1
HATAY İLİ, DÖRTYOL İLÇESİ, ÇÖKEK YAYLASI SEL VE HEYELAN ALANI ÖN İNCELEME RAPORU
KONU:
Hatay ili, Dörtyol ilçesi, Karakese Beldesi, Çökek Yaylasında 19.07.2013 tarihinde meydana gelen sel ve heyelan feleketinin yaĢandığı yerlerde inceleme ve tespitler yapılarak alınacak tedbirlerin belirlenmesidir.
İNCELEME:
Hatay-Dörtyol ilçesine bağlı Çökek Yaylası’nda 19.07.2013 tarihinde meydana gelen sel ve heyelanda, bir kısım evler toprak altında kalmıĢ, 5 kiĢi hayatını kaybetmiĢ, 12 kiĢi yaralanmıĢtır. Yüksek oranda maddi hasar meydana gelmiĢtir.
Orman ve Su ĠĢleri Bakanı Prof. Dr. Veysel EROĞLU’nun talimatı gereği ÇEM Genel Müdürü Hanifi AVCI baĢkanlığında oluĢturalan heyet tarafından saha incelemesi yapılmıĢtır.
Olay, ani ve Ģiddetli yağıĢ sonucunda (yedi saatte toplam 121 mm yağıĢ), eğimin yüksek olması, ana kaya ve toprak yapısının akmaya uygun olması sonucunda meydana gelmiĢtir.
Hakim anakaya serpantindir. Serpantinler zayıf kayaç özelliğinde olup düĢük kohezyonlu ve kaygan yüzeylere sahip, kırık ve çatlıklı yüzeylerden oluĢan çok parçalı bir özellik göstermektedir. Serpantin anakaya üzerindeki ayrıĢmıĢ zemin ve toprak kısmı üzerindeki bitki örtüsü ile birlikte, aĢırı yağıĢlar ve eğim nedeni ile tamamen sıvılaĢarak çamur akmalarını oluĢturmuĢtur. Bu akmalar can kayıplarının ve yaralanmaların olmasına, evlerin ve menfezlerin yıkılmasına, yolların kapanmasına, bir çok aracın moloz içerisinde kalmasına sebep olmuĢtur.
19 Temmuz 2013 tarihinde meydana gelen sel ve heyelan, iki ayrı yerleĢim yerini etkilemiĢtir.
Bunlardan birisi Çökek Yaylası, diğeri Karakese Belde merkezidir.
Çökek Yaylası;
Çökek yaylası, Dörtyol ilçesinden geçen Özerli Çayının yukarı kısmını oluĢturan Çökmezimen Çayının Çınar ve Yıldırım dereleri havzası içerisinde kurulmuĢtur.
Çökek Yaylasının içerisinden TopaktaĢ ve diğer yaylaların yolu geçmektedir. Bu yol üzerinde Çökek yaylası içerisinde yolun üst kısımlarında beĢ noktada akmalar meydana gelmiĢtir. Bu akmalar üzerinde bulunan evler yıkılmıĢ ve can kayıpları da burada yaĢanmıĢtır. Bu akmalardan en büyüğü yaylanın ortasından geçen Yıldırım deresinin üst noktasını oluĢturmaktadır. Heyelan ve akmalarla oluĢan moloz Yıldırım deresi boyunca etkili olmuĢtur.
Bu dere mecrası ve yakınında bulunan yapılar, araçlar ve altyapı büyük hasar görmüĢtür.
Daha önce yayla sakinleri tarafından yapıldığı ifade edilen menfez tıkanmıĢ ve hasarın büyümesinde etkili olmuĢtur.
2
Harita: Dörtyol, Karakese Beldesi ve Çökek Yaylasını gösterir harita.
Resim: Çökek yaylasını gösterir uydu görüntüsü.
3 Harita: Çökek yaylasındaki heyelan ve akmalar.
Resim: Çökek yaylasında yolun üst kısmındaki akmalar.
4 Resim: Akmalarla gelen moloz yığıntısı
Çökek yaylasının batısında ve Yıldırım deresi boyunca evlerin alt kısmından itibaren meydana gelen akmalar, bu evler için tehlike oluĢturmaktadır. Çökek yaylası camiinin kuzeyinde Çınarlı Deresi üst havzasında yollardan gelen seller bahçe duvarlarını patlatmıĢtır.
Bir evin bahçesini de içine alacak Ģekilde akma oluĢturarak evin altını oymuĢ ve tehlikeye yol açmıĢtır.
Resim: Çökek yaylasının batısında ve Yıldırım deresi boyunca evlerin alt kısmından itibaren meydana gelen akmalar.
5
Resim:Çökek yaylası camiinin arka kısmındaki akma.
Olayda beĢ vatandaĢımız hayatını kaybetmiĢ, oniki kiĢi de yaralanmıĢtır. Yaylanın hemen hemen tamamında yüksek oranda maddi hasar meydana gelmiĢtir. Altı ev tamamen yıkılmıĢ, çok sayıda ev kullanılamaz hale gelmiĢtir. Birçok araç toprak altında kalmıĢ, altyapı kullanılamayacak derecede tahrip olmuĢtur. Dere içinin daraltılmıĢ olması, dere içine konut yapılması ve yol geçiĢlerinde yeterince drenaj yapılarının yapılmamıĢ olması olayın boyutlarını artırmıĢtır.
Resim: Dere içindeki hasarlı yapılar ve molozlar.
6 Resim: Dere içindeki yapılaĢma.
Çökek yerleĢim yeri içerisinde akmalar dıĢında bariz bir heyelana rastlanılmamıĢtır. Ancak Yahyalı ile Çökek yaylaları arasında kalan alanda eski bir heyelan belirtisi mevcuttur. Olay sırasında bu heyelanın iki kanadı da akmıĢ ve köy içerisinde hasara sebep olmuĢtur.
Heyelanın üst kısmında kopma morfolojisi oldukça belirgin olup bu heyelanın üzerinde detaylı çalıĢma yapılması gerekmektedir. Aksi halde heyelanda meydana gelebilecek olası bir akmanın tamamı Çökek yaylası yerleĢkesini tehdit edecek konumdadır.
Resim: Çökek ve Yahyalı yaylaları arasındaki alanlar.
7
Resim: Serpantinler üzerindeki toprak ve orman ağaçları aĢırı yağıĢlar ve seyelan nedeni ile kaybederek çıplak kaya haline gelmiĢtir. Kaya üzerindeki zemin ve toprak kısmı tamamen sıvılaĢarak yola ve yerleĢim yerine akmıĢtır.
Resim: Yaylanın üst kesimindeki yamaçlarda bulunan orman örtüsü ile kaplı oyuntularda serpantin üzerinden seyelanlarla akmalar oluĢmuĢtur.
8 Karakese Belde Merkezi;
Karakese beldesinde olay esnasında kapanan ve kullanılamaz hale gelen Fatih Caddesi Kanlıçınar Deresi, AktaĢ caddesi ise AktaĢ deresi üzerine yapılmıĢtır. Bu dereler kuru dere vasfında olup yağıĢlı dönemde su yükü taĢımaktadır.
Resim: Kanlıçınar Deresi dere mecrası selden dolayı kaybolmuĢtur.
Çökek Yaylasına giden Fatih caddesi ile Annaçtarla mevkiine giden AktaĢ caddesi sel ve taĢkından ulaĢıma kapanmıĢ, yol kenarında bulunan evler ve ticarethaneler ağır hasar görmüĢtür. AktaĢ caddesi tamamen kullanılamaz hale gelmiĢtir.
9
Resim: AktaĢ caddesi sel ve taĢkından ulaĢıma kapanmıĢtır.
COĞRAFİK DURUM, İKLİM VE YAĞIŞ
Hatay Dörtyol ilçesi, Akdeniz’in Ġskenderun körfezi kenarında, Amanos dağlarının güneybatı eteklerinde yer alır. Ġlçe Amanos dağları eteklerinde Özlüce ve Konaklı (Rabat) derelerinden meydana gelmiĢ döküntü konisi üzerine yerleĢmiĢtir. Özlüce ve Rabat derelerinin oluĢturduğu mikrohavza 22.263 ha alan kaplamaktadır. Dar ve uzunca bir havza olup eğim dikliği yüksektir. Söz konusu iki ana derenin döküntü konisi üzerindeki yatakları belirgin olup kısmen kontrol altına alınmıĢtır. Ancak bu iki derenin yanlarında küçük beslenme alanları bulunan isimsiz kuru derelerin döküntü konisi üzerinde belirgin bir yatakları yoktur. Mevcut dereler ise ilçe yerleĢimi tarafından iĢgal edilmiĢtir.
Özlüce ve Rabat dereleri morfolojik olarak doğu batı uzanan ve düze yakın doğrusal akan yapı sunar. Meydana gelmiĢ yatak morfolojisinde yamaç eğiminin dikliği kadar jeodinamik süreçler de etkin olmaktadır. Bilindiği üzere Amanos dağları tektonik hareketlerle yükselen bir dağ silsilesidir. Bölgede yer alan jeolojik birimler ile morfolojik elemanlar tektonikten oldukça etkilenmiĢtir. Heyelanlı alanlar, duraysız yamaçlar, dik kenarlı vadiler oldukça yaygındır.
Dörtyol ilçesi ve civarı tipik Akdeniz iklimi etkisi altındadır. Yıllık sıcaklık ortalamalarının 15,1-20°C arasında değiĢtiği gözlenmektedir. Aylık sıcaklık ortalamaları bütün istasyonlarda ocak ayında en düĢük değerleri gösterirken ağustos ayında en yüksek seviyelere ulaĢmaktadır.
Ġl genelinde yıllık ortalama toplam yağıĢ miktarı 562.2–1216.3 mm’ler arasında değiĢmektedir. En fazla yağıĢ kıĢ aylarında, en az yağıĢ yaz aylarında düĢer. Meteoroloji
10
Ġstasyonlarına ait aylık ve yıllık ortalama toplam yağıĢ miktarlarına (mm) göre Dörtyol’da ortalama yıllık yağıĢ 940 mm dir. Bununla beraber Dörtyol’un doğusundaki Amanos Dağları denizden gelen hava akımlarına dik uzanıĢ göstermesinden kaynaklanan orografik yağıĢlar meydana gelmektedir. Orografik yağıĢlar neticesinde oluĢan ani yağıĢlar ortalama 1500 mm civarına çıkmaktadır. 19 Temmuz 2013 tarihinde sabaha karĢı yedi saat boyunca yağan ancak son üç-dört saatinde Ģiddetlenen yağıĢta metrekareye 121 mm düĢtüğü belirtilmiĢtir.
Harita: Hatay ili yükseklik haritası.
11 JEOLOJİ
Doğu Torosların güneye olan uzantısı, Amanos Dağları ile temsil edilir. Amanos Dağları, yaklaĢık kuzey-güney gidiĢli bir dağ kuĢağı olup Alt Paleozoikten günümüze kadar yaygın bir çökel istifini kapsar.
Çökek yaylasında Kızıldağ ofiyolitlerinin serpantinit, peridotit ve gabro gibi Amanos dağlarının temelini oluĢturan yeĢil kütleler hâkimdir. Sel ve heyelan alanında serpantinitler hâkimdirler. Serpantinitler zayıf kayaç özelliğinde olup düĢük kohezyonlu ve kaygan yüzeylere sahip, çok sayıda süreksizliklerden oluĢan çok parçalı bir özellik göstermektedir.
Süreksizlik yüzeylerinin kohezyonu oldukça düĢüktür.
Çökek yaylasının bulunduğu alan morfolojik olarak bir süreksizlik zonunu andırır. Doğu batı uzanan Çökmezimen çayına (Özerli Deresi yukarı kısmı) pararlel olarak geliĢmiĢ bir çizgisellik belirgindir. Yayla yerleĢkesi bu çizgiselliğin içerisinde kalır. Çizgiselliğin kuzeyi ile güney kısmı arasında morfolojik diskordansla (uyumsuzluk) beraber litolojik farklılık da gözlenmektedir. Çizgiselliğin güneyinde hakim litoloji yeĢil-mavi renkli serpantinitlerdir.
Serpantinitlerin bulunduğu alanda yamaçlar oldukça diktir. Kaymalar (akmalar) ve kopmaların tamamına yakını bu kısımda meydana gelmiĢtir.
Harita: Hata Ġli Jeoloji haritası Heyelan
bölgesi
12 SONUÇ VE ÖNERİLER
Çökek Yaylası:
1- Olay, ani ve Ģiddetli yağıĢ sonucunda, eğimin yüksek olması, ana kaya ve toprak yapısının akmaya uygun olması sonucunda meydana gelmiĢtir.
2- Sahada hakim anakaya serpantindir. Serpantinler, üzerindeki toprak ve bitki örtüsünü, aĢırı yağıĢlar ve seyelan nedeni ile kaybederek çıplak kaya haline gelmiĢtir. Kaya üzerindeki ayrıĢmıĢ zemin ve toprak kısmı tamamen sıvılaĢarak yola ve yerleĢim yerine akmıĢtır.
3- Dere yatakları yapılaĢma ile daraltılmıĢ, doğal drenaj sistemi bozulmuĢtur.
4- Çökek yaylasında orman kadostrosu, 2B ve imar planı gibi çalıĢmalar yapılmamıĢtır.
Orman ĠĢletme Müdürlüğünce bir komisyon kurularak; Dere mecrasında ve tehlike altında bulunan evlerin mülkiyetle ilgili durumları tespit edilmelidir.
5- ÇEM Genel Müdürlüğü tarafından yamaç ve oyuntularda drenajı sağlayacak ıslah ve restorasyon çalıĢmalarına ait proje yapılmalı, Orman Genel Müdürlüğü tarafından da uygulanmalıdır.
6- DSĠ tarafından, Çökek Yaylası içerisinden geçen ve drenajını sağlayan Yıldırım ve Çınarlı derelerinde mecra ıslah çalıĢmaları ile Yıldırım deresi üzerine camii yanına ve yol geçiĢlerine drenajı sağlayacak büyüklükte menfezler yapılmalıdır.
7- Afet alanındaki riskli konutlar AFAD tarafından belirlenerek gerekli önlemler alınmalıdır.
8- YerleĢim yeri içerisinde akmalar dıĢında bariz bir heyelana rastlanılmamıĢtır. Ancak Çökek ile Yahyalı yaylaları arasında kalan alanda heyelan belirtisi mevcuttur. Bu alanın ÇEM Genel Müdürlüğü, OGM, DSĠ ve AFAD’ dan oluĢan bir teknik heyet tarafından en kısa sürede incelenmelidir.
9- Bütün yol ve alt yapı çalıĢmalarında “Karayolu Yol Boyu Mühendislik Yapıları Ġçin Afet Yönetmeliği” ne göre yapılmalıdır. (07.12.2006 tarih ve 26369 sayılı resmi gazete)
13 Karakese Belde Merkezi:
1- Kanlıçınar ve AktaĢ Dere yatakları gerek yollarla gerekse yapılaĢma ile daraltılmıĢ, doğal drenaj sistemi bozulmuĢtur.
2- Fatih Caddesi, bazı kısımları Kanlıçınar Deresi üzerine inĢaa edilmiĢ, dere mecrasına evler yapılmıĢ, bahçeler kurulmuĢtur. AktaĢ Caddesi de AktaĢ Dere mecrası üzerine inĢaa edilmiĢ, dere mecrasında evler yapılmıĢ ve bahçeler kurulmuĢtur.
3- DSĠ tarafından, Kanlıçınar ve AktaĢ derelerinin etütleri yapılarak, mecra içerisinde gerekli önlemler alınmalı, drenajı sağlayacak Ģekilde mecra ıslah çalıĢmaları yapılmalıdır.
4- Valilik tarafından Karakese Beldesi merkezinde, Dere yatağı içerisinde bulunan Fatih ve AktaĢ caddeleri, sel oluĢumuna neden olmayacak Ģekilde yeniden planlanarak yapılmalıdır.
5- Bütün yol ve alt yapı çalıĢmalarında “Karayolu Yol Boyu Mühendislik Yapıları Ġçin Afet Yönetmeliği” ne göre yapılmalıdır (07.12.2006 tarih ve 26369 sayılı resmi gazete)
ÇölleĢme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürü Hanifi AVCI, Dörtyol Kaymakamı Hacı Köse ÖZYĠĞĠT, KahramanmaraĢ Orman Bölge Müdürü Mehmet SABUNCU, Hacettepe Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Candan GÖKÇEOĞLU, ÇEM Etüt ve Proje Daire BaĢkanı Mustafa COġKUN, Dörtyol ĠĢletme Müdürü Abdüssamet DOĞAR, ÇEM ġube Müdürü Ahmet DOĞAN, Jeoloji Yüksek Mühendisi Ġsmail BULUT, DSĠ 63. ġube Müdürlüğü OrmanMühendisi Bülent SÖNMEZ, AFAD Ġl Müdürlüğünden ġube Müdürü Özlem SARIGÜL, Jeoloji Mühendisi Zühal GEZER, ĠnĢaat Mühendisi Türker SÖKME arazi inceleme çalıĢmalarına katılmıĢlardır.
ĠĢ bu rapor tarafımızdan düzenlenerek imzalanmıĢtır. 24.07.2013
Hanifi AVCI Mustafa COġKUN Ahmet DOĞAN Ġsmail BULUT Genel Müdür Daire BaĢkanı ġube Müdürü Jeoloji Mühendisi
