Biz özümüzü arab, türk va farslardan askik görmürük

N!! 07(020) Sentyabr, İlon 2005 ictimai-siyasi qazet Rojnama civaki u siyasi

Biz özümüzü arab, türk va ·

farslardan askik görmürük

Kürdüstanın Dıhok şahari­

nin Jiyan otelinda sentyabnn 22-24-da başlanan, dünya kürd- larinin yazıçı va ziyaiılarıo toplandığı konfransda çıxış

edan Kürdüstan Federasiyası­

nın başqanı Masud Barzani ca- nablan: -Heç bir qüvva bizi birbirimizdan ayıra bilmaz. Di- limiz, madaniyyatimiz kimi milli çıxarlarımız da bu qadar zülümlara raman kürd xalqı

qorudu va bundan sonra qoru-

yacağıq.

Biz özümüzü arab, türk va farslardan askik görmürük. On-

ların sahib olduğu haqlara biz da sahibik.

Müharibaya ehtiyac qalma-

dı, na biziııı, na da Kürdüstanı bölüşdürmüş işğalçı dövlatlar

üçün.

Biz bu dövlatlara dost ali- mizi uzadıb, onların kürd varlı­ ğını qabul etmalarini istayirik.

Zaman şartlari dayişdirmişdir.

Kürdlarin öz müstaqilliyindan bahs etmalari günah deyildir.

İrak konstitutsiyasında kürdla- rin har bir haqlan olmasada biz kürdlar bu referenduma açıq bir

şakilda dastak veracayik.

Oarak bütün Kürdüstanlılar

bu referendiumda sas versinlar.

Çıxışımın sonunda Kürdüs-

tanın dörd bir t;:)rvfından galan, kürd ziyalı va yazıçıların, kürd madaniyyat va ineasanetinin

inkişaf etdirilmasinda va bu konfransda iştirak etdiklarina göra taşakkütün.i bildirdi va müvaffaqiyyatlar arzuladı.

Eme qewatexwe bikine yek boy Kurdistaneke serbixwe!

Azerbaycaneva tu elaqetiyame ne büye,iro· hun hatine em bawarin wi

Azerbaycaniva j elaqeti wi çibe Mevane me seroke wezie hukumeta

herema Silernalliye brez ümer Fettahe.

BiZ TORKMANLARlN SALAMINI AZlRBAYCANA ÇATDIRIN

Müsahi- bim, Kür-

düstan Parla- menlinin üzvü Said

baydir.

Mevanemin wezire

Revvşenbire

Kurdistane Kek Sami

Şoreşe

La,•nl• Kürdoğlu

Bahruz dünya ,empionu oldu

Siziola bu günkü hamsöhbatim "Karate do Şotakan va Kiqboq-

şinq" idrnan növlari üz- ra dafalarla nailiyyat al- da etmiş, Çıraqov Bah- ruzdur. Bahruz 1981-ci ilda Laçın r-nun Çıraqlı

kandinda dünyaya göz

açı b.

Celal

seroki

bil

Qiymati

Hejaye 1000 manat

ii

çig 1

Weki dit'ıa{ çavere kirin serokkomare İraqe' Celal Talebani duhi evare peyva Iraqe di kongreya bilirid ya Neteweyen Yekbuyi de li avahiye we li New Yorke xwend. Wi axiftina xwe bi erebi Cı kurdi kir O weha zimane kurdi ji gehişt sewiyeya zimanen ko di Neteweyen Yekbuyi de ten bi kar anin.

Celal Talebani di naverasta axiftina xwe ya erebi de bi kurdi peyivi. Wi bi erebi got:

Ez bi zimane kurdi, zimane duye ye fermi ye İraqe silavan li we dikim.

Paşi wi ev gotina jerin bi kurdi kir:

Berezan. Ez silaven komelen xelke Kurdistane ji weki beşekiji gele lraqe digehinim we hemiyan. Cihe şanaziya me ye ko Kurdistana İraqe her weki çawa ew di deme xebate de li diji diktatoriyete keleha

azadixwazen hemi opozlsyona iraqe

bu

ew herweha ji di ware tecrubeya demokrasi

o

avedankirin u

peşdebirina abori Cı civaki Cı kulturi Cı hwd. de buye minakeka zindi Cı ew we rastiye texe berçavan ko xelke azad Cı demokrat dikarin peşengiya peşdebirina hemi aliyen jiyane blkin . .

Celal Talebani pişti ve navbira bi kurdi berdewam bü li ser axiftina xwe ya bi erebi. Xwe wi li Qesra Spi ji kurdi b ikar ani. Wi di konferansa rojnamevani ya

hevbeş de digel Seroke Dewleten Yekgirti yen Emerikaye George Bushi, di bersiva xwe de li ser pirsyareka bi kurdi ya rojnamevane beşa kurdi ya Denge Emerikaye, bi zimane kurdi bersiva wi de.

Serokkomare iraqe ye kurd Celal Talebani çüye Emerikaye bo ko weki seroke dewleta iraqe di civinen kongreya Neteweyen Yekbuyi de beşdar bibe. Ev kongre di bireweriya 60 saliya damezrandina rexistina Neteweyen YekbOyi de tet kirin. Kongreye roja

çarşeme 14/9 dest pe kiriye

o

se rojan dom dike.

Di kongreye de gelek babeten giring yen mina reforman di Neteweyen YekbCıyi de O karkirin ji bo

nehiştina hejariye Cı xebata li diji terare hatln livandin.

Her di roja yeke de Civata Ewlekariye ya Neteweyen Yekbüyi biryara 1624-e li diji terare derxist. U gor we biryare endamen Neteweyen YekbOyi ko 191 dewlet in de weha bikin ko di welaten wan de ne bes karen teroristi le herweha bi qanCıne handan O piştgir'ikirin bo rabOne bi kiryaren teroristi ben qedexe kirin.

www.netewe.com

2 ^{DIPLOMAT • •} 15-30 Sentyabr

Erne qewatexwe bilcine yek boy Kurdistaneke serbixwe!

Kek Fettah, we ez qebUl kirime boy ve yeke zor-zor spas dikim.

- Brez Fettah, yekbı1na herdu idara çima aqqasi derengi ket ?

- Raste, yektiya herdu hukumeta binek dereng bibeji, naha ser van mijara xebat te kirin. Wedeki kurt da ev mesele- na we hellbe, gelen kurdan ı1 krdistani we ji xemginiye xilazbin.

- Kek Omer Fettah millet gelek wexti

şaş dibe, televiziona "KurdSat"-e elameti dide seroke bakumeta Kordisıane Omar Fettah, wusa ji "Kurdistantv" dibeje serok e hokumeta Kurdistan e N eçirvan Barzani. Em çewa serwaxt bin, hiv!

dikim ve meseley!ra bine agahl bidin.

- Bele, 11Kurdistana lraqe du idare hene, boy ve yeki' ji du seroke hukumeta

Kordisıane heye, yek ye bakumeta herema Hewlereye, ya duyem!n bakumeta herema Silemaniyeye.

-Em wiya zanin, em hez dikim bejim tu praqtika cihaneda parlamentok du hokumet nebuye. Herdu hokuıi:ıet bibe yek we daha baştir nebe

- Bele,em ji zanin, boy ve yeke ji heya meheki herdu idare webibe yek.Brez Mesud Barzani we bibe seroke herema Kurdistane, seroke hukumeta

Kordisıane we bibe brez Neçirvan Barzani, seroke parlamentoye we hibe Ednan Mifti ji Ynk-e cigirewi ji

ii

PDK-e we hibe ı1 hemı1 wezarete we bibine yek herine paytext, Hewlere.

Ez bawarim weki, erne qewataxwe bikine yek boy Kurdistaneke rederal ı1

demokrasi çe bilin. Hemf/ milleten kern jimar we ciye xwe nav hukumeta Kurdistana rederal bigire.

- Kek Omer Fettah, daxaziyame ewe weki huil gelen kurden Azerbaycane bir

nekin, li vira ffstivc0, konfırans, civat bune me ji bixine bira xwe, çend

rewşenbira dawet bikin weki ben beşter

bibine konferansa.

ni visare, em l" ~s mi tu kesa_ nikarin deweti civina bikin.

Desture İraqe arnade bı1ne şunda erne elaqetiya hevra çe bikin. Ew rojana ne dure.

- Retani desture İraqe hemişe neye

Yaltaqlar va pax1llar dünyasi

Dünyamız yaranandan in- sanlar bir neça qrupa bölünüb- lar.

asil insanlar, yaltaqlar, pa-

xıllar. N adansa dünya dayiş­

dik ca asil insaniann sayı aza-

lır. Yaltaqlann, paxıllann sayı

gündan-güne çoxalır. Bazisi bir vazife alda etmek üçün öz

kişilik simasım dayişerak

N;ıriman

fJyyub

müayyan adamlar qarşısında

ayilir, haqiqi simasım alçaldır.

Bazilar isa nadansa paxıl olur- lar. Olan haqiqati tarsina yo- zurlar.

Bazi müğannilar da ara adamiann xoşa galmayan mahmlanm oxuyur. Na oxudu-

ğunu özü da başa düşmür. Ya-

lancıya, yaltağa va paxıla qarşı

manirn münasibatim hamişe

manfi olub, olur va olacaqdır.

Müğanni Yusif Mustafayev "Yol polis La ri" mahnısını oxuyur

Yaltaqhq

Niya yaltaqlandm, Yusif Mustafa?

Yol polisi, kimi incitmayibdir?

Onlan çıxardını tamamca safa, O saxta sozlarinr mana dayibdir.

Fardi di, balkada

yaxşıları

var, Bütün polisleri, tam tarif etme.

Yalanı

oxuma, olar sana ar, Haqiqati qoyub, saf yolla

getına.

Tariflama, çoxlu

tüşvatxorlan,

Sürücü qanunu, sorur zali tak.

Yollar kanannda, onlar

cır

an, Yüzündan

sağlamdır,

ancaq biri tak.

Şar atır:

- Bark getdin,

sayınadın

mani, - Yalan söylayirsan! desan

inanmır.

Döna-döna, borclu

çıxardır

sani, al atsan cibina,

alır utanmır.

Haqiqi sehf etsen, cibin

dayişir, Bayaxkı

ciddilik, halima dönür.

Cibini

boşaldır, şişdikca şişir,

Pul versan, bad

işin

düzünadönür.

Tariflama Yusif, xalq gülür sana, Tarifsiz tarifi, deyan

yaltaqdır.

Oxuına

o sözü, yenidan yena, Nariman ayyubam, söztarim

haqdır.

15.09.2005.

LAÇIN H8SR8TI •

Qocalıq olursa, yaşım yandı,

Qariblik ömrümdan, günler ^daradı.

Bakıda olarkan çatmadı havam, Buraya galdim ki, ^Laçını dadam.

Vcranni torpağı, havasın duyum, Tökmekle quyudan, alasan suyun?

Laçın havasını, hcç bir makanda, Na ycrda taparsan, na asimanda.

İsmayıllı, gözal meşa torpağın,

Bizim cia verib, meyvasin ^bağın.

Galan

köçkü~lara, açıbdı

qucaq,

Sayılır hömıatli, iş bilen qoçaq.

Burda na dcyilmir, yeriidi galma,

Qariba

xoş

galir,

xoş

galdin kalma.

Sordum bu diyarda, vardılar xeyli, İgidlar buraya, sahblar mcyli.

Kürdoba

yaradıb, salıhtar

makan,

Qollannda qüvve, damarlarda qan.

Söyladim

hardadır, mahşur

pahtavan,

Onun görüşüne, biz olaq revan.

Dediler köç cdib, qoca pahlavan,

Gatinnayib baxti,

^dayişib

makan.

Ona raqib otub, cavan Miralam,

Bir alinda balta, bir elde qelem.

Gör ncca felaket, qarib bir elde, Meydana çı~ıblar, allarda balta.

Kürdün iki igid, palılavan oğlu,

Qam-qüssa yaratdı, söylesam doWU.

Üz-üze gelibdir, iki şiri-nar,

Qarib bir mahalda

tapıhtar

hünar.

Meydan sulayıblar, sağa ve sola,

Kiminki

dağıta,

kiminki

^dola.

Ramiz

Q;ırib Ucuz qahremanhq, ucuz adava4 Özgalerçün ctdik, har an sexavet

Qarib söytayir ki, garak pahtavan,

Girmasin ^döyüşa. geçarsa zaman.

aq lin amayiyla, q~nsın höirnat, Qoysun cavanlann, boynuna minnet.

Kürdlarin birliyi, olsaydı yaqin,

Qurardı dövlatin, ^olardı amin.

l<mayıllı 2005 avqust.

www.netewe.com

3

_~·

^{DIPLOMAT •}

~

.

Man çox seviniram ki, Kürdüstan parlamentinda türkman de-

putatları

da var. Bu sevindiricidir. Said bay, bizi qabul edib ''Diplomat" qazetina müsahiba verdiyiniz üçün, siza

taşakkür

ediram. Va siza müvaifaqiyyatlar

arzulayıram.

-Said bay, Saddam Hüseyn dönaminda türkmanlarm hansı baqları var idi? Xahiş

ediram, bu barada oxu- culara mainmat verasi- niz.

-İrakda yaşayan bütün

· xalqlar şiddatli basqı altında

idiler. Heç bir insani hüqu- qumuz yox idi.Ne siyasi, na madanf;na iqtisadi haqqımız olmamışdı. Vaziyyat o darn- eaya çatmışdı ki, türkman di- linda danışmaq qadağan ol-

muşdu. Xüsusi ila Kerkük va Dilafar bölgasinda, türk-

manları har şeydan mahrum etmişdilar. Onların eviari har zaman nazaratda va bas-

qı altında idi. Türkman ların.

türkman kimi yaşamağa haq-

man xalqı bilsin ki, agar heç kas qalmazsa türkmanların haqqlarını müdafta elmaya, man Masurl Barzani har za- man türkmanların haqqlarını · müdafta edacayam.Onun bu çıxışı bütün xalqlar kimi biz

türkmanları çox machub et- di, sevindirdi. Doğrudan da, Masud Barzani canabiarı

K ürdüstan bölgesina prezi- dent seçilen zaman, and iç- ma marasiminde da bu ifa- daleri tekrar etdi, siz de buna

şahidsinis.

-Said bay, Masud Barzani canablannın

vad etdiyi imtiyazlarm

hansına nail olmusu- n uz?

-Çox Şükürlar olsun ki, Kürdüstan hökumati Sad-

verir.Bazi masalalarda biza ' daha çox önem verirler. Ona göra ki,kürd xalqı istar Sad- dam Hüseyn tarafindan is- tarsa de ondan evvelki quru-.

luş zamanı çox aziyyatlar, facialar yaşayıblar.Ona göra da onlar heç vaxt razı olmaz- lar ki, Kürdüstanda yaşayan başqa xalqlar onlar çakdiyi,

yaşadığı facialari yaşasınlar.

Kürd xalqı bu bölgada hakim bir qüvvadir. Burda

yaşayan xalqlar bu hökumati va bayrağını qabul edib bu bayraq altında qardaşcasına yaşayırlar.

-Şimali İrakda, yani Kürdüstanda türkman- lar üç yera ·parçalanıb.­

Naya göra, bunun saba- bi nadir?

• 15-30 İlon

BiZ TÜRKMANLARlN SALAMINI AZaRBAYCANA ÇATDIRIN

Müsahibim, Kürdüstan Par/amenlinin iizvü Said baydir .

.qı yox idi. Yetmiş. iki il, !;;•

millat şiddat altınd~ yaşadı.

Çox şükürlar olsun ki, türk- man analan öz övladlarına

türkman dilini unutdunnadı­

lar.Bir millatin qazeti, radio va televiziyası olmasm, mil- let öz madaniyyatini neca saxlaya bilar? Biz türkman dilini, madaniyyatini, qoru- yub saxlayan ailalara öz ta-

şakkürümüzü bildiririk.La- kin 1991-ci ildan sonra Ma- sud Barzani va Calal Talaba- ni canablannın rabbariiyi al- tinda sistem·

tamam

dayişdi.

Şimali İrakda, yani Kürdüs- tanda kürd xalqı ila barabar, bütün azsaylı xalqlar birga mübarizaya qalxdılar. Va Saddam ordusunu Kürdüs- tandan qovdular. Orda yaşa­

yan milladar birlaşarak,

Kürdüstan hökumati va Par- lamemini yaratdılar. Bütün

azsaylı xalqlann nümayan- dalari bu hökumatdan fayda-

landı, elaca da parlarnentda yer tutdular. Kürdüstanda

yaşayan bütün xalqlann roa- dani haqları verildi, elaca da türkmanlann. Bunu xüsusi ila qeyd etmek istayiram ki,

yığıncaqlann birinda, Masud Barzani canalılan çıxışlan­

nın birindaqeyd etdi ki, kürd

xalqı uzun illerdir inhisarçı

dövlatlar tarafından aziyyat- lar çakib va .çakir.Heç vaxı razı olmaram ki,Kürdüstan- da yaşayan har hansı bir xalq biz çakdiyimiz müsibatlari

yaşasın. Xüsusi ila qoy türk-

dam quruluşunun tam aksina olaraq demak olar ki, bizim bütün imtiyazlarımızı ver-

mişdir. Bela ki, 1 00-dan ar-

tıq _maktabimiz,altı televizi- ya kaiıahmız, beş radio ya-

yım evimiz, on dörd mada- niyyat markazimiz, on yeddi siyasi partiyalan m ız var. Ha- la biza verilan ticarat mar- kazlarini demiram. Kürdüs- tan Parlamentinda dörd türk- man parlamentarları var. La-

zım olanda türkmantarla

bağlı masalatari parlameni iclaslanna çıxarırıq va ista- yimiza nail oluruq.Kürdüs-.

tan hökumatinde bir nafar nazirimiz var. Bize ela gelir ki, galacakda nazirlarimizin

sayı da artacaqdır. Çünki ba- zi qüvvalar, irak türkmanla-

nnı bir neça yera parçaladı­

lar. indi o parçalar haqiqati anlayaraq yavaş-yavaş bir- Iaşmaya başlayıblar. Üzü- . müze galan seçimlerde, ya- qin ki, deputatlarımızın va nazirlarimizin sayı mütlaq

artacaqdır.

-Kürdüstan höku- mati tarafindan türk- manlara qarşı bir taziq

varmı?.

-Ela bir türkman ailasi tapa bilmezsan ki, onlara ta- ziq ola. 8gar har hansı bir

anlaşılmazlıq olarsa, hernan

danışıqlar yolu ila masala hall olunar. Kürdüstan hö- kumati man deyerdim ki, az- say h xalqlara kürd xalqına

nisbatan daha çox üstünlük

-;ahir bay ı 995-ci ilin aprel ayında Türkman Cab- hasi evi quruldu. Va man o

taşkilatda daim başqanı kö- makçisi idim. İşimiz çox gö- zal gedirdi.Siyasatimizi bu-

ranın siyasetina uyğun qur-

muşduq.Çox taassüflar ol- sun ki, Türkiya dövlati bizi bu vaziyyata saldı.Türklarla soydaşiq, ama manim xüsusi siyasatim var.

Birinci man İrak türkma-

nıyam, bıiramn qanunlarına uymalıyam. Türkiyanİn qis- man biza yardımı oldu. La- kin onun Şimali İrakdakı si- yasati çox yanlış idi.O, isıa­

mirdi biz kürd qardaşlanmız­

la anlaşaq. Türkiya istayirdi ki,öz siyasetini burda haya- ta keçirtsin, bu fikirlar çox

yanlış idi. Biz onlara dafa-

larla'anlatdıq,lakin onlar bizi

başa düşmak istamadi- lar.2000-ci ilda 8rbilde Türkmanlann qurultayı keçi- ri Idi va türkmanlann cabha

başqanı seçildi.Man siyasi büronun üzvü idim.Türkiya dövlati israrla bizdan iki şeyi

talab edirdi.

1 )Kürdüstan lfadasini iş­

latmayak, Kürdüstan adım

dilimiza gatirmayak.

2)Kürdüstanın bayrağı­

na ehtiram eimayak.

Neca olur qardaşım, bir futbol komandasının bayra-

ğına ehtirarn edilsin.Bu döv- latdir, siyasi partiyadır özü- nün bayrağı var.Bizi faşist

zülmündan xilas etmiş Kür-

düstan dövlatt:in, hökumati- nin bayrağına ehtirarn etma- yak,bela olurmu?. Burda ya-

şayan xalqlar Kürdüstan hö- kümatinin rabbarina da bay-

rağınada ehtiram göstermali- diri ar.

Kürdüstanda takca kürd

xalqı deyil eynı zamanda türkman, aşuri, kıldani,yezi­

di,arab va bir sıra başqa

xalqlar yaşayır.Onlar Kür- düstan hökumatinin prezi- denti Masud Barzani camib- lanna partiyasına, partiyası­

mn bayrağına va Kürdüsta- .

nın bayrağına ehtiramla ya-

naşırlar. Elaca da Masud Barzani canabiarı burda ya-

şayan xalqlara va onların

simvolik bayraqlarma çox ehtiram va hönnatla yanaşır.

Bas biz niya ehtiramla ya-

naşmayaq? Burda yaşayan

har bir xalqın borcudur ki,öl- ka rahbarliyina va bayrağına

ehtiram etsin.Naticada, Ttir- kiyanin biza qarşı yönaltdiyi siyasetin qurbanı olduq. Çox taassüflar olsun. O siyaset neticesinda kürd xalqını

az

qala özümüze düşman et- dak.Bütün bunlara baxmaya- raq kürd xalqı, öz dostluq alini bizdan çakmadi, har zaman bizim çatin günümüz- da bize sarı uzatdı, bize qar-

şı böyük humanisılik eldi.

H eç na olmamış kimi qardaş­

casına biza yanaşdı. Takca 8rbilda 14 türkman makta- bimiz var. Ümumiyyatla Kürdüstanda yüzdan artıq

orta maktablarimiz v~r.Ona

göra da cabha yavaş-yavaş parçalandı va üç yera bölün- dü.Rahbarliyi 8rbildan Kar- küka apardılar.

-Na üçün, sabab na idi?

-Sababi onda gördülar ki, bas 8rbilda türkman az-

dır Karkükda çoxdur. Onu babana edarak Karküka

apardılar. 8rbili tark etdilar, bu da çox yanlış idi. Man on- lara aniatmağa çalışdım.

Qardaşım, bu gün san Kür-

düstanı, KOP-ni va YNK-ni

tanımasan, ehtiram etmesan bu bölga Kürdüstan kimi ta-

nınan deyil?. Sultan 8bdiil Hamid dönarnİnda da bu bölga Kürdüstan bölgasi ad-

lanırdı. Biz har zaman kürd

xalqı ila qardaşcasına yaşa­

mışıq. Kürdüstan . Saddam

dönarnİnda türkman xalqının

'va siyasatçilarinin xilas yeri olub.Tarixan biz bu bölgada birga yaşarnışıq va yaşaya­

cağıq.Siz Azarbaycanda bir- ga yaşadığınız kimi.

- Bu parçalanma sizi zaif salmadımı? agar bir olsaydınız, parla- meolda va nazirlikda çox yer alda eda bilmaz- dinizmi? Bu biriiyi bar- pa etmak olmazmı?

-Sonu bela olmalıdır. Bü- tün milli partiyalar mütlaq

birlaşmalidir.Haqiqatan çox gözal deyiblar güc birlikda- dir.Düzdür manim aslim aza ri dir .Manşayim türkdür-

. Amma man İrak türkmanı­

yum qoy bu xüsusiyyatlar manda qalsm.

-Hörmatli dövlat baş­

qanımız ilham 8liyev ca-

nablarına,Azarbaycan

parlamentina, azarbay- can ziyaiiianna va azar- baycan xalqına na d~ya­

cayiniz var?

-İstadiyimiz odur ki,dip- lomatiq alaqalar yaransın.

Çünki, bizim aslimiz azar-

baycanlıdır. Naya göra Tür- kiyenin, iranın,Rusiyamn bir

sıra A vropa dövlatlarinin, Çinin, Koreyanın nürnayan- daliklari 8rbilda olsun,A-

zarbaycanın nümayandaliyi . olmasın. Na üçün o, ölkalar-

dan 8rbila tayyaralargalsin, Azarbaycandan galmasin?

Biz artıq daracada xahiş

edirik. Azarbaycan hökuma- ti ila Kürdüstan hökumatlar

arası ictimai. siyasi, iqtisadi ve medani alaqalar yaransın.

Ölmaz Ümummilli liderimiz Heydar 81iyev canablannın

ananasi barpa etdirilsin.Ba-

kı-8rbil,8rbil -Bakı tayyara reyslari açılsın. Biz türkman-

ların qardaşlıq salarnlarını

bütün Azarbaycan xalqına çatdm~!.

Müsahibaya göre çox sağ olun.

Siz da sağ olun.

Müsahibani apardı

"Diplomat" qezetinin

IHış yazarı Tahir Süleyman.

www.netewe.com

4 ^DIPLOMAT • ^• 15-30 Sentyabr

•

Azerbaycaneva tu elaqetiyame ne buye,iro hun hatine em bawarin we Azerbaycaneva ji elaqeti we çebe

xoşevisti beye, boy kurde Azerbaycane ii ew kurdana bi deste faş1sta ji Kurdistane dur ketine. N aba ji binek nava Azerbaycane dijin.Eme

bixebi~n bi rewşeke siyasi, demokrasi xebata çandi, xandi, pCş bixin Usa ji, elaqetlya wezareta

r~embire Azerbaycaneva çe bikin. Ev yek we pişti

yasaye

ez

usa zanim we çebe. Bila bernu kes bizanibe, raste Kurdistan hatiye parçe-parçe kirine, ıe

çand U hunerf:n gelen kurda tu wexti ji dirokf: paş

nemaye. lro ji ji SovCtCye bere, usa ji kurden cihane rojnamevan, rewşenbir,

helbeStvan cten

u

ctiçin

we

^ev

eneneye time berdewam

- Kek Sami, eva sala duyemine wek1 ez deme Kurdistana piroz U divinim li Kurdistane pir peşdaçi'in

buye. Şikir herdu bukumet büne yek. W e ü ht:· nu Kurdan boy yekbi'ina berdu hukumeta piroz dikim.

-Hi'inji Azerbaycan<.

heta K.urdistanf: ser serci.

hatine. Van rojCn dijwar den,

rev.şa welateme rojname da dinivisin eva kareke giringe, bana hatina we zor-zor spas

'divejim.

-Kak Sanü, hün derheq yekbuna berdu bukumeta çi dikarin bejin?

-Beli:, cara ewlin hun xer hatine Kurdistana azad.

Hividarim, welô hUne çendeki Kurdistane birninin U huyeren Kurdistane bibinin. Mera gelieki giringe cand U huneren her çar parçen Kurdistan fi gelen kUrden cihan

e.

Ya du yemin ewe, weki kareke giring U

piros bu, weki Seroke hukumeta Kurdistane Mesiid Berzani hat jibartin.

Ev hertim seroke me bi'iye, disa bi resmi seroke Kurdistane hate jibartin.

Bere ji Rebaz Melle Mistefa Barzaniye nemir, heya çiı

ser dilovaniya xwe, kar u baren netewiya gelen kurdan peş dibir. !ro ji Serok Mesud B.citzani bare serokatiya netewiya gele kurd daye ser milen xwe ii peş dixe.Bele,

yekbüna herdu hukumeta gaveke pir başe, boy netewlya kurd hemU kabine yek bune. Birez Serok xitabf:

xweda ji got, welô yekbuna herd hukumeta meseleke gelieki ferze. Eve xemginiya gele kurd ji navbere hilda.

Yekbuna berdu Jıukumeta

mecal da, weki nav ^par~

lami:ntoye İraqe da ji nave kurda we xurt ii qewatbe.

Boy we yeke ji ez geleki

dilxoşim, weki berdu idare.

bune yek U serok bU birez Mesud Barzani. Boy serakatiye heqe kek Mesud heye, boy we yeke ew bal Rf:baz Mistefa Barzani he zaroktida büye ^peşmerge.

Heqe Barzaniyan beye boy

serokatı"ye. Usa j! Seroke Hukumeta Kurdistan< buye rezdar Neçirvan Barzani.

~ Hun çawa dinihf:rin herdu idare bu bukumeteke,

paşwextiy&la navbera wana- . da

we

^{muşkule çCnebe?}

- Bawar nakim muş.f.ule

çCbe, muşkule meseleki sereke nine, ya sereke ewe, w eki hernil pirsa bi rev.şeki.

demokrasi be hel kirin ii bi denl'eki, rengeki gewat der&ıe çihane.

Ye

giring ewe hemu meSeleyi bi çarçuvaya yasa,· bi çarçuvaya bi yek kirl bi reya siyasi,

aşitiyana demokrasi

be

helkirin.

Em ji muşkutan natirsin, me pir muşkule ditine O. hel

kirine. Bo we yeke ji hemü

muşkule van salen dawi bi

rewşa demokrasi aşitiyane

hatiye hel kirin.

Muşkuleye beri dijwar li Parlamf:ntoye

te

safi kirin.

Muşkuleyekeme heye, weki ve qonaxe da (mer- belle) em bi Serkariya Serok il serkare !raqe Mam Calal · Telebani bi qani'ina !raqa Iedf:ral welatexwe biparezin.

-Kek Sanü, yekbuna herdu hukumeta çima danzdeh salin hel ne bu, ne dibu weki seroke bukumeta Kurdistane danzdeh sal beri viçaxi bihata jibartinC ü ira · meseleya Kerkuke,

Xanegine, Dilafere bihata beli kirin?

- Çiqasi zi'i bibüya we

baştir bibi'iya. Le pişti ri'ixan- dina xwinxwar, pir muşkule

batin ernele. Me kareki pir dijwar meşand, boy lraqeke federal. Bele yekbuna berdu idare pir zeruri bu ü şıikir

bune yek. Bi serokatiya birez Mesud we baştirbe.

Hun rast dibejin, ev karana peştir bubuya we çetir bibi'iya le dujmin ne dihiştin, mec~ nedidan.

Dereng bibe j! naha başe.

- Hun çawa difikirin kurden Azerbaycane usa ji kurden soVeteye bere çawa elaqetiya rev-şenbiriye bi bevra xadi bikin?

-Re ki dur u direji

b ike. _/

- Kek Sami li Kurdistane K.onfirans, Iestival, konser te derhas kirin, çima ji

Azirbecln rewşembira dewat nakin? ·

-Em dewatiya dikin, ji Suriya, Turkiya, Avropa, Armeniya, Asiya navin 4ewatidf:n. J\zeibaycaneva tu elaqetiyame ne bi'iye,iro hun hatine em bawarin

we

Azerbaycaneva ji elaqeti

we

çebe.

- Çi projeyawe heye boy kurden Azerbaycane?

"" Projeye me ten€ boy kurden Azerbaycane,lrane U ciye mayin tune. Projeya me bana kurden netewiye.

Em teyibet proje daynanin boy komareki, em bezdilcin canda gele kürde cihane pes bikeve il elaqetiya wan bi hevra heve.

- Boy hevpeyvine ez wera pir-pir spas dikir.s. U ji Xudeye mezin gelen kur- dara peşkeftine dixwazin.

- HO.n xer hatine ser cavan spas.

Hevpeyvitı bir:

Senıivfsad rojıımml

"Diplomat 'Tahir Silt:I11411

La,•nl• ^Kürdoğlu Behruz

düny~ 'e111pionu oldu

S

izin la bu günkü haoısöhbatim

"Karate do· Şotiıkan va Kiqboq-

şinq" id man növlari ^üz ra dafa- larla nailiyyat alda etmiş, Çıraqov

Bahruzdur. Bahruz 1981-<i ilda Laçın

r-nun Ç1raqh kandinda dünyaya göz

açıb. Yalı "qonşulanm1zın" ucbatın­

dan, on iki yaşında doğma yurd yuva- smdan didargio sahnaraq Bakıya gal-

mlşdir. O, hala maktabda owyarkan idmana xüsusi havas göstarirdi. Bu havas onu ldmanın yüksak pillasi olan Dünya çempionu saviyesina qa- dar yüksaltdl. Sizi müsabibimiz ganc Qara karnar ustası Bahruzla tanış

edirik.

- Bahruz, neca oldu ki, ldmana galdi- niz?

-Hala orta maktabda oxuyarkan, manda i dm ana böyük hava s var idi. Ele buna görada

1996-cı il dan "Karate do Ş o takarn" idrnan nö- vü üzra ilk maşqlarima başladım. Y axın bir vaxtda, 1999-cu ilde Azarbaycan idrnan Fe- derasiyasının prezidenti Ülvü Quluyev canab-

lanna imtahan verib "üçüncü kü qahvayi rang" kamara laiq görüldüm. Harnin ili vata- na borcumu vermak üçün harbi xic_lmata yol-

landım. Harbi xiıJmatdan qayıtdıqdan sonra, yenada idmanla maş~ul olmağa başladım.

Federasiyanın vitse prezidenti Fütuli Musaye- vin rabbariiyi altında maşqlari davam etdirib,

yaxşı naticalar alda etdim. Buna göre da ma- ni ismayıllı rayonuna maşqçi kimi göndardi- lar. Müayyan qadar İsmayıllıda çalışdıqdan sonra, man yenidan Bakıya qayıtdım.

-Babruz Bakıya qayıtınaqda maqsedi-

niz na

idi? ¹

- Maq sad im yüksak uğurlar al da e tm ak idi, yaxşı maşq-üçün Bakı manim üçün daha münasib va sarfali idi.Maşqlarim çox uğurlu

keçirdi bu arada Dünya karare do Federasiyası asosasiyasının prezidenti Hitoşi Kasuya Bakı­

ya galdi. Hitoşi Kasuyaya idrnan imtahanlan veranlarİn sırasında manda yer tutduın. İmta­

han manim üçün da uğurlu oldu. Birinci dan qara kamara sahib oldu.

- Bahruz bas neca oldum ki, başqa id- man sahasini da seçdlniz. ·

Artıq idrnan ustası adına layiq görüldük-

dan sonra, kiqbokşin döyüşüna manda havas çox idi. Ona görada bu döyüş növünü seç- dim. Ela hernin il Azarbaycan kiqbokşin yığ­

ına komandasının baş maşqçisi Çingiz müalli- min başçılığı altında maşqlara başladım.

Babrus bas Azarbaycandan kanarda keçirilan döyüşlarin neca keçirlldi ?

2005-ci ilin avqust ayında Güreüstanda -

yanşlar oldu, manda bu yanşlara qatıldım.

Y anş Güreüstanın Urekki şaharinde keçirilir•

di. A vrasiya çempionatı olduğu üç ün Erme- nistan idmançılanda yanşda iştirak edirdilar.

Y anş başlayanda bildim ki, birinci raqi- bim Ermenistan idmançısıdır. ·Man daha

qati~atla rinqa çıxdım. Birinci raunduiı ya-

nsında reqibimi nakauta saldım. Bu yarışda

Avrasiya çempionu oldum. Bakıya geldim, Azarbaycanda koçirilan Beynalxalq tumira

qatıldım va burada 2-ci yer tutdum.

2005-ciilin avqust ayının 29-da yenidan Güreüstanda keçirilan dünya kubok çenpiona-

tına qatıldım. Bu yanş Batumi şaharinda ke- çirilirdi. Buradacia qalib galarak 60 kq da dünya çempionu adına layiq görüldüm.

- Bahruz dünya çempionu adına laiq

görüldüyön üçi'in sani birdaha tahrik edi- raliL Sana va allana can sağlığ~ hayatda ·

uğurlar arzulay1ram. Müsahibaya göra çox

sağol.

- Sizda sağ olun.

Müsahibani apardı: Çıraqov Atamoğltrn.

www.netewe.com

5 .

^'

DIPLOMAT

herik and! jlyaneke ber bi tunebüne ü mirine derbaz dikin.

Ji bo azadiye ^gelek qurban da, · Ev gel te birkirin nizanim çima?

Gelek diroknas, niviskar ü zanyar derbare gele kurdda likren giranbaha alline zirnan ü nirixandine. Ji wan yek ji niviskare ingüiza e navdaar Ceyms

Oldıice .. Ewi derheqa gele kurd ramaneke weha gotiye:

Sebaheddin Eloxli

X wedi bankere, carçi nirxen mirovahiyeye tewrebilind e cihane.

kurd tene hesibandine. Kurd him ji di rojhilate da

neteweki çawa legendar, efsanewi hatine pejirandine.

Le ev gele kevnari navdar di qada dirokeda ji bo jiyaneke paqij u rastiya xweye

netewida di hei.a ^hin hezen ne durist va, huyeren neWyiyen be dad u be nor- male

neiıısaniva

ase biiye. Ji bo heyin ii hebiina xwe pevajoyeke çareserkirineda di gaveke siyaseteda biryar girtiye: an ye yekcar hibe

nesıöe

(xaye) azadiye, an ji ye di xwina xweda be feti- sandin. Bi ve rastiye va iro kurd ^rfi bi rfi maye.

Vi geli ji bo rizgariye pir caran bi zaneti xwe avitiye qaden şeran, ji gelek

bıiyer ıi im taban en ( cerbandinen) be dad bi serfırazi derketibe ji, le hin dewleten hove xwinmej hevdu girtine ü tim xwestine v! gele maqüle torin ji hole rakin, ıi şJpa wi di dlroka mirovahiyeda nehelin.

Ev gele diroki mirovahiyera gelek kesayeten heja ıi navdar diyari (peşkeş)

kirine, kijan ku ji bo peşketina

mirovahiye be temene xizmet kirine. Ji bo tekçün ıi helandina an jl bineirandi- na

vi

gel! !roj mirovahl bi xwe dikeve bin şermeke d!roki. Ji bo ve rewşa kurd dewleten meziıı ji sücdarin.

Welate vi gel! dergüşa mirovahiye --- Kurdistan cl ü ware miroven merd egı't

' .

'

merxas, serdar ü zane te hesibandin. Vi ware cindl ıi paqije diroki xwinmejen mirovahlye di peş caven dunyaye tür- tevez dilcin ü ji van emel ıi kiryaren xweye qireje nebinyayi dest venakşinin.

Kurdistan him jl bingehiya mirovahlye ya dirokiyeye.

Ev emel ıi kirinen hezen qirej en ji aqilan dür kurd !ap ji metin ^ıi teglhandi kirine. Kurdan mora cengewariye, merxasiye, egitiye ye newekilan di di rupelen diroke xistine ^ıi ledixin.

Merxasiya kurdan a netewiyayi ezma geleri bedawi kiriye.

Taw kirina

li

ber zulme serberjeıiye,

tewandina ber bi zulme ji leyistika di deste namerdane. Kurd ne bejayi ve serberjeryene, ne jl leyistoke di desten namerdane. Şerefa wane camerlye, merxasiye ıi cengewariye tu rezeleta ra re nade.

. Ewanen ku dixwazin gelekurdan tune bikin, an ji inkar bikin bila yekcar bizanibin ku ve gelida çiqas dahlti ^ıi . sebr hebe hawqas jl diji dijmin ü be edaletivan, zulme nifret, kin ü bez, cesaret heye.

Gelekara e usa be xuyakirin ku azadihizya gele kurd di rew,;a elvakl

esret U awara

aza

Ji bo altindariye, ji bo hilgirtina ala serkeftine di ewladen gele kurd da bez

ıi ezma Selaheddin, qudreta Xani, viha, irade Şex Seld, mezintaya Cigerxwln, rastiya Mezlüm Doxan, vejin ü bawerlya Serok Apo, daxulqandin ^ıi ronahlya Apoxwazlie ıi sebra Barzanitiye heye. Bi cesaret mirov dikare beje ku, gele kurd neteweki ji bimekirl <1 neveşartiye. Ev gel gav bi gav berbi peşeroje ıi serkevtine bi

baweıi dimeşe. Bi bo belatiyan va jin, le ji bo azadiye bi qurban va be hesab şehid ji dan. İro kurd baweriye,ser- hildana reya azadiye ji van ^şehiden nemir ıi ji ewladeiı xweye merxas distine ıi welat rezgar dike. Mir

Mehmıidan, Bedirxanan, Obeydıilan,

Qazlyan,Berzanlyan ^ıi bi bezaran

· egiten ha !roj Mehsüm Korxmaz (Egit),

Xeyıi Dürmüş, Zekiye Alkan bi mily- onan leheng diguhazin ^ıi gel vedijinin.

Gele xwedi gernasen, merxasen weha be guman tekneçüyiye ü serfiraze.

Ji bo jiyaneke azad gel nasnama jiyane ji şehiden xwe e geleri ü ji

merxasen tekneçüyiye navdarva distine.

Dirok şehedeye ku ji bo rizgaıiye ıi

azadiye kurdan çawa merxasi ^kifş kirine. ho ji egiten Kurdistane çalaklyen be hember ilişan didin.

Berxwedan ıi mertdiya xweva nav ^ıi deng qazanc kirin. Ev ewladen mirovahiyeye maqıile torin ji ~o ku bigehijine arınanca xwe kirin. Ev ewladen mirovahlyeye ^maqıile torin ji bo ku bigehijine arınanca xwe a diroki çek ıi silahen rizgaıiye ji tolhildane hil- girtine. Ji bo war ıi miskanen kal

u

baven xwe ji bin dagirkeriye rizgar bikin, berxwedana rizgariye berdewam dikin ıi disa ji şehidan didin.

Gele ku dikare şehlda bide be şik,

ese ebikaribe serbest ^ıi azad biji. Şehld

mizginya rizgarlye ıi azadiyene. Gelen ku n1karin ıi nikaribin ji bo azadiye berxwedane bikin, şehldan bidin bi hin- cirandi, çawa bindest, aciz ıi bi rewşeke

Bariye ^Teyfiir

siyasi a ketıva giredayiye. Le evin ıi eşqa azadlheziye

li ruhe

her kurdekida ye. Noli rnrove ser bilind, kubar ^ıi hurr nisla widaye.

· Ew rastlya kurd niviskare bi rez bi

rıimet aniye ziman.

Kurd him ji mejıi ı1 sidqe xweda tim rastiya jfyane ü baweriya li mirovahlye dipareze, nirxen mirovahiye ra xwedi derdikeve. Ruhe wida hukme agre azadiye gıır ı1 pire. Bi xweda va baweri

ıi hevike mezinva giredayiye. Mixabin, henber vi netewl e paqij zernan-zernan gellek hc!zen qireje hov di armancen xirab, koti ıi nizmda bıine. Xwestine bi zore bi qetilaman dawi li vi gel! binin (daw!ya vf gel! binin) ^ıi nirxen wfye netewi ji hole rakin. Ev milete ^şervan tim hemberi neyaran bi serfirazi berslv dabe ji, le nikaribüye dewİeteke ser- bixwe a siyaslye netewl ava bike. Gele kurd tiı:ne di meydanen berxwedananda

bı1ye. Van berxwedanan hema evina welat hesreta azadiye di dilan da parastiye. Azadi risq, xwestek ^ıi

• 15-30 İlon

•

dayfneke xwedaye. Ev daxwaz ^ıi xwest- ek dile rnilyonan gele kurd dilerizine tine rime.

Hesreta welat, evina welat ü xweste- ka azadiye ev hesten insani dilan dikewirinin, rnirovan ra vegerandina berbi xwe, xwedi derketina ji xwe ra ü tegihandina ra ji ji hundir hukm ^ıi hewar dikin. Her tişt

li

ber hukm ıi

hewara ku ji hundur va te adze.

Hesreta welat, evina welat derbasl hewara welat dibe ü ev hewar dibe destpek

u

berdewama şeidan, ji bo jiyana gel dibe rastiya vejina azadlye.

Rasti be lnkar kirine jlle, hertim

mewcıide.

Ji gelen roJbilate ye here kevnar yek je kurdin. Ku dlroka wan meze dik!

buhurtiye belg bi belg weldigerinl dibin ku him xwedane dlrokeke bi şeref, him ji xwedane qedereke bi bobelatin.

Bi qurnan va ji bo parastina siyanete, serliraziye, hebıina netewl ewladen wiye netewandf time di hem- ben bandor ıi erişen hovan bi cesaret selcinine ü ji bo elirandina jlyanek paqij il. bi rıimet hertim di nav şeranda büne.

Di

sedsala dawfnda {q, xx) milete kurd ji bo azadiye 5 milyon qurban dan.

Qurbanen be gune ...

Herbert Spenser ji bojiyanek hetev van nirxan tine ziman: "Heya si yaneta gel tunebe tu ji xwe nikari bi slyanet bihesblru, heya gele te az ad nebe tu ji xwe nikari azad bihesbini, heya gele te hetev nebe tu ji nikari xwe bextewar ^ıi hetev bihesbln1.". Ji bo van ama! ^ıi daxwazen tewrebilind tekoşina

rizgariya netewi bi baweıi ıi coşi li ser axa Kurdistane berdewam dike.

N eteweki bi zore va ne qirkirin, ^ı;~ ji inkar kirin nabe. Ev li hemher xaliq ^ıi li hember rnirovahiye sıicek be Ieborin ıi

qireje. Bele, gele kurd di dirokeda jlyan bi bobelatiyan va derbaz kir, bi cesaret xwe parast ıi da jiyan kirin, elirand, bi egitiya xwe va nav ıi deng qazanc kir: •.

Rizgarvane rojhilat. Le dewleta xweye netew a fermi nikaribıi damezirine, bi hesret ıi xwesteka welateki serbixwe jiyan kir. H esreta rizgarlya welat der- basi hewaıiya welat bü, derbasi tevgera netew a gişti bü ıi ji bo her kes! e bi

şeref bıi armancek: Eger welat ji min ^rı ewlad beje eze bibim ç<'!re li ser teht ^ıi zinaren we heşinbim. Wisane, bexte-

waıi, ıi serliraziya netew di rizgariya widaye. Ew gelen ku nikarin dewleten xwe e fermiye netewi ava bilcin jfyanek•

rezil, nizm derbaz dikin, dibin berdest

ıi bindest.

Yek ji,

ji

bo destanina rizgariya welat ı1 ji bo aadiye en ku xwe nikarin bavejine di nav pesira mirine heqe

(rnaf) wan e ji bo jiyane tunene. Gele ku.

li

ber mirine natewe nernir ıi

rekneçüyiye.

Miroven bindest ıi berdest en be welat heyi-heyi ıi hertim miıine. Her mirov jiyaneda hejayi azadiyeye ^ıi pewlste xweye mare xweva.

Van gotinen xwe bi likren Dolers İbarı1ri va d!nime dawiye: "Mirina li se peya, ji jlyana li ser çoka çetire".

Le bobelata here mezin xwe inkar kirine. X w e inkar ıi tune kirin li henber mirovahlye ıi Xuliqdar ne. 'ieraniye, be

şerefiye. Le ji bo gel mirina bedawiye.

•

www.netewe.com

•

•

6 ^DIPLOMAT • ^{• 15-30}

^Sentyııbr

ŞaRaF XAN BiDLiSiNiN "Ş8R8FNAM8"

asaRi KÜRD XALQININ TARiXi M8NB8Yi

çox böyük tesir ederek onu de- rin -düşünen va dövrün siyasi xüsusiyyatlarini tahlil cda bi·

lacak bir saviyyayo:ı yüksalt-

mişd. Ona göre da saray adam- lan artıq onunla hesablaşmağa

mecbur oturdular. Bu zaman

Osmanlı şahzadasi Bayazidin İran şahı sarayına panalı getir·

masi va bu hadisa ila alaqadar olaraq Osmanlı·İran hökı,:ımat­

leri arasında careyan eden mü- zakirn larda amir Şarafin os-

manlılara meyl etmesi 1 Şah

Tahmasibi şübhayo:ı sahr. Odur ki, şah onun atası Şamsaddin xanı yenidan Ruzakililarin

başçısı va Karehrud qesabasi- nin amiri tayin edir(l560- 1563). Lakin Şamsaddin xan emirlik vaziraSini qebul ct·

mir,şah bu vazifuni yena da emir Şaffifa ulpşınr va ona

maaş tayin edir_

• • • •

KIMI asaRINDaN BIR PARÇA

Ş8R8F XAN BİDLİSİNİN T8RCÜMEYİ HALI va Y ARADICILIGI

XV-XVJ asierin tarixşü­

nashğına böyük ;;:ıhanriyyata

malik olan Şarnfxan Bidlisinin

"Şerafuama" asari kürd tarixi- ni vs dövrün xüsusiyyetlarini öyrenmak üçün faydalı malu- mat veren ilk manbadir. "Şa­

rafname" asarinde XVI esr Azarbaycan va İran tarixine aid faydalı va sarnarali molu- matlar vardır. Buna göra da, harnin asario tedqiqi elmi aha- miyyat kasb edir.Kitabın

müellifi Şarnf xan Şamsaddin oğlu Bidlisidir, lakin bazi müalliflar onu Şaraeddin kimi de qcyd edirlar. Bidlisi sülala- si Ruzaki qabilesindandir.Bu qabilaya Ruçaki, Rudaki Ru- jaki da dcyirlar. Lakin "Şaraf­

nama"nin müallifı Ruzaki

.:ıeyd etdiyi üçün biz da ona is- tinad edirik.

Bu sülala kürd qabilasina mansub olu b 1334·cü ilden 1849-cu ila qadar gah müsta- qil, gah da yanmüstaqil halda Bidlis(Bitlis) vilayetinin irsi bölrumdan olmuşdur. Bu süla·

la Kürdüstan hökumdarları

arasmda böyük hörmet ve nü- fuz sahibi olub, onlann. hö-

kumdarlıqlan dövrün bir çox

şah lan, o cümledan amir Tey- , nur (1393), Qaraqoyunlu Qara Yusif (1417)va 9mir Teyınu­

run xalefilari tarafından rasmi fermanlarta tasdiq cdilmişdir_

Bidlis amiriiyi yalnız 29 il (1466-1495) Ağqoyunlulann

alinda qalaraq. xalqın mübari·

zasi naticasinda ycne de azad

olmuşdur.

Azarbaycanda taşkil olun-

muş Safavilar dövlatinin hani- si !Şah ismayıl(l501-1524)

1504-cü ilda resmi olaraq Bid·

lis amirliyini tanıdı va onu tas- diq ctdi. Lakin Çaldıran müha- ribasinda(l514) Şah İsmayıl mağlub olduqda Bidlis amiri

Şarafbay ("Şarafuama" müal-

lifın babasıdır) Osmanlı hima·

yasini qabul etdi. Onun oğlu

amir Şamsaddin beyin amirli- yi zamanı( 1531-1535) Bidlis viiayati Osmanlı 1 Süleyman Qazi(l519-1566) tarafindan qasb edildi. Ona göra da Şam­

saddin bay Bidlisi Tabrize 1

Şah Tahmasiba( 1524-1576) panalı apardı va şah Onu hör- matla qarşı I ^adı. Az sonra Bid- lis viiayatinda olan Ruzeki qa- bilasinden bir çoxlanmn os-

manlı ağalığına qarşı üsyan et- malarina baxmayaraq mağlub

oldular.

Onlardan bir hissesi Tabri- za qaçıb va öz amirleri Şam­

saddin Bidlisi ila birlaşdilar.

Bidlisi yazır ki, "Bu hadisadan sonra Şamsaddin Bidlisinin hörmati şahın yanında artır va

şah ona xıın leqabi verarak, Sara b ayH at i ila Marağanın bir

sıra yerlarini idare ctmak üçün göndari.r" .Şamsaddin ila bir- likde onun etrafında 400 nafe- ra qadar da Ruzeki qabilasin~

dan var idi. Şamsaddin xan 1

Şah Tahmasibin bazi mühari-

r---,

ı ı

: Pirtuk van rojan :

ı ı

: we ronahi bibine :

ı ı

L---~

Bona ku serederiye ji erdnigan"ya we para. Asiyaye ya ku erne ser hisekinin derxi goti du niqitk~n rikini ji bir neki;, Ararat i'ı

girava Iskenderılne (Aieksandret).

balarinde iştirak cnnişdi. Ha- san Rum lu göstarir ki, 1552-ci ilda Şah Tahmasib Rum ölka- sina qoşun gönderdiyi zaman

Şamsaddin xan da Qızılbaş

sarkardaleri ila birlikde Muş

va axlat nahiyyalarini tutmağa

mecbur olmuşdu.

Şamsaddin xan İranda ol-

duğu vaxt Qızılbaş sarkardasi 8mirxan Musullunun qızı ila evlenir. amirxan vaxtile ı Şah Tahmasİbin lalasi va Xorasan ayatatinin hakimi olmuşdur.

O, Qızılbaşlar arasında böyük hönnata malik idi. 1543-cü il- da fevrahn 25-da Qum mahah-

nın Kerahrud qasabasinde

"Şarafnaına"nin müallifi Şa­

raf(amir xan Mosullunun qı­

zından) anadan oldu.Bidlisi hala uşaq iken anasız qalır ve

atası onun ilk terbiyesini Ka- rnhrud qazilarina tapşınr. He- min qazilar clmli va bilikti adamlar hazırlamaqda böyük

şöhratqazanmışlar: Sam Mirza

yazır:"Karehrud alim, şair va yazıçılıir yctişdinnakda misil- sizdir".

V.Vclyaminov-Zcmov qcy edir ki, bu qazilar öz şagirdla­

rini clmli adamlara hönnat et- mek ruhunda terbiye cdirdilar.

Bu iki böyük keyf>;yati Şaraf

ömrünün sonuna qadar qoru- yub saxlaya bilmişdir;'.

Bidlisi yazır ki:"Uşaqlıq yaşlarından başlayaraq hal-ha-

zıra qadar hamişe o cür alim adamlardan istifada etmişam".

Bidlisi 9 yaşına qadm Ka- rahrud qasabesinda talim-tar- biya aldıqdan sonra dövrün ta- lebine uyğun olaraq şah sarayı­

na calb cdilir.Çünki o zaman

Osmanlı sultanlan va Safavi

şahlarının saraylannda şahza­

dalurla birlikde amirzadalar va bayzadelar da tarhiye olu·

nurdular. Sonra ise o, an ina~

nılmış dövlat şahzadelarla bir- likde ·amirzadalar ve bayzade- lur da tarbiya olunurdular.

Sonra isa o, an inanılmış döv- lat xadimi kimi saray xidmati- na calb cdilmişdir.

B idiisi şah sarayında elmin mÜx.telif sahalarini, o cümle·

dan-dini hüquq qaydalannı, şa·

riat üsulunu va döyüş talimini öyronmaya başladı. O, öz ter-

cümeyi-halında qcyd edir ki,

Şah Tehmasib biza rassamlıq·

la maşğul olmağı da masiahat görürdü. Çünki şahın fikrine göre "rnssamlıq insanın meme- vi zövqünü inkişaf etdirir".

Belalikla, Bidlisi 1554-cü ila qadar sarayda terbiye va tehsil alır. Atası amir Şernsad­

din xan qocaldığı üçün amirlik vazifesindan al çakir, Ruzeki Qabilasi onun oğlu Şarafi amir tayin edilmasini şahdan xahiş

edir. ·~

Buna göra da 12 yaşlı Şa­

raf şahın amrina asasan Şirvan

viiayatinin Salyan, Malımuda­

bad va Muğan düzüne amir, . Ruzaki qabilesindan olan Şcyx

amir Bilbasi isa ona qayyum

tayin olunur. "Şarafnama"nin

Pctcrburq naşrinda gösteril-

mişdir ki, Şeref xan Bidlisinin Jelasi Mahamma~ Qavalsi va ham da Şcyx amir Bibasinin lala Qlduqlan qeyd edilmişdir.

İ.P.Pctruşcvski gösterir ki,

Şmaf xan Şirvana hakim ge- dan zaman, dövrün adatina gö- rn Qızılbaş ayanlardan biri ona

!ola tayin edildi. Halbuki Şcyx

amir Bilbasi Ruz-uki ta}'fasına

mansub olub, 1534-1536-cı il- larda Azarbaycana g<1lmişdir.

Buna göia da İ.P.Pctruşevski­

nin onu(Bidlisinin lalasini)Qı­

zılbaş eyan i qcy etmesi düzgün dcyildir. L~kin 3 il sonra Şeyx

amir Bilbasi vefat edir va amir Şo:ıref bu vazifudan geri çagnhr.

O, Xareqan yaylağında (Haıtıadanın yaxılığındadır) Şah Tahmasibla görüşdükdan

sonra şah onu Hamactan hökm- dan Mahammad bayin so:ıran­

camına göndarir.Mahammad bay amir Şarnf Bidlisini çox hönnetla qebul etdi va öz qızı­

nı ona verdi. Şah Talımasibin gösterişina asasan amir Şaraf

va onun tabeliyinde olan Ruza- ki qabilesinin iqtisadi cahat- dan tarnin olması üçün müay- yan miqdar pay ayrıldı. Bu qayda ila 9mior Şaraf 3 il da Hamadanda qaldı(l557-1561).

Karehrud va saray talim- tarindan SQnra yaşadığı viia- yatierin ictimai va siyasi hadi- salari amr Şarafin hayatına

Bclalikla da, 9mir Şaraf

Qazvinda şahın xidmatinda

qalır. Dövrün talebina görn şah sarayına.mansub olan amir

v~ sarkardaleri öz qabilelarin- dan ibaret müayyan miqdarda

silahlı qüvva saX.lamalı va la-

zım galdikda bu qüwa ila şaha

kömek cnnali idi.

8mir Bidlisi da Ruzakilar- dan ibarat bela qüvvaya malik idi.Safavi hakimiyyatina qarşı çıxan Gitani tutulduqdan sonra onun arazisini idare etmek üçün bir sıra qızılbaş sarkarda- lan ila birlikda 9mir Şaraf da Gilana marnur olur( 15680).0,1

Şah Tahmasib tarafindan To- nikabon hakimi tayin edildi va

şah Şarnfin saraneamma çoxlu

Qızılbaş göndardi.Çünki bu za- man Xan abmedin başçılıq ct- diyi Gilan üsyanı davam cdirdL

Xan 9hmad tarafdarlann- dan olan Sultan Haşım da Gita-

nın "''ir nahiyyesind~ hökmdar idi. O. özünün silahlı qüvvasi ila Qızılbaşlara qarşı çıxaraq

onlan qarat edirdi.

M.İ.şaMSİ.

Ardı var.

dane bingehln yen denıa diroke. Bi gillki, di destpeka dlrokeda ·wetene kurdan gotl bela dlsa jl berbi rojhilal ü başür,usa jl li wn herse

pi!Iengelıan bigerin, yen ku dewrera giredayi

anegoıi se navberiyen ciwerbüyina kur- danin:bilinciya Ermenistane, xOt Kurdistana Tirkiye ll çiyayen

lrane

yen rojava.

Ji Ararate berbi başür di aqareke ji hezar verstan zedetir xilxilC:n ciyan pey hev rez dibin. DestpC:ked.a ewana ji bakur berbi başur

raste rast diıij dibin , te paşe berbi başi'ır

rojhilat şax vedidin, parevcyi ser çend silsilan dibin O berbi girava Irane diçin.

Coxrafiya fı ciwarbfıyina kurdan

Awa, dema naha kurd ser zolaxeki fire neziki tuxibe Iran ı1 Tirkiye ji bajaroke Mendeü) heta Ararate, li balrılr jl ten dikevine nava aqara Zakafk.aziya nıe. Li bilin- ciya Ennenistane ewana tevi ermeniyan dijin 1e li Tirk.iye paralc!la Erziriime tuxibe wani

balrı1re. Li başllr kurd heta rasta Mesopotamiyaye ciwar bOne.

Para wane yelceminda du bilinçi , li ku du golen şor yen nav ii deng- Gola Wane il Gola Unniye ci girtine tCne cudakirin.Evan çiyana xuri awa tene mi.vkirin-çiyayin tuxibe Tirkiye ü lrane .

Para duyemln tenebi şaxe xwe ye rojava- va nez"ıki tuxibe Tirkiye ü !rane dibe. Evan grrr ii çlyayen bilind, yen ku di navbera bil- inciya Irane ü deşta Mesopotarniyaye ci gir- tine bi biveja kevn-Zagros tc!ne navkirin

(kivşe ev nava ji tura yılnaniye U gelen Rojhilatera ne nase).

Ji Ararate berbi rojhilat çlyaye Agiıi diıij dibe, ye ku Zakarkaziya me ji bilinclya Ermenistane cuda dike, peyra disa diçe dig!hlje dumayika we bilinciye.

Naha dema derbazi aliye girava lskenderüne bib1, ji wC dere Cpc!çeke berbi

balrılr aqara Antitam ( çlyayenToros) destpedike ,ya ku di navbeıiya çemen hewza bebra Reş il Mesopotarnlyayeda cl girtlye.

Bere Antitavre bi gişti berbi balrı1r rojhilate ii ew bi ~ şaxen xweva (Tavra Bakur , Tavra Navin ü Başur (Ermenistan<!) berbi aliye

Karse, Maktlye ü Ararate) dilezlne.

Cav.kantyen ku şaxen çeme Firate destpeke je dignn di geli ü newalen van ç1yandanin. Ev şax€:n Firat€: ji du çeman pek ten:yek çeme Muradeye,liu hema ji hintara Ararate ji deşta Eleşkerte, ya duyemln çeme

Avareşi! ( Karasü ) , yani jl "Fllrate") , ye ku ji hintara Erzirume dest pf:dike.

Ji navberlya van herrlu çeman ji bilinç1ya

B"ın.gole çeme Erez, ye ku berovajiye wan herdu çeman berbi balrılr dikişe destpe dibe.

Cem~ Murade ü Firat serida berbi baştir

rojava dikişin, hela elki jl Mürad bama le-leye bigihlje Dicle.

Le Müradera li hev naye weki ew asten·

ga tenike li peşlya xwe biherikine ü bigebeje Dicle ii li nezlkaya Xarpüte carnılsa wı te

eşkere kirin_ Li vir ew tevi çeme Avereşe dibe , weki ew herdu bi yekiti çeme Asi ya P~şin, ye heri mezin Firate (2.670 verst) çe kiİı ,ye ku . bi hCzeke mezin berbi başür rojava dikişe U dixwaze bigihlje bebra Navln ,le li vir çlyayen Tavre pC:şiya Firat digrin ü dema ew çav siya çiyan dikeve verligere berbi rojava-berbi girava

lrane.

Xilxila çlyan ya duyemin, ya ku ji başür

rojbilata lskenderılne dest ~ dike bi rasti

dumayİna çiyayCn SüıiyayCne bakQ:rin_ Ew çawa Tavr (Toros~ TR_) tene navkirin ü raste-rast berbi. rojhilat direj dibin. Nc!ziki Gola Wane şaxeki van çlyan berbi bakU.r rez dibin, şaxe din Gola W ane ji başür i'ı rojhilat hemez dike U digeheje tuxibe Irane heta

Kotıire.ı

Ev çiyaye dawlye du şaxen nü berdide O ewana ji mina lepen mezin hewza jorin ya çeme Dicle,ku berbi başür rojhilat dikişe

hemez dikin. Heta ku ji çlyan big!hlje raste çeme Dicle ji çeme Firate bindiktir ~i d~şe,ıe nave xwe ye kevnare rast dide

şirovekirin; ew mina tira ji çiyayen ku ave didine wl berjer dibe.Li bere Dicle ye çepe çlyaye Clldl te ki>Şe. Anegori-rojhilatlyan lengeriya Nüh pexember li vir a~ büye.Le daha jore çlyayen Cülaınergene bilindiirinin yen kuser şaxe Dicle Zaıia Mezinin) ii bilindiya bendaven Cuda-cuda yen van çiyan digihlje 14000 futan)

Ger aqara jora çeme Firate ü der dore , Gola Wane tene xane cawa aqara

clwarbllylna kurdan ya dema dirokeye ep&eki kevn , le ıe ki'lşe çiyayen Tavra başilr

ll welate çlyayl der-dora çeme Dicle (Boxtan, Xabllr ll Zaba Mezin) biine ci-waren kur-

Li rojhilat tuxibe wan Firat (daha rast

Avareş) te hesibandin. Le kurd di kOraya Asiya_Biçfrkdaji hene,ewana ne ku tene aqara Sivaseye başılr rojhilateda d girtine, ıe

usa ji bi grupen cuda-cuda neziki Koniyaye ı1

IGI!kiyaye tene ki'l'e ii bi vi awayl ciwarbüyina wan diçe digihlje heta belıra

Navln. Bi gillki, em dikarin bejin kurd ü çiya bi hevra giredayine. Li wan deran kedere

deşt dest

pe

dibin kurd ciyCn xwe didine ere- han, tirkan , le der dore Gola Wane- ermeniyan.

Li paren administrative heyida kurd awa cl digirin:

Li Rılslyaye li binekclyen güberiıiya Erlvane ku neziki Ararateye , b.inek ciyc!n eyeleten Erdehan ü Kaqizrnane ,yen vilayeta Karse , xeni v1 ji ewana li üezden Zengezüt ü

Cevanşlre yen gübemlya Ellzavetpole)

dijlıı.Evan kurden dawiyC_ me got, bi awaki ecCbmayine dema jimara bineUyan çayr.ı

komeke cuda nebatine cudakirin .

V. F. M!norski

www.netewe.com