STANBUL BÜYÜK EH R BELED YE BA KANLI I SEÇ M N N PTAL DE ERLEND RME RAPOR ÖZET *
(EVALUATION ON THE ANNULMENT OF ELECTION OF THE ISTANBUL METROPOLITAN MUNICIPALITY MAYOR: EXECUTIVE SUMMARY)
brahim Ö. KABO LU**
Adalet ve Ka a Partisi (AKP), 31 Mart 2019 tarihli a b B ehi Belediye Ba a ( BBB) seçiminin iptali için Yüksek Seçim Kuruluna (YSK), 16 Nisan 2019 tarihinde, a a itiraz tale- biyle ba a tam hukuksuzluk talebiyle son bulan bir dilekçeyle ba - ru a , a d da 20, 22 ve 25 Nisan tarihlerinde a itiraza i i i üç tane ek dilekçe e i i .
I. Yöntemi ve i e i i itibariyle ba ha kötüye a i e i i de d ileri sürülebilecek bu i i a , YSK a af da , seçim hukukunun a ve a a a yer vermeyen hükümleri a ca redde- dilmesi gerekirdi.
II. Ne var ki YSK, seçim e a ve e e i i iha a yok sayarak e di i hukuka a a a kararlarla görevini kötüye kullan-
ve BBB seçiminin iptaliyle yenilenmesine ve e i i ba a Ek- rem a a ba a iptaline karar e i i .
III. Tüm bu hukuksuzluk silsilesinin a d da , 23 Haziran 2019 da hukuka a ve ha e i de yenilenecek olan BBB seçimi- nin g e i i için a a gereken tedbirler büyük önem a a .
* a b B ehi Be edi e Ba a Se i i i a i De e e di e Ra (53 a fa ) ba a a a e i. Ra , e i e e i, D . D . Dide Y a , Doç. Dr. D. Burak Çeli , D . D . Ah e Ya a, D . e G ha e , D . Z fi e Y a i e i bi i i e e e i de, TBMM da a a D . E e Bi de , g Ba ,
e Ca Agi e CHP a b H K i a a a ha a -
. Ra a e i i i b . .chp.org.tr
** P f. D ., a b Mi e e i i, A a a a K i e i.
I. AKP, Ola anüstü tiraz Hakk n Kötüye Kullanm t r
Hiç , her seçimde d gibi mahalli idareler seçimi a da hukuka uygun e i de itirazda bulunmak, bir ha . Etkili bir itiraz ha a , seçimin e i e i için de temel bir d . Bu a da , di e siyasi partiler gibi, AKP i de itiraz ha kullan-
a d a d . Nitekim, AKP, BBB seçimi a da, a a d bir a hem a a hem de a a itirazlarda b . An- cak, genel olarak hak teorisinde d üzere, seçim hukukunda a a itiraz ha a a a da da ha kötüye a a a esas-
. Medeni Ka 2. maddesine olarak, 298 a Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Ha da Ka 166. mad- desi de niyetli i i a a a , Se i sonunda seçilenlere verilen tutanaklara veya seçilenlerin e e i i e makbul bir sebep olmak-
ve kötü niyetle itiraz ede e e müeyyide g a abi ece i i be- i i i . halde, itiraz ba a , asgari e i de savunulabilir gerek- çelere ve delillere da a a d ; aksi halde, ba ha kötüye
a a söz konusu olur. BBB seçimine itiraz iradesi somut bir iptal sebebinden d a a , aksine, e seçim a a yönelik yapay bir iptal sebebi yaratmaya çabalayan AKP i 44 a fa ana dilekçe ve üç ek dilekçeyle a a a ba , seçim hukuku e eba a ve e e i a a ca, itiraz ha kötüye a d için reddedilmeliydi.
A. Ola anüstü tiraz, Süre Ko uluna Uymam t r
AKP i a a i i a , kanunda öngörülen süre a uy- ad da reddedilmeliydi. YSK , AKP i a a itiraz ba - vurusuyla ilgili olarak e di i kararlar, usul a da a a hukuka a d . Usul esastan önce gelir e i de i kadim hukuk a da dik- kate a d da, bu itiraz, esasa ba a reddedilmeliydi. Oysa YSK, 22 Ma tarihli ge e e i a a da, hiçbir a a a yapmadan, AKP i süresinde ba a belirtmekle e i i i (s.201).
K ki, f bir hukuki itiraz için g süreye a a , ba c kötü niyetini göstermez. AKP i a a iti- a , onun niyetinden ba olarak süre yönünden her halükârda red- dedilmeliydi.
B. Ola anüstü tiraz, Bütünüyle Delilsiz ddialardan Olu mak- tad r
Hukukun temel ilkelerinden biri olan ddei iddia ispatla e ef i a (bkz. Medeni Kanun, m.6), seçim hukuku ba - dan da geçerlidir. 298 a Ka 112. maddesinin ikinci f a a göre; Ki i i i ispat edemeyenlerin, delil ve gerekçe gösteremeyenle- rin i i a a incelenmez, bu sebeple i ce e edi i a a a a . Yi- ne a düzenlemenin üçüncü f a da da, Ya itirazlarda da yuka- da i a a a a ve deliller itiraz dilekçesine eklenir. Gerekçesi ve delili olmayan a itirazlar da i ce e e denilmektedir. Yine a a- nüstü itiraza i i i 130. madde de, ihba ve iddia olunan a a a mahiyetinin ve gerekçesinin be a , delillerinin gösterilmesi ve bel- gelerinin ba a a a a ad . halde ister a a ister
a a bir itiraz söz konusu olsun, YSK i a bir ba
incelemesinin ön , ba delil ve gerekçe göstermek suretiy- le a a d . Bir usulsüzlük iddia da bulunan taraf, bunu so- mut ve a a abi i gerekçelerle ortaya koymak a da- d . Bir ba a de i e; soyut, temelsiz, tahmine ve a a a da a iddi- a a ilgili seçim a ve YSK a af da reddi, kanuni bir zorunlu- luktur. YSK i , ceza a g a a hâkimi gibi maddi ge e i a a or- taya a a görevi b a a ad .
1) Dilekçedeki ddia a Somut Delillere Da a a a ad
2) Dilekçede Hukuki De e i Olmayan Birçok Va a ve Tah-
min B a ad
3) Dilekçe, Seçim Sonucuna Müessir Olmayacak ddia a e e - tedir
C. Ola anüstü tiraz, Kötü Niyetli Ö elerle ekillendirilmi tir O a a itiraz dilekçesinin ba a g ve sonuç a e i i- lidir: O a a itiraz olarak ba a a ba (s.1), tam kanunsuzluk nedeniyle iptal istemiyle son b a ad (s.42). AKP i a a
itiraz dilekçesinin özensiz biçimde ve acele ile kaleme a a , ba c iyi niyetli ad gösteren a a da i di e hususlarla beraber dikkate a a d .
1) Dilekçede A da c Hususlar ve a a a B a ad 2) AKP, Ka e ve O ga i e i Usulsüzlük ddia a f i ada Bu-
3) AKP, a b da i Dört Seçimden Ya ca BBB Seçiminin a i i Talep E i i
4) Ba Metni, gi i Verilerle Ge i e i i i
5) O a a i a , OHAL i Etkisini O a a Döneme Ta a - ad
6) Olmayan Delili Yaratma Saikiyle Ki i e Verilerin Gi i i i h- lal Edi i i
II. Somut Veriler, YSK’n n BBB Seçimine li kin Hukuka Ayk r Karar yla Görevini Kötüye Kulland Yönünde Ciddi üphe Yaratmaktad r
YSK , BBB seçiminin yenilenmesi ve seçimin galibi Ekrem a a ba a iptali sürecini ha a a a a a ve ortaya a ge e e i ka a a a hukuka a d . Bu hukuksuz kararlar a da, YSK 22 Ma tarihli gerekçeli a a da birçok gerçek d ve a da c e i a a a temel a a dikkate a d da, YSK görevini kötüye a d yönünde ciddi he a a a ad .
A. BBB Seçiminin Yenilenmesiyle Mazbatan n ptali Sürecini Haz rlayan Kararlar
YSK BBB seçiminin iptaliyle yenilenmesi ve a ba a ip- taline i i i olarak e di i tüm kararlar hukuk d d .
1) e Seçim K a da Bilgi e e i e i i 23 ve 26 Ni- san 2019 Tarihli Ara Kararlar
2) BBB Seçiminin ve Ma ba a a i e i i 6 Ma 2019 Tarihli K a Karar
a) BBB Seçimini a Ka a Somut Gerekçe e e e edi b) Sa d K a Kanunsuz Te e Seçim a Sebe- bi Olarak Gösterilmesi, YSK Kendi iha a a A a A d
c) BBB Ma ba a a i A d da i e i Ba a a b Valisini BB Ba a Vekili Olarak Görevlendirmesinin Hukuki Daya-
a Yoktur
d) BBB Seçimini a Eden YSK , a b e Belediye Ba a ve e Belediye Meclisi Seçimlerini a E e i O a Hukuka A d
3) Yenilenen Seçimlerin Usul ve E a a a i i 10 Ma 2019
B. 22 May s 2019 Tarihli “Gerekçeli” Karar
Yüksek Seçim Kurulu, BBB seçiminin iptaliyle yenilenmesine i i i 4219 a gerekçeli a a 22 Ma 2019 tarihinde, yani a a a da 16 gün sonra a a abi i i . Kararda 200 ile 211. sayfalar a a da yer alan De e e di e da gerekçe olarak akta a hususlar, seçim iptali a a seçim hukuku e eba ba da
e aca , hukuken geçerli bir mahiyet a a a ad . 1) Karar, Gerekçeli Karar Y h a E i i
6 Ma tarihli a karardaki iptal gerekçesinin 22 Ma tarihli gerekçeli kararda ge i e i e i, anayasal gerekçeli karar - nün ihlalidir.
a) Gerekçeli Kararla K a Karardaki Gerekçe Ge i e i i i b) Kararda Ekrem a BBB Ma ba a a i i Ge- rekçesi B a a ad
2) Seçim ve Mazbata a i i Ha a a Geçerli Sebeple Göste- i e i i
2019/4219 a kararda iptal sebebi olarak ifade edilen hususlar teker teker i ce e di i de, kararda seçim ve mazbata iptaline i i i her- hangi bir geçerli sebep b ad ortaya a ad . Deyim yerin- deyse 2019/4219 a gerekçeli a a a da bir gerekçesi yoktur.
a) Sa d Kurulu Ba a a Kamu Görevlisi O a a , Ge- çerli Bir a Sebebi De i di
b) Kararda Ekrem a BBB Ma ba a a i i Gerekçesi B a a ad r
c) Oy Kullanma Ha O a a a Ka 706 Ki i i Oy Kul- a O a , Geçerli a Sebebi De i di
3) YSK, 22 Ma Ka a H Gizlemek i Se-
çim Hukuku M e eba E i i
e i d iptal sebepleri itibariyle kabul edilemez olan 22 Ma- tarihli gerekçeli karar, seçim hukuku e eba da yok a . YSK e e inceleme yetkisini inkâr etmesi ve kamu görevlisi olma- yan ba a a a kanunsuz e i de a d a a a a oylar sebe- biyle 31 Mart tarihli ilgili di e seçimleri iptal etmeme a , hu- kuka a d .
a) YSK , Re e ce e e Yetkisini Kullanmamak Suretiyle - tanbul e Belediye Ba a a ve e Belediye Meclisi e i i Se- çimlerini a Etmemesi Hukuka A d
b) YSK Önceki iha a Terk Etmesinin Hukuki Da a a Yoktur
C. YSK, Seçim ptali ve Yenilenmesi Karar n Gerçek D , Yanl ve Aldat c Ö eler Üzerine Kurmu tur
1) 754 Sa d Kurulu Ba a e Seçim Kurulu Ba a a - ca D da Kamu Görevlisi Olmayan Ki i e A a da Be i e i O d Husus Ge e i Ya a a ad
2) Kamu Görevlisi Olmayan Sa d Kurulu Ba a a Sa
D He a a a
3) YSK, 22 Ma Ka a da Kendi iha a G a d E i i 4) YSK, E i i i Olan Oy Cetvellerinin Kurul Ba a Kamu Gö- revlisi Olmayan Sa d a a gi i O d Yönünde Ya Bir e i Ya a
5) Kararda, E i i i Olan Oy Sa Cetvellerinin i ci Örnekle- rinde Eksiklik Olup O ad da Bah edi e i i
III. 23 Haziran BBB Seçiminin Adil Bir ekilde Yap labilmesi çin Öneriler
T i e i a da beridir i i a bir e i de sürdürdü- demokratik seçim kültürü, 15 Temmuz a süreçte korkutucu bir e i de erozyona a . Öyle ki, demokrasi konusunda a a ta- af a a a a da birisi olan Freedom House, bu dönem- deki ge i e e de d a T i e i g olmayan e e statüsün- de de e e di e edi . Bu de e e di e i temel nedeni olarak da, seçim adaletinin en temel a dahi mevcut siyasi iktidar a af - dan ihlal edilmesi gösterilmektedir. Bu ba a da, 16 Nisan Anayasa referandumu a da i a ihlaller ve 15 Temmuz a dönemde kayyum atama g a a a e i i belediye ba a a e konum ve yetkilerinin gasp edilmesi iki temel neden olarak ileri sürül- mektedir. A d da 24 Haziran seçimlerini gözlemleyen Avrupa Güvenlik ve bi i i Te i a ise seçim a a a da ed a a a a ve oto-sansür, E d a desteklemek için devlet a a a -
kötüye a a , kampanya fi a a da effaf e i i i ve di e seçim usulsüzlükleri a a a a g bir e i de ge e e i d a dikkat e i i . Üzülerek gözlemlenmektedir ki, 31 Mart ye- rel yönetim seçimlerini önceleyen kampanyada, bu durum daha da kötü-
e e e devam e i i .
23 Haziran 2019 tarihinde yenilenecek a b B ehi Bele- diye Ba a ( BBB) seçiminin seçim g e i i içerisinde ve devlet or- ga a a af ilkesi çerçevesinde ge e e esi gerekmektedir.
Bu a da , a a da i hususlara dikkat edilmesi ve Yüksek Seçim Kuru- luna seçimin g e i i i ve a af ilkesini güvence a a alacak tedbirleri a a için gerekli ba a a a gerekmektedir. Bu çerçevede, a a da i noktalar özellikle vurgulanabilir:
A. C h ba a Seçime Yönelik a a a Seçim Ya- a a Ka a a A a i YSK a Ba Ya a Ge e i
B. Ba a a Seçim Ya a a h a i i i e i ve Kamuoyunda f a
C. TRT, AA ve Di e Ya a da Ta af ve E i O a a i i Ba a
D. Di i politikaya alet etme a a sürekli ihlali (Anayasa, m.24/son)
E. YSK 23 Haziran Seçiminden Önce A a Ka a Gereken Hususlar
1) Ma ba a Ne Zaman Ve i ece i i Belirlenmesi ve O a a- nüstü i a Süresinin Nereden Ba a aca Sorularak Be i gi e i- rilmesi
2) Seçim S a Tutanaklar Üzerinden Ya a a Ta a a Önüne Geçebilmek i Sa d T a a a Yeniden Düzenlenmesi Talep Edilebilir
3) Seçim a i Halinde Ma ba a Hangi Hukuki Da a a a Göre a Edi ece i YSK a Sorulabilir
4) YSK Ka a a Siyasi Parti Temsilcisi Ta af da Duyurul- a a Engel O a
5) YSK Kamu Görevlisi Ta
6) Sa d K a Her Yönüyle Yasaya Uygun O d - Teyidi i YSK Ba
7) 31 Ma Tarihli YSK Ka a YSK 6 Ma a Ve i O d Seçimleri Yenileme Ka a a Olan Etkisi
SONUÇ
YSK, 31 Ma 2019 a a ile BBB seçimlerini iptal a a h i bir gerekçeden d itiraf e i bulunuyor. Bu ba da , ba III e özetleri a a a YSK ba a ne denli önemli d d a bulunuyor. Gerçekten, 23 Ha i a a giden yolda, hukuku ve hukuki ba a , 31 Mart a a göre daha etkili bir biçimde kullanma ge e i, T i e de demokrasinin be-
a ba da a a a d . Hukuk yoluyla demokrasi mücadelesin- de, 27 Ma 1949 tarihli Resmi Ga e e de Bakanlar Kurulu a a e i- i de a a a a iç hukukumuza dâhil edilen a Ha a Evrensel Beyannamesi ( HEB), temel a a d .
a ailesinin bütün üyelerinde bulunan haysiyetin ve b a e i ve devir kabul etmez ha a a a hususunun, hürriyetin, adaletin ve dünya ba temeli a a, e i de i paragrafla ba - layan Önsöz, Bi e i Milletlerin ve Bi di ge i a ac özetler. Bu arada, direnme ha hukuki temelini atar: a istibdat ve ba - ya a son çare olarak ayaklanmaya mecbur a a a için insan hak- a hukuk rejimi ile a e a bir zaruret a ad . Türki- e i taraf d Mi e e a a Medeni ve Siyasal Haklar S e e- i de yer a a ad . Bu e e i serbest seçim ha düzenleyen 25. maddesini yorumlayan a Ha a Komitesi, bu hükmün ulusal ve yerel düzeydeki tüm temsil ga a seçimi a da uygulama a a b aca be i i i . Komiteye göre serbest seçim ha a -
a a i i i düzenleme ve a a a objektif ve makul ölçütler çer- çevesinde a a d . Yine komiteye göre oy ha a a a dair genel oy ilkesini anlatan Komite, bu ha a da siyasi gö-
ve siyasi ve etnik kökene da a bir a c a a a aca da belirtmektedir.
