Güç transformatörleri - Bölüm 11: Kuru tip transformatörler (IEC :2004) Power transformers - Part 11: Dry-type transformers

(1)

TS EN 60076-11

Mart 2006

TÜRK STANDARDI

Transformateurs de puissance Partie 11: Transformateurs de type sec

(IEC 60076-11:2004)

Leistungstransformatoren Teil 11: Trockentransformatoren

(IEC 60076-11:2004)

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

Güç transformatörleri - Bölüm 11: Kuru tip transformatörler (IEC 60076-11:2004)

Power transformers - Part 11: Dry-type transformers (IEC 60076-11:2004)

EN 60076-11:2004 Standardının Türkçe Tercümesidir.

ICS 29.180 TS 7451:1989 yerine

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN GAZi ÜNiVERSiTESi KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 14.07.2015

TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

(2)

TS EN 60076-11 : 2006-03 EN 60076-11:2004 TÜRK STANDARDI

ICS 29.180

Milli Önsöz

- Bu standard; CENELEC tarafından onaylanan ve Mart 2006 tarihinde TS EN 60076-11:2006 numaralı Türk standardı olarak kabul edilen EN 60076-11:2004 standardı esas alınarak, Türk Standardları Enstitüsü Elektrik İhtisas Grubu marifetiyle Türkçeye tercüme edilmiş, TSE Teknik Kurulu'nun 23.03.2006 tarihli toplantısında kabul edilerek yayımına karar verilmiştir.

- Bu standard yayımlandığında TS 7451:1989 yerini alır.

- CEN/CENELEC resmi dillerinde yayınlanan diğer standard metinleri ile aynı haklara sahiptir.

- Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.

- Bu standardda atıf yapılan standardların milli karşılıkları aşağıda verilmiştir.

TS EN 60076-11 : 2006 standardı, EN 60076-11:2004 standardı ile birebir aynı olup, Avrupa Standardizasyon Komitesi 'nin (Central Secretariat: rue de Stassart 35, B - 1050 Brussels) izniyle basılmıştır.

Avrupa Standardlarının herhangi bir şekilde ve herhangi bir yolla tüm kullanım hakları Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) ve üye ülkelerine aittir. TSE kanalıyla CEN'den yazılı izin almaksızın çoğaltılamaz.TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN

GAZi ÜNiVERSiTESi KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 14.07.2015 TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

(3)

EN, ISO, IEC Adı TS No¹⁾ Adı

vb. No (İngilizce) (Türkçe)

IEC 60050

(all parts) İnternational electrotechnical

vocabulary (IEV) TS IEC 60050 (bütün

bölümleri) Elektroteknikte kullanılan terimler ve tarifler (seri) IEC 60071

(all parts) Insulation co-ordination TS 855 EN 60071-1:

2002 Yalıtım koordinasyonu-

Bölüm 1: Tarifler, prensipler ve kurallar

IEC 60076-1:

1993 Power transformers – Part 1: General

Amendment 1 (1999) TS 267 EN 60076-1:

1998 Güç transformatörleri-

Bölüm 1: Genel IEC 60076-2 Power transformers – Part 2:

Temperature rise TS 10901 EN 60076-

2: 1998 Güç transformatörleri - Bölüm 2: Sıcaklık artışı IEC 60076-3 Power transformers – Part 3:

Insulation level, dielectric tests and external clearances in air

TS 10902 EN 60076-

3: 2004 Güç transformatörleri – Bölüm 3: Yalıtım seviyeleri, dielektrik deneyler ve havadaki haricî yalıtma aralıkları

IEC 60076-5 Power transformers – Part 5: Ability to withstand short-circuit

TS EN 60076-5*

IEC 60076-10 Power transformers – Part 10:

Determination of sound level TS EN 60076-10*

IEC 60085 Thermal evaluation and classification

of electrical insulation TS 3336 EN 60085:

2005 Elektrik yalıtımı –

Isıl sınıflandırma IEC 60270 High-voltage test techniques – Partial

discharge measurements TS 2051 EN 60270:

2003 Kablolar-Yüksek gerilim deney

teknikleri - Kısmi boşalma ölçmeleri

IEC 60332-3-10 Tests on electrical cables under fire conditions – Part 3-10: Test for vertical flame spread of vertically- mounted bunched wires or cables - Apparatus

TS EN 50266-1 Kablolar- Yangın Şartları Altındaki Kablolar İçin Ortak Deney Metotları- Düşey Alev Yayılımı Deneyi- Bölüm 1:

Teçhizat - IEC 60529 Degrees of protection provided by

enclosures (IP Code)

TS 3033 EN 60529:

1997

Mahfazalarla sağlanan koruma dereceleri (IP Kodu) (Elektrik donanımlarında) IEC 60905:

1987

Loading guide for dry-type power transformers

TS IEC 60905: 1998 Transformatörler - Kuru tip güç transformatörleri için yükleme kılavuzu

IEC 61330 High-voltage/ Low-voltage

prefabricated substations TS EN 61330: 2001 Yüksek gerilim- Alçak gerilim prefabrik transformatör ve dağıtım merkezleri

1) TSE Notu: Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir. * işaretli

olanlar bu standardın basıldığı tarihte İngilizce metin olarak yayımlanmış olan Türk Standardlarıdır.

(4)

Güç transformatörleri - Bölüm 11: Kuru tip transformatörler (IEC 60076-11:2004)

Power transformers - Part 11: Dry-type transformers (IEC 60076-11:2004)

Leistungstransformatoren Teil 11: Trockentransformatoren

(IEC 60076-11:2004) Transformateurs de puissance

Partie 11: Transformateurs de type sec (IEC 60076-11:2004)

Bu Avrupa standardı CENELEC tarafından 1 Temmuz 2004 tarihinde kabul edilmiştir.

CEN/CENELEC üyeleri, bu Avrupa Standardına hiçbir değişiklik yapmaksızın ulusal standard statüsü veren koşulları öngören CEN/CENELEC İç Tüzüğü’ne uymak zorundadırlar. Bu tür ulusal standardlarla ilgili güncel listeler ve bibliyografik atıflar, CEN/CENELEC Yönetim Merkezi’ne veya herhangi bir CEN/CENELEC üyesine başvurarak elde edilebilir.

Bu Avrupa Standardı, üç resmi dilde (İngilizce, Fransızca, Almanca) yayınlanmıştır. Başka herhangi bir dile tercümesi, CEN/CENELEC üyesinin sorumluluğundadır ve resmi sürümleri ile aynı statüde olduğu CEN /CENELEC Yönetim Merkezi’ne bildirilir.

CENELEC üyeleri sırasıyla, Almanya, Avusturya, Belçika, Birleşik Krallık, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Hollanda, İrlanda, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Kıbrıs, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Macaristan, Malta, Norveç, Polonya, Portekiz, Slovakya, Slovenya ve Yunanistan’ın millî standard kuruluşlarıdır.

Yönetim Merkezi : Central Secretariat: rue de Stassart 35, B - 1050 Brussels

AVRUPA STANDARDI EUROPEAN STANDARD NORME EUROPÉENNE EUROPÄISCHE NORM

TS EN 60076-11 : 2006-03 EN 60076-11:2004 ICS 29.180

CENELEC

Avrupa Elektroteknik Standardizasyon Komitesi European Committee for Electrotechnical Standardization

Comité Européen de Normalisation Electrotechnique

Ref No:EN 60076-11:2004

(5)

ICS 29.180 TS EN 60076-11:2006-03 EN 60076-11:2004

İçindekiler

ÖNSÖZ………..6

1 Kapsam... 8

2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar...8

3 Terimler ve tarifler ...9

3.1 Kuru tip transformatör...9

3.2 Tamamen kapalı kuru tip transformatör...9

3.3 Mahfazalı kuru tip transformatör...9

3.4 Mahfazasız kuru tip transformatör ...9

4 İşletme şartları ...9

4.1 Genel ... 9

4.2 Normal işletme şartları...9

4.3 Elektromanyetik uyumluluk (EMU) ...10

4.4 Olağan dışı işletme şartları için önlem...10

4.5 Nakliye ve depolama şartları ...10

5 Kademe ayarı ...10

6 Bağlantılar ... 10

7 Kısa devre akımına dayanma yeteneği...10

8 Beyan değerleri...11

8.1 Genel ... 11

8.2 Beyan gücü... 11

8.3 Beyan gücünün tercih edilen değerleri ...11

8.4 Beyan geriliminden daha yüksek gerilimde çalışma...11

8.5 Fan soğutmalı çalışma ...11

8.6 Mahfaza içinde çalışma ...11

9 Beyan değerleri etiketi ...11

9.1 Transformatöre tutturulan beyan değerleri etiketi...11

9.2 Transformatör mahfazasına tutturulan beyan değerleri etiketi ...12

10 Soğutma metoduna göre tanıtma ...12

10.1 Tanıtma sembolleri ...12

10.2 Sembollerin düzenlenmesi...12

11 Sıcaklık artış sınırları ...12

11.1 Normal sıcaklık artış sınırları ...12

11.2 Yüksek soğutma havası sıcaklıkları veya özel hava soğutmalı durumlar için tasarlanan transformatörlerde azaltılmış sıcaklık artışları...13

11.3 Yüksek rakım (yükselti) sıcaklık artış düzeltmesi ...14

12 Yalıtım seviyeleri...14

12.1 Genel ... 14

12.2 Yüksek rakımlarda kullanılan transformatörler ...15

13 İklimsel, çevresel ve yangın davranışı sınıfları ...15

13.1 İklimsel sınıflar ...15

13.2 Çevresel sınıflar...15

13.3 Yangın davranışı sınıfları ...16

13.4 İklimsel, çevresel ve yangın davranışı sınıfları için deney kriterleri ...16

14 Deneyler için genel şartlar ...16

15 Sargı direncinin ölçülmesi (rutin deney) ...17

16 Gerilim oranının ölçülmesi ve faz yer değiştirmesinin kontrolü (rutin deney)...17

17 Kısa devre empedansının ve yükteki kaybın ölçülmesi (rutin deney) ...17

18 Yüksüz kaybın ve akımın ölçülmesi (rutin deney) ...17

19 Ayrı a.a. kaynağı dayanma gerilimi deneyi (rutin deney) ...17

20 İndüklenen a.a. dayanma gerilimi deneyi (rutin deney) ...17

21 Yıldırım darbe deneyi (tip deneyi) ...17

22 Kısmî boşalmanın ölçülmesi (rutin ve özel deney) ...18

22.1 Genel ... 18

22.2 Temel ölçme devresi (yalnızca tipik)...18

22.3 Ölçme devresinin ayarlanması ...18

22.4 Gerilim uygulaması ...19

22.5 Kısmî boşalmanın kabul edilebilir seviyeleri ...20

23 Sıcaklık artış deneyi (tip deneyi) ...20

(6)

ICS 29.180 TS EN 60076-11:2006-03 EN 60076-11:2004

23.1 Genel ... 20

23.2 Yükleme yöntemleri ...20

23.3 Azaltılmış akım için sargı sıcaklık artışı düzeltmesi...23

23.4 Kararlı durum şartlarının belirlenmesi...23

24 Ses seviyesinin ölçülmesi (özel deney) ...23

25 Kısa devre deneyi (özel deney)...23

26 Çevresel deney (özel deney)...23

26.1 Genel ... 23

26.2 Deneyin geçerliliği...24

26.3 Deney işlemi ...24

27 İklimsel deney (özel deney)...25

27.1 Isıl şok deneyi (özel deney) ...25

27.2 Deneyin geçerliliği...25

27.3 Sınıf C1 transformatörler için ısıl şok deneyi ...25

27.4 Sınıf C2 transformatörler için ısıl şok deneyi ...26

28 Yangın davranışı deneyi (özel deney) ...26

28.1 Genel ... 26

28.2 Korozif ve zararlı gazların yayılmasının kontrolü ...26

28.3 Sınıf F1 transformatörler için yangın davranışı deneyi ...27

28.4 Ölçülecek miktarlar ve ölçme düzenleri ...28

28.5 Deney nesnesi olmadan deney odasının kalibrasyonu ...28

28.6 Deney yöntemi...29

28.7 Deney raporu²⁾...29

28.8 Deney sonuçlarının değerlendirilmesi için kriterler ...29

29 Toleranslar... 30

30 Doğrudan temasa karşı koruma ...30

31 Mahfazalarla sağlanan koruma dereceleri...30

32 Topraklama bağlantı ucu...30

33 Sipariş için gerekli bilgiler ...30

Ek A (Bilgi için) - Kuru tip transformatörlerin güvenliği ve tesis edilmesi ...33 Ek ZA - Atıf yapılan uluslararası standardlar ile bu standardlara karşılık olan Avrupa standardları 35

(7)

TS EN 60076-11 : 2006-03 EN 60076-11:2004 ICS 29.180

Önsöz

IEC/TC 14 “Power transformer - Güç transformatörleri” tarafından hazırlanan, IEC 60076-11’in gelecekteki 1. baskısı olan 14/476/FDIS dokümanının metni, IEC-CENELEC paralel oylamasına gönderilmiş ve CENELEC tarafından 01-07-2004 tarihinde EN 60076-11 olarak kabul edilmiştir.

Bu Avrupa standardı EN 60726:2003 yerine geçmiştir.

Aşağıdaki tarihler tespit edilmiştir:

– Özdeş ulusal standard olarak yayınlayarak veya onay duyurusu yaparak EN’nin ulusal düzeyde uygulamaya konması gereken en son tarih

(dop) 01-04-2005

– EN ile çelişen ulusal standardların yürürlükten kaldırılması gereken en son tarih (dow)

01-07-2007

Ek ZA CENELEC tarafından ilâve edilmiştir.

________________

Onay bilgisi

IEC 60076-11:2004 Uluslararası Standardının metni, CENELEC tarafından herhangi bir değişiklik yapılmaksızın Avrupa Standardı olarak onaylanmıştır.

________________

(8)

TS EN 60076-11 : 2006-03 EN 60076-11:2004

ULUSLARARASI STANDARD

INTERNATIONAL STANDARD

NORME

INTERNATIONAL

Güç transformatörleri - Bölüm 11: Kuru tip transformatörler Bölüm 1: Genel Özellikler

Power transformers - Part 11: Dry-type transformers Part 1: General requirements

Transformateurs de puissance

Partie 11: Transformateurs de type sec

-

(9)

TELİF HAKKI KORUMALI DOKÜMAN

Tüm hakları saklıdır. Aksi belirtilmedikçe, bu yayının herhangi bir bölümü herhangi bir şekilde ya da fotokopi ve mikrofilm dahil aşağıda adresi verilen IEC’den yazılı izin alınmaksızın ya da dokümanı talep edenin ülkesindeki IEC üyesi Ulusal Komitenin yazılı izni olmaksızın elektronik veya mekanik herhangi bir yolla çoğaltılamaz ya da kullanılamaz.

IEC telif hakları ile ilgili herhangi bir sorunuz olması halinde ya da bu yayınla ilgili ilave haklar konusunda bilgi talebiniz olması halinde, detaylı bilgi için lütfen aşağıdaki adresle veya IEC üyesi Ulusal Komitenizle temasa geçiniz.

IEC Merkez Ofis 3, rue de Varembé CH-1211 Geneva 20 İsviçre

e-posta: inmail@iec.ch

Web: www.iec.ch <http://www.iec.ch>

IEC hakkında

Uluslararası Elektroteknik Komisyonu (IEC), tüm elektrik, elektronik ve ilgili teknolojiler konusunda Uluslararası Standartlar hazırlayan ve yayınlayan önde gelen(lider) küresel kuruluştur.

IEC yayınları hakkında

IEC yayınlarının teknik muhtevası, IEC tarafından sürekli gözden geçirilmektedir. En son baskıyı aldığınızdan emin olun, bir düzeltme ya da tadil yayınlanmış olabilir.

§IEC Yayınları kataloğu için: www.iec.ch/searchpub

IEC on-line kataloğu, çeşitli kriterlerle (atıf numarası, metin, teknik komite) arama yapabilmenizi sağlar. Ayrıca projeler, yürürlükten kaldırılmış ve yerine geçen yayınlar konusunda da bilgi verir.

§IEC Just Published: www.iec.ch/online_news/justpub

Tüm yeni IEC yayınlarını hakkında bilgi sahibi olun. Just Published, yeni çıkan tüm yayınları ayda iki kez detaylı olarak verir. On-line ya da e-posta yoluyla da mevcuttur.

§Electropedia: www.electropedia.org

İngilizce ve Fransızca 20 000’in üzerinde terim ve tanımı kapsayan dünyanın önde gelen çevrimiçi elektronik ve elektrik terimleri sözlüğü . Online Uluslararası Elektroteknik Sözlük olarak da bilinir.

§Müşteri Hizmetleri Merkezi: www.iec.ch/webstore/custserv

Bu yayınla ilgili düşüncelerinizi iletmek isterseniz ya da daha fazla yardıma ihtiyacınız varsa, lütfen Müşteri Hizmetleri Merkezi Sık Sorulan Soruları ziyaret ediniz ya da bizimle temas kurunuz:

e-posta: csc@iec.ch Tel.: +41 22 919 02 11 Faks: +41 22 919 03 00

(10)

TS EN 60076-11 : 2006-03 EN 60076-11:2004

ULUSLARARASI STANDARD

INTERNATIONAL STANDARD

NORME

INTERNATIONAL

Güç transformatörleri - Bölüm 11: Kuru tip transformatörler Bölüm 1: Genel Özellikler

Power transformers - Part 11: Dry-type transformers Part 1: General requirements

Transformateurs de puissance

Partie 11: Transformateurs de type sec

INTERNATIONAL ELECTROTECHNICAL COMMISSION

COMMISSION ELECTROTECHNIQUE

EN 60076-11:2004 ICS 29.180 TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN

GAZi ÜNiVERSiTESi KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 14.07.2015 TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

(11)

TS EN 60076-11 : 2006-03 EN 60076-11:2004 ICS 29.180

INTERNATIONAL ELECTROTECHNICAL COMMISION

Güç transformatörleri - Bölüm 11: Kuru tip transformatörler Bölüm 1 : Genel Özellikler

ÖNSÖZ

1) Uluslararası Elektroteknik Komisyonu (IEC), tüm ulusal elektroteknik komitelerden (IEC Ulusal Komiteler) oluşan dünya çapında bir standardizasyon kuruluşudur. IEC’nin amacı, elektrik ve elektronik alanlarda standardizasyonla ilgili tüm sorulara dair uluslararası işbirliğini desteklemektir. IEC, bu amacı gerçekleştirmek için ve diğer faaliyetlerine ek olarak Uluslararası Standardlar, Teknik Spesifikasyonlar, Teknik Raporlar, Herkesin Kullanımına Açık Spesifikasyonlar (PAS) ve Rehberler (bundan böyle ‘IEC Yayını/ları’ olarak anılacaktır.) yayınlar.

Yayınların hazırlanması görevi teknik komitelere verilmiştir; üzerinde çalışma yapılan konu ile ilgilenen herhangi bir IEC Ulusal Komitesi, bu hazırlık çalışmasına katılabilir. IEC ile işbirliği içindeki Uluslararası kuruluşlar, kamu kuruluşları ve sivil toplum kuruluşları da bu hazırlık çalışmalarına katılabilir IEC, iki kuruluş arasındaki anlaşma çerçevesinde belirlenen şartlara uygun olarak Uluslararası Standardizasyon Kuruluşu (ISO) ile yakın işbirliği içindedir.

2) IEC’nin teknik konulara dair resmi kararları veya mutakabatları, teknik komitelerin konuyla ilgilenen tüm IEC Ulusal Komitelerinden üyeleri olduğu için, mümkün olduğunca ilgili konulardaki uluslararası fikir birliği anlamına gelir.

3) IEC Yayınları, uluslararası kullanım için tavsiyeler şeklindedir ve IEC Ulusal Komiteleri tarafından da bu anlamda kabul edilirler. IEC Yayınlarının teknik muhtevasının doğru olmasını sağlamak için her türlü gayret gösterilmiş olsa da, IEC yayınlarının nihai kullanıcı tarafından kullanım yolları ya da nihai kullanıcıların yanlış yorumlamaları konusunda sorumlu tutulamaz.

4) IEC Ulusal Komiteleri, uluslararası tektipliği desteklemek için IEC yayınlarını kendi ulusal ve bölgesel yayınlarına azami ölçüde şeffaf bir biçimde uygulamayı taahhüt ederler. .Herhangi bir IEC Yayını ile karşılık gelen ulusal veya bölgesel yayın arasındaki herhangi bir farklılık , ulusal veya bölgesel yayında açıkça belirtilmelidir.

5) IEC, uygunluk onaylaması yapmaz. Bağımsız belgelendirme kuruluşları uygunluk değerlendirmesi hizmeti verir ve bazı alanlarda IEC uygunluk markalarını kullanır. IEC, bağımsız belgelendirme kuruluşlarının gerçekleştirdiği herhangi bir hizmetten sorumlu tutulamaz.

6) Tüm kullanıcılar, bu yayının son baskısına sahip olduklarından emin olmalıdırlar.

7) Herhangi bir kişisel yaralanma, mal hasarı ya da herhangi bir diğer hasardan ve bu IEC yayınının ya da diğer herhangi bir IEC yayınının yayınlanmasından, kullanımdan, ya da buna dayanılmasından kaynaklanan masraflar (yasal ücretler dahil) veya harcamalardan dolayı IEC ve IEC’nin yöneticileri, çalışanları, hizmetlileri veya teknik komitelerinin üyeleri ve uzmanları ve IEC Ulusal Komiteleri dahil temsilcileri doğrudan ya da dolaylı olarak sorumlu tutulamaz.

8) Bu yayında verilen Normatif atıflara dikkat edilmelidir. Atıf yapılan yayınların kullanımı, bu yayının doğru uygulaması için kaçınılmazdır.

9) Bu IEC Yayınının bazı unsurlarının patent haklarına konu olma ihtimaline dikkat edilmelidir. IEC bu tür herhangi bir ya da tüm patent haklarının belirlenmesi durumunda sorumlu tutulamaz.

IEC 60076-11 Uluslararası Standardı, IEC TC14 “Güç transformatörleri’’ teknik komitesi tarafından hazırlanmıştır . Bu standard IEC 60726 (1982) ve IEC 60726/A1 (1986)’i iptal eder ve yerine geçer.

Bu standard metni aşağıdaki dokümanlara dayalıdır:

FDIS Oylama raporu 14/476/FDIS 14/484/RVD

Bu standardın onaylanması ile ilgili oylamaya dair bilgi, yukarıdaki tabloda gösterilen oylama raporunda bulunabilir.

Bu yayın, ISO/IEC Direktifleri, Bölüm 2’ye uygun olarak yazılmıştır.

IEC 60076 standardı, Güç transformatörleri genel başlığı altında bulunan aşağıdaki bölümlerden oluşur:

Bölüm 1: Genel Bölüm 2: Sıcaklık artışı

Bölüm 3: Yalıtım seviyeleri, dielektrik deneyleri ve havadaki harici yalıtma aralıkları

Bölüm 4: Yıldırım ve anahtarlama darbe deneylerine kılavuz - Güç transformatörleri ve reaktörler Bölüm 5: Güç transformatörleri - Bölüm 5: Kısa devre dayanım yeteneği

Bölüm 6: Güç transformatörleri - Bölüm 6: Reaktörler

Bölüm 7: Güç transformatörleri - Bölüm 7: Yağa daldırılan güç transformatörleri için yükleme kılavuzu Bölüm 8: Uygulama kılavuzu

Bölüm 10: Ses seviyelerinin belirlenmesi

Bölüm 10-1: Transformatör ve reaktör ses seviyelerinin belirlenmesi – Kullanıcı kılavuzu 1) Bölüm 11: Kuru tip transformatörler

Bölüm 12: Kuru tip güç transformatörleri için yükleme kılavuzu1) Bölüm 13: Kendinden korumalı, sıvı doldurulmuş transformatörler

Bölüm 14: Yüksek sıcaklıktaki yalıtkan malzemelerin kullanıldığı sıvıya daldırılmış güç transformatörlerinin tasarım ve uygulaması

Bölüm 15: Gaz doldurulan tipteki güç transformatörleri1)TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN GAZi ÜNiVERSiTESi KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 14.07.2015

(12)

TS EN 60076-11 : 2006-03 EN 60076-11:2004 ICS 29.180

Komite, yayınlarla ilgili bilgilerin yer aldığı “http ://webstore.iec.ch” web adresinde gösterilen bakım sonuç tarihine kadar, bu yayının muhtevasının değişmemesine karar vermiştir. Bu tarihde, yayın:

• Yeniden onaylanacak,

• Yürürlükten kaldırılacak,

• Güncellenmiş bir baskı ile değiştirilecek veya

• Tadil edilecektir.

1) İnceleme aşamasında

(13)

ICS 29.180 TS EN 60076-11:2006-03 EN 60076-11:2004

8

Güç transformatörleri - Bölüm 11: Kuru tip transformatörler

1 Kapsam

Bu standard, 36 kV (dâhil) ‘a kadar ve en az bir sargısının işletmesi 1,1 kV’tan büyük yüksek gerilim değeri olan kuru tip güç transformatörlerini (oto-transformatörler dâhil) kapsar. Bu standard, konuyla ilgili bütün imalât teknolojilerini kapsar.

Bu standard aşağıdakileri kapsamaz:

- Gazı hava olmayan gazlı kuru tip transformatörleri, - Beyan değeri 5 kVA’den küçük tek fazlı transformatörleri, - Beyan değeri 15 kVA’den küçük çok fazlı transformatörleri, - Ölçü transformatörlerini (IEC 60044 ve IEC 60186’a bakılmalıdır), - Yol verme transformatörlerini,

- Deney transformatörlerini,

- Lokomotiflere monte edilen cer transformatörlerini, - Alev almaz ve madencilikte kullanılan transformatörleri, - Kaynak transformatörlerini,

- Gerilim düzenleme transformatörlerini,

- Güvenliğin önemli olduğu küçük güç transformatörleri.

Yukarıda belirtilen transformatörler veya özel transformatörler için IEC standardları bulunmaması durumunda, bu standard tamamen veya kısmen uygulanabilir.

2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar

Aşağıdaki atıf dokümanları, bu dokümanın uygulanması için zaruridir. Tarih belirtilen atıflarda, belirtilmiş olan baskı geçerlidir. Tarih belirtilmemiş atıflarda, atıf yapılan dokümanın en son baskısı (tadiller dahil) kullanılır.

IEC 60050 (all parts), International electrotechnical vocabulary (IEV) IEC 60071 (all parts), Insulation co-ordination

IEC 60076-1:1993, Power transformers – Part 1: General Amendment 1 (1999) IEC 60076-2, Power transformers – Part 2: Temperature rise

IEC 60076-3, Power transformers – Part 3: Insulation levels, dielectric tests and external clearances in air IEC 60076-5, Power transformers – Part 5: Ability to withstand short-circuit

IEC 60076-10, Power transformers – Part 10: Determination of sound levels IEC 60085, Thermal evaluation and classification of electrical insulation IEC 60270, High-voltage test techniques – Partial discharge measurements

IEC 60332-3-10, Tests on electric cables under fire conditions – Part 3-10: Test for vertical flame spread of vertically-mounted bunched wires or cables – Apparatus

IEC 60529, Degrees of protection provided by enclosures (IP Code) IEC 60905:1987, Loading guide for dry-type power transformers IEC 61330, High-voltage/low voltage prefabricated substations

(14)

ICS 29.180 TS EN 60076-11:2006-03 EN 60076-11:2004

3 Terimler ve tarifler

Bu standardın amacı bakımından aşağıda verilen terimler ve tarifler uygulanır:

3.1 Kuru tip transformatör

Manyetik devresi ve sargıları yalıtıcı bir sıvıya daldırılmamış olan transformatör.

3.2 Tamamen kapalı kuru tip transformatör

İçerdeki hava dolaşımıyla soğutulan basınçsız bir mahfaza içindeki transformatör.

3.3 Mahfazalı kuru tip transformatör

Dışarıdaki hava dolaşımıyla soğutulan havalandırılmış bir mahfaza içindeki transformatör.

3.4 Mahfazasız kuru tip transformatör

Doğal veya zorlamalı hava dolaşımıyla soğutulan koruyucu mahfazası olmayan transformatör.

4 İşletme şartları

4.1 Genel

IEC 60076-1’in kuralları kuru tip transformatörlere yalnızca bu standarda atıf yapıldığı durumda uygulanır.

4.2 Normal işletme şartları

4.2.1 Genel

Başkaca belirtilmedikçe Madde 4.2.2 ilâ Madde 4.2.6’daki işletme şartları uygulanır. Transformatörleri normal işletme şartları dışında çalıştırmak gerektiğinde azaltma faktörü Madde 11.2 ve/veya Madde 11.3’e uygun olarak uygulanır.

4.2.2 Yükselti

Yükseklik deniz seviyesinden itibaren 1000 m’yi aşmamalıdır.

4.2.3 Soğutma havası sıcaklığı Soğutma havasının sıcaklığı;

- Herhangi bir anda 40 ºC’u,

- En sıcak ayın aylık ortalaması 30 ºC’u - Yıllık ortalaması 20 ºC’u

aşmamalı ve IEC 60076-1, Madde 3.12’de belirtildiği gibi aylık ve yıllık ortalamaları:

- Haricî transformatörlerde -25 ºC’un, - Dahilî transformatörlerde -5 ºC’un altında olmamalıdır.

4.2.4 Besleme geriliminin dalga biçimi

Besleme geriliminin dalga biçimi yaklaşık olarak sinüs biçimli olmalıdır.

Not – Bu kural şehir besleme sistemlerinde önemli değildir. Fakat kaydadeğer dönüştürücü yüke sahip tesislerde dikkate alınması gerekebilir. Böyle durumlarda alışılmış bir kural olarak şekil bozukluğunun toplam harmonik içeriği % 5’i ve çift sayılı harmonik içeriği de % 1’i geçmemelidir (IEC 61000-2-4).

Ayrıca yük kayıpları ve sıcaklık artışı için akım harmoniklerinin önemine dikkat edilmelidir (IEC 61376- 1).

4.2.5 Çok fazlı besleme gerilimlerinin simetrisi

Üç fazlı transformatörler için, yaklaşık olarak simetrik olan üç fazlı bir gerilim besleme gurubu temin edilir.

4.2.6 Nem

Çevreleyen havanın bağıl nemi % 93’ten az olmalıdır. Bobinlerin yüzeylerinde su damlacıkları bulunmamalıdır.

(15)

ICS 29.180 TS EN 60076-11:2006-03 EN 60076-11:2004

10

4.3 Elektromanyetik uyumluluk (EMU)

Transformatörler elektromanyetik bozulmaya karşı, yayılma ve bağışıklık bakımından pasif elemanlar olarak kabul edilir.

4.4 Olağan dışı işletme şartları için önlem

Alıcı siparişinde, Madde 4.2’deki normal işletme şartlarında kapsanmayan herhangi bir işletme şartını belirtmelidir. Böyle durumlara örnekler:

- Madde 4.2.3’te öngörülen sınırların dışındaki yüksek ve düşük ortam sıcaklığı, - Kısıtlı havalandırma,

- Madde 4.2.2’de öngörülen sınırdan fazla yükselti, - Hasar verici duman ve gaz,

- Buhar,

- Madde 4.2.2’de öngörülen sınırdan fazla nem, - Su damlaması,

- Tuz püskürtmesi, - Aşırı ve aşındırıcı toz,

- Yük akımının yüksek harmonik içeriği, - Besleme gerilimi dalga biçimi bozukluğu,

- Madde 12.1 ve Madde21’de öngörülen sınırların üstünde hızlı geçici rejim aşırı gerilimleri,

- Birleştirilmiş güç faktörü düzeltmesi ve devreye alma (demeraj) akımını sınırlamak için kondansatör anahtarlama metodu,

- Taşıyıcı d.a. akımı,

- Tasarımda özel durumlar gerektiren sismik özellik, - Çok aşırı mekanik şok ve sarsıntılar,

- Madde 4.5’te tanımlanan normal şartlarda kapsanmayan nakliye ve depolama şartları,

Bu gibi olağan dışı şartlar altında çalışmak için transformatör özelliği, alıcı ile tedarikçi arasındaki anlaşmaya bağlı olmalıdır.

Soğutma havasının yüksek sıcaklığı veya 1 000 m’nin üzerindeki yükselti gibi Madde 4.2’de verilen normal işletme şartlarından farklı şartlar için tasarımlanan transformatörlerin deneyi ve beyan değerleri için tarif edilen sınırlar içerisinde ilâve kurallar Madde 11.2 ve Madde 11.3’te verilmiştir.

4.5 Nakliye ve depolama şartları

Bütün transformatörler, -25 ºC’a kadar düşen ortam sıcaklıklarında nakliye ve depolamaya uygun olmalıdır.

Tedarikçi, sahaya nakliye esnasında istenmeyen yüksek seviyeli darbe, titreşim ve eğimler hakkında bilgilendirilmelidir.

5 Kademe ayarı

IEC 60076-1, Madde 5’teki kurallar uygulanır. Tercih edilen kademe ayarı aşağıdaki gibidir:

% 2,5’luk adımlarda ± % 5 (5 Kademe pozisyonlu) veya

± % 5 (3 Kademe pozisyonlu)

Kademe seçme, cıvatalı bağlantılar veya devreye bağlı olmayan kademe değiştiriciler kullanılarak devreye bağlanmadan yapılmalıdır.

6 Bağlantılar

Alıcı tarafından başkaca belirtilmedikçe, transformatör bağlantıları, IEC 60076-1, Madde 6’ya uygun olarak saat 5 veya 11 şekilli Dyn olmalıdır. Nötr bağlantısı, faz beyan akımının tamamını taşıma kapasitesinde olmalıdır.

7 Kısa devre akımına dayanma yeteneği

Transformatörler, IEC 60076-5’teki kuralları karşılamalıdır. Alıcı bu kuralların karşılandığını gösteren bir deney istediğinde, bu durum sözmesinde belirtilmelidir.

(16)

ICS 29.180 TS EN 60076-11:2006-03 EN 60076-11:2004

8 Beyan değerleri

8.1 Genel

İmalâtçı, beyan değerleri etiketinde yazılacak olan transformatör beyan değerlerini belirlemelidir, (Madde 9).

Bu beyan değerleri, uygulanan birincil (primer) gerilimin beyan gerilimine eşit ve beslemenin beyan frekansında olduğu farz edilerek Madde 11’de belirtilen sıcaklık artış sınırlarını aşmadan kararlı yük şartlarında transformatörün beyan akımını verebileceği şekilde olmalıdır.

8.2 Beyan gücü

Transformatörün her bir sargısı için, beyan değerleri etiketinde yazılacak beyan gücü tayin edilmelidir.

Transformatör bir mahfaza içinde temin edildiğinde, tüm beyan değerlerini sağlamış olmalıdır. Beyan gücü sürekli yük durumundaki güç değeridir. Bu değer, yük kayıplarını, sıcaklık artışlarını ve kısa devre empedansını ilgilendiren deneyler ve garantiler için referans bir değerdir.

Not – İki sargılı bir transformatörün her iki sargısı için aynı olan yalnızca bir tane beyan gücü değeri vardır.

Transformatör, birinci sargıya beyan gerilimi uygulandığında ve bu sargının bağlantı uçları arasında beyan akımı geçtiğinde, transformatör her iki sargı için ilgili beyan gücünü taşır.

Beyan gücü sürekli çalışmaya ilişkindir, bununla beraber, bu standarda uygun kuru tip transformatörler aşırı yüklenebilir ve aşırı yüklere ilişkin kılavuz bilgi IEC 60905’te verilmiştir.

8.3 Beyan gücünün tercih edilen değerleri

Tercih edilen değerler, 50 kVA’den başlayarak IEC 60076-1, Madde 4.3’e uygun olmalıdır.

8.4 Beyan geriliminden daha yüksek gerilimde çalışma

Bir transformatör Um’nin öngörülen değeri içinde, gerilimin frekansa oranının beyan geriliminde ve beyan frekansında karşılık gelen oranı % 5’ten fazla aşmadığı aşırı akı şartları altında hasarsız çalışabilmelidir.

Not – Bu kural, sistematik olarak normal işletme şartlarında kullanılacak anlamına gelmez. Bu şartlar altında demir kayıplarındaki önemli artış olumsuz etkilere yol açar ve bu tür çalışma sınırlı süreli olmalıdır. Bu durum örneğin, acil çalışma veya aşırı yükleme gibi sınırlı süreli oldukça nadir işletme durumları için kullanılmalıdır.

8.5 Fan soğutmalı çalışma

Fanlarla ilâve soğutma sağlandığında, fanlı ve fansız anma beyan gücü tedarikçi ile alıcı arasındaki anlaşmaya bağlı olmalıdır.

Beyan değeri etiketi, hem fansız beyan gücünü hem de fan soğutmalı en büyük beyan gücünü göstermelidir.

8.6 Mahfaza içinde çalışma

Transformatörün imalâtçısı tarafından sağlanmayan veya daha sonra sağlanacak olan bir mahfaza içinde çalışması durumunda IEC 60905’e ve IEC 61330, Ek D’ye bakılmalıdır.

9 Beyan değerleri etiketi

9.1 Transformatöre tutturulan beyan değerleri etiketi

Her bir transformatör, atmosferik koşullara uygun malzemeden yapılmış, görülebilir bir konumda tutturulmuş, aşağıda belirtilen hususları gösteren beyan değeri etiketi ile birlikte sağlanmalıdır. Etiket üzerindeki bu bilgiler silinemeyecek şekilde işaretlenmelidir (yani; oyarak, çakarak, damgalayarak veya bir foto kimyasal işlemle).

a) Kuru tip transformatör,

b) Bu standardın numarası ve yılı, (TS EN 60076-11:2006) c) İmalâtçının adı,

d) İmalât seri numarası, e) İmalât yılı,

f) Her bir sargı için yalıtım sistemi sıcaklığı. Birinci harf yüksek gerilim sargısını, ikinci harf alçak gerilim sargısını göstermelidir. İki sargıdan daha fazla sargı varsa, harfler, yüksek gerilimden alçak gerilime doğru sargı sırasında yerleştirilmelidir,

g) Faz sayısı,

(17)

ICS 29.180 TS EN 60076-11:2006-03 EN 60076-11:2004

12

h) Her bir çeşit soğutma için beyan gücü, i) Beyan frekansı,

j) Beyan gerilimleri, varsa kademeli gerilimler dâhil, k) Her bir soğutma türü için beyan akımları,

l) Bağlantı sembolü,

m) Beyan akımındaki ve uygun referans sıcaklığındaki kısa devre empedansı, n) Soğutma tipi,

o) Toplam kütle, p) Yalıtım seviyeleri, q) Koruma derecesi, r) Çevresel sınıf, s) İklimsel sınıf,

t) Yangın davranışı sınıfı.

Bütün sargılar için beyan edilen dayanma gerilimleri beyan değerleri etiketinde gözükmelidir. Standard gösterim ilkeleri IEC 60076-3, Madde 5’te verilmiştir.

9.2 Transformatör mahfazasına tutturulan beyan değerleri etiketi

Her bir transformatör, atmosferik koşullara uygun malzemeden yapılmış, görülebilir bir konumda tutturulmuş, Madde 9.1’de belirtilen hususları gösteren bir beyan değerleri etiketi ile birlikte sağlanmalıdır. Etiket üzerindeki bu kayıtlar silinemeyecek şekilde yazılmalıdır (yani; oyarak, çakarak, damgalayarak veya bir foto kimyasal işlemle).

10 Soğutma metoduna göre tanıtma

10.1 Tanıtma sembolleri

Transformatörler, uygulanan soğutma metoduna göre tanıtılmalıdır. Her bir soğutma yöntemli bağlantıda kullanılan harf sembolleri Çizelge 1’de verildiği gibi olmalıdır.

Çizelge 1 - Harf sembolleri

Sembol

Soğutma ortam tipi Hava A

Doğal N

Dolaşım tipi

Zorlamalı F

10.2 Sembollerin düzenlenmesi

Transformatörler, imalâtçısı tarafından bir beyan değerinin tayin edildiği her bir soğutma metodu için tipik olarak aşağıdakiler gibi iki sembolle tanıtılmalıdır:

- Doğal hava dolaşımlı olarak tasarımlanan bir transformatör AN ile gösterilir.

- Belirtilen beyan değerine kadar doğal hava dolaşımlı olarak ve daha yüksek beyan değerine göre zorlamalı soğutmalı olarak tasarımlanan bir transformatör AN/AF ile gösterilir.

11 Sıcaklık artış sınırları

11.1 Normal sıcaklık artış sınırları

Normal işletme şartlarında çalışma için tasarımlanmış transformatörün her bir sargısı için sıcaklık artışı, Madde 23’e uygun olarak deneyden geçirildiğinde, Çizelge 2’de belirtilen ilgili sınır değerini aşmamalıdır.

Sargı yalıtım sisteminin herhangi bir yerinde meydana gelen en yüksek sıcaklık artışı, sıcak nokta sıcaklığı olarak adlandırılır. Sıcak nokta sıcaklığı, IEC 60905, Çizelge 1’de belirtilen sıcak nokta sargı sıcaklığının beyan değerini aşmamalıdır. Bu sıcaklık ölçülebilir, bununla birlikte, IEC 60905, Madde 7.2’de verilen Z ve q değerleri ile IEC 60905, Madde 4.2.4’deki denklem kullanılarak pratik amaçlar için yaklaşık bir değer hesaplanabilir.

(18)

ICS 29.180 TS EN 60076-11:2006-03 EN 60076-11:2004 Yalıtım malzemesi olarak kullanılan bileşenler, Çizelge 2’nin sol tarafındaki sütunda öngörülen uygun yalıtım sistemi sıcaklığı için verilen değerleri aşmamak şartıyla kurallara uygun olarak ayrı ayrı veya birleşik olarak kullanılabilir.

Çekirdeğin, metal bölümlerin ve birbirine yakın malzemelerin sıcaklığı, transformatörün herhangi bir bölümüne hasar verecek bir değere ulaşmamalıdır.

Çizelge 2 – Sargı sıcaklık artış sınır değerleri

Yalıtım sistemi sıcaklığı (Not 1)

ºC

Beyan akımında ortalama sargı sıcaklık artış sınır değerleri

(Not 2) K

105 (A) 60

120 (E) 75

130 (B) 80

155 (F) 100

180 (H) 125

200 135

220 150

Not 1 – Harfler, IEC 60085’te verilen sıcaklık sınıflandırmalarını belirtir.

Not 2 – Madde 23’e göre ölçülen sıcaklık artışı.

11.2 Yüksek soğutma havası sıcaklıkları veya özel hava soğutmalı durumlar için tasarımlanan transformatörlerde azaltılmış sıcaklık artışları

Transformatör, soğutma havası sıcaklığı Madde 4.2.3’te belirtilen en yüksek değerlerden birisini aştığı işletme için tasarlandığında, sıcaklık artış sınır değerleri, aşan miktarın aynısı kadar azaltılmalıdır. Bu değer en yakın tam Kelvin (K) sayısına yuvarlatılmalıdır.

Soğutma havası üzerinde kısıtlamalar getirebilen veya yüksek ortam hava sıcaklıkları üretebilen saha şartları alıcı tarafından belirtilmelidir.

(19)

ICS 29.180 TS EN 60076-11:2006-03 EN 60076-11:2004

14

11.3 Yüksek rakım (yükselti) sıcaklık artış düzeltmesi

Alıcı ile tedarikçi arasında başka bir anlaşma olmadıkça, 1 000 m’den daha büyük bir yükseltide çalışmak için tasarımlanmış ancak normal yükseltilerde deneyden geçirilmiş transformatörler için, Çizelge 2’de verilen sıcaklık artış sınır değerleri amaçlanan çalışma yükseltisi 1 000 m’yi aşan her 500 m’si için aşağıdaki miktarlarda azaltılmalıdır:

Doğal hava soğutmalı transformatörler: % 2,5 Zorlamalı hava soğutmalı transformatörler: % 5.

Deney odasının yükseltisi 1000 m’nin üstünde ve tesis sahasının yükseltisi 1000 m’nin altında olduğu durumlarda karşılık gelen tersine düzeltme uygulanabilir.

Herhangi bir yükselti düzeltmesi en yakın tam Kelvin (K) sayısına yuvarlatılmalıdır.

12 Yalıtım seviyeleri

12.1 Genel

Transformatörler, şehir şebekelerinde veya endüstri sistemlerinde genel güç dağıtımı için öngörüldüğünde, yalıtım seviyeleri, Liste 1, Liste 2 veya Çizelge 3’te verilen yalıtım seviyeleri olmalıdır.

Çizelge 3 – Avrupa uygulamalarını esas alan yalıtım seviyeleri

Beyan yıldırım darbesi dayanma gerilimi (Tepe değer)

kV Donanım için en yüksek

gerilim Um

(Etken değer) kV

Beyan kısa süreli ayrı a.a. kaynağı dayanma

gerilimi (Etken değer )

kV Liste 1 Liste 2

≤ 1,1 3 -- --

3,6 10 20 40

7,2 20 40 60

12,0 28 60 75

17,5 38 75 95

24,0 50 95 125

36,0 70 145 170

Liste 1 ve Liste 2 arasında seçim, yıldırım ve anahtarlama aşırı gerilimlerine maruz kalma derecesi, nötr topraklama sisteminin tipi ve uygulanabildiği yerde aşırı gerilim koruma düzeninin tipi göz önüne alınarak yapılmalıdır (IEC 60071).

(20)

ICS 29.180 TS EN 60076-11:2006-03 EN 60076-11:2004 Çizelge 4 – Kuzey Amerika uygulamalarını esas alan yalıtım seviyeleri

200 kV ve altındaki sistemde kullanılan kuru tip transformatörler için dielektrik yalıtım seviyeleri Genel kullanımda temel yıldırım darbesi yalıtım seviyesi

(Tepe değer 1,2 µs) En büyük

sistem gerilimi kV

Anma sistem gerilimi kV

Düşük frekans gerilim yalıtım seviyesi

kV etken değer 10 20 30 45 60 95 110 125 150 200

0,25 0,25 2,5 Yok

0,6 0,6 3 S 1 1

1,2 1,2 4 S 1 1

2,75 2,5 10 S 1 1

5,6 5 12 S 1 1

9,52 8,7 19 S 1 1

15,5 15 34 S 1 1

18,5 18 40 S 1 1

25,5 25 50 2 S 1 1

36,5 34,5 70 2 S 1

Keskli dalga:

En kısa atlama süresi (µs) 1 1 1 1,3 2 2 1,8 2 2,3 2,7

S = Standard değerler

1 = Aşırı gerilim oluşmasına maruz kalınan isteğe bağlı daha yüksek seviyeler ve daha yüksek koruma sınırları gerekir.

2 = Parafudur koruyucu düzenlerinin daha düşük kıvılcım atlama seviyeleriyle uygulanabildiği daha düşük seviyeler.

12.2 Yüksek rakımlarda kullanılan transformatörler

Deniz seviyesinden itibaren 1000 m ile 3000 m arasındaki yükseltilerde çalışacağı belirtilen ancak normal yükseltide deneyden geçirilmiş transformatörler için, beyan edilen kısa süreli ayrı a.a. kaynağı dayanma gerilimi, yükseltisi 1000 m’nin üstünde her 100 m için %1 oranında arttırılmalıdır. 3000 m’nin üzerinde yalıtım seviyesi alıcı ile tedarikçi arasında anlaşmayla tanımlanmalıdır.

13 İklim, çevre ve yangın davranışı sınıfları

13.1 İklim sınıfları

İki iklim sınıfı tanımlanmıştır:

Sınıf C1: -5 ºC’un altında olmayan ortam sıcaklığında çalışmak için uygun ancak, nakliye ve depolama esnasında -25 ºC’a kadar düşen ortam sıcaklığına maruz kalabilen transformatör.

Sınıf C 2: -25 ºC’a kadar düşen ortam sıcaklığında çalışma, nakliye ve depolama için uygun transformatör.

Madde 27’ye göre özel deneyler, Sınıf C1 ve Sınıf C2 transformatörlere uygunluğu sağlamalıdır.

Not – Dışarıda çalışacak transformatörler normal olarak bir mahfaza ile birlikte verilmeli veya diğer uygun koruma sağlanmalıdır.

13.2 Çevre sınıfları

Kuru tip transformatörler için çevre şartları, nem, yoğuşma, kirlilik ve ortam sıcaklığı cinsinden belirlenir.

Not – Bunlar yalnızca çalışma sırasında değil aynı zamanda tesis öncesi depolama sırasında da önemlidir.

Nem, yoğuşma ve kirlilik göz önüne alınarak üç farklı çevre sınıfı tanımlanmıştır:

(21)

ICS 29.180 TS EN 60076-11:2006-03 EN 60076-11:2004

16

Sınıf E0: Transformatör üzerinde yoğuşma oluşmaz ve kirlilik ihmal edilebilir. Bu durum genel olarak temiz ve kuru dâhili tesiste sağlanır.

Sınıf E1: Transformatör üzerinde ara sıra yoğuşma oluşabilir (örneğin, transformatör enerjisiz hâle getirildiğinde). Belli ölçüde kirlilik mümkündür.

Sınıf E2: Sık sık yoğuşma veya aşırı kirlilik veya her ikisinin birleşimi.

Madde 26’daki işleme göre özel deneyler, Sınıf E1 veya Sınıf E2 transformatörlere uygunluğu sağlamalıdır.

13.3 Yangın davranışı sınıfları

İki sınıf yangın davranışı tanımlanmıştır:

Sınıf F0: Göz önüne alınacak özel bir yangın tehlikesi yoktur. Transformatörün tasarımındaki yapısal özellikler hariç, alevlenebilme özelliğini sınırlamak için hiçbir özel önlem alınmaz. Bununla beraber, zehirli maddelerin ve opak dumanın yayılması en düşük seviyeye indirilmelidir.

Sınıf F1: Transformatörler bir yangın tehlikesine maruzdur. Sınırlı alevlenebilme özelliği gerekir. Zehirli maddelerin ve opak dumanın yayılması en düşük seviyeye indirilmelidir.

Madde 28’ deki işleme göre özel deneyler, Sınıf F1 transformatörlere uygunluğu sağlamalıdır.

Not – Madde 28’e uygun biçimde alınan önlemler ≤ 10 K standard bir sapma sonucunu verir.

13.4 İklimsel, çevresel ve yangın davranışı sınıfları için deney kriterleri

Bir transformatörün iklimsel, çevresel ve yangın davranışı sınıflarının bir birleşimi için uygun olduğu beyan edildiğinde, belirtilen sınıflarla uygunluğu kanıtlayan bu deneyler, Çizelge 5’te verilen sırada aynı transformatör üzerinde yapılır.

Madde 26, Madde 27 ve Madde 28’de verilen deneyler, tasarım tipini temsil eden bir transformatör üzerinde yapılmalıdır.

Çizelge 5 – Deneylerin sırası

Sınıflar İklimsel Çevresel Yangın

davranışı

Deneyler Madde C1 C2 E0 E1 E2 F0 F1

-5 ºC’ta ısıl şok 27.3 Evet Hayır - - - - -

-25 ºC’ta ısıl şok 27.4 Hayır Evet - - - - -

Yoğuşma deneyi 26.3.1 - - Hayır Evet Hayır - -

Yoğuşma ve nem etkisi deneyi 26.3.2 - - Hayır Hayır Evet - -

Yangın davranışı deneyi 28.3 - - - Hayır Evet

14 Deneyler için genel şartlar

Yeni transformatörler, Madde 15 ilâ Madde 23’te belirtilen deneylere tâbi tutulmalıdır. İşletmede olan transformatörler, bu teknik özelliklere uygun olarak deneyden geçirilebilir ancak, dielektrik deney seviyeleri % 80’e kadar azaltılmalıdır, bununla beraber, garanti edilen seviyeler transformatör yeni olduğunda uygulanmaz.

Deneyler, teklif safhasında alıcı ile tedarikçi arasında başkaca bir anlaşma olmadıkça, imalâtçı tarafından veya onaylı bir lâboratuvarda yapılmalıdır.

Dielektrik deneyleri, Madde 19, Madde 20 ve Madde 21’e uygun olarak yaklaşık deney odası sıcaklığındaki transformatör ile yapılmalıdır.

Deneyler, temin edilen ilgili donanımlar dâhil tamamen monte edilmiş bir transformatör üzerinde yapılmalıdır.

(22)

ICS 29.180 TS EN 60076-11:2006-03 EN 60076-11:2004 Kademeli sargılar, alıcı ile tedarikçi arasında başka bir anlaşma olmadıkça, ana kademe ayar uçlarına bağlanmalıdır.

Yalıtımdan başka bütün karakteristikler için deney esası, deney maddesinde başkaca belirtilmedikçe, beyan edilen durumdur.

15 Sargı direncinin ölçülmesi (rutin deney)

IEC 60076–1, Madde 10.2’de tarif edilen deney uygulanır.

16 Gerilim oranının ölçülmesi ve faz yer değiştirmesinin kontrolü (rutin deney)

IEC 60076–1, Madde 10.3’te tarif edilen deney uygulanır.

17 Kısa devre empedansının ve yükteki kaybın ölçülmesi (rutin deney)

Kısa devre empedansının ve yükteki kaybın referans sıcaklığı, Çizelge 2, sütun 2’de verildiği gibi izin verilen ortalama sargı sıcaklığı artışının +20 ºC üzerinde olmalıdır.

Bir transformatörün farklı yalıtım sistemi sıcaklıklarında sargıları varsa, daha yüksek yalıtım sistemi sıcaklığına sahip sargıyla ilgili referans sıcaklığı kullanılmalıdır.

18 Yüksüz kaybın ve akımın ölçülmesi (rutin deney)

19 Ayrı a.a. kaynağı dayanma gerilimi deneyi (rutin deney)

IEC 60076–3, Madde 11’de tarif edilen deney uygulanır.

Deney gerilimi, transformatörün belirtilen yalıtım seviyesi için Çizelge 3 veya Çizelge 4’e uygun olmalıdır.

Deneydeki sargı ile toprağa bağlı geriye kalan tüm sargılar, çekirdek, çerçeve ve transformatör mahfazasının arasına 60 saniye süreyle tam deney gerilimi uygulanmalıdır.

20 İndüklenen a.a. dayanma gerilimi deneyi (rutin deney)

IEC 60076–3, Madde 12.2.1’de tarif edilen deney uygulanır.

Deney gerilimi, beyan geriliminin iki katı olmalıdır.

Tam deney geriliminde deney süresi, beyan frekansının iki katına kadar (iki katı dâhil) herhangi bir deney frekansı için 60 saniye olmalıdır. Deney frekansı beyan frekansının iki katını aştığında, deney süresi:

nsı Deneyfreka

nsı Beyanfreka x

120 saniye olmalı, ancak bu değer 15 saniyeden az olmamalıdır.

21 Yıldırım darbe deneyi (tip deneyi)

IEC 60076–3, Madde 13’te tarif edilen deney uygulanır.

Deney gerilimi, transformatörün belirtilen yalıtım seviyesi için Çizelge 3 veya Çizelge 4’e uygun olmalıdır.

Deney darbe dalga biçimi, 1,2 µs ± % 30 / 50 µs ± % 20 olmalıdır.

Deney gerilimi negatif kutuplu olmalıdır. Her bir hat bağlantı ucundaki deney sırası, tam gerilimin % 50 ile % 75’i arasındaki gerilimde bir kalibrasyon darbesi ve bunu takip eden tam gerilimdeki üç darbeden oluşmalıdır.

(23)

ICS 29.180 TS EN 60076-11:2006-03 EN 60076-11:2004

18

Not – Kuru tip transformatörlerde yıldırım darbe deneyi, yalıtımı tehlikeye atmayan, havada kısmî kapasitif boşalma artışı verebilir. Gerilim dalga biçimi biraz değişir veya değişmezken bu kısmî boşalmalar akımın dalga biçiminde değişikliklere yol açar. Bu durumda, ayrı kaynak gerilim dayanma deneyi ve indüklenen aşırı gerilim dayanma deneyi tekrar edilmelidir. Yukarıdaki durum göz önüne alınarak akımın dalga biçimindeki küçük değişiklikler reddetmek için sebep değildir.

22 Kısmî boşalmanın ölçülmesi (rutin ve özel deney)

22.1 Genel

Kısmî boşalmanın ölçülmesi, kuru tip transformatörlerin tamamı üzerinde yapılmalıdır. Ölçmeler, IEC 60076- 3, Ek A’ya ve IEC 60270’e uygun olarak yapılmalıdır.

Kısmî boşalmanın ölçülmesi, Um ≥ 3,6 kV olan transformatör sargıları üzerinde yapılmalıdır.

22.2 Temel ölçme devresi (yalnızca tipik)

Kısmî boşalmanın ölçülmesi için bir temel devre Şekil 1 ve Şekil 2’de gösterilmiştir.

Şekillerde, Zm tespit empedansı ile seri olarak bağlı, uygun gerilim beyan değerinin kısmî boşalmasız yüksek gerilim kondansatörü C (kalibrasyon jeneratörü kapasitansı C0 ile karşılaştırıldığında daha büyük bir kapasitans değeri olan), yüksek gerilim sargısı bağlantı uçlarının her birine bağlanır.

22.3 Ölçme devresinin ayarlanması

Hem sargıların hem de ölçme devresinin içerisinde boşalma darbelerinin zayıflaması meydana gelir. IEC 60076-3 Ek A’da tarif edildiği gibi simüle edilen boşalma darbeleri transformatör yüksek gerilim sargısı bağlantı uçlarındaki standard bir boşalma kalibratöründen verilerek (enjekte edilerek) kalibrasyon yapılır.

Kalibrasyon jeneratörünün, transformatörün deneyinde kullanılan güç frekansının her yarım çevrimi için bir darbe derecesinde tekrar frekansına sahip olması uygundur.

(24)

ICS 29.180 TS EN 60076-11:2006-03 EN 60076-11:2004

Açıklama

1 Alçak gerilim sargısı 2 Yüksek gerilim sargısı 3 Ölçme düzeni

Şekil 1 – Tek fazlı bir transformatör için kısmî boşalma deneyi temel ölçme devresi

Açıklama

1 Alçak gerilim sargısı

2 Yüksek gerilim sargısı, üçgen veya yıldız bağlı 3 Ölçme düzeni

S Anahtar

Şekil 2 – Üç fazlı bir transformatör için kısmî boşalma deneyi temel ölçme devresi

22.4 Gerilim uygulaması

Kısmî boşalma ölçmesi, bütün dielektrik deneyleri tamamlandıktan sonra yapılmalıdır. Alçak gerilim sargısı, transformatörün üç fazlı veya tek fazlı olmasına bağlı olarak üç fazlı veya tek fazlı kaynaktan beslenmelidir.

Deney boyunca aşırı uyarma akımından kaçınmak için gerilim, mümkün olduğu kadar sinüs dalga biçimli ve beyan frekansının üstüne çıkarılmış uygun bir frekansta olmalıdır. İşlem, Madde 22.4.1 veya Madde 22.4.2’deki gibi olmalıdır.

22.4.1 Üç fazlı transformatörler 22.4.1.1 Rutin deney

Aşağıdaki deney, kuru tip transformatörlerin tamamı üzerinde yapılmalıdır.

(25)

ICS 29.180 TS EN 60076-11:2006-03 EN 60076-11:2004

20

Şekil 3 – Rutin kısmî boşalma deneyi için gerilim uygulaması

1,8 Ur değerinde (Ur, beyan gerilimidir) bir faz-faz ön gerilme gerilimi 30 saniye süreyle indüklenmeli ve bunu takiben kesinti olmaksızın 3 dakika süreyle 1,3 Ur değerinde faz-faz gerilimi uygulanarak bu sürede kısmî boşalma ölçülmelidir.

22.4.1.2 İlâve işlem deneyi (özel deney)

Bu ilâve deney, yüksek bir empedans değeriyle topraklanmış veya ayrılmış sistemlere bağlı ve tek faz-toprak arızası durumunda çalışmasına devam edebilen transformatörler içindir. Deney, alıcı tarafından belirtildiğinde yapılmalıdır.

Şekil 4 – Özel kısmî boşalma deneyi için gerilim uygulaması

1,3 Ur değerinde bir faz-faz gerilimi, bir faz bağlantı ucu topraklanmış şekilde, 30 saniye süreyle indüklenmeli ve bunu takiben kesinti olmaksızın 3 dakika süreyle Ur faz-faz gerilimi uygulanarak bu sürede kısmî boşalma ölçülmelidir (Şekil 4). Bu deney, topraklanmış diğer faz bağlantı ucu ile tekrarlanmalıdır.

22.4.2 Tek fazlı transformatörler

Tek fazlı transformatörler için Ur, uygun olarak faz-faz veya faz-nötr gerilimi olmalıdır. Gerilim uygulaması, üç fazlı bir transformatörde olduğu gibi olmalıdır.

Üç tane tek fazlı transformatörden oluşan üç fazlı transformatörler, üç fazlı transformatörler gibi deneyden geçirilmelidir.

22.5 Kısmî boşalmanın kabul edilebilir seviyeleri

Kısmî boşalmaların en büyük seviyesi 10 pC olmalıdır.

Not – Parafudur gibi donanımlar monte edilen transformatörlere özel itina gösterilmelidir.

23 Sıcaklık artış deneyi (tip deneyi)

23.1 Genel

IEC 60076–2, Madde 5.1, Madde 5.2.3, Madde 5.4, Madde 5.5 ve Madde 5.6’daki ilgili kurallar uygulanır. Üç fazlı transformatörler üzerindeki sıcaklık artış deneyi için üç fazlı besleme kullanılmalıdır.

23.2 Yükleme yöntemleri

İmalâtçı, aşağıdaki yöntemlerden uygulanabilen herhangi birini seçebilir.

(26)

ICS 29.180 TS EN 60076-11:2006-03 EN 60076-11:2004 23.2.1 Simüle edilen yükleme yöntemi

Bu yöntem, doğal hava veya zorlamalı hava ile soğutmalı, mahfazalı, mahfazasız veya tamamen kapalı kuru tip birim için uygulanabilir.

Sıcaklık artışı, kısa devre deneyi (yükte kayıp) ile açık devre deneyi (yüksüz kayıp) birleştirilerek sağlanır.

Transformatörün sıcaklığı, deney laboratuvarı ortamı ile dengelenmelidir. Alçak gerilim ve yüksek gerilim sargılarının direnci ölçülmelidir. Bu değerler, iki sargının sıcaklık artışının hesaplanması için referans değerler olarak kullanılabilir. Deney laboratuvarı ortam sıcaklığı da ayrıca ölçülmeli ve kaydedilmelidir.

Üç fazlı transformatörler için direnç ölçmeleri, merkezdeki ile dıştaki bağlantı uçları arasında ölçülmelidir.

Ölçme noktalarının yeri (yani, ortam sıcaklığı termometresi ve varsa transformatör üzerindeki algılayıcılar), referans ve nihaî ölçmeler için aynı olmalıdır.

Kısa devre edilen sargı deneyi, bir sargıda ve kısa devre edilen diğer sargıda geçen beyan akımı ile yapılmalı ve sargılar ile manyetik çekirdek kararlı durum şartlarına ulaşıncaya kadar devam etmelidir, Madde 23.4’e bakılmalıdır. Sargı sıcaklık artışı ∆θc, dirençteki artış yöntemiyle veya toplama (superposition) ile hesaplanmalıdır.

Beyan geriliminde ve beyan frekansında açık devre deneyi, sargı ve çekirdeğin kararlı durum şartları elde edilinceye kadar devam ettirilmeli, sonra münferit sargı sıcaklık artışı

 

_e ölçülmelidir.

Deney işlemi:

- Kısa devre edilen sargı deneyi, çekirdek ve sargı sıcaklığı dengeleninceye kadar yapılmalıdır. Bunu takiben bir açık devre deneyi, çekirdek ve sargı sıcaklık dengesine ulaşıncaya kadar yapılmalıdır

veya,

- Açık devre deneyi, çekirdek ve sargı sıcaklığı dengeleninceye kadar yapılmalıdır. Bunu takiben kısa devre edilen sargı deneyi, çekirdek ve sargı sıcaklık dengesine ulaşıncaya kadar yapılmalıdır

Sargısı beyan akımlı ve çekirdeği normal uyarmalı her bir sargıdaki toplam sargı sıcaklık artışı

 

_c^'aşağıdaki denklemle hesaplanır:

1 1 / 1

'

1

K K

c c e

c

 





 





 

 







 





 

 



Burada:

'



c



, toplam sargı sıcaklık artışıdır.



c



, kısa devre deneyinde sargı sıcaklık artışıdır.



e



, açık devre deneyinde münferit sargı sıcaklık artışıdır.

K1 = Doğal hava soğutmalı için 0,8, zorlamalı hava soğutmalı için 0,9.

23.2.2 Peş peşe yöntemi²

Bu deney, benzer iki transformatör ve gerekli deney donanımı mevcut olduğunda uygundur. Doğal hava veya zorlamalı hava ile soğutmalı, mahfazalı veya mahfazasız kuru tip birimler için uygulanabilir.

Transformatörün sıcaklığı, deney laboratuvarı ortamı ile dengelenmelidir. Alçak gerilim ve yüksek gerilim sargılarının direnci ölçülmelidir. Bu değerler, iki sargının sıcaklık artışının hesaplanması için referans değerler olarak kullanılmalıdır. Deney laboratuvarı ortam sıcaklığı da ayrıca ölçülmeli ve kaydedilmelidir.

Ölçme noktalarının yeri, referans ve nihaî ölçmeler için aynı olmalıdır.

2 Sargılara deney akımı uygulamadan önce, nüve (tercihan 12 saatten daha az olmayan) bir süre uyarılarak deney süresi azaltılabilir.