Kullanıcı ve Grup İşlemleri. BLP208 - Sunucu İşletim Sistemleri 1

(1)

Kullanıcı ve Grup İşlemleri

BLP208 - Sunucu İşletim Sistemleri 1

(2)

İçerik

Kullanıcı ve Grup Yönetimi Linux Yetkilendirme Modeli

(3)

Kullanıcılar ve Gruplar

Sunucuda farklı işleri yönetmek için farklı kullanıcılar bulunmakta ve istendiği takdirde yeni kullanıcılar eklenebilmektedir.

Kullanıcıların yetkilerini toplu bir şekilde yönetebilmek için gruplar oluşturulmuştur.

Örneğin grup yapısı, sisteme "root" kullanıcısı ile giriş yapmasanız bile yönetici gibi işlem yapabilmeyi mümkün kılar.

(4)

Kullanıcı Eklemek

Yeni bir kullanıcı eklemek için _adduser komutu kullanılır.

foo isminde bir kullanıcı oluşturmak için sudo adduser foo komutu verilir.

Sorulan alanlar doldurulur.

Açılan kullanıcının ev dizini _/home/foo olarak ayarlanır.

(5)

Örnek

cezmi@server:~$ sudo adduser foo [sudo] password for cezmi:

Adding user `foo' ...

Adding new group `foo' (1002) ...

Adding new user `foo' (1002) with group `foo' ...

Creating home directory `/home/foo' ...

Copying files from `/etc/skel' ...

New password:

Retype new password:

passwd: password updated successfully Changing the user information for foo

Enter the new value, or press ENTER for the default Full Name []:

Room Number []:

Work Phone []:

Home Phone []:

Other []:

Is the information correct? [Y/n]

(6)

Kullanıcı Yönetim Dosyaları

Eklenen kullanıcıların kaydı /etc/passwd ve /etc/shadow dosyalarında tutulur.

/etc/passwd dosyasında parola dışındaki, kullanıcı adı, id, grup id, kullandığı kabuk, ev dizini gibi tanımlamalar bulunur.

Parola ve parola kullanım süresi, değiştirme süresi gibi tanımlar ise /etc/shadow

dosyasında tutulmaktadır.

/etc/passwd dosyasını kullanıcılar okuyabiliyorken /etc/shadow dosyasına sadece root kullanıcısı erişebilmektedir.

(7)

Örnek /etc/passwd satırı:

foo:x:1002:1002:,,,:/home/foo:/bin/bash

Örnek /etc/shadow satırı:

foo:$6$HMuOU7Ul44s.jQix$YHLn24CkHg3oYTg2TkaiHxvkNvf/3CjGIdof8ZnlQat407uBJr3 98NeV745s5qmd8odw3lQbg.qT1Tt1djFai/:19088:0:99999:7:::

(8)

Kullanıcı Silme

Kullanıcı _deluser komutu ile silinebilir.

Örnek: deluser --remove-home foo

(9)

Kullanıcı Parolasını Değiştirme

Parola değiştirme işlemleri passwd komutu ile gerçekleştirilir.

Giriş yapılan kullanıcının parolasını değiştirmek için yalnızca _passwd komutu çalıştırılır.

Yönetici olarak başka bir kullanıcının parolasını değiştirmek için sudo passwd kullanıcı_adı komutu çalıştırılır.

(10)

Kullanıcıyı Pasifleştirmek

Kullanıcının giriş yapmasını engellemek için yani pasifleştirmek için aşağıdaki komutlardan biri verilebilir.

usermod -L kullanıcı_adı passwd -l kullanıcı_adı

Bu işlem /etc/shadow dosyasındaki parola alanının başına _! karakterini ekler. Bu işlemi elle de yapabilirdik.

foo:!$6$HMuOU7Ul44s.jQix$YHLn24CkHg3oYTg2TkaiHxvkNvf/3CjGIdof8ZnlQat407uBJr 398NeV745s5qmd8odw3lQbg.qT1Tt1djFai/:19088:0:99999:7:::

(11)

Kullanıcıyı Aktifleştirmek

Pasif kullanıcıyı yeniden aktifleştirmek için aşağıdaki komut kullanılır:

usermod -U kullanıcı_adı

(12)

Gruplar

Kullanıcıların sistemdeki yetkilerini toplu bir şekilde yönetebilmek için gruplar oluşturulmuştur.

Bir kullanıcının birden fazla grubu olabilir.

(13)

Grup Ekleme

Grup ekleme işlemi _groupadd komutuyla yapılır.

Örnek: sudo groupadd yeni

(14)

Kullanıcıyı Gruba Ekleme

Bu işlem gpasswd komutuyla yapılabilir.

Kullanım: sudo gpasswd -a kullanıcı_adı grup_adı

Örnek:

cezmi@server:~$ sudo gpasswd -a foo yeni Adding user foo to group yeni

Not: Kullanıcıya yönetici hakları vermek için kullanıcıyı _sudo grubuna ekleyebilirsiniz.

(15)

Kullanıcıyı Gruptan Çıkarma

Kullanım: sudo gpasswd -d kullanıcı_adı grup_adı

(16)

Kullanıcı Gruplarını Sorgula

Kullanıcının gruplarını sorgulamak için id komutunu kullanabilirsiniz. Kullanım: id kullanıcı_adı

Örnek:

cezmi@server:~$ id foo

uid=1002(foo) gid=1002(foo) groups=1002(foo),1003(yeni)

(17)

Grup Yönetim Dosyası

Gruplar üzerinde yapılan işlemler _/etc/group dosyasına işlenir.

Örnek /etc/group satırı

yeni:x:1003:foo

(18)

Kimlik Değişimi

Giriş yaptığınız kullanıcıdan çıkış yapmadan farklı bir kullanıcıyla kabuk açmak istiyorsanız su kullanıcı_adı komutunu kullanabilirsiniz.

Örnek:

cezmi@server:~$ su foo Password:

foo@server:/home/cezmi$ whoami foo

Geçiş yapılan anda kullanıcının ev dizininden başlamak isteniyorsa:

cezmi@server:~$ su - foo Password:

foo@server:~$

(19)

root kullanıcısına geçiş yapmak için: su -

sudo ile root parolası girmeden root olmak için: _{sudo su -} Araştırma Sorusu: /etc/sudoers dosyası nedir ne işe yarar?

(20)

Başka Bir Kullanıcı Olarak Komut Çalıştırma

Başka bir kullanıcı olarak parola girmeden komut çalıştırmak için sudo komutu kullanılabilir. Kullanım: sudo -u kullanıcı_adı komut

Örnek:

cezmi@server:~$ sudo -u foo whoami foo

(21)

Linux Yetkilendirme Modeli

Linux sistemlerinin güvenlik yapısı gereği, dosya ve dizinlere ait birçok kısıtlama ve yetkilendirme ayarları vardır. Bu yetkilerin hepsine sahip olan tek kullanıcı ise root kullanıcısıdır.

(22)

Kullanıcı Yetkileri

Bir kullanıcının dosya ve dizinler üzerinde yapabileceği 3 işlem vardır:

okuma(r): Dizin listesini ve dosya içeriğini görüntüleme.

yazma(w): Dosya veya dizin üzerinde değişiklik yapma.

çalıştırma(x): Hedef dosyayı çalıştırma veya dizin içerisine erişme.

(23)

ls -l komutu çıktısını hatırlayalım

cezmi@server:~$ ls -al total 24

drwxr-xr-x 3 cezmi cezmi 4096 Mar 30 10:52 . drwxr-xr-x 4 root root 4096 Mar 24 08:10 ..

-rw-r--r-- 1 cezmi cezmi 220 Mar 24 08:10 .bash_logout -rw-r--r-- 1 cezmi cezmi 3771 Mar 24 08:10 .bashrc

drwx--- 2 cezmi cezmi 4096 Mar 30 10:52 .cache -rw-r--r-- 1 cezmi cezmi 807 Mar 24 08:10 .profile

Çıktının sol sütunundaki, _drwxr-xr-x ve _-rw-r--r-- şeklinde gördüğünüz kısımlar dosya izinlerini ifade ediyor.

(24)

drwxr-xr-x ve _-rw-r--r-- gibi ifadelerin ilk karakterleri dosyanın türünü belirtiyor.

- Normal dosya.

d Dizin.

l Sembolik bağlantı.

s Soket haberleşme dosyası.

p FIFO, pipe.

b Blok dosya.

c Karakter dosya.

(25)

Dosya türünü belirten karakter çıkartıldığında kalan kısım üçlü gruplara ayrılır.

rwxr-xr-x = rwx r-x r-x rw-r--r-- = rw- r-- r--

Sırayla; birinci harf kümesi dosya sahibinin izinlerini, ikinci harf kümesi grup izinleri ve son küme de diğer kullanıcıların izinlerini belirtir.

(26)

Bu bilgilere göre rwx r-x r-x ve izinlerini açıklayacak olursak:

rwx : dosyanın sahibi olan kullanıcı okuyabilir, yazabilir, çalıştırabilir.

r-x : dosyanın grubu ile aynı gruba dahil kullanıcılar okuyabilir, çalıştırabilir fakat yazamaz(değişiklik yapamaz).

r-x : diğer kullanıcılar okuyabilir, çalıştırabilir fakat yazamaz(değişiklik yapamaz).

(27)

Dosya İzinlerini Değiştirme (chmod)

Dosya izinleri chmod komutu ile değiştirilir.

chmod ile kullanılan parametreler şu şekildedir:

u : Dosya-dizinin sahibi

g : Dosya-dizinin sahibi ile aynı grupta bulunan kullanıcılar o : Diğer kullanıcılar

a : Herkese açık.

= : Yetki eşitleme + : Yetki ekleme - : Yetki çıkarma

(28)

İzin Örnekleri

Bir dosyaya herkesin yazmasına izin vermek için: chmod a+w dosya

Bir dosyayı herkesin çalıştırabilmesi için: chmod a+x dosya

Bir dosyadan çalıştırma yetkisini almak için: chmod a-x dosya

Dosyanın grubundan okuma yetkisini almak için: chmod g-r dosya

Bir dizine yalnızca sahibi tarafından girilebilsin ve dizin okunabilsin: _chmod

u=xr,g=,o=

(29)

Alıştırmalar

Bir dosyayı kimse okuyamasın iznini nasıl ayarlarız?

Bir dosyayı yalnızca sahibi ve grubu okuyabilsin iznini nasıl ayarlarız?

Bir dosya herkes tarafından okunabilsin ve yazılabilsin?

(30)

Sayılarla İzin Ayarlama

İzinler değiştirilirken _{augo xrw} harfleri yerine _xrw 'nin sayısal karşılıklarının toplamı da kullanılabilir.

'r' okuma izni(4) 'w' yazma izni(2) 'x' çalıştırma izni(1)

(31)

Örnek 1

Bir dosyanın yalnızca sahibi tarafından okunup, yazılmasını istiyorsak, dosyanın izninin

ls çıktısındaki görünümü şöyle olmalı değil mi?

-rw--- yani üçerli olarak düşünürsek: rw- --- ---

ilk grup dosyanın sahibinin yetkilerini belirtiyordu: rw- rw- = r(4) + w(2) = 6

İkinci grup dosyanın grubunun yetkilerini belirtiyordu: --- --- = 0

Üçüncü grup diğer kullanıcıların yetkilerini belirtiyordu: _---

--- = 0

(32)

Üç değeri yanyana yazınca ₆₀₀ sayısını elde etmiş oluyoruz.

Dosyanın izinlerini artık chmod ile değiştirebiliriz:

chmod 600 dosya_adı

Bu chmod u=rw,g=,o= dosya_adı komutuyla aynı işi yapmaktadır.

(33)

Örnek 2

Bir dizine yalnızca sahibi ve grubu tarafından çalıştırma, okuma ve yazma hakkı verilmek isteniyor. Bu izni;

Sayısal olarak nasıl ayarlarsınız?

Harflerle nasıl ayarlarsınız?

Dizinin izinlerini değiştirecek kodu tam ve doğru bir şekilde yazın.

(34)

Örnek 2 - Çözüm

Öncelikle dosyanın hiç izni olmadığını düşün. Üçerli gösterimi şu şekilde olur:

--- --- ---

Sahibine çalıştırma, yazma ve okuma hakkı veriliyorsa üçerli grup şu hale gelir:

rwx --- ---

Grubuna da çalıştırma, yazma ve okuma hakkı verilmek isteniyormuş:

rwx rwx ---

Diğer kullanıcılara izin verilmek istenmiyormuş, o halde son üçlü sabit kalır.

(35)

Bulunan rwx rwx --- bu değeri önce sayısal değere dönüştürürüz.

sahibi: r(4) + w(2) + x(1) = 7 grubu: r(4) + w(2) + x(1) = 7 diğerleri: 0

Yanyana yazınca: 770 değerine ulaşılır.

Dizinin iznini değiştirmek için:

chmod 770 dizin_adı

(36)

rwx rwx --- ifadesini harflerle ayarlamak için:

chmod u=rwx,g=rwx,o= dosya_adı

(37)

chown

Dosyanın sahibini ve grubunu değiştirir.

-R parametresi belirtilen dizinin tüm dosyaları ve alt dizinleriyle birlikte sahip ve grup bilgilerini değiştir.

Örnek:

cezmi@server:~$ touch benioku cezmi@server:~$ ls -l benioku

-rw-rw-r-- 1 cezmi cezmi 0 Apr 6 11:46 benioku cezmi@server:~$ chown foo:foo benioku

cezmi@server:~$ ls -l benioku

-rw-rw-r-- 1 foo foo 0 Apr 6 11:46 benioku

(38)

chgrp

Sadece dosya ve dizinin grubunu değiştirmede kullanır. _chown komutu gibi _–R parametresi kullanılabilir.

Örnek:

cezmi@server:~$ sudo chgrp cezmi benioku cezmi@server:~$ ls -l benioku

-rw-rw-r-- 1 foo cezmi 0 Apr 6 11:46 benioku

(39)

Çalıştırılabilir Dosya

Bir kod yazdığınızda bunu doğrudan çalıştırabilmek için dosyayı çalıştırılabilir yapmanız gerekmektedir.

Örneğin merhaba isminde bir dosya oluşturdunuz ve içeriğini aşağıdaki gibi yaptınız:

#!/bin/bash

echo Merhaba

Bu dosyayı çalıştırmaya çalıştığınızda aşağıdaki gibi hata alırsınız:

cezmi@server:~$ ./merhaba

-bash: ./merhaba: Permission denied

(40)

Bu dosyayı çalıştırmak için öncelikle çalışma izni vermeniz gerekiyor:

cezmi@server:~$ chmod +x merhaba cezmi@server:~$ ./merhaba

Merhaba

(41)

Kaynaklar

https://linux-dersleri.github.io/docs/temel_linux/11.html https://linux-dersleri.github.io/docs/temel_linux/12.html

https://www.pardus.org.tr/kitaplar/LPI-Sertifikasyon-Kitabı-pardus.org.tr.pdf