A Survey On The Usage Of Functional Currency For The Members Of International Investors Association Ayşe Atılgan Sarıdoğan*

(1)

A Survey On The Usage Of Functional Currency For The Members Of International Investors Association

Ayşe Atılgan Sarıdoğan*

* Istanbul Arel University, Istanbul, Turkey, E-mail: ayseatilgansaridogan@arel.edu.tr

Copyright © 2016 Ayşe Atılgan Sarıdoğan. This is an open access article distributed under the Eurasian Academy of Sciences License, which permits unrestricted use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original work is properly cited.

ABSTRACT

In this study, it is investigated the awareness and the choices of functional currency of the members of the International Investments Associations (YASED) by using a survey. In the study, it is found that knowledge and experience level of the firms above average. It is also found that variables affecting financial performance of the firms have been great role on the preference of the firms’ functional currency.

Keywords: Functional Currency, Presentation Currency, IAS 21

Uluslararası Yatırımcılar Derneği’ne (YASED) Üye İşletmeler İçin Fonksiyonel Para Birimi Kullanım Eğilimi Araştırması

¹

ÖZET

Çalışmada, Uluslararası Yatırımcılar Derneği’ne (YASED) üye olan işletmelerin fonksiyonel para birimi farkındalığı ve tercihleri anket araştırması ile analiz edilmiştir.

Çalışmada, işletmelerin fonksiyonel para birimine yönelik bilgi ve tecrübe düzeylerinin ortalamanın üzerinde olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca fonksiyonel para birimi tercihinde, işletmelerin mali performansını etkileyen değişkenlerin önem arzettiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Fonksiyonel Para Birimi, Raporlama Para Birimi, TMS 21

1Bu çalışma, yazarın “İşletmelerde Fonksiyonel Para Biriminin Seçimi ve Mali Performansın Ölçülmesindeki Rolü” İstanbul Üniversitesi SBE, 2016, yayınlanmamış doktora tezinden türetilmiştir.

(2)

2 1.Giriş

Finansal tabloların farklı para birimleri cinsinden düzenlenmesi başka bir deyişle farklı para birimlerine dönüştürülmesi, küresel ekonomide ekonomik faaliyetlerin tüm taraflarını ilgilendiren bir konudur (Tunçel, 2004).

“Uluslararası ticaretteki gelişmelere paralel olarak işletmeler, yabancı ülkelerdeki işletmelerle dövize dayalı ticari ilişkilerde bulunmaktadır. Döviz kurlarının sürekli değişmesi, finansal tabloların aynı para birimi cinsinden ifade edilmesi gereği ve ticari ilişkiler sonucunda ortaya çıkan kur farklarının nasıl muhasebeleştirileceği konuları önemli sorunlar doğurmaktadır (Houston, 1989 ; Collins ve Salatka, 1993). Bu sorunları önlemek için uluslararası ve ulusal boyutlarda çeşitli muhasebe düzenlemelerine ihtiyaç duyulmaktadır. (Bekçioğlu ve Köroğlu, 2008).

Yabancı ülkelere yatırım yapan işletmeler, diğer ülkelerde kurdukları şubelerle veya ortaklıklarla faaliyet gösterebilirler. Bu işletmelerin temel problemi, yabancı ülkelerdeki şubelerinin ve ortaklıklarının yabancı para birimli finansal tablolarını kendi finansal tabloları ile birleştirebilmek veya konsolide edebilmek için kendi para birimine çevirmektir (Demirbaş ve Sansar).

2.Fonksiyonel Para Birimi ve İşletmeler İçin Önemi

Günümüzde işletmeler küresel düzeyde faaliyet göstermektedirler. Bu sebeple ortaya çıkan çok uluslu işletmeler çok farkı para birimleri ile faaliyetlerini gerçekleştirmektedirler. Daha önce belirtildiği gibi, farklı para birimleri ile faaliyetlerini sürdüren işletmeler döviz kuru riskleri ile karşı karşıya kalmaktadırlar.

Hatırlanacağı gibi, ABD’de FAS 8 Standardının uygulandığı 1975-1981 döneminde uygulanan Geçici Yöntem işletmelerin mali performanslarının sağlıklı tespit edilmesinde sorunlara yol açmıştır. Bu sebeple, 1981 yılında yürürlüğe giren FAS 52 ile işletmelerin, faaliyetlerinde en çok kullandıkları para birimini geçerli para birimi olarak kabul etmelerinin önü açılmıştır. İşte bu para birimi, Fonksiyonel Para Birimi olarak tanımlanmıştır (Hoyle vd, 2011:439-463; Rodgers, 2007:237-240, Gray, 1983).

FAS 52 ile standartlara giren fonksiyonel para birimi daha sonra UMS 21 Standardında da yer almıştır. UMS 21’de fonksiyonel para birimi tanımı aşağıda belirtildiği gibi yapılmaktadır. Fonksiyonel para birimi: “İşletmenin faaliyet gösterdiği temel ekonomik çevrenin para birimidir (KGK, 2015).”

(3)

3 3.İşletmelerin Fonksiyonel Para Birimi İle İlgili Temel İstatistiksel Özellikleri

Bu anket araştırmasının amacı, Uluslararası Yatırımcılar Derneği’ne (YASED) (Eski adı ile Yabancı Sermaye Derneği) üye olan firmaların fonksiyonel para birimi tercihleri, bu tercihlerinin fonksiyonel para birimi seçimini etkileyen temel ve ek göstergelere uygunluğu, uygulayıcıların fonksiyonel para birimine aşinalık ve bilgi düzeylerini incelemektir. YASED’e üye olan toplam 223 firmanın 55 tanesinden istatistiksel olarak sağlıklı kullanılabilecek dönüş sağlanabilmiştir. İşletmelerin ankete dönüş oranı %25’tir.

Katılımcıların bazı demografik özellikleri verilmiştir. Buna göre, 55 katılımcının, %54,5’i muhasebe, %25,5’i finansman ve %20’si diğer departmanlarda çalışmaktadır. Eğitim düzeylerine baktığımızda, %72,7’si lisans mezunu olup geri kalan %27,3’ü lisansüstü eğitime sahiptir.

Katılımcıların fonksiyonel para birimi bilgi düzeylerinin ve fonksiyonel para birimi üzerine düşüncelerinin dağılımı verilmiştir. Buna göre 55 katılımcının yaklaşık

%75’i fonksiyonel para birimini duymuştur.

Fonksiyonel para birimi bilgi düzeylerini incelediğimizde ise, %27,3’ünün bilgisinin olmadığı, % 5,5’nin çok düşük bilgiye sahip olduğu, % 10,9’nun düşük bilgiye sahip olduğu görülmektedir. Diğer yandan, orta düzey bilgiye sahip olanların oranı % 25,5, yüksek bilgiye sahip olanların oranı %12,7 ve çok yüksek bilgiye sahip olanların oranı ise % 18,2 olarak görülmektedir.

Fonksiyonel para birimi işletmenin mali performansını daha iyi yansıtır mı sorusunun cevaplarını incelediğimizde de, katılmayan bir kişi olup, kararsız olanların oranı % 29,1’dir. Katılanların oranı ise % 47,3 olarak yüksek çıkmıştır. Diğer yandan, kesinlikle katılanların oranı ise %21,8 çıkmıştır. Bu bilgiler ışığında, fonksiyonel para birimini, katılımcıların yaklaşık %75’i duymuştur.

Katılımcıların fonksiyonel para birimi hakkında, yaklaşık %44’ü orta’nın altında bilgiye sahip olup, %56’sı orta ve üstü bilgiye sahiptir.Buna göre fonksiyonel para birimi Türk Lirası olanların dağılımına baktığımızda, 55 firmadan 40’ı fonksiyonel para birimi oarak Türk Lirası kullanmaktadır ve fonksiyonel para birimi Türk Lirası olanların oranı % 72,7’dir.

Ankete katılan işletmelerin fonksiyonel para birimi tercihlerini etkileyen faktörlerin dağılımını incelediğimizde aşağıdaki sonuçlara ulaşmaktayız.

İşletmelerin fonksiyonel para birimi tercihlerinde, ana ortağın tercihinin etki oranını %50’nin altında belirten işletme sayısı 36, oranı ise %65,4’tür. Ana ortağın tercihinin etki oranını %50’nin üstünde belirten işletme sayısı 19, oranı ise %34,6’dır.

İşletmelerin fonksiyonel para birimi tercihlerinde, Satış-Fiyat koşullarının etki oranını %50’nin altında belirten işletme sayısı 45, oranı ise %81,8’dir. Satış-Fiyat koşullarının etki oranını %50’nin üstünde belirten işletme sayısı 10, oranı ise

%18,2’dir.

(4)

4 İşletmelerin fonksiyonel para birimi tercihlerinde, Tedarik-Maliyet koşullarının etki oranını %50’nin altında belirten işletme sayısı 50, oranı ise

%90,9’dur. Tedarik-Maliyet koşullarının etki oranını %50’nin üstünde belirten işletme sayısı 5, oranı ise %9,1’dir.

İşletmelerin fonksiyonel para birimi tercihlerinde, Finansman koşullarının etki oranını %50’nin altında belirten işletme sayısı 54, oranı ise %98,2’dir. Finansman koşullarının etki oranını %50’nin üstünde belirten işletme sayısı 1, oranı ise %1,8’dir.

4.Fonksiyonel Para Birimini Etkileyen Faktörler İçin Hipotez Testleri Tablo-5.1.’de, fonksiyonel para birimi tercihini etkileyen değişkenler arasındaki ilişkiler için ulaşılan Ki-Kare bağımsızlık testi sonuçları aşağıdaki gibi özetlenebilir:

Fonksiyonel para birimi ve faaliyetlerde kullanılan yabancı para oranı Fonksiyonel para birimi ve ana ortağın tercihi

Fonksiyonel para birimi ve raporlama para birimi

arasında istatistiksel olarak %5 anlam düzeyinde anlamlı ilişki bulunmuştur.

Tablo-5.1.’de, fonksiyonel para birimi tercihini etkileyen değişkenler arasındaki Cramer’s V (Phi) korelasyon analizi sonuçları aşağıdaki gibi özetlenebilir:

Fonksiyonel para birimi ve faaliyetlerde kullanılan yabancı para oranı arasındaki korelasyon katsayısı %57

Fonksiyonel Para Birimi ve Ana Ortağın Tercihi arasındaki korelasyon katsayısı %51,9

Fonksiyonel Para Birimi ve Raporlama Para Birimi arasındaki korelasyon katsayısı %57,8

oranında, istatistiksel olarak %5 anlam düzeyinde anlamlı bulunmuş olup bu değişkenler arasında orta düzeyde ve aynı yönde korelasyon ilişkisi olduğu tespit edilmiştir.

Fonksiyonel para birimi ve diğer değişkenler arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki tespit edilememiştir.

(5)

5 Tablo-5.1. Fonksiyonel Para Birimi Tercihini Etkileyen Değişkenler Arasındaki İlişkiler İçin Hipotez Testleri ve Korelasyon

Analizi

Temel ve Alternatif Hipotezler

Ki-Kare Bağımsızlık Testi Sonuçları Korelasyon Analizi Sonuçları Fisher’in

Kesin Test İstatistiği

Sig.

(Anlamlılık) Değeri

Testi Sonucu Karar ( %5 Anlam

Düzeyinde)

Cramer’s V (Phi) Katsayısı

Sig.

Korelasyon Sonucu ( %5 Anlam Düzeyinde) 1 𝐻₀ : Fonksiyonel Para Birimi ve Faaliyetlerde Kullanılan

Yabancı Para Oranı Bağımsızdır

𝐻1 : Fonksiyonel Para Birimi ve Faaliyetlerde Kullanılan Yabancı Para Oranı Bağımlıdır

15,519 0,002* 𝑯𝟎 Red,

İlişki Vardır 0,570 0,001*

Değişkenler arasında orta güçte ve aynı

yönde ilişki

2 𝐻₀ : Fonksiyonel Para Birimi ve Ana Ortağın Tercihi Bağımsızdır

𝐻₁ : Fonksiyonel Para Birimi ve Ana Ortağın Tercihi Bağımlıdır

13,345 0,007* 𝑯_𝟎 Red,

İlişki Vardır 0,519 0,009*

yönde ilişki

3 𝐻0 : Fonksiyonel Para Birimi ve Raporlama Para Birimi Bağımsızdır

𝐻1 : Fonksiyonel Para Birimi ve Raporlama Para Birimi Bağımlıdır

16,670 0,000* 𝑯_𝟎 Red,

İlişki Vardır 0,578 0,000*

yönde ilişki

4 𝐻₀ : Fonksiyonel Para Birimi ve Satış – Fiyat Koşulları Bağımsızdır

𝐻1 : Fonksiyonel Para Birimi ve Satış – Fiyat Koşulları Bağımlıdır

1,248 0,281

𝐻0 Red Edilemez İlişki Yoktur

0,142 0,296

Değişkenler arasındaki ilişki istatistiksel olarak

anlamsız

5 𝐻0 : Fonksiyonel Para Birimi ve Finansman Koşulları Bağımsızdır

𝐻₁ : Fonksiyonel Para Birimi ve Finansman Koşulları Bağımlıdır

0,658 1,00

𝐻₀ Red Edilemez İlişki Yoktur

0,085 1,00

anlamsız

6 𝐻₀ : Fonksiyonel Para Birimi ve Yatırım Koşulları Bağımsızdır

𝐻₁ : Fonksiyonel Para Birimi ve Yatırım Koşulları Bağımlıdır 0,476 1,00

0,102 1,00

anlamsız

(6)

6 Tablo-5.1. Fonksiyonel Para Birimi Tercihini Etkileyen Değişkenler Arasındaki İlişkiler İçin Hipotez Testleri ve Korelasyon

Analizi

Temel ve Alternatif Hipotezler

Ki-Kare Bağımsızlık Testi Sonuçları Korelasyon Analizi Sonuçları Fisher’in

Kesin Test İstatistiği

Sig.

Testi Sonucu Karar ( %5 Anlam

Düzeyinde)

Cramer’s V (Phi) Katsayısı

Sig.

Korelasyon Sonucu ( %5 Anlam Düzeyinde)

7 𝐻₀ : Fonksiyonel Para Birimi ve Halka Açıklık Oranı Bağımsızdır

𝐻1 : Fonksiyonel Para Birimi ve Halka Açıklık Oranı Bağımlıdır

0,960 0,306

0,140 0,567

anlamsız

8 𝐻0 : Fonksiyonel Para Birimi ve Yabancı Ortaklık Payı Bağımsızdır

𝐻₁ : Fonksiyonel Para Birimi ve Yabancı Ortaklık Payı Bağımlıdır

0,654 0,333

0,108 0,515

anlamsız

9 𝐻₀ : Fonksiyonel Para Birimi ve UMS Tecrübesi Bağımsızdır

𝐻1 : Fonksiyonel Para Birimi ve UMS Tecrübesi Bağımlıdır 1,248 0,419

0,142 0,419

anlamsız

10 𝐻0 : Fonksiyonel Para Birimi ve İşletme Ölçeği Bağımsızdır

𝐻₁ : Fonksiyonel Para Birimi ve İşletme Ölçeği Bağımlıdır 0,658 1,00

𝐻0 Red Edilemez İlişki Yoktur

0,018 1,00

anlamsız

10 𝐻0 : Fonksiyonel Para Birimi ve Tedarik Maliyet Koşulları Bağımsızdır

𝐻1 : Fonksiyonel Para Birimi ve Tedarik Maliyet Koşulları Bağımlıdır

0,017 0,694

0,018 1,00

anlamsız

(7)

7 5.Sonuç

Çalışmada, Türkiye ekonomisinde YASED’e üye olan firmaların fonksiyonel para birimi tercihlerinin, fonksiyonel para birimi seçimini etkileyen temel ve ek göstergelere uygunluğu ve uygulayıcıların fonksiyonel para birimine aşinalık ve bilgi düzeyleri incelenmiştir. Elde edilen verilere uygulanan istatistiksel analizlere bağlı olarak ulaşılan sonuçlar aşağıdaki gibi özetlenebilir:

 Katılımcıların yaklaşık %75’i fonksiyonel para birimini duymuştur.

 Katılımcıların yaklaşık %56’sı fonksiyonel para birimi ile ilgili orta ve üstü bilgiye sahiptir.

 Ankete katılan firmalardan, fonksiyonel para birimi olarak Türk Lirası’nı tercih edenlerin oranı % 72,7, ABD Doları’nı tercih edenlerin oranı % 18,2 ve Euro’yu tercih edenlerin oranı %9,1’dir.

 Katılımcıların yaklaşık %70’i fonksiyonel para biriminin, mali performansı daha iyi yansıttığı görüşündedir.

 İşletmelerin fonksiyonel para birimi tercihlerini etkileyen değişkenleri, önem sırasına göre sıraladığımızda, ana ortağın tercihi, satış-fiyat koşulları, tedarik-maliyet koşulları, finansman koşulları, diğer koşullar ve yatırım koşulları olduğu görülmüştür.

 İşletmelerin kullandıkları raporlama para birimlerinin dağılımına baktığımızda, Türk Lirası kullananların oranı %74,5, ABD Doları kullananların oranı % 14,5 ve Euro kullananların oranı % 10,9’dur.

 Fonksiyonel para birimi ve faaliyetlerde kullanılan yabancı para oranı arasındaki korelasyon katsayısı %57

 Fonksiyonel Para Birimi ve Ana Ortağın Tercihi arasındaki korelasyon katsayısı

%51,9

 Fonksiyonel Para Birimi ve Raporlama Para Birimi arasındaki korelasyon katsayısı

%57,8

 oranında, istatistiksel olarak %5 anlam düzeyinde anlamlı bulunmuş olup bu değişkenler arasında orta düzeyde ve aynı yönde korelasyon ilişkisi olduğu tespit edilmiştir.

(8)

8

 Bekçioğlu Selim, Çağrı Köroğlu, “UMS-21, TMS-21 Kur Değişim Etkileri Standardına Göre Finansal Tabloların Çevrimi ve Kur Farklarının Muhasebeleştirilmesi” Mali Çözüm, İSMMMO Yayın Organı, Yıl, 2008, Sayı, 86, s. 29-39

 Collins Daniel W. and William K. Salatka. “Noisy Earnings Signals and Earnings Response Coefficients: The Case Of Foreign Currency Accounting”. Contemporary Accounting Research, 1993. 10, 119–159.

 Demirbaş Mahmut, Yunus Sansar, "Mali Tabloların FASB 52, IAS 21 ve TMS 21 Doğrultusunda Yabancı Para Cinsinden İfade Edilmesi" İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi 28, 2015, s.41-52

 Gray S.J., Edt., International Accounting And Transnational Decisions, Butterworth &

Co., 1983

 Houston C.O., “Foreign Currency Translation Research: Review and Synthesis”.

Journal Of Accounting Literature, 1989, 8, s. 25–48.

 Hoyle J.B.,T.F. Schaefer, T.S. Doupnik, Advanced Accounting, The McGraw-Hill, 10th. Edt. 2011, s.439-463

 KGK, TMS 21 Kur Değişiminin Etkileri, KGK, 2015

 Rodgers P., International Accounting Standards From UK Standards To IAS – An Accelerated Route To Understanding The Key Principles, Elsevier, 2007, s.237-240

 Tunçel Ahmet Kamil, “TMS-12 Çerçevesinde Finansal Tabloların Yabancı Para Birimi Cinsinden İfade Edilmesi-Bir Uygulama-“, Yönetim Dergisi, Yıl:15 Sayı:48 – Haziran 2004, s. 3-16