Duyuların sınıflandırılması ve değerlendirilmesi
Prof. Dr. Müdriye YILDIZ BIÇAKÇI
Duyuların sınıflandırılması
Özel Duyular
Genel- Derin Duyular
DUYULAR
Duyular, özel duyular ve genel- derin duyular olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır.
Özel duyular; görme, işitme, tat alma ve koku alma duyularıdır. Bu duyular aynı zamanda çevreden gelen bilgiyi beyne ulaştırmalarından dolayı uzak duyular olarak da adlandırılır (Moller, 2003; Özden, 2012).
Genel- Derin duyular; somatik duyular olarak adlandırılan genel-derin duyular; denge, durum, derin ağrı, derin basınç duyuları gibi organizma içi ve dokunma duyularıdır. Yakın veya gizli duyular olarak da adlandırılır. Bu duyular kontrol edilemez ve doğrudan gözlenemezler. Yakın duyular genel olarak; dokunma, denge ve beden farkındalığı duyuları olarak gruplandırılır (Özden, 2012; Seeley vd., 2003).
Duyuların değerlendirilmesi
Duyuların anlamlı olabilmesi için duyu organlarının işlevsel olarak çalışmasının yanı sıra merkezi ve çevresel sinir sisteminin de koordineli olarak çalışması ve bu bölgelerde herhangi bir hasarın olmaması gerekmektedir. Merkezi ve çevresel sinir sisteminde oluşabilecek bir hasar duyular ve duyuların gelişimini doğrudan etkileyecektir.
Duyuların gelişimde yaşanan bir sorun bireyin tüm hayatını olumsuz yönde etkileyecek, toplumdan soyutlanmasına neden olacak ve günlük işlerini yapabilmesini engelleyecektir.
Tüm yaşamı etkileyebileceği düşünülen duyu gelişimindeki sorunların erken dönemde belirlenmesi ve destek eğitiminin başlaması daha sonraki yaşamını sağlıklı bir birey olarak sürdürebilmesi açısından oldukça önemlidir.
Ailelere ve öğretmenlere çocukların fark edilerek değerlendirilmesi açısından büyük görev düşmektedir. Bu nedenle öğretmenler ve aileler çocukları çok iyi bir şekilde gözlemlemeli ve herhangi bir duyusal yetersizlik olduğunu fark ettiklerinde ayrıntılı değerlendirme için uzmana başvurmalıdırlar. Aşağıdaki örnek olayla bu durum açıklanabilir.
• Sera anaokulunda eşyalara veya arkadaşlarına çarptığı için düşer ve küçük yaralanmalara maruz kalır. Öğretmenin gözlemleri sonucunda Sera’nın çarpmalar esnasında herhangi bir acı ifadesi takınmadığı ve hiç bir şey olmamış gibi davrandığını görür ve durumu ailesine bildirir. Öğretmen aile görüşmesi sonucunda Sera’nın benzer durumları ev ortamında da sergilediği sonucuna ulaşılır. Bu durumda bir uzmandan yardım almaya karar verilir.
Duyusal yetersizlikleri değerlendirmede uzmanlar tarafından çocukların yaş ve gelişim özelliklerine uygun olarak çeşitli ölçme araçları kullanılır. Herhangi bir ölçme aracını kullanmadan önce çocuğun ayrıntılı bir şekilde bir süre gözlemlenmesi gerekir. Değerlendirme sürecinde gözlemler ve standart testler önemli bir yer tutar.
Bu testlerin uygulanması çocukların yaş grubu ve gelişimsel özelliklerine bağlı olarak değişiklik göstermektedir (Bumin, 2007; Kayıhan, 2011).
Çocuğun Gözlemlenmesi
Serbest oyun sırasında, etkinlik sırasında duyusal girdiyi nasıl kullandığı, yemek sırasındaki davranışları, çevresel uyarım düzeyi, duygusal durumu, kısacası çocuğun doğal ortamında akranları, öğretmenleri ve ailesi ile etkileşimin gözlemlenerek değerlendirilmesidir.
Standardize Testler
Standardize testler gözlem yöntemine göre daha az zaman almaktadır. Duyu gelişiminin değerlendirilmesinde yaygın olarak Ayres Güney Kalifornia Duyu Bütünlüğü Testi, Duyu Bütünlüğü ve Praxis Testi, Duyu Profili, Frostig Gelişimsel Görsel Algı Testi kullanılmaktadır. Bunlar kısaca aşağıda açıklanmıştır.
Ayres Güney Kalifornia Duyu Bütünlüğü Test
Jean Ayres tarafından, Güney Kaliforniya üniversitesinde yapılan araştırma ve çalışmaların ardından uygulanmaya başlanmıştır (Maurer, 1999;
Miller ve Lane, 2000). Ayres Güney Kaliforniya Duyu Bütünlüğü Testi; denge duyusu, pozisyonu yakalama ve uzayda hareket davranışlarını, beden farkındalığını, dokunma duyusunu, motor planlama becerilerini, el-göz koordinasyonu ve görsel ayırt etmeyi değerlendirmede kullanılmaktadır (Akt. Aksoy ve ark., 2010).
Duyu Bütünlüğü ve Praxis Test
Jean Ayres tarafından geliştirilmiştir. Dört yaş ile sekiz yaş on bir aylık çocukların duyu bütünlemelerini değerlendirmek için kullanılmaktadır. Duyu bütünlüğü ve Praksis Testi, öğrenmenin ve davranışların altında yatan duyu bütünlüğünü inceler.
Bu test; şekil zemin algısı, denge, şekil kopyalama, motor yeterlilik, dokunsal uyaran yerleştirme alanlarını değerlendirir (Huri vd., 2014).
Duyu Profili
Winnie Dunn tarafından geliştirilmiştir. Duyu modülasyon problemleri olan çocukları belirleyebilmek için bakım veren kişilere uygulanan çocukların duyusal durumlarına yönelik soruları içeren bir ölçme aracıdır.
İşitsel, görsel, vestibular, dokunma, çoklu duysal işlem ve oral duysal işlemden oluşan duyusal işlem bölümü ile genel olarak kaslar ve hareketlerle ilgili duysal işlemleri içeren modülasyon bölümü olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır (Akt. Akdem ve Akel, 2014).
Frostg Gelişimsel Görsel Algı Test
Marianne Frostig tarafından 1961 yılında geliştirilmiştir. Test üç-dokuz yaş arasındaki çocukların görsel algı becerilerini değerlendirmek amacıyla kullanılmaktadır. Normal gelişim gösteren çocukların görsel algı becerilerinin değerlendirilmesinin yanı sıra özel gereksinimli çocukların görsel algı becerilerini değerlendirmek içinde kullanılmaktadır. Frostig Gelişimsel Görsel Algı Testi’nin göz-motor koordinasyonu, şekil zemin ayrımı, şekil sabitliği, mekânda konumun algılanması ve mekânsal ilişkilerin algılanması olmak üzere beş alt boyutu bulunmaktadır (Akt.
Akaroğlu ve Dereli, 2012; Aral ve Erturan 1999).
KAYNAK
• Çetin Sultanoğlu, S. ve Aral, N. (2015).
“Duyuların Gelişimi”, Bebeklik ve İlk Çocukluk Döneminde (0-36 ay) Gelişim Duyuların
Gelişimi ve Desteklenmesi, ed. M. Yıldız Bıçakçı, 205-225, Eğiten Kitap, Ankara.
