir?
a) Müzakere
b) Daha önceki planların yeniden düzenlenmesi c) Sezgisel yöntem
d) Simülasyon
e) Matematiksel modeller
9. Üreticinin ürünlerini, doğrudan büyük perakende mağazalarına dağıttığı dağıtım kanalı aşağıdakilerden hangisidir?
a) Üreticiden Doğrudan Tüketici Kanalı b) Üretici - Perakendeci - Müşteri Kanalı
c) Üretici - Toptancı-Perakendeci - Müşteri Kanalı
d) Üretici - 3. Taraf Dağıtıcı - Broker - Perakendeci - Müşteri Kanalı e) Üretici - Broker - Toptancı - Perakendeci - Müşteri Kanalı
10. Ham madde, ekipman ve bileşen parçaları gibi endüstriyel ürünlerin satışının gerçekleştirildiği dağıtım kanalı aşağıdakilerden hangisidir?
a) Üretici – Broker – Toptancı – Perakendeci - Müşteri Kanalı b) B2B (İşletmeden İşletmeye) Dağıtım Kanalı
c) Üretici – Toptancı – Perakendeci - Müşteri Kanalı
d) Üretici - 3. Taraf Dağıtıcı – Broker – Perakendeci - Müşteri Kanalı e) Üretici – Toptancı – Perakendeci - Müşteri Kanalı
Cevap Anahtarı
1.D, 2.D, 3.A, 4.B, 5.A, 6.D, 7.E, 8.C, 9.B, 10.B
YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR
Boone, L. E., Kurtz, D. E., MacKenzie, H. F., and Snow, K. 2010, Contemporary Marketing, second Canadian ed., Nelson Education Ltd, Toronto, ON, Canada.
Bowersox, D. J., Closs, D. J., and Cooper, M. B. 2002, Supply Chain Logistics Management, Mc Graw Hill.
Farahani, R. Z., Rezapour, s. R., and Kardar, L. 2011, Logistics Operations and Management, Elsevier.
Gudehus, T., Kotzab, H. 2009, Comprehensive Logistics, first ed., Springer-Verlag, Berlin.
Hugos, M. 2003, Essentials of Supply Chain Management, John Wiley & Sons, Hoboken, NJ, Karayolu Taşıma Yönetmeliği
Kotler, P., Armstrong, G., Saunders, J., and V. Wong, 1999, Principles of Marketing, second European ed., Prentice Hall Europe, London.
Lambert, D., Stock, J., Ellram, L. 1998, Fundementals of Logistics Management, McGraw Hill.
Rushton, A. 2006, Crouche, P., and Baker, P., The Handbook of Logistics and Distribution Management, third ed., Kogan Page, London.
Rushton, A., Oxley, J., and Croucher, P. 2000, Handbook of Logistics and Distribution Management, Kogan Page Ltd.
Waters, D. 2003, Logistics: An Introduction to Supply Chain Management, Palgrave Macmillan, New York.
